zaterdag 10 september 2016

Graham Swift || Mothering Sunday

Vreemd toch dat er romans zijn die je vanaf het eerste moment grijpen. Misschien zit het hem in de eerste zin” die meteen een dromerige bijna sprookjesachtige sfeer neerzet: Once upon a time, before the boys were killed and when there were more horses than cars …’. En dan de subtiele wending van een gesprek over het eigenaarschap van het vierde been van een racepaard naar ‘He had a hand on her leg’. Zonder veel woorden eraan vuil te maken, maakt Swift duidelijk dat er iets intiems gebeurt. En die intimiteit zet hij door, de hele roman lang. Swift geeft ons een prachtig inkijkje in wat de laatste ontmoeting tussen twee minnaars blijkt te zijn. De één een jongeman van goede komaf die na Wereldoorlog I op het punt staat voor geld te trouwen, de ander de dienstmeid van de buren. Hoewel van andere komaf, is duidelijk dat hun zeven jaar durende relatie, anders kan ik het toch echt niet noemen, uitgaat van gelijkheid – in ieder geval in bed. Swift beschrijft pagina’s lang hoe hij zich aankleedt en hoe zij, nadat hij naar zijn verloofde gesneld is, naakt door het lege huis drentelt en op haar gemak in de keuken een hartige taart eet. Door te variëren in zinslengte en voortdurend subtiel tussen heden en verleden te springen, creëert Swift een beschouwende bij tijd en wijle poëtische sfeer die past bij het moment van afscheid nemen van twee minnaars en de wetenschap dat dit moment één van de bepalende factoren is waardoor zij eerst in een boekwinkel gaat werken en daarna zelf boeken gaat schrijven, succesvol. Omdat zij, Jane, de hoofdpersoon is die beschouwt, laat hij haar ook naar de mensen in haar omgeving kijken alsof ze personages in een boek zijn. En gebruikt ze deze mensen later ook daadwerkelijk als rolmodel voor de personages in haar boeken. Realiteit en fictie gaan dan door elkaar lopen.
Naarmate de roman vordert gaat Swift meer in op de literatuur die Jane beïnvloedt, laat hij haar filosoferen over woorden, over hun betekenis en hun plek in de wereld. Mothering Sunday wordt daarom meer dan een momentopname in een onmogelijke liefde, Mothering Sunday is een roman over volwassen worden, over keuzes maken. In dit geval voor taal en literatuur. Dat Swift die taal zelf uitermate goed beheerst en gebruikt,versterkt de beschouwing van Jane. Ik vond Mothering Sunday prachtig, dat moge duidelijk zijn. Ik kan me echter heel goed voorstellen dat deze roman voor een grote groep mensen te beschouwend, te moeilijk en wellicht zelfs te saai is. Ik heb genoten van de prachtige taal en de subtiele wijze waarop Swift zijn hoofdpersoon laat vertellen.



vrijdag 9 september 2016

Graeme Macrae Burnett || His Bloody Project

Longlist ManBooker 2016



Snap ik waarom deze roman op de longlist van de ManBooker staat? Nee, niet echt. De opzet van de roman is bepaald niet origineel: we doen net alsof we een origineel manuscript van een 18e eeuwse moordenaar vinden en voegen daar dan nog zogenaamd authentieke verslagen aan toe, in dit geval van artsen en van een rechtszaak. Als de auteur van het manuscript dan zijn leven bijna letterlijk vastlegt, dan is het resultaat inderdaad verslaglegging. Dat in die verslaglegging de vinger pijnlijk wordt gelegd op het harde leven van pachtboeren eind 18e eeuw of op de misbruik die machtswellustelingen daarvan kunnen maken, voorkomt niet dat de roman zelf te geschiedkundig wordt. In His Bloody Project laat MacRae Burnet een jonge Schotse pachtboer vertellen hoe hij gekomen is tot de moord op de opzichter en zijn twee kinderen. De verslagen die MacRae Burnet toevoegt aan zijn relaas, onthullen feiten die de jongeman (bewust?) verzwijgt. Wat vooral opvalt is dat deze jongeman lichtelijke trekjes van een psychopaat vertoont. Hij toont geen berouw, vraagt zich niet af of de moorden voorkomen hadden kunnen worden en lijkt niet in staat zijn intellect, volgens zijn schoolmeester had hij makkelijk kunnen doorleren, in te zetten om zijn leven te verbeteren. Hij ziet voor zichzelf geen enkele mogelijkheid om zijn gehucht te ontgroeien en doet er ook niets aan om zijn omstandigheden te veranderen. Het enige dat in zijn voordeel spreekt is zijn liefde voor zijn moeder en zijn zus en het feit dat hij tijdens een jachtpartij voorkomt dat een adellijke nitwit een prachtig damhert neerschiet. Het zal niet als een verrassing komen, dat de jachtopzichter dat vooral als een reden ziet om hem op staande voet te ontslaan. Ik kan mij voorstellen dat mensen die van geschiedkundige romans houden van deze kunnen genieten, ik vond His Bloody Project vooral saai.


zondag 4 september 2016

Ottessa Moshfegh || Eileen

Eileen is een ingetogen roman over de moeilijke jeugd van een vrouw. Zij kijkt als zestiger terug naar de gebeurtenissen die ertoe leidden dat zij uiteindelijk het lef had om haar geboortedorp te verlaten. Inmiddels weet ze wie ze is en is ze tevreden over haar leven. Dat daar haken en ogen aan zitten, zo voelt zij zich altijd een beetje de buitenstaander, blijkt een combinatie van haar kille opvoeding en haar karakter. Het is duidelijk dat haar ouders nooit een prijs voor opvoeden gewonnen zouden hebben. Waar ze trots waren op hun levendige uitbundige oudste dochter, weten ze zich geen raad met een introverter kind. Hun reactie: haar belachelijk maken en haar straffen. Dat Eileen na de dood van haar moeder naar huis terugkeert om voor haar vader te zorgen is de normaalste zaak ter wereld; dat hij, zware alcoholist, dat op geen enkele manier waardeert ook. Dat Eileen thuis en op haar werk in haar eigen wereld vlucht is niet geheel vreemd. Toch laat Moshfegh ook zien dat Eileen zelf ook karaktertrekjes heeft die niet altijd even fijn zijn. Ze is om het maar zo te zeggen af en toe wat hoekig.
De komst van een nieuwe collega in de jeugdgevangenis waar Eileen werkt, zet haar wereld op de kop. Deze vrouw, Rebecca, ageert tegen de onmenselijke behandeling van de jonge mannen die zogenaamd heropgevoed worden. Ze overdondert Eileen door haar aandacht te geven en haar als mens te behandelen, het is maar de vraag of zij zich realiseert welk effect dat heeft op de ongelukkige jonge vrouw. Eileen ziet Rebecca in eerste instantie als haar verlosser, ze realiseert zich pas dat ook Rebecca niet perfect is wanneer deze haar in een onmogelijke situatie manoeuvreert. Een situatie die er wel toe leidt, dat Eileen iets meer eigenwaarde krijgt en daardoor eindelijk haar vader en dorp verlaat.
Eileen is een terugblik, gezien door de gekleurde ogen van de vertelster. Een vertelster die eerlijk genoeg is om ook haar eigen tekortkomingen te zien. Eileen laat ook in een fraaie zijlijn zien hoe wreed probleemjongeren in de jaren zestig nog werden behandeld in zogenaamde heropvoedingsgestichten. Moshfegh formuleert prachtig, ik heb genoten van haar mooie zinnen. Uiteindelijk blijft de roman net als haar hoofdpersoon net iets teveel op afstand.