maandag 27 augustus 2018

Rachel Kushner || The Mars Room



Man Booker Longlist 2018

Kushner heeft een roman geschreven die om meerdere redenen indruk maakt. Structuur, taal en inhoud werken samen om tot een meer dan bevredigend geheel te komen.

Kushner heeft het zichzelf qua structuur niet makkelijk gemaakt. Haar verhaal kent meerdere vertelperspectieven en speelt zich af op meerdere momenten in tijd. Lezers krijgen zo een complex geheel voorgeschoteld waarin niets over het hoofd gezien is. The Mars Room rammelt nergens, alles klopt; de lezer wordt aan het werk gezet, omdat deze regelmatig moet schakelen tussen perspectief en tijd. En soms bewust op het verkeerde been gezet wordt.

Kushner schrijft bovendien gewoon goed. Geen eenvoudig taalgebruik voor haar maar toveren met woorden en samengestelde zinnen die - van groot belang - soepel lopen. Je hoeft geen zinnen te herlezen om te weten wat er staat, daar heeft Kushner wel voor gezorgd. Wel voor hun schoonheid.

En dan de inhoud. Vooropgesteld dat ik mag hopen dat Kushner geen ervaringsdeskundige is, zij neemt ons mee in een donkere reis door het leven van uitzichtloze Amerikanen. Vrouwen die opgelucht zijn dat ze in de gevangenis belanden omdat die structuur en duidelijkheid biedt. Kushner stelt ons voor aan de vrouwen die nooit een opleiding hebben afgerond. Omdat hun omgeving dit om welke reden dan ook niet stimuleerde, omdat ze te arm waren, omdat ze de voorkeur gaven aan drugs en alcohol. Zij leiden een leven waar je bepaald niet vrolijk van wordt.

De hoofdpersonen van The Mars Room vallen met een enkele uitzondering in bovenstaande categorie: Romy, na een leven vol drugs en de kost verdienen in een stripclub, uiteindelijk met levenslang (en dan echt levenslang) belandt omdat ze ten einde raad haar stalker vermoordt. Niemand heeft haar klachten over hem serieus genomen, sterker nog, iemand heeft de man zelfs op haar spoor gezet. Totaal hopeloos. Levenslang blijkt vervolgens niet het ergste, dat is het geleidelijke besef dat haar kind door anderen is geadopteerd en dat zij geen enkel contact meer met hem kan hebben. De keiharde houding van advocaten en hulpverleners helpt bepaald niet.

Romy’s wereld in de gevangenis wordt bevolkt met een kleurrijk gezelschap aan personages met hun eigen mores. Ik vrees dat de uitspraak van minister Blok in de gevangenis van The Mars Room bevestigd wordt. Laten we het er maar op houden dat kleur, sequeel voorkeur en geslacht ertoe doen. De ene persoon die probeert te helpen, de docent, strandt in een moeras van pogingen om zijn goedheid te misbruiken en het groeiende besef dat wat hij doet er eigenlijk niet toedoet.

Prison is populated by a colourful group of people with its own set of rules. No fraternization in prison, no bonding together of hitherto feuding groups. Colour, sexual preference and gender do matter. The one person who tries to help, the teacher, walks away frustrated because he is abused for his kindness, ridiculed by his colleauges. He has come to understand that his efforts are no use.

Ronduit intrigerend zijn de vier intermezzo’s waarin Kushner iemand beschrijft die een ogenschijnlijk keurig leven leidt maar die in werkelijkheid een losgeslagen aso is. Wie hij is, wordt nooit duidelijk. Het zou het dubbelleven van de docent kunnen zijn maar dat is gissen. Het contrast tussen de persoon die precies weet hoe hij ondanks zijn gewelddadige gedrag op vrije voeten blijft en de vrouwen die af en toe om de meest stompzinnige redenen in de gevangenis zijn belandt is groot en benadrukt hoe schrijnend hun opvoeding, jeugd en kansen zijn in een maatschappij die op geen enkele manier een vangnet heeft geregeld voor haar mensen.

Geen roman die je zo maar even tussendoor tot je neemt, maar zodra je ervoor gaat zitten is duidelijk dat The Mars Room van begin tot einde boeit.



zondag 19 augustus 2018

Donal Ryan || From a Low and Quiet Sea


Man Booker Prize 2018 Longlist

Hoewel ik het eerste verhaal mooi vond, snapte ik niet helemaal waarom Ryan een boek schreef over een (ik neem aan) Syrische vluchteling. Dan stapt hij over naar een Ierse puber die steeds beter begint door te krijgen dat hij zijn eigen glazen aan het ingooien is en dan beginnen de kwartjes te vallen.

