zondag 28 juli 2019

Kirsty Logan || The Gloaming

The Gloaming is een poëtische roman over een familie op een eiland. De ouders een merkwaardig duo: een boxer en een prima-ballerina; de dood van hun jongste, Bee, bepaalt het verdere levens van ouders Peter en Signe en hun twee dochters Islay en Mara.

Peter en Signe zijn ooit naar het eiland verhuisd met de bedoeling de enorme villa die zij hebben gekocht om te toveren tot een hotel. Het eiland is klein, er wonen al generatie lang enkele families, zo af en toe landt er een verdwaalde toerist. Voor de drie kinderen is het eiland een soort paradijs, ze kunnen er naar hartenlust ronddwalen en de omgeving verkennen. Ondertussen lijkt de verbouw van de villa nauwelijks te vorderen, Peter blijkt niet echt een klusser. Dan verdrinkt Bee en veranderen de levens van zijn familieleden.

Islay verlaat het eiland en start een zwervend leven van stad naar stad. Mara blijft achter en wordt de steun en toeverlaat van haar ouders; ze verdient geld in de lokale pub. Ze constateert al snel dat haar ouders niet in staat zijn de dood van Bee te verwerken. Signe gelooft dat Bee ooit terug zal komen en probeert alles te houden zoals het was op de dag van zijn dood, Peter vertraagt. Hij wordt met de dag langzamer.

Gegeven Peters verleden als boxer kun je concluderen dat deze carrière hem nu parten speelt. De klappen tegen zijn hoofd lijken te hebben geleid tot hersenletsel. In The Gloaming is dit een te simpele conclusie. De eilandbewoners verlangzamen en verstijven namelijk allemaal tegen het einde van hun leven. Wanneer dit proces bijna voltrokken is, lopen zij in een soort ceremonie naar een hoge klif op het eiland en veranderen daar in een rots. Het lot van iedereen die het eiland nooit verlaat, die niet in is voor enige vorm van verandering.

Je kunt dit natuurlijk als een soort poëtische variatie op de dood zien, de symboliek lijkt ook overduidelijk: Blijf op het eiland, verander niet, stel je niet open voor nieuwe zaken en je verstijft letterlijk en figuurlijk. Ook Peter en Signe.

Mara lijkt in eerste instantie veroordeeld om op het eiland te blijven en voor haar ouders te zorgen. Dan ontmoet zij Pearl met wie zij een gepassioneerde relatie begint. Pearl treedt op als zeemeermin en reist de hele wereld om. Zij helpt Mara die na de dood van Bee bang geworden is voor water over haar angst heen. Zij zorgt er bovendien voor dat Mara eindelijk aan zus Islay vraagt om terug te komen naar het eiland. Zij deinst ervoor terug om alleen te moeten toezien hoe Peter en Signe langzaam maar zeker verstijven. Uiteindelijk blijft een van de twee zussen achter op het eiland, ook zij voelt sloomte haar lichaam overnemen.

Logan wisselt mooi tussen perspectief van de zussen en moeder Signe, zij springt in tijd tussen de prille liefde tussen boxer en ballerina, naar hun eerste jaren samen en daarna hun langzame toeleven naar het einde. De hoofdstukken hebben geen nummers maar namen, hetzij uit het Schots of uit de wereld van het ballet. Met name de persoon Mara krijgt de kans om te groeien van klein meisje tot volwassen vrouw die volwassen keuzes maakt. De andere personages blijven ietwat steken in oppervlakkige kenmerken.

De sfeer van water, mist en afzondering voegt een extra mythisch tintje toe aan de roman die prima past bij de verhaallijn van al dan niet kunnen omgaan met verdriet, bij al dan niet kiezen voor traditie of juist voor vernieuwing.

The Gloaming is een goed geschreven roman met een consequente verhaallijn. Het is geen roman die je volledig van je sokken blaast maar absoluut de moeite waard, mits je houdt van dat vleugje poëzie en mythe.


zondag 21 juli 2019

Akwaeke Emezi || Freshwater



Longlist Women’s Prize of Fiction 2019

Emezi verloochent haar Nigeriaanse afkomst niet. Zij neemt haar lezers mee in het geloof dat iemand bezeten kan zijn door een god, een heel oude pre-christelijke God in de vorm van een slang in dit geval. Haar kinderen nemen het lichaam van mensen in beslag in de tijd die ze nodig hebben om volwassen te worden, hun dood bevrijdt hen. In het geval van de hoofdpersoon gaat er iets mis: de godenkinderen blijven achter in haar lichaam en nemen haar leven over.

