maandag 30 december 2019

Het beste uit 2019


Aan het eind van elk jaar komt weer de vraag naar boven ‘van welke boeken heb ik nu het meeste genoten?’. Ook ik voeg me graag bij de serie terugblikken op 2019. Ik deel graag met jullie de boeken die mij verrasten en de boeken die ik persoonlijk de beste van het jaar vind.

Verrassingen

Ik werd in 2019 door een aantal schrijvers verrast. Oyinkan Braithwaite bijvoorbeeld. Zij schreef wat op het eerste gezicht een thriller leek maar bij nader inzien een scherpe schets van een disfunctioneel gezin bleek. Haar My Sister The Serial Killer een absolute aanrader. Ook Valeria Luiselli verraste mij aangenaam, met een totaal andere roman. Haar Lost Children Archive was een op momenten bijna poëtische aanklacht tegen de misstanden met vluchtelingen op weg naar de VS. Met name de ontberingen die jonge kinderen op zoek naar een beter bestaan in de VS moeten ondergaan werden door haar schrijnend, hartverscheurend op papier gezet. David Vann verraste mij ook met zijn Halibut on the Moon. Deze roman gebaseerd op zijn eigen leven bleek het schurende verslag van de laatste dagen van zijn vader. Pijnlijk, confronterend en zo mooi geschreven. Ik zou wachten met lezen totdat de dagen weer langer worden. Madeline Miller tenslotte verraste mij als laatste. Ik had weinig verwachtingen toen ik startte aan haar roman over echt leven van een tweederangs godin, Circe. Die godin bleek echter een uitstekende hoofdpersoon voor een roman die laat zien dat sterfelijkheid bepaald geen slechte zaak is. De belangrijke goden bleken vooral met zichzelf bezig en bleken geen oog te hebben voor de noden van meer hulpbehoevenden. Circe zal voor altijd mijn favoriete godin blijven.







De beste van het jaar (vind ik tenminste)

De laatste Ali Smith behoort wat mij betreft tot de top van 2019: Spring. Deze roman bevestigt wat ik en met mij velen al lange tijd weten, dat Ali Smith één van de beste schrijfsters van dit moment is. Zij is als geen ander in staat maatschappijkritiek te verwerken in romans die vernieuwend zijn in hun opzet en uitblinken in poëtisch en stevig taalgebruik. Max Porter bevestigde met Lanny wat ik bij Grief al vermoedde: hij heeft een ongekend schrijftalent dat zich uit in vervreemdende romans met waarlijk kunstig taalgebruik. Om heel eerlijk te zijn, ik snap niet dat hij met Lanny de Booker Prize niet gewonnen heeft. Ocean Vuong besluit mijn lijst met de beste romans die ik in 2019 gelezen heb. Zijn On Earth We Are Briefly Gorgeous is een toonbeeld van een goede balans tussen stijl, taal, structuur en inhoud. De roman laat bovendien schrijnend zien wat het effect is van een wrede oorlog en de gedwongen verhuizing naar een land dat je nooit volledig accepteert. Bloedstollend mooi.






zondag 29 december 2019

Claire G. Coleman || Terra Nullius

Het is dat ik bij het downloaden van Terra Nullius had gelezen dat het om een soortement dystopie of SiFi zou gaan, anders had ik waarschijnlijk gedacht dat ik een geschiedenis van de kolonisatie van Australië aan het lezen was. Pas halverwege de roman blijken de koloniseerders geen Britten maar ‘aliens’.

In Terra Nullius belicht Coleman de kolonisatie van Australië, en zoals later blijkt de gehele wereld, vanuit meerdere oogpunten.  Die van de wezens die de aarde bezet houden en die van mensen. De eerste groep kan weer onderverdeeld worden in zij die vinden dat de originele bewoners van een planeet rechten hebben en zij die vinden dat de originele bewoners dieren zijn en hen daarom als slaaf behandelen. De meest opmerkelijke ‘alien’ is degene die na een slachtpartij zich afkeert van zijn soortgenoten en zich aansluit bij een groep mannen die rondtrekt door Australië, op zoek naar water en eten. En respijt van de aliens. Hun metgezel schaamt zich voor zijn soortgenoten en probeert met zijn eigen daden hun misdaden een beetje te compenseren.

