zaterdag 24 januari 2015

Nick Hornby || Funny Girl

Ik heb Nick Hornby altijd gemeden, ik vermoedde dat zijn romans teveel op mannen gericht waren: vriendenclubs die elkaar vinden in voetbal, bier en aanverwante zaken. About A Boy was vooral leuk als film, met dank aan Hugh Grant, ik voelde geen behoefte om het ook nog eens te lezen. Funny Girl leek mij een ideaal moment om Hornby toch maar eens te proberen. En tja, wat zal ik zeggen, hij schrijft vlot, ik moest wel twee keer hardop lachen, maar ondanks het feit dat de hoofdfiguur een vrouw is, Barbara aka Sophie, is Funny Girl een mannenboek. Op momenten dat hij de vriendschap tussen schrijvers Bill en Tony beschrijft, is Hornby duidelijk op zijn best, of wanneer hij producent Brian op geweldige manier wraak laat nemen op de minnaar van zijn inmiddels ex, maar Barbara aka Sophie blijft een beetje flets en zelfs ongeloofwaardig. De belangrijkste figuur uit het boek komt niet uit de verf, de mannen in de bijrollen wel. Barbara vertrekt na haar school naar Londen om daar een carrière te starten als comédienne. Dat lukt haar wonderbaarlijk goed: als Sophie Straw slaat ze in als een bom met haar eigen comedy - Barbara (and Jim). Dit speelt zich allemaal af in de jaren 60, toen vrouwen vooral nog achter het aanrecht stonden, homosexuele relaties nog tot gevangenisstraf leidden en de BBC geleid werd door mannen van Oxbridge die het onschuldig vermaak uit Barbara (en Jim) aan alle kanten afkeurden en het zelfs zagen als een gevaar. Het is de tijd waarin popmuziek op kwam en de jeugd ging genieten van haar vrijheid. Je zou zeggen dat 20-jarige uit Blackpool afkomstige Barbara zich in de Londense scene zou gooien en volop van de vrijheid die ze opgeëist heeft zou gaan genieten. Maar nee, ondanks haar glorieuze carrière is ze een huismus die eigenlijk maar twee dingen wil: comédienne zijn en genieten van haar huwelijk met Brian. En ja, daar heeft ze natuurlijk recht op, maar kan Nick Hornby mij dan alstublieft uitleggen waarom de roman zich afspeelt in het Londen van de jaren 60? Ik kreeg nu heel sterk de indruk dat ik een roman aan het lezen was die vooral nostalgisch terug keek naar de tijd dat een serie als Barbara (en Jim) nog baanbrekend was (een relatie tussen een meneer van Oxbridge en een meisje uit een arbeidersmilieu, ach gut nog aan toe). Het resultaat hiervan is dat de roman geen enkel scherp kantje bevat. Ja, er wordt verwezen naar het feit dat Bill in eerste instantie niet uit de kast kan komen, naar het feit dat Tony zich in het huwelijk stort omdat hij niet bereid is om uit de kast te komen en Sophie en de haren kijken met afschuw naar het  burgerlijke leven van hun ouders. Maar het speelde zich allemaal 50 jaar geleden af. De BBC heeft inmiddels wel schokkendere series op de tv gehad, Graham Norton en Stephen Fry zijn niet meer van de Britse buis te slaan en het type serie waarin Sophie speelde is nu het prototype oubollig (het wordt nog steeds gemaakt met steeds dezelfde acteurs). Ik snap echt niet waarom Hornby Funny Girl niet in deze tijd heeft laten spelen. Er waren genoeg situaties te bedenken geweest waarin Barbara aka Sophie haar weg had moeten vinden. Zou het kunnen dat Hornby naar het verleden gevlucht is, omdat hij inmiddels zelf wat te oud aan het worden is voor het mannenmilieu? Hij komt op mij niet echt over als een potentiële hipster en ieder geval één of twee van zijn mannelijke personages hadden dan kort haar gecombineerd met een zware mannelijke baard moeten hebben. Ik vrees dat die moed hem ontbrak.