In de Westerse wereld zouden we constateren dat de Ada (Emezi noemt de echte naam van de hoofdpersoon nooit, de goden die haar lichaam bezetten durven die naam niet uit te spreken en noemen haar de Ada) met dank aan incestervaringen meerdere persoonlijkheden heeft en zichzelf verwondt en uithongert om haar pijn weg te nemen. Ook de Ada zelf gelooft heilig in het feit dat er goden in haar lichaam wonen. Eentje daarvan is promiscue en geniet van heftige seksuele ervaringen. Zelfs wanneer de Ada daadwerkelijk verliefd wordt, neemt deze God haar plek in wanneer ze met haar geliefde slaapt. Zelf kan ze de fysieke handeling niet aan.

De Ada komt uit een christelijk milieu, desondanks accepteert ze de traditionele uitleg dat ze bezeten is door goden. En dwarsboomt op die manier de pogingen om zich door een psychiater te laten behandelen. De stemmen van de goden blijken dan steeds zwaarder te tellen dan de nuchtere uitleg van de psychiater.

Hoe dan ook wat dan ook, wat je ook gelooft, Freshwater geeft een ijzingwekkend beeld van een jonge vrouw die door mannelijke familieleden al op jonge leeftijd misbruikt is en zwaar getraumatiseerd is. Noem het een goddelijke stem of een extra persoonlijkheid, de realiteit is dat de Ada zwaar ongelukkig is en het trauma uit haar jeugd niet kan verwerken. Het feit dat ze een afstandelijke vader heeft, dat haar moeder uit pure frustratie haar gezin verlaat om in Dubai te gaan werken, dat haar vrienden het ook niet altijd even goed met de Ada voor hebben, helpt allemaal niet.

Freshwater is gelukkig niet zo’n roman die het alleen moet hebben van een ijzingwekkend thema, Emezi is daarnaast ook een getalenteerd schrijfster die prachtig formuleert en haar roman zo heeft gestructureerd dat de opzet en volgorde van de hoofdstukken de verhaallijn optimaal ondersteunen. Het zou kunnen dat de roman voor sommige mensen te extreem is, te buitenissig, het onderwerp is daarnaast zoals gezegd ook bepaald niet makkelijk. De pijn van de jonge getraumatiseerde vrouw springt van de pagina’s af. Geen makkelijk leesvoer maar ik was onder de indruk van Freshwater.



zondag 14 juli 2019

Jenny McCartney || The Ghost Factory

Jenny McCartney neemt ons mee terug naar een tijd dat Belfast werd gedomineerd door de oorlog tussen Protestanten en Katholieken. Her hoofdpersoon Jackie is één van de vele onschuldige slachtoffers van een gewelddadige botsing tussen opvattingen waarvan ook misbruik wordt gemaakt door criminelen. Zij gebruiken het godsdienstige conflict om hun buren en naasten verder te onderdrukken.

The Ghost Factory wordt verteld door Jackie, hij kijkt terug naar de tijden van geweld waarin je nooit wist wat er mis kon gaan. Hij kijkt ook terug naar vriendschappen, naar het belang van familie. De roman begint met twee gebeurtenissen die zijn leven beïnvloeden: de dood van zijn vader, met als neveneffect het feit dat zijn ongetrouwde tante bij hem intrekt om voor hem de zaak te zorgen. En, in de tweede plaats, de zware mishandeling van zijn beste vriend Titch. Hij is zo stom geweest de verkeerde persoon kwaad te maken en moet dat bekopen met zwaar letsel. Uiteindelijk zorgt dit er voor dat ook Jackie zwaar mishandeld wordt en Belfast moet verlaten.

Jackie verhuist naar Londen maar realiseert zich al snel dat Belfast hem niet loslaat. De conflicten spelen zich weliswaar daar af maar ze zitten ook nog in zijn hoofd. Met de kennis van nu is het al snel duidelijk dat Jackie een duidelijk geval van PTSS is, niet echt vreemd na wat hem overkomen is. Omdat Jackie goed gebekt is en van alles een grapje maakt en omdat PTSS toen nog niet zo bekend was, zal het ook niet verrassen dat Jackie besluit dat hij eerst wraak moet nemen voordat hij een nieuw leven kan beginnen in Londen. Hoe dat afloopt laat ik natuurlijk in het midden.

Ik heb genoten van de verbale snelheid en gevatheid van Jackie. Hij is ironisch, schept lichtelijk op en grapt zich een weg door het leven. In mijn hoofd hoorde ik hem bijna praten met dat heerlijke Ierse accent. Door zijn ogen ziet de lezer dat de godsdienstconflicten een enorme impact hadden op het leven van de Noord-Ieren. Hij laat ons ook zien dat er een dunne scheidslijn is tussen godsdienstige en criminele motivatie. Criminelen oefenen een schrikbewind uit in buurten, allemaal onder het motto van de goede, religieuze zaak. De persoon die Jackie en Titch mishandelt, handelt niet uit godsdienstige motieven, hij is gewoon een agressieve pestkop. 