De mensen die in het boek aan het woord komen zijn degenen die zijn ontsnapt aan de ‘aliens’. Eén van hen is recent gevlucht en is op zoek naar zijn oorspronkelijke tehuis, de anderen verstoppen zich voor de aliens en proberen zo goed mogelijk te overleven. Pas tegen het einde van de roman wordt het duidelijk dat de originele groep Australiërs, de Aboriginals, zich vanaf het begin van de invasie heeft teruggetrokken in de droge, onherbergzame gebieden waar zij al duizenden jaren hebben weten te overleven.

Rode draad in Terra Nullius zijn de ontsnappingspoging en de wreedheden van de meedogenloze non die een weeshuis runt. In dat weeshuis leert zij de kinderen van de originele bewoners, hersenloze dieren naar haar mening, hoe zij hun nieuwe meesters het beste kunnen dienen. Tot haar grote verbazing blijkt er een klacht ingediend tegen haar schrikbewind. Haar onvrede met de planeet waar zij moet wonen, die voor haar - een padachtige - veel en veel te warm is, spat van de pagina's af.

Terra Nullius laat door de overduidelijke vergelijking zien hoe fout het is om te denken dat sommige wezens/mensen superieur zijn aan anderen. De parallel met de kolonisatie van Australië en de misdagen jegens de Aboriginals ligt er dik bovenop.  Dat is ook meteen het zwakke punt van Terra Nullius. Coleman zaagt teveel van dik hout planken. Degenen die goed zijn, zijn meteen heel goed. Degenen die slecht zijn, meteen ook heel slecht. Er is weinig ruimte voor grijstinten in Terra Nullius. De boodschap van de roman ligt er zo dik bovenop dat het lichtelijk irriteert.

Op het moment dat Coleman de boodschap laat voor wat die is en het landschap beschrijft, de meedogenloze zon, de hitte, de droogte, laat ze zien dat ze goed schrijft. Je waant je ogenblikkelijk middenin de hitte van Australië en voelt die van de pagina’s afspringen. Naarmate de roman vordert neemt de boodschap in belang toe en verwordt Terra Nullius bijna tot een pamflet tegen kolonisatie, invasie, racisme en discriminatie. Jammer, de boodschap was ook overgekomen indien Coleman zich iets had ingehouden en zich vooral had geconcentreerd op mooie zinnen. Dat ze kan schrijven staat namelijk absoluut niet ter discussie. Haar liefde voor het land dat haar mensen al duizenden jaren voedt terecht aanwezig.




zondag 22 december 2019

Kerstaanraders

De afgelopen weken heb ik drie van die romans gelezen die ergens tussen literair en thriller inhangen. Perfecte boeken om de donkere dagen om Kerst mee rond te komen. Ze delen één rode draad: een ontknoping die je niet ziet aankomen. Zocht je nog wat om te lezen de komende dagen? Deze drie romans voldoen prima.


Laura Shepherd-Robinson || Blood & Sugar

In Blood & Sugar keren we terug naar de tijd dat slavernij nog niet ter discussie stond. Sterker nog, veel mensen verdienen er veel geld aan. Wanneer één van de weinige tegenstanders van slavernij wordt vermoord, gaat zijn voormalige beste vriendin achter de dader aan. Een boek met een verrassend einde, de dader had ik in ieder geval niet meteen op het netvlies. Dat ons bovendien meeneemt in het Londen van enkele eeuwen geleden waar andere maatstaven heersten, vuil en viezigheid niet alleen fysiek aanwezig waren. De drogredenen waarmee slavernij goedgepraat waren verbijsteren, zeker indien jij je beseft dat ze enkele eeuwen geleden helaas als waarheid werden aanvaard.



Alice Clark - Platts || Flower Girls

Twee zusjes hebben een peuter vermoord; de oudste van de twee wordt er voor tot levenslang veroordeeld, de ander vlucht met haar ouders in de anonimiteit. Die wordt verstoord wanneer zij wordt herkend door een hotelgast die net als haar logeert in het hotel waar een andere peuter verdwijnt. De hectiek rondom het verdwijnen van een kind, het levenslange schuldgevoel bij ouders en familie, de onmacht van de familie van de dader: Clark-Platts zet het allemaal goed neer. Voeg daaraan toe dat ze tot op het einde de spanning hoog weet te houden, zeker wanneer dat einde een wel zeer onverwachte wending krijgt.