maandag 19 januari 2015

Sue Monk Kidd || The Invention of Wings

In The Invention of Wings geeft Sue Monk Kidd haar versie op het waargebeurde verhaal van twee zussen die in de VS als eersten vochten tegen slavernij en voor vrouwenemancipatie. De oudste van de twee, Sarah, is de hoofdpersoon van de roman. Haar strijd tegen slavernij begint wanneer ze als 11-jarige tevergeefs haar verjaardagscadeau, een jonge slavin van 10 jaar, weigert. Het leven van de slavin, Handful, is de tweede verhaallijn - fictief in dit geval.
Sarah kan niet verhinderen dat Handful haar persoonlijke slavin wordt. Wel besluit ze op een gegeven ogenblik Handful te leren lezen, iets dat in Charleston absoluut verboden is. Wanneer Sarah's ouders erachter komen, wordt Handful afgeranseld. In de loop van de jaren accepteert Sarah de situatie. De kentering in haar leven komt nadat haar vader overlijdt. Zij ontmoet dan mensen die tegen slavernij zijn en ontdekt dat ze haar leven niet onder het juk van conventies en de zuidelijke wetten hoeft te leven. Langzaam maar zeker ontpopt ze zich tot een voorvechter van vrijheid voor slaven en vrouwen; haar jongere zus Nina sluit zich bij haar aan. Hun pamfletten vormen jaren later de basis voor De Negerhut van Uncle Tom van Harriet Beecher Stow, dé roman waarin afschuw voor slavernij publiekelijk werd verwoord.
Handful slijt haar leven op de plantage van Sarah's ouders. Omdat ze de mazzel heeft dat ze goed kan naaien, is haar leven nog relatief aangenaam. Ze weet echter zeer goed dat haar eigenaren haar leven elk moment negatief kunnen beïnvloeden. Desondanks werkt zij stiekem mee aan een mislukte slavenopstand; de repercussies hiervan zijn zo groot - de leiders worden opgehangen - dat zij zich neerlegt bij haar bestaan. Pas jaren later besluit ze samen met haar jongere zus Sky te vluchten. Sarah helpt de twee zussen; de roman eindigt met de drie vrouwen die opgelucht de haven van Charleston uitvaren op weg naar het veilige noorden.
Hoewel The Invention of Wings zeker geen onaangename roman was om te lezen, bekroop mij al lezende toch het gevoel dat Monk Kidd een betere roman had kunnen afleveren. In haar nawoord legt zij uit dat zij bewust twee verhaallijnen heeft gekozen: de voorvechtster van vrijheid en de slavin. Zij wilde dat de persoonlijke relatie tussen de twee vrouwen de wreedheid van slavernij zou benadrukken. Ik vind dat aspect niet geslaagd. In de eerste plaats omdat er zeker wat Handful betreft sprake is van een opgelegde relatie. Pas aan het einde van de roman komen de twee vrouwen op gelijke voet met elkaar te staan. Ik kreeg daardoor te lang het gevoel dat ik eigenlijk twee boeken tegelijkertijd aan het lezen was. En had ik graag meer gelezen over Sarah. Zeker haar leven nadat ze eindelijk 'haar stem' gevonden had, had meer aandacht mogen krijgen van Monk Kidd. Zo normaal was het tenslotte niet dat in de 19e eeuw vrouwen publiekelijk actie voerden. Nu bekroop mij te vaak het gevoel dat ik een variant van The Help aan het lezen was en laten we wel wezen, één The Help voldoet.