Ryan heeft zijn roman opgedeeld in vijf ogenschijnlijk onafhankelijke delen, elk deel met een eigen hoofdpersoon en daardoor eigen standpunt. Van sommige hoofdpersonen blijkt in het derde deel welke relatie ze met elkaar hebben, in het vijfde deel onthult Ryan ook de wat onduidelijkere relaties en komt alles naadloos samen. De hoofdpersonen in From a Low and Quiet Sea zijn verre van perfect. Desondanks groeit, met één enkele uitzondering, het mededogen voor hen. Dit komt voor een belangrijk deel, omdat Ryan met een enkel woord, een enkele eenvoudige bijna terloopse opmerking een andere, gevoelige en onzekere, kant van zijn hoofdpersonen laat zien.

Zo heeft Lampie, onze Ierse puber, een uitzichtloze baan, hij is gestart aan een verstandige studie met goede vooruitzichten maar is gestruikeld over wiskunde. Hij ziet zijn vroegere vrienden en zijn eerste vriendinnetje voor hem onmogelijke stappen zetten. Hij heeft een te kort lontje en denkt bepaald niet na over wat hij doet. Eerst doen dan denken karakteriseert hem. Ryan laat echter ook de onzekere knul zien die niet zijn hart gevolgd heeft, Engels gaan studeren, maar gekozen heeft voor de veilige studie en gestraald is. Die ervoor gekozen heeft een pestkont te worden omdat hij als bastaard in een klein dorp zelf het mikpunt was. Ondanks al zijn fouten blijkt Lampie aandoenlijk.

De opbouw van het verhaal, het schrijftalent van Ryan en zijn gave om met een subtiele opmerking je op een ander been te zetten maken van From a Low and Quiet Sea een prachtige roman. Ik vind het eerste deel, met vluchteling Farouk als middelpunt, in verhouding tot de andere delen net wat geforceerd, lichtelijk gekunsteld. Misschien wel omdat Ryan zo zijn best doet om de lotgevallen van Farouk zo mooi mogelijk te beschrijven. De rauwheid van de harde realiteit die iemand noopt om met een bootje een veilig heenkomen te zoeken, gaat ten onder in de prachtige woorden van Ryan.

From a Low and Quiet Sea is een prachtige roman die stap voor stap de relaties tussen de hoofdpersonen onthult. En ook stap voor stap laat zien dat achter de façade een andere werkelijkheid kan schuilen. 



zondag 12 augustus 2018

Belinda Bauer || Snap



Man Booker Longlist 2018

Snap is een misdaadroman en ik moet zeggen, in de categorie misdaadromans een uitblinker. Spannend, elke keer weer op het verkeerde been gezet worden, onverwachte ontwikkelingen, de morsige Londense inspecteur die gedwongen in een kleinere stad moet gaan werken, zijn aan regeltjes vasthoudende nieuwe collega, meerdere potentiële slachtoffers. Het zit allemaal in Snap.

Nu schrijf ik normaal voor mijn blog niet over misdaadromans. Niets mis met misdaadromans, ik verslind er aardig wat jaarlijks maar voor mij zijn ze vooral leuk en spannend, niet perse literair. Snap bespreek ik nu omdat de roman op de longlist van de Man Booker Prize staat. En dat snap ik niet. De jury heeft Snap blijkbaar geselecteerd, omdat het een intelligente roman is over overleven na een trauma. Een misdaadroman die het genre ontstijgt en je bij blijft.

Dat klopt, Snap is een topper onder de misdaadromans maar literair? Overstijgt Snap de stijlfiguren van het genre? Nee, bepaald niet. Daarvoor zijn de hoofdpersonen te vlak en te cliché. Met alle respect voor Bauer, haar inspecteur lijkt wel heel veel op de politieagenten die we uit boeken en tv-series kennen. De ontwikkelingen in Snap zijn toch vooral gericht op het oplossen van die ene moord en het voorkomen van een volgende, en dat gebeurt dan ook braaf. Het trauma is aanwezig, maar dat is nog wat anders dan dat het trauma de roman bepaalt. En Snap is zeker niet de eerste misdaadroman met min of meer getraumatiseerde slachtoffers en daders.