Cambria Brockman || Tell Me Everything

Op het eerste gezicht lijkt alles goed te gaan in een vriendengroep op de universiteit. Langzaam maar zeker worden de barstjes echter zichtbaar. Brockman speelt deskundig met verschillende periodes in tijd, slimme hints naar wat er zou kunnen gaan gebeuren, steeds meer verwijzingen naar wat er nu werkelijk in de jeugd van de verteller gebeurd is. Deze verteller doet haar uiterste best om haar beste vriendin te overtuigen dat haar vriend niet goed voor haar is, ze is bereid wanhopige maatregelen te nemen. Aan het einde komt zij eindelijk met een cruciale informatie over haarzelf die haar en haar jeugd in een totaal ander daglicht stelt. Intrigerend van start tot begin.



zondag 15 december 2019

Colson Whitehead || The Nickel Boys

Ik vrees dat ik geen groot Whitehead fan ben. Ook in zijn tweede roman ligt wat mij betreft de nadruk teveel op de boodschap, te weinig op de literaire merites van zijn verhaal. Jammer, want er zijn momenten dat ik (h)erken dat Whitehead een begaafd schrijver is, dat hij kan toveren met woorden.

De Nickel Boys begint met de ontdekking van een onbekende, illegale begraafplaats bij een voormalige heropvoedingsschool voor jongens. De gevonden skeletten dragen allemaal de sporen van geweld. De vondst maakt dat er eindelijk aandacht komt voor het buitensporige geweld dat op Nickel plaatsvond. De vondst maakt ook dat één van de Nickeljongens besluit terug te keren en aandacht te vragen voor zijn tijd op Nickel.

Die ene jongen heet Elwood Curtis. Whitehead beschrijft hoe hij, een brave, hardwerkende intelligente knul met vooruitzichten op studie, door een misverstand op Nickel terechtkomt en binnen de kortste keren slachtoffer wordt van de keiharde cultuur. Hij ondergaat één van de brute straffen die het personeel van Nickel te pas en te onpas toepast. Vrienden zijn een illusie op Nickel, het is ieder voor zich. Toch lijkt Elwood bevriend te raken met Turner. In deel twee van de roman richt Whitehead de aandacht op Elwood en Turner. De één, mede door Martin Luther King, ervan overtuigd dat de waarheid altijd gehoord wordt; de ander cynisch en realistisch, hij weet dat eigen belang altijd voorop staat. Zeker wanneer de waarheid de mishandeling van Afro-Amerikaanse jongens betreft door White AngloSaxon Protestants.

In deel drie van de roman keren we terug naar het nu en maken we kennis met de oudere Elwood, een man die weer een plek in de maatschappij gevonden heeft. Moeizaam, want Nickel heeft hem voor altijd geschaad. Toch start hij een bedrijf en vindt hij eindelijk een vrouw aan wie hij zijn verhaal kwijt kan. En dan blijkt Whitehead opeens een trucje toegepast te hebben waardoor wat je tot nu toe gelezen hebt opeens in een ander daglicht komt te staan. Het type trucje dat schrijvers wel vaker toepassen om hun verhaal een passende draai te geven en waarvan het altijd maar de vraag is of het werkt of als goedkoop ervaren wordt. Het moge duidelijk zijn dat ik in dit geval naar het laatste neig.

Nickel Boys gaat over de vreselijke mishandelingen op heropvoedingsscholen, met name gericht op de niet-blanke jongens. Elwood en Turner zijn niet de hoofdpersonen, zij zijn een vehikel om deze boodschap naar buiten te brengen. Daar slaagt Whitehead in, na het lezen van Nickel Boys zal er bij zijn lezersgroep geen twijfel over bestaan dat jongens die op dergelijke scholen terecht kwamen vaak geen schijn van kans kregen. Whitehead slaagt er niet in om  de personages van Elwood en Turner zo uit te bouwen dat ze cliché af zijn. Ik persoonlijk vind dat jammer.

Whitehead laat maar één kant van het verhaal zien, dat van de jongens die opgesloten zaten in Nickel. Hij kan daardoor de mannen die op Nickel werken ook neerzetten als clichés van keiharde, wrede mannen die Afro-Amerikanen niet zien als mensen. Een beeld dat veel lezers en kijkers van tv of film al snel zullen herkennen en dat in deze roman weinig behoeft om meteen opgepikt te worden. Het feit dat deze mannen in hun eigen wereld vaak worden gezien als hardwerkende, de wet hoog houdende steunpilaren van de maatschappij komt niet aan de orde. Ook die wereld wordt door Whitehead namelijk neergezet als een soort prototype van de maatschappij, voor veel mensen heel herkenbaar door eerdere voorbeelden.

