zondag 17 februari 2019

Sarah Winman || Tin Man

Sarah Winman heeft een prachtige roman geschreven die overtuigt door eenvoud. Tin Man draait om hoofdpersonen Ellis en Michael en hun verhouding met drie vrouwen: Dora, de moeder van Ellis, zijn echtgenote Annie en Michael’s familielid Mabel.

Ellis en Michael zijn vanaf het moment dat ze elkaar ontmoeten vrienden, Dora blijkt een extraatje voor wees Michael. Wanneer zij overlijdt blijven beide jongens verweesd achter. Haar dood bepaalt ook hun pad: Ellis mag van zijn vader niet blijven leren maar moet mee naar de fabriek. Tekenen, laat staan zijn geld verdienen met tekenen, is niet aan de orde. Annie blijkt zijn redding, zij is zijn wereld.

Michael weet al vrij jong dat hij op mannen valt. Het zal niemand verbazen dat Ellis zijn enige echte liefde is. Een vakantie in Frankrijk had misschien de start van een mooie relatie kunnen zijn ware het niet dat dit voor Ellis een stap te ver bleek. Michael kan voor hem nooit meer zijn dan zijn beste vriend. Zodra Annie in beeld is, accepteert Michael de situatie en adopteert hij Annie als zijn tweede beste vriend. Een ongewone driehoeksverhouding is het resultaat.

De lezer ontmoet Ellis enige tijd nadat Annie en Michael verongelukt zijn. De details van hun ongeluk komen beetje bij beetje los. Winman laat Ellis zijn arm breken wanneer hij van zijn fiets valt om zo een nieuwe situatie te creëren: door zijn gedwongen niets doen kan hij zijn verdriet niet langer ontkennen. Hij moet gaan beslissen of hij door wil blijven werken op de fabriek of zijn leven wil omgooien.

Winman begint met het perspectief van Ellis en stapt dan over op dat van Michael. En introduceert ons en passant met een wereld waarin AIDS net slachtoffers begint te maken. Door de ogen van Michael zien we de andere kant van zijn jeugd, hoe hij zijn rol als onderdeel van een driehoek ervaart. In zijn verhaal wordt ook duidelijk hoe hij en Annie komen te verongelukken.

Ellis het is het middelpunt van de driehoeksverhouding, zonder dat hij zelf zijn rol in deze ingewikkelde vriendschapsrelatie kan benoemen. Door zijn valpartij krijgt hij noodgedwongen veel tijd om na te denken over het verleden, zijn relatie met zijn vader, over zijn leven zonder de mensen van wie hij zo zielsveel hield.

Winman raakt ook aan het thema van een zinvolle invulling van je leven. Dora is daar overduidelijk niet in geslaagd. Zij heeft een reproductie van Van Gogh’s zonnebloemen nodig om haar leven op te lichten. Haar dood veroordeelt ook Ellis tot een onvervuld leven. Op naar de fabriek met hem, zijn valpartij bevrijdt hem. De tinnen man ontsnapt en kan eindelijk weer gaan leven.

Winman schrijft prachtig en gebruikt mooie beeldspraak in haar roman. Hoewel deze bestaat uit twee separate delen, doet deze structuur niets af aan de eenvoud die de roman domineert. Eenvoud en oprechtheid zijn termen die Tin Man definiëren. Onder het oppervlakte sluimeren de verborgen boodschappen: leef je leven voluit, houd van de mensen om je heen, schrik niet terug van de kansen die het leven je biedt. Deze boodschappen zitten subtiel verborgen in de geschiedenis van Ellis en Michael. Ik heb genoten van Tin Man.


zondag 10 februari 2019

Tom Rachman || The Italian Teacher

De leraar Italiaans is Charlie aka Pinch, de zoon van beroemde schilder Bear Bavinsky. Wij leren hem kennen wanneer hij vijf jaar oud is en gaan chronologisch  met hem zijn leven door. Een leven gevuld met teleurstelling. Omdat hij niet succesvol is, omdat hij nooit een goede relatie krijgt met zijn vader, omdat hij nooit een betekenisvolle relatie heeft kunnen opbouwen, omdat hij zijn moeder Nathalie nooit echt heeft kunnen helpen.

Pinch probeert ook te schilderen, zijn hoop om zo goed en beroemd te worden als zijn vader wordt door diezelfde vader de grond ingeboord. Pinch accepteert een middelmatig leven maar blijft het gevoel behouden dat er meer had gekund. Hij leidt een kalm leventje. Geeft Italiaanse les, helpt (of liever gezegd redt) Bear wanneer dat nodig is. Hij kent al zijn halfbroers- en zussen maar heeft alleen echt contact met Birdie. Wanneer hij haar probeert te helpen met haar financiën zet hij een serie gebeurtenissen in gang die hem in staat stelt op weergaloze wijze wraak te nemen op de vader die hem zijn talent ontzegde.

Tegen het einde van de roman wilde ik de aanbeveling wel accepteren die op de achterkant stond: ‘with his (Rachman’s) signature humanity and humor’. Pinch die zoveel mogelijk probeert tegemoet te komen aan zijn halfbroers en – zusters, op onnavolgbare wijze wraak nemend op zijn vader, een goede betrouwbare vriend voor een kleine groep mensen, belangrijker dan hij zelf vermoedt. Het grootste deel van de roman dacht ik eerlijk gezegd vooral ‘heb ik al een eens eerder gelezen/gezien’. Het verhaal klinkt bekend, het thema al vaker – en helaas beter – gebruikt. The Italian Teacher is vooral de zoveelste variant op het thema ‘zoon probeert leven op te bouwen in de schaduw van zijn beroemde vader’.