zondag 18 januari 2015

Michel Faber || The Book of Strange New Things

Eigenlijk valt The Book of Strange New Things ondanks de omvang, 470 pagina's, kort samen te vatten: predikant vertrekt naar verre planeet om daar de christelijke boodschap te verkondigen en zieltjes te winnen. Tot zijn stomme verbazing wordt hij met open armen ontvangen door een grote groep inwoners van planeet Oasis. Zij kennen het woord Gods al en staan te springen om meer te leren. Predikant Peter besluit een groot deel van zijn tijd in hun dorp door te brengen en raakt al snel gecharmeerd van hun rustige levensstijl. Ondertussen breken op moeder Aarde moeilijke tijden aan: bedrijven gaan failliet, voorraden raken op, steden veranderen in oorlogszones waarin nauwelijks nog te leven valt. Bea, de echtgenote van Peter, zit hier middenin en wordt steeds wanhopiger. Zij vraagt om zijn steun, zelfs is het maar digitaal, en krijgt die niet omdat haar echtgenoot te zeer onder de indruk is van de 'Oasans'. Of Peter gehoor geeft aan haar steeds emotionelere smeekbeden laat ik hier in het midden, ik wil niet alles verklappen voor toekomstige lezers. Wat veel belangrijker is in The Book of Strange New Things is dat Faber mij als lezer voortdurend vragen laat stellen. En op het moment dat ik een antwoord denk te hebben, gebeurt er weer iets waardoor ik weer verder ga denken. Zo lijkt het pagina's lang of de Oasians een ideaal volk zijn: ze respecteren hun planeet en elkaar, gaan als goede rentmeesters om met hun grondstoffen en gewassen (een zeer beperkt aantal overigens, er groeien op Oasis wel twee soorten plantjes) en leven een leven waarin zaken als macht of ambitie niet lijken voor te komen. Op 2/3 van de roman blijkt echter dat de man die Peter ooit met open armen verwelkomde, Jesus Lover One, niet bereid is te werken met de aangepaste bijbels van Peter. Omdat de Oasans moeite hebben met bepaalde klanken, heeft Peter teksten zo herschreven dat de Oasians ze makkelijker kunnen uitspreken. Jesus Lover One wil er echter niet van weten en blijft de voorkeur geven aan de 'echte' versie, the Book of Strange New Things. Hij heeft geen behoefte aan verandering. Tegen het einde van de roman ontdekt Peter dat de Oasans niet kunnen genezen van wonden: een kleine wond op de hand van Jesus Lover Five is dan uitgegroeid tot een open zwerende massa, amputatie van haar hand is de enige optie. Hij realiseert zich dat de levensstijl van de Oasans voor een belangrijk deel te wijten is aan hun angst voor wonden en daarmee de dood. Of het nu de Oasans, de mensen die op de planeet wonen en werken of Peter en zijn echtgenote zijn, Faber zorgt er keer op keer voor, dat zijn lezers blijven nadenken over wat er nu eigenlijk gebeurt. Ik vroeg mij vanaf het moment dat Peter door de Oasans blij ontvangen wordt af 'wat zit hier achter?'. Ik vermoed dat Faber hier ook een slim spel speelde met bestaande vooroordelen over buitenaardse wezens. Zeker voor een fan van Star Trek en Doctor Who is dat een valkuil. In dat geval ook nog eens, omdat de Oasans zo'n vreemd uiterlijk hebben (hun gezicht lijkt op een soort walnoot waarin geen ogen, mond of neus te bekennen zijn) dat ik hen automatisch het gezicht gaf van The Ood, aliens uit Doctor Who die van het ene op het andere moment zeer moordlustig werden. Faber speelt dus met zijn lezer en daardoor krijgt zijn roman vele lagen: wat is er aan de hand met de Oasans, wat wil UCIS met Oasis, waarom kunnen de werknemers van UCIS hun vreemde werkomgeving zonder familie of vrienden aan, hoe gaat het aflopen tussen Peter en Bea, wat gaat Peter uberhaupt doen, heeft Faber een oordeel over godsdienst of juist niet? Eén ding is in ieder geval duidelijk: tegen het einde van de roman realiseert prediker Peter zich dat bijbelcitaten niet altijd helpen. Het heeft weinig zin om je echtgenote digitaal te voorzien van stichtelijke teksten terwijl om haar heen de hel is losgebarsten. En toch eindigt Faber vervolgens met een bijbelcitaat uit het evangelie van Mattheus, met een dubbele laag natuurlijk: "I am with you always, even unto the end of the world". Ik laat voor deze lekker in het midden waarom Peter aan dit citaat denkt, lees The Book of Strange New Things vooral zelf. Het is meer dan de moeite waard.