Whitehead heeft maar één doel: een boodschap verkondigen. Dus maakt hij kundig gebruik van clichébeelden die bestaan, die maken dat zijn lezers weinig tot geen moeite hoeven te doen om ze te herkennen. Hij doet geen enkele poging om die clichés genuanceerder te maken. Ik kan me dat nog voorstellen bij de wrede mannen van Nickel. Ik vind het jammer dat hij ook Elwood en Turner ondergeschikt maakt aan die ene boodschap. Juist zij hadden meer verdiend.





zondag 8 december 2019

Ian McEwan || Machines Like Me

Ik moet iets over de inhoud vertellen

Het is me nog niet vaak overkomen maar in Machines Like me ervoer de roman concurrentie van een tv-serie, of liever gezegd, van de android uit een tv-serie. McEwan laat ons kennis maken met een robot en dwingt ons op die manier na te denken over de impact die zo goed als menselijke robots kunnen hebben op onze maatschappij. Hij kan er niets aan doen dat die impact door een andere android in Star Trek: The Next Generation jaren geleden al prachtig zichtbaar gemaakt werd. Alles wat Adam briljant, vertederend en ongelooflijk irritant zou moeten maken, had Data al eerder laten zien. En beter.

Machines Like Me lijdt daarnaast aan een gebrek aan focus. McEwan wil teveel.  Ergens rond de Tweede Wereldoorlog neemt de geschiedenis in zijn roman een nieuwe wending. Briljant wetenschapper Alan Turing pleegt geen zelfmoord maar kiest zelfbewust voor een leven met zijn vriend, met als resultaat ontdekkingen die leiden tot een maatschappij waarin zelfrijdende auto’s normaal zijn. De ontwikkeling van robots een volgende, logische stap. Op het moment dat de roman start, heeft Groot Brittannië net de oorlog rond de Falklands verloren, wat een nieuwe leider van de socialistische partij een kans biedt. Leuk, die andere geschiedenis, het leidt echter af. Het zorgde er in ieder geval voor dat ik me op een gegeven ogenblik afvroeg welk verhaal McEwan nu eigenlijk wilde vertellen.

Het tweede euvel is dat de roman volledig vanuit het perspectief van Charlie, de eigenaar van Adam, is geschreven. Een bewuste keuze van McEwan. Het lastige in dit geval is, dat Charlie onvoldoende uit de verf komt. Hij beziet, hij wikt en weegt, hij laat zich meevoeren, op een of andere manier lijkt hij niet helemaal af. Vanuit een bepaald oogpunt bezien een mooie zet: de mens die nog niet uitontwikkeld vergeleken met de robot die elke dag verder ontwikkelt. Charlie wordt het ideale voorbeeld van een mens die niet meer hoeft te werken: de robot doet dat in zijn plaats. Charlie hoeft alleen nog maar van zijn leven hoeft te genieten. Ook hier geldt: het lijkt wel of McEwan te veel wil. Niet alleen plaatst hij Charlie in het complexe vraagstuk van ‘Artificial Intelligence’, vriendin Miranda plaatst hem bovendien in een menselijk moreel dilemma, dat van wraak.

Miranda heeft namelijk enkele jaren eerder op verrassende wijze wraak genomen op de verkrachter van haar beste vriendin. Een jonge Pakistaanse vrouw die daarna zelfmoord heeft gepleegd. Het moge duidelijk zijn dat dit impact op haar leven heeft gehad. Thema drie is geïntroduceerd: hoe ga je met een dergelijke situatie om, wat doet dit met je leven? Voeg daar nog een mogelijk voogdijkind aan toe dat letterlijk bij de voordeur is afgeleverd en het moge duidelijk zijn wat ik bedoel met ‘geen keuzes’ gemaakt. De verkrachtingsverhaallijn alleen had al een prachtige roman kunnen opleveren. Nu krijgt die volop concurrentie van de robotverhaallijn en af en toe ook nog de wereldgeschiedenis die zich om Charlie, Miranda en Adam heen afspeelt.