Bear Bavinsky is aanwezig, luidruchtig, een versierder, hij geniet volop van het leven. Zijn zoon is tenger, al vroeg kaal, verlegen. Eén van zijn vrienden maakt tegen het einde van de roman een rake opmerking: Pinch had het talent maar niet de persoonlijkheid van een briljante schilder. Pinch is niet opgewassen tegen het leven dat van hem als een beroemde schilder gevraagd zou worden: het middelpunt zijn op feestjes, het publiek voer voor gesprek bieden. Of zich niets aantrekken van het oordeel van zijn vader.

Ik zeg niet dat The Italian Teacher slecht geschreven is en een straf om te lezen. Rachman slaagt er vooral niet in om het bekende thema te laten uitblinken. Dat doet hij pas tegen het einde van de roman wanneer duidelijk is hoe Pinch wraak neemt op zijn vader en het leven. Toen begon ik echt te genieten van de roman. The Italian Teacher is een aardige roman over een bekend thema die te weinig en te laat toevoegt aan dat thema.



zondag 3 februari 2019

Aminatta Forma || Happiness

Happiness is een complexe roman die verschillende thema’s combineert tot één vloeiend verhaal: wilde dieren die onderdak zoeken in steden, oorlogstrauma’s, subculturen in de westerse maatschappij, afscheid nemen van geliefden, pijn.

Hoofdpersoon Jean bestudeert vossen in Londen. Ze bewondert de dieren die zich hebben aangpeast aan het leven in de stad, noodgedwongen. Er is onvoldoende ruimte voor hen op het platteland. Om financieel rond te komen ontwerpt ze wilde daktuinen. De tweede hoofdpersoon, Attila, is een psychiater die is gespecialiseerd in de behandeling van mensen met een oorlogstrauma. Hij is nauwelijks thuis in Accra (Ghana) te vinden, hij reist de hele wereld over om mensen te helpen. Jean en Attila ontmoeten elkaar wanneer zijn neefje vermist is.

Ze speuren hem op samen met Jean’s vossenmonitoringsgarde: bewakers, parkeerwachten, hotelpersoneel, een levend standbeeld. Via hen laat Forma haar lezers kennis maken met subculturen in de westerse maatschappij: mensen die hun geld verdienen met baantjes waarvoor mensen met een niet-westerse achtergrond worden geaccepteerd. Door hen ontdekt de lezer ook dat ons besef van geluk blijkbaar bepalend is voor een wereldwijd besef van geluk. Opgroeien in een welgesteld westers land of opgroeien in een land waar armoede, geweld en oorlog het leven bepalen maakt voor een ander besef van wat geluk is. Een kleine hint: voor Jean staat de naam Attila synoniem aan een wrede heerser, voor Attila is het een normale naam.

Happiness is een complexe roman die de lezer dwingt om te zien hoe alle verschillende verhaallijnen bij elkaar komen. Wat is de relatie tussen Attila’s ex-minnares met vergevorderde dementie en Jean’s scheiding? Waarom introduceert de jacht op coyotes en vossen die zich op verboden terrein begeven? Of Attila’s ervaringen als psychiater? Of het jonge neefje dat Jean weer doet ontdooien? Ze zijn allemaal onderdeel van een puzzel die leidt tot een belangrijke conclusie van Attila: de westerse wereld wil gerust gesteld worden, wil weten dat pijn behandeld kan worden, dat je een fort tegen verdriet kunt bouwen, dat een heftige emotie wil tot een trauma moet leiden. En op die manier veroordeelt deze westerse wereld andere wereldbewoners tot trauma’s die zij wellicht niet hebben. Omdat zij wel accepteren dat pijn en verdriet onderdeel van het leven zijn. 

De geforceerde relatie van de westerse maatschappij met wilde dieren is symbolisch. Wij applaudisseren wanneer reddingswerkers een walvis proberen te redden die de Thames op gezwommen is, vossen die in de stad leven zien we als ongedierte die troep maken en honden, katten en kleine kinderen belagen. Jean, de expert wordt afgemaakt omdat ze voor hun belangen opkomt. Zij loopt het risico een (social media) paria te worden. Een groot contrast met Attila die algemeen wordt gezien en gerespecteerd als de redder van mensen, een rol waarmee hij het steeds moeilijker krijgt.

Happiness gaat ook over liefde en menselijke warmte. Of liever gezegd, het gebrek aan. Wanneer de roman begint vervreemdt Jean van echtgenoot en zoon, Attila mist zijn plotseling overleden echtgenote. Jean leeft voor haar vossen, Attila gaat volledig op in zijn werk. Contact met nieuwe mensen om hen heen staat hen toe weer in contact te komen met hun eigen emoties.

Ik vermoed dat ik nog niet alle elementen uit Happiness gezien laat staan begrepen heb. Een tweede keer lezen laat vast zaken zien waar ik nu overheen gelezen ben. Ik houd gelukkig van romans die op puzzels lijken, Ik geniet ervan wanneer alle stukjes bij elkaar komen. Forma heeft mij zeer blij gemaakt.