vrijdag 9 januari 2015

Dinaw Mengestu || All Our Names

De Ethiopisch-Amerikaanse schrijver Dinaw Mengestu heeft een indrukwekkende eerste roman geschreven. Een roman over liefde, vriendschap, dromen en moed. De helft van de hoofdstukken speelt in het prille Oeganda, een land waar na de onafhankelijkheid bittere gevechten om de macht losbarsten. De andere helft speelt in de VS; een jonge Oegandees, Isaac, gaat daar naar de universiteit, hij wordt begeleid door maatschappelijk werker Helen. In het eerste hoofdstuk ontmoeten twee jonge mannen elkaar, zij zijn beide van eenvoudige komaf en gaan naar de universiteit. Niet om er college's te volgen, maar om te kunnen zeggen dat ze er zijn en om gezien te worden. Isaac is degene die een passieve protestactie op gang zet, hij is ook degene die in contact komt met één van de mannen die vechten om de macht in het land. Isaac wordt langzaam maar zeker meegezogen in deze strijd en ontpopt zich tot een meedogenloze en felle soldaat. Hij schroomt niet om te doden als dat goed is voor de zaak. Zijn vriend de professor probeert mee te doen maar het is meteen duidelijk dat hij niet in de wieg gelegd is voor vechten en doden. Isaac kan niet voorkomen dat ook de professor meegezogen wordt in het geweld, maar verdedigt hem waar mogelijk. Alleen in zijn vriendschap met de professor toont Isaac nog zijn menselijkheid.
In Amerika volgt ene Isaac literatuurcollege's. Helen bezoekt hem en start een relatie met hem. Omdat hij na een jaar het land weer zal verlaten, stelt zij zich in op een korte affaire. Hoofdstuk na hoofdstuk wordt echter steeds duidelijker dat haar liefde voor Isaac groeit en dat het pijn zal doen om hem te laten gaan. Helen krijgt bovendien al snel in de gaten dat er iets niet helemaal klopt. Isaac blijkt de professor te zijn die door Isaac met zijn papieren het land uit is gestuurd. Aan het einde van de roman ontdekt Helen dat er een alternatief scenario mogelijk is, eentje waarin Isaac en zij wel degelijk samen een toekomst hebben, eentje waarin beperkingen plaats hebben gemaakt voor kansen. Het boek sluit af met een zin die de kern trefzeker weergeeft: "No one will have ever loved each other more than we did". Isaac hield van zijn vriend en redde hem om zijn eigen menselijkheid te redden. Heleen houdt van de pseudo-Isaac en is bereid haar veilige leven (een relatie met een Oegandees in het Amerika van de jaren 70 is niet niets) voor hem op te geven. De professor, Isaac en Helen laten elk op hun eigen manier zien wat moed is. Mengestu laat in het midden of Helen en Isaac daadwerkelijk samen verder door het leven gaan. Hij heeft hen echter wel de opening geboden. All Our Names is een sobere roman die pijnlijk laat zien dat zowel in Oeganda als in de VS onrecht voorkomt. De afwisseling van de hoofdstukken bouwt de spanning op een effectieve en plezierige manier op; de drie hoofdpersonen vullen elkaar prachtig aan en komen tot hun recht. Een aanrader.