En dan Adam. Tja, ik zei het al eerder. Data liet al eerder zien hoe menselijk een robot kan zijn maar ook hoe irritant in al zijn perfectie. Data kreeg van zijn makers afleveringen lang de kans te groeien van betweterige robot tot menselijke android, op papier gaat die ontwikkeling razendsnel. En om alles nog wat complexer te maken voegde McEwan er nog iets extra’s aan toe. De Adam’s en Eva’s die zijn geproduceerd lijken niet in staat zich te voegen naar de vaak absurde realiteit, hun feitelijke brein kan niet overweg met niet-logische zaken. Steeds meer plegen hun variant van zelfmoord, Charlie, en daarmee ook de lezer, checkt voortdurend of ook Adam signalen toont dat het niet goed gaat met hem.

Oftewel, Machines Like Me had een briljante roman kunnen zijn indien McEwan wat verhaallijnen minder prominent had gemaakt. De impact die de aanschaf van een robot heeft op een mens, de morele dilemma’s van Miranda, onderwerpen die makkelijk tot een prachtige ‘eigen’ roman hadden kunnen leiden. Machines Like Me gaat lichtelijk ten onder aan teveel tegelijkertijd.




zondag 1 december 2019

David Vann || Halibut on the Moon

Sorry, ik geef de inhoud weg

Halibut on the Moon beschrijft de laatste dagen van de zwaar depressieve Jim. Hij is van Alaska naar Californië gereisd om daar een psychiater te bezoeken en onderwijl door zijn liefhebbende familie verzorgd te worden. In eerste instantie vroeg ik me echt af waarom dit boek zulke goede kritieken gekregen had. Totdat toon en sfeer veranderden en Vann liet zien wat schrijven is.

Hoewel dat qua structuur van de roman niet zo is, viel mij toch een twee-scheiding op in de roman. In het eerste deel van de roman legt Vann woorden vast, de conversaties tussen Jim en zijn familie. Dat doet hij misschien wel te goed: zoveel heeft de familie elkaar namelijk niet te vertellen. Het is bovendien ook akelig duidelijk dat het moeilijk converseren is met een man die dood wil en die geen remmen meer kent. Ook in het gezelschap van zijn twee jonge kinderen maakt hij tenenkrommende opmerkingen. Dat hij zelf besluit dat hij zijn kinderen niet meer wil zien omdat hij ze kwaad doet is het enige positieve wat daarover gezegd kan worden.  De wrangheid, het onvermogen spatten van de pagina’s af. Het schuurt zullen we maar zeggen.

Dan komt er een omslag. Minder conversaties, meer overpeinzingen, meer beschrijvingen van de natuur en dan gaan de remmen los bij Vann. De man blijkt opmerkelijk mooi te kunnen formuleren. Hij zet zinnen op papier die je met genot leest, hij uit gedachten die tot denken aanzetten. Het startpunt? De beschrijving van de bevrijding die een heilbot ervaart op de maan: geen zwaartekracht, het gevoel gewichtsloos te kunnen vliegen. Alleen al voor die beschrijving zou je Halibut on the Moon moeten lezen. Ook de onthulling van Jim’s vader dat hij niet gelukkig is, ook nooit gelukkig is geweest maar dat dit gewoon de realiteit is, hakt erin.  Hoezo miepen over zelfmoord, je leeft gewoon door. Gelukkig of niet. Zo mogelijk schrijnender dan de gedachten van Jim zelf.

Het is natuurlijk extra wrang dat Jim in werkelijkheid David Vann’s vader is. Dat is ook vanaf het begin duidelijk. Ik heb pas nadat ik de roman dicht sloeg opgezocht of Jim daadwerkelijk zelfmoord heeft gepleegd, ik wilde namelijk tot aan het einde toe de hoop houden dat hij misschien toch. Maar nee, in de allerlaatste zin laat Vann hem de trekker overhalen. Terwijl hij met zijn ex-vriendin aan de telefoon is en zijn familie in de veronderstelling leeft dat Jim juist uit het dal omhoog aan het klimmen is. Ik wil er niet aan denken welke impact zijn zelfmoord heeft gehad op broer Gary, ex Rhoda of de kinderen. Dat Vann inmiddels meerdere romans over zelfmoord geschreven heeft duidt wel ergens op.