De laatste hoofdstukken van The Ghost Factory vatten Jackie’s leven tot nu samen. Een volwassener Jackie is aan het woord, hij heeft geleerd en is gegroeid in zijn opvattingen en zijn manier van doen. Hartstikke mooi ware het niet dat hij lichtelijk saai geworden is. Eigenlijk zijn die laatste hoofdstukken een soortement boodschap van hoop: zelfs wanneer je net als Jackie het slachtoffer bent geworden van de gewelddadige omstandigheden in jouw stad kan het nog allemaal goed met je komen. Ik snap dat McCartney met een positieve noot wil eindigen, ik snap alleen niet waarom de oudere versie van Jackie zo mild moet zijn. Ik mis de opschepper met zijn ironische trekjes.

The Ghost Factory is een aardige roman die een waardevol hoofdstuk toevoegt aan Belfast en de godsdienstwaanzin. Wat mij betreft hadden de laatste hoofdstukken behoorlijk ingekort kunnen worden. Ik snap dat McCartney wil laten zien dat het goed gaat met Jackie maar het is zo jammer dat hij o zo saai geworden is.


zondag 7 juli 2019

Tristan Hughes || Hummingbird

Tristan Hughes heeft een ingetogen roman geschreven over dood in de familie. Hoe ga je om met de zelfmoord van je echtgenote en moeder? Wat doe je wanneer je vader en moeder dodelijk verongelukken en jij alleen achterblijft? In het geval van de drie hoofdpersonen van Hummingbird vluchten zij voor de realiteit, elk op hun eigen wijze maar wel in dezelfde fysieke omgeving: het ruige binnenland van Canada. Soms bedekt onder een dikke laag sneeuw, soms een geheel van moeras met ondoordringbaar struikgewas en meren waar het moeilijk leven is.

Zack in zijn vader John leven in een klein dorp in het ruige, noordelijke binnenland van Canada. Het dorp heeft ooit een zekere mate van welvaart gekend maar dat was lang geleden. Nu is het vooral met moeite een bestaan opbouwen. John is ooit verhuisd, omdat hij verliefd werd op de moeder van Zack, na haar zelfmoord heeft hij hun huis aan de rand van het dorp verlaten en is met zijn zoon in de zomerhut aan het meer gaan wonen. Ze leven daar een zelf-gekozen geïsoleerd bestaan met slechts een klein handjevol buren.

Zack is inmiddels een puber en begint zichzelf vragen te stellen. Over zijn ouders, zijn eigen toekomst, de dood van zijn moeder. De komst van Eva zet wat zaken in beweging. Eva’s oom Lamar woont een paar huizen van Zack en John af, het is duidelijk zij niet past in de kleine gemeenschap. Ze is er ook alleen om een poging te doen de plek te vinden waar haar ouders zijn verongelukt met hun vliegtuig. Een bijna onbegonnen opgave in de omgeving met alleen maar moeras en heel veel meren.

Zack en Eva vinden elkaar in hun eenzaamheid en delen steeds meer met elkaar. Uiteindelijk zorgt Eva voor een emotionele apotheose die maakt dat John en Lamar met andere ogen naar de twee pubers moeten gaan kijken. Ze moeten weer vooruit en niet langer in het verleden leven.

Hughes houdt zijn roman klein. Hij is niet van de grote gebaren of de grote ontwikkelingen, hij laat op subtiele, ingetogen wijze zien hoe dood en verdriet het leven van mensen beïnvloeden. Zo laat hij John dagboeken schrijven waarin deze alleen maar verwijst naar sombere overpeinzingen van ontdekkingsreizigers en jagers. Zack leest de dagboeken en concludeert, terecht dat zijn vader bepaald niet gelukkig is.

De natuurbeschrijvingen dragen ook in ruime mate bij aan de ingetogenheid van het boek. Niet de ruige, woeste natuur van gebergte of kust maar weids, vlak land met zover het oog reikt ruige struiken, moerassen en meren. In die omgeving leef je op de millimeter, gevaar zie je vaak door de ondoordringbare struiken niet naderen.

Hughes zet overtuigend twee verschillende pubers neer. Zack, in zichzelf gekeerd, de wereld overpeinzend, niet meteen de man van actie. Eva, opstandig, extravert (voor elke dag een andere felgekleurde pruik), uitdagend, eerst doen dan nadenken. Het knappe is dat Hughes de twee op overtuigende wijze samenbrengt. Ze vinden elkaar, ze worden niet tot omgaan met elkaar gedwongen door familie en vrienden.

Hughes heeft het type ingetogen roman met menselijk drama op de millimeter geleverd. Geen boodschap van wereldformaat maar vooral aandacht voor het persoonlijke leed. Aangezien hij ook nog eens in staat is prachtige proza te schrijven en zijn roman zo te structuren dat structuur de ontwikkelingen ondersteunt, was het voor mij eenvoudig: Hummingbird is mijn type roman, ik heb genoten.