woensdag 7 januari 2015

Amy Bloom || Lucky Us

We mogen rustig aannemen dat de titel van Bloom's roman ironisch bedoeld is: 'lucky' is nou niet echt het woord waarmee je het leven van halfzusters Eva en Iris typeert. Zonder al te veel weg te geven: pas op de laatste pagina van het boek zijn beide dames voor het eerst in hun leven echt serieus gelukkig. Voor die tijd zijn zij en de lezers geconfronteerd met 'een overleden moeder, een moeder die haar dochter plompverloren bij haar vader achterlaat, samen het ouderlijk huis ontvluchten, school laten voor wat het is, een carrière starten in Hollywood die bruut ten einde komt omdat een fotograaf belastende foto's maakt van jou en je vriendin, vluchten naar New York, verliefd worden op een kokkin, haar (Duitse) echtgenoot aangeven omdat hij voor de Nazi's zou spioneren, een kind roven voor de kokkin die vervolgens ongelukkig door brand sterft, zelf brandwonden oplopen en naar een plastisch chirurg in Engeland vertrekken, je jongere zus belasten met de zorg voor het kind (school schiet er nog steeds bij in), etc. etc. etc. etc. En dat allemaal in nog geen 250 pagina's gepropt. Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik het allemaal wat veel vond voor één enkele familie. En ook niet altijd even aannemelijk. Zo snapte ik dat de twee zussen baalden dat hun vader stiekem geld van hen stal, waarom ze dan per se de nemen namen naar Hollywood waar oudere zus geen enkele verantwoordelijkheid voor haar jongere zusje nam, ontging mij toch enigszins. Steenrijke opa was een heel plausibel alternatief geweest. Wat mij betreft bleven de karakters ook lichtelijk hangen in stereotypen waardoor het uitbundige geheel nog verder vergroot werd. Bloom voegt aan het verhaal bovendien ook nog een kritisch element toe: de wijze waarop Amerikanen van Duitse of Japanse afkomst tijdens WO 2 behandelden. De Duitse echtgenoot van de kokkin schrijft brieven aan Eva waarin hij haar vertelt wat hem en zijn lotgenoten allemaal overkomt. Een aspect van WO2 dat waarschijnlijk niet zo heel vaak belicht wordt maar ook daar geldt: Bloom gaat wel weer ver. Om een of andere reden neemt de man in Duitsland namelijk een Joodse identiteit aan en keert hij als Jood terug naar Amerika. Over de top noemen ze dat geloof ik. Mijn lokale boekhandel propageerde Lucky Us, het heeft wel zes maanden geduurd voordat ik het eindelijk bij de bieb kon lenen en nu moet ik constateren dat ik het niet met tegenzin gelezen heb maar dat ik er wel moe van werd. Er kan ook teveel gebeuren in één enkel boek.



zondag 4 januari 2015

Fiona McFarlane || The Night Guest

Weduwe Ruth begint zoetjesaan oud te worden. Haar lichaam wil niet meer helemaal, ze wordt langzaam maar zeker vergeetachtig en ze heeft rare dromen: 's nachts bezoekt een tijger haar huis. Ze is in eerste instantie dan ook blij met de komst van Frida, een struise dame die door de gemeente gestuurd is om voor Ruth te zorgen. Voor de lezer is meteen duidelijk dat er iets niet klopt. Niet alleen dat het niet logisch is dat er ongevraagd een hulp voor de deur staat, die hulp blijkt ook nog eens ronduit onaardig. In de loop van het boek blijft het niet bij onaardig: Frida bedreigt Ruth, weliswaar subtiel, maar toch. Ze trekt bovendien bij de oude dame in huis onder het voorwendsel dat dit van Ruth mocht. Omdat Ruth twijfelt aan haar eigen geheugen heeft ze geen weerwoord. Dus blijft Frida en neemt ze de huishouding van Ruth steeds meer over. Wanneer Frida Ruth in haar eigen huis opsluit en zelf op stap gaat, onderzoekt Ruth in een opstandige bui haar kamer. Ze vindt daar persoonlijke spullen van haar ouders en een doos met papieren. Voor de lezer is het duidelijk dat Frida snode plannen heeft, Ruth raakt echter steeds meer in de war en snapt het niet meer. Haar oudste zoon weet dat Frida bij haar moeder woont. Hij woont echter ver weg en heeft niet in de gaten dat de hulp zijn moeder slecht behandelt. Nadat Ruth van huis weggelopen is, ze wil naar haar oude liefde Richard maar vergeet halverwege dat ze naar hem op weg is, besluit hij eindelijk polshoogte te komen nemen. Frida besluit dan actie te ondernemen en haar plan uit te voeren. Dat gaat echter niet zoals ze had gedacht, Frida blijkt zelf te worden bedrogen en dan lopen de zaken volledig uit de hand. 
Hoewel er weinig concreet gebeurd in The Night Guest slaagt McFarlane erin de spanning succesvol op te bouwen. Als lezer weet je dat er iets gaat gebeuren, het is alleen de vraag wat. De wijze waarop McFarlane de opbouw van de spanning combineert met toenemende verwarring bij Ruth is bovendien zeer overtuigend. Terwijl zij almaar verwarder wordt, komt het ware karakter van Frida steeds meer naar boven. Tijdens het lezen bekruipt je tenslotte voortdurend de ongemakkelijke gedachte 'stel dat ik ooit vergeetachtig word en iemand wil mij bedriegen. Gelooft men dan de hulp of vergeetachtige ik?'. Het is beangstigend dat iemand je leven kan overnemen omdat je zelf niet meer helemaal in de gaten hebt wat er allemaal gebeurd. McFarlane beschrijft het op overtuigende wijze. Een absolute aanrader. 