Conclusie: een vreselijk mooie roman over een triest, deprimerend onderwerp. Ik zou zeggen laat het onderwerp je niet beletten om Halibut on the Moon te lezen. Tip: misschien dat je ermee moet wachten totdat de lente weer begint. De donkere dagen rond de Kerst lenen zich wellicht minder voor deze prachtige trieste roman. 



zondag 24 november 2019

Deborah Levy || The Man Who Saw Everything


Booker Prize Longlist 2019

Ik moet iets over de inhoud weggeven

Saul Adler wordt aangereden door een auto. Al vanaf de start zaait Levy twijfel over de afloop. Ogenschijnlijk zet Saul zet zijn leven, met een gekneusde heup, voort. Hints in de roman wijzen erop dat er iets anders aan de hand is. Dan krijgt hij een tweede ongeluk, op precies dezelfde plek. Of is dat het enige ongeluk?

Levy past een stijltrucje toe waardoor de lezer zich voortdurend afvraagt wat waarheid is en wat nu. En of de gebeurtenissen elkaar wel zo lineair opvolgen als ze gepresenteerd wordt. Het tweede ongeluk maakt duidelijk dat de lezer eerdere pagina’s in ieder geval anders in tijd moet zien.

Veel gebeurt er niet in The Man. Saul wordt aangereden door een auto, zijn vriendin Jennifer Moreau verbreekt hun relatie. Hij gaat, zoals gepland, voor een studiereis naar Oost-Berlijn. In 1988, vlak voordat de muur valt. Hij wordt verliefd op zijn gids / vertaler Walter en brengt hem en zijn zus in de problemen doordat hij de macht van de Stasi en de drang om te vluchten onderschat. Terug in Engeland zet hij zijn leven voort. Pas nadat in juni 2016 het ongeluk voor de tweede keer plaatsvindt,  onthult Levy beetje voor beetje wat er in tussen 1988 en 2016 is gebeurd. Saul ligt op sterven, hij is verward. Hij haalt mensen, tijden en gebeurtenissen door elkaar.

De belangrijke mensen in Saul’s leven keren terug aan zijn ziekenhuisbed. Dan blijkt dat zijn beeld van hen niet perse het juiste is. Zo blijkt zijn vader niet de despoot die Saul van hem heeft gemaakt, is zijn broer eigenlijk best wel een goede vent, heeft Saul misschien zijn rol als buitenbeentje uitvergroot. Jennifer blijkt bepaald goede redenen gehad te hebben om hun relatie te beëindigen. Vooral de menselijkheid en daarmee het falen van Saul komt dan aan het licht. Hij blijkt bepaald egoïstisch, vaak vooral op zijn eigen bestwil uit. Zijn mooie uiterlijk correspondeert niet geheel met zijn innerlijk. Ook Saul blijkt maar een mens.

Ik moet zeggen dat ik het tweede deel van de roman sterker vond dan het eerste.  Op basis van het tweede deel weet ik nu dat Saul tijdens zijn verblijf in Berlijn gebeurtenissen kon voorspellen omdat hij vanaf zijn sterfbed terugdenkt aan Berlijn. Al lezende lijkt het echter erg magisch-realistisch. En voelt het voor mij teveel als een gemaakt stijltrucje. Ik was in ieder geval blij dat in deel twee Levy vooral vertrouwt op haar schrijftalent en de wijze waarop ze stap voor stap de waarheid boven tafel brengt.

Leuk detail: Jennifer, fotografe, repliceert de hoes van Abbey Road met Saul in wit pak. De foto is bedoeld voor de zus van Walter, een groot Beatles-fan. De aanrijding vindt plaats op het zebrapad waar de foto genomen is. Saul heeft voor de gelegenheid een wit pak aangetrokken, net als de in 1988 al overleden John Lennon.

Deel één las ik door de verwijzingen naar magisch-realisme op afstand. Omdat de personages aan de cliché-kant bleven, kon ik me niet geheel aan de roman overgeven. In deel twee lukte me dat wel. Levy overbrugt dan de afstand tussen wat je op het eerste gezicht ziet en wat er daadwerkelijk achter zit. Op dat moment overtuigt ook haar schrijftalent. Niet langer trucjes om dingen te suggereren maar prachtig beschreven mensen en gebeurtenissen.





zondag 17 november 2019

Trent Dalton || Boy Swallows Universe

In Australie heeft Trent Dalton met deze roman vele prijzen gewonnen, in Europa lijkt die nog niet aanbeland. Vreemd: Boy Swallows Universe is een roman die een goed verhaal met schrijnende problematiek koppelt aan een groeiend ‘het komt helemaal goed’-gevoel en een plezier in schrijven dat van alle pagina’s afknalt.