Ik had andere auteurs kunnen bedenken die in plaats van Bauer genomineerd hadden kunnen worden. The Guardian heeft naar aanleiding van de longlist een aardige waslijst met romans opgesteld waaruit het publiek een eigen favoriet mag kiezen. Ik heb dat ook gedaan, het moge duidelijk zijn dat, ondanks het feit dat ik Snap met heel veel plezier gelezen heb, ik een andere voorkeur heb doorgegeven aan The Guardian. Ik vermoed dat ik onder de andere romans op de longlist vast wel eentje vind die wat mij betreft de Man Booker 2018 wel mag winnen.



zondag 5 augustus 2018

Michael Ondaatje || Warlight


Man Booker Longlist 2018

Ik moet iets over de inhoud zeggen, sorry

Wat zal ik zeggen? Durf ik een kritisch woord te uiten over de laatste roman van de man die met The English Patient onlangs de Golden Booker won? De beste van de finalisten uit 50 jaar Man Booker Prize history? Ja dus, ik vond het jongensboekgehalte te hoog, de opzet deed me enigszins fronsend teveel aan The English Patient denken.

Om daar maar mee te beginnen, daarbij zwaar rekening houdend dat ik Ondaatje misschien schromelijk tekort doe omdat in mijn geheugen de film eerder naar boven komt dan het boek, de beginsituatie die met veel terugblikken langzaam maar zeker de vele vragen beantwoordt, kwam me behoorlijk bekend voor. Nu is het geen zwaargewonde patiënt maar een jonge knul, Nathaniel, die ons vertelt dat zijn ouders voor het werk van zijn vader naar het buitenland gaan, hem en zijn zus Rachel in afwachting van de start van kostschool in handen latend van een tot die tijd onbekende goede vriend, Walter aka The Moth. Vervolgens blijkt moeder Rose helemaal niet vertrokken naar Azië maar naar een onbekende bestemming, de goede vriend haalt de ene vriend na de andere in huis, de kinderen krijgen een mate van vrijheid die niet geheel te plaatsen is.

Dan worden broer en zus bijna ontvoerd en blijkt hun moeder een spionne. Net na de Tweede Wereldoorlog blijkt er nog heel wat spionagewerk te verrichten zijn voor het Britse koninkrijk, zij verwaarloost haar plicht voor koning en land niet. Rachel vergeeft het haar moeder nooit dat zij voorrang gaf aan haar plicht (en mogen we aannemen, een zekere verslaving aan spanning en risico) en vertrekt naar kostschool, met alle negatieve gevolgen voor de relatie met Nathaniel. Deze loopt keer op keer weg van kostschool totdat zijn moeder hem in huis neemt. Daar woont hij totdat zij overlijdt. Als volwassen man sluit ook hij zich aan bij Buitenlandse Zaken, al is het maar omdat hij daar toegang krijgt tot de geschiedenis van zijn moeder.

Heen en weer springend door de tijd, wisselend van perspectief, legt Ondaatje de waarheid bloot. De lezer komt steeds meer te weten over Rose en de mensen met wie zij in de oorlog heeft samengewerkt, en aan wiens hoede zij haar kinderen heeft toevertrouwd: Walter, Norman (the Darter), Olive Lawrence en Marsh Felon. Het wordt steeds duidelijker welke rol zij in het leven van Rose speelden en welke heldendaden zij in en vlak na de oorlog verricht hebben.

En op dat aspect lijkt Warlight wat mij betreft teveel op een spannend jongensboek. Die hele sfeer van stoere mannen en vrouwen die alles trotseren om hun land te redden van de vijand. Denk aan het vervoeren van ontplofbare grondstoffen voor bommen door nachtelijk Londen, achter vijandelijke linies informatie zoeken, met een zweefvliegtuigje midden in de nacht wind en stroming boven de Noordzee meten, verwondingen doorstaan en gewoon doorgaan. Dat vraagstuk van een vrouw die niet alleen voldoening haalt uit het moederschap maar ook een eigen leven wenst te leven had toch ook op andere manier ingevuld kunnen worden? Of zou Ondaatje misschien stiekem denken dat ‘king and country’ de enige reden kunnen zijn om niet alleen voor je kinderen en het huishouden te kiezen?

En dan te bedenken dat Ondaatje natuurlijk wel grossiert in prachtig taalgebruik, de roman kunstig en doorwrocht opbouwt en erin slaagt een typisch Britse sfeer neer te zetten. Maar toch, dat hele wereldje van stoere spionnen, van mij had het niet gehoeven. Verder dan de Man Booker Longlist hoeft van mij dus ook niet zo nodig.