vrijdag 2 januari 2015

Sebastian Barry || The Temporary Gentleman

In de Tweede Wereldoorlog was 'temporary gentleman' de bijnaam van de legerofficieren die onontplofte bommen demonteerden. Zij liepen een groot risico op een 'kort, tijdelijk' bestaan. Hoofdpersoon Jack McNulty is één van die officieren. Ik vermoed dat Barry zijn roman deze titel gegeven heeft, omdat Jack ook op andere manieren tijdelijk is. Zo is hij door zijn werk - hij is ingenieur en legt wegen en bruggen aan - vaak in het buitenland, hij kijkt opzij voor het vele drinken van zijn echtgenote Mai en ziet niet welke problemen dit veroorzaakt in de opvoeding van zijn twee dochters. Op het moment van schrijven verblijft hij in Ghana, het land is net zelfstandig geworden en officieel heeft Jack er niets meer te zoeken. Hij stelt zijn terugreis naar Ierland echter uit, omdat hij weet dat hij daar niets meer heeft. Mai is inmiddels overleden, zijn twee dochters van hem vervreemdt. In Ghana start Jack een dagboek waarin hij vooral zijn liefde voor Mai betuigt. Die is namelijk absoluut niet tijdelijk: Jack viel als een blok voor Mai en is nooit opgehouden met van haar te houden. Dat hij voor haar bepaald niet de perfecte echtgenoot zou blijken te zijn, realiseert hij zich door hun geschiedenis op te schrijven. Niet het feit dat hij van eenvoudige komaf was en Mai niet, wel omdat Jack zo mogelijk nog meer drinkt dan Mai, wel omdat Jack wegvlucht en Mai alleen laat met haar postnatale depressie, haar zelfmoordpogingen en haar vlucht in de drank. Het is schrijnend om te lezen hoe Jack aan de ene kant zoveel van zijn echtgenote houdt en haar aan de andere kant zo in de kou laat staan.
Ik heb twee problemen met The Temporary Gentleman. Wat mij betreft wordt Ghana er zo'n beetje met de haren bijgesleept. Het is toevallig het laatste land waar hij gewerkt heeft en daarom is hij er. Ik verwachtte dat de verzelfstandiging van Ghana een relevante rol zou spelen in de roman, dat gebeurde echter nauwelijks. Wat mij betreft had Jack in een willekeurig dorp in een willekeurig land kunnen zitten. Mijn tweede probleem met The Temporary Gentleman is het taalgebruik. Ik las in de recenties, de roman kwam in veel van de eindejaarslijstjes terug - dat lezers vooral onder de indruk waren van het poëtische taalgebruik. Ik dacht echter te vaak bij mijzelf: prachtige zin maar die ene bijzin is net teveel. Barry gebruikt lange zinnen met veel bijzinnen en het lijkt alsof hij onvoldoende in staat is geweest om zichzelf in te dammen. Op mij kwamen veel zinnen daardoor te gekunsteld over, teveel de pronkstukjes van een man die van woorden houdt. Door af en toe vijf, zes woorden weg te laten had Barry wat mij betreft inderdaad poëzie geschreven, nu kreeg ik teveel de indruk dat hij vooral poëzie wílde schrijven. Ik genoot van de momenten waarop Barry zichzelf onder controle had, dan schrijft hij prachtig en gevoelig. Wie weet, het einde van The Temporary Gentleman is zo open dat er wellicht nog een vervolg komt.