Dalton is journalist. Ergens in de roman probeert hoofdpersoon Eli Bell een baantje te bemachtigen als misdaadverslaggever. Hij wordt afgewezen. Reden: hij schrijft te bloemrijk. Ik vermoed dat Trent Dalton al het uitbundige, bloemrijke taalgebruik dat hij voor de krant niet kan benutten op Boy Swallows Universe heeft losgelaten. Dat had vreselijk mis kunnen gaan, ware het niet dat Trent Dalton gelukkig goochelt met zinnen en beschikt over de broodnodige zelfbeheersing. Dus verblijdt hij zijn lezers met zinnen voorzien van tangconstructies met tangconstructies die nergens de bocht uit vliegen. Ze lopen consequent goed en voorzien de roman van vaart  en een gevoel van urgentie. De afwisseling met niet eens zozeer zinnen als woorden is effectief.

Eli Bell is de zoon van twee ouders die om het zachtjes uit te drukken niet bepaald geslaagd zijn in dit leven. Moeder woont samen met een nieuwe geliefde die haar een drugsverslaving bezorgt en daarna een lucratief baantje in de verkoop van drugs. Vader staat aan de zijlijn en blijkt later in de roman getraumatiseerd, met als gevolg een zware alcoholverslaving. De enige personen die Eli op positieve manier beïnvloeden zijn oudere broer August en ex-crimineel Slim. De laatste is door moeders ingeschakeld om op haar jonge zonen te letten. Gelukkig voor August en Eli staat Slim inmiddels buiten de criminele wereld en kan hij de jongens corrigeren waar nodig. En dat is zeker in het geval van Eli nodig.

Beide jongens hebben een probleem. August praat niet meer. Hij kan het wel, hij vertikt het echter. Het lijkt er bovendien op dat de jongen behept is met een soortement voorspellend vermogen. Hij tekent woorden en zinnen in de lucht die later in het leven van Eli en August opeens zin krijgen. De eerste keer dat hij daadwerkelijk iets zegt, ‘your end is a dead blue wren’, blijkt pas zo’n tweehonderd pagina’s later wat hij bedoelde met deze cryptische zin. Eli zit vol met goede bedoelingen, wil dolgraag journalist worden maar dreigt steeds over de rand te vallen. Indien hij kan helpen met de verkoop van drugs om ervoor te zorgen dat hij een mooi huis kan kopen voor zijn moeder zal hij dat zeker doen. Zijn zicht op wat kan is, mede door zijn omstandigheden, niet zo heel erg ontwikkeld. Voorbeeld doet volgen zullen we maar zeggen.

Het eerste deel van de roman is schrijnend. August en Eli zijn leuke, lieve knullen die in de omstandigheden waarin ze leven aan het kortste eind lijken te trekken. Een gewelddadige gebeurtenis zet hun leven danig op de kop: moeder verdwijnt achter de tralies, vader komt weer in beeld. Dit had het moment kunnen zijn waarop Trent had besloten alle registers open te trekken en de levens van August en Eli volledig te laten ontsporen. De schrijver heeft echter anders geoordeeld: vanaf het moment dat August en Eli bij hun vader intrekken gaat alles langzaam maar zeker weer beter. Ja, de wereld van de drugs verdwijnt nooit en ja, het is nog steeds duidelijk dat Brisbane in de jaren tachtig van de vorige eeuw een paradijs was voor criminele drugsbendes, August en Eli ontsnappen echter aan een carrière als beroepscrimineel.

In de laatste tweehonderd pagina’s van Boy Swallows Universe zien we Eli en August hun leven oppakken. Eli bemachtigt een baantje als correspondent voor de plaatselijke krant, ik zal niet verklappen hoe, dat is namelijk te leuk, en krijgt eindelijk contact met de journaliste die hij al jaren op afstand adoreert. Tegen het einde van de roman keert de eerdere gewelddadige gebeurtenis weer terug. Trent zet dan alle registers van spanning open, even lijkt het erop dat Eli alsnog, om de juiste redenen, ethisch incorrect gaat handelen. Maar, zoals al eerder gezegd, Boy Swallows Universe, heeft een groeiend ‘het gaat goed komen’- gehalte en zonder iets te verklappen kan ik melden dat het met August, Eli en hun ouders misschien niet helemaal maar toch wel behoorlijk goed gaat komen. Het is dat bij de ontknoping ook de nodige kritiek op zogenaamde steunpilaren van de maatschappij naar voren komt, anders was Boy Swallows Universe wel heel erg melig geëindigd. Zoals gezegd, Trent Dalton is gelukkig in staat gebleken zelfbeheersing te tonen. De combinatie van schrijnend en ‘het komt allemaal goed’ blijft gelukkig net op het juiste randje.



zondag 10 november 2019

Ocean Vuong || On Earth We’re Briefly Gorgeous

On Earth is een lange brief van hoofdpersoon Little Dog aan zijn moeder. In die brief probeert hij haar duidelijk te maken hoe het leven voor hem als Vietnamees is in de Verenigde Staten. Met als resultaat dat hij in luttele 242 pagina’s thema’s als trauma, drugsgebruik, ontheemding en seksuele voorkeuren aan de orde stelt. Detail: Little Dog’s moeder kan niet lezen, het is dus maar de vraag of zij zijn brief ooit zal lezen. Het lijkt erop dat Little Dog vooral voor zichzelf schrijft.

Little Dog is in Amerika terechtgekomen samen met zijn oma Lan of Lily, moeder Rose en tante Mai. Amerikaanse opa Paul is aanwezig, op afstand. De brief maakt duidelijk dat de verschrikkingen van Vietnam nooit ver weg zijn: herinneringen, vaak in de vorm van nachtmerries, blijven. Vuurwerk of een enkel schot kunnen panische reacties oproepen.  Vuong springt op één pagina van Amerika nu naar Vietnam toen weer terug naar Amerika bij aankomst. Als lezer moet je voortdurend alert zijn welke tijd Little Dog beschrijft en wie de hoofdrolspeler is in die tijd. Omdat de lezer verplicht moet nadenken over wie wat wanneer blijven de beschreven gebeurtenissen hangen. Niet alleen het Vietnam van tijdens de oorlog maar ook de inburgering in de Verenigde Staten komt scherp op het netvlies te staan. In dat laatste land woedt geen oorlog, het wil niet zeggen dat het leven voor de Vietnamezen makkelijk is.

Little Dog vervlecht de geschiedenis van zijn oma en haar dochters met die van hun land maar ook met zijn persoonlijke relaas. Hij ontmoet tijdens vakantiewerk de liefde van zijn leven, Trevor. Trevor is de kleinzoon van de boer op wiens boerderij Little Dog in de zomer werkt. De twee jongens vinden elkaar tussen de vele migranten van Latijns-Amerikaanse afkomst, een hechte vriendschap ontstaat. Een vriendschap die wordt gekenmerkt door puberacties die net te ver gaan, mede veroorzaakt door groeiend drugsgebruik. Voor Little Dog is al snel duidelijk dat hij meer wil dan vriendschap, Trevor blijft ontkennen dat er meer zou kunnen zijn. Zijn drugsgebruik loopt uit de hand, ook hij blijkt een ontheemde, in zijn eigen leven.

On Earth valt niet alleen op, omdat voor het eerst een Vietnamees verhaalt over de oorlog in zijn land, de vlucht naar een ander, beter land en de moeilijkheden die het leven in een totaal ander land oplevert. On Earth valt ook op door de vorm. In de eerste plaats natuurlijk de briefvorm. Daarnaast de onderverdeling in drie delen die elk weer zijn onderverdeeld in hoofdstukken. In die hoofdstukken neemt Vuong de vrijheid om tussen tijd en locatie heen en weer te springen. Halverwege gebeurt nog iets anders. Van lange blokken tekst schakelt Vuong over op korte alinea’s. De brief krijgt een steeds gejaagder karakter.

On Earth start bijna afstandelijk. Vuong gebruikt veel beeldspraak die niet anders dan filosofisch bedoeld kan zijn maar die Little Dog’s moeder niet zal snappen. Ik overigens ook niet. Trevor zorgt niet alleen voor een