Salman Rushdie || Quichotte

Booker Prize Shortlist 2019

Op het moment dat de Booker Prize de nominaties voor 2019 bekend maakte, was deze roman van Rushdie nog niet verschenen. Dat gebeurde pas rond de dag dat de shortlist bekend werd, waar Quichotte niet op ontbrak. Het feit dat een jury haar eigen regels doorbreekt, wekt verwachtingen. De roman in kwestie moet dan wel heel goed zijn. Voldeed Quichotte aan de verwachtingen? Gedeeltelijk. En misschien ook maar gedeeltelijk omdat juist Rushdie in het verleden excellente romans heeft geleverd. Hij moet keer op keer zijn eigen reputatie waarmaken. Eén ding kan ik meteen bevestigen: hij is nog steeds de taalkunstenaar die hij altijd is geweest. De man kan in heel mooi Engels prachtig vertellen. 

Quichotte is een verhaal in een verhaal in een verhaal. De basis is natuurlijk het aloude verhaal van Cervantes: Don Quijote die met Sancho Panchez monsters bestrijdt en een schone dame verdedigt. In dit geval is Don Quijote handelsreiziger  Ismail Smile, van Indiase afkomst woonachtig in Amerika. Na een zware hersenbloeding lijkt hij hersteld, in werkelijkheid kan hij fictie en werkelijkheid niet meer van elkaar onderscheiden. De werkelijkheid van tv-series is de zijne geworden. Het zal niet verbazen dat zijn Dulcinea een koningin van een dagelijkse talk-show is, Miss Salma R (in haar eigen land, India, een gevierde actrice uit een gevierde acteursdynastie). Smile noemt zichzelf Quichotte en gaat op zoek naar zijn Salma. De brieven die hij haar stuurt attenderen haar vooral op het bestaan van een mogelijk gevaarlijke stalker.

Na enkele hoofdstukken blijkt Quichotte de hoofdpersoon van crime-schrijver, Sam DuChamp, consequent Brother genoemd door Rushdie. Sam probeert zijn carrière een nieuwe draai te geven met zijn bewerking van de Quijote.  Hij introduceert een groot aantal elementen uit zijn leven in dat van zijn hoofdpersoon; naarmate de roman vordert hoe duidelijker de parallellen tussen Brother en Quichotte worden: een problematische relatie met een zus en zoon, geen geluk in de liefde, carrières die er eigenlijk niet zo toe doen. Personen in het leven van Brother krijgen langzaam maar zeker een plek in zijn roman. Ook wanneer tragische gebeurtenissen plaatsvinden, overweegt Brother om die een plek te geven.

De oorspronkelijke Quijote vocht tegen monsters. In zijn geval windmolens, in het geval van Quichotte en Brother monsters die de maatschappij raken. In de eerste plaats racisme. Zowel Brother als Quichotte krijgen te maken met (gewelddadige) uitingen van racisme, in hun leven en in hun zoektocht naar Salma R. Deze uitingen zijn door Rushdie prachtig ingevlochten in de zoektocht van beide mannen. Ze spelen een steeds prominentere  rol zonder dominant te worden.

Monster twee is de invloed van tv en social media op het dagelijkse leven. Natuurlijk is de manier waarop Quichotte omgaat met wat hij op tv ziet overdreven, maar in de overdrijving maakt Rushdie wel duidelijk dat de waarheid van de tv en social media voor veel mensen tegenwoordig de échte waarheid is. Zonder het te hoeven zeggen laat hij zien hoe de invloed van een president en hem gunstig gezinde tv-zenders die naar al gelang het hun uitkomt hun eigen nieuws maken, doorsijpelt in de gehele maatschappij.

Monster drie is het gebruik van drugs, van geneesmiddelen die niet alleen gebruikt worden om ziekte te bestrijden maar ook om mensen tijdelijk een roes te geven. Salma R. blijkt een grootgebruiker om haar depressies aan te kunnen, Quichotte’s voormalige werkgever Smile, een groot-leverancier. Illegaal natuurlijk. Een vierde monster tenslotte is de angst voor het onbekende: het einde van de wereld zoals wij die kennen, de noodzaak om derden in jouw maatschappij toe te laten, om andere meningen te accepteren. En natuurlijk letterlijk het einde van de wereld en de komst van aliens. Dit monster met name is zeer herkenbaar beïnvloed door SiFi-films en series. Het einde van Quichotte zou zo uit een tweederangs SiFi-film kunnen komen.

Tot ergens pagina 300 bleef ik geboeid lezen. Ik vond alle verwijzingen naar de wereld van film en tv amusant, ik zag uit naar de zoveelste parallel in de levens van Quichotte en Brother. Rond die pagina 300 kreeg ik het gevoel dat Rushdie een beetje de controle over de vele lagen in zijn eigen roman kwijt was geraakt. Alle verwijzingen en parallellen begonnen geforceerd over te komen. De roman van Brother begint dan bovendien wel heel erg surrealistisch te worden. Niet alleen Quichotte vecht tegen monsters, de hele aarde staat op het punt te verdwijnen. Dat Quichotte uiteindelijk zijn Salma R. lijkt te kunnen redden, lijkt teveel op een geforceerde ingreep van de auteur. De prachtige wijze waarop zijn Sancho langzaam maar zeker vervaagt omdat Quichotte niet meer aan hem denkt, overtuigde en ontroerde mij nog het meest: je bestaat alleen maar bij de gratie van anderen die aan jou denken, over jou schrijven, het over jou hebben.

Oftewel, een prachtige roman zeker voor mensen die van puzzelstukjes houden. Alles valt uiteindelijk keurig op zijn plek, het gevoel blijft dat het proces van de puzzelstukjes bij elkaar vergaren rond pagina 300 niet meer soepel verloopt. Een prima roman dus, geen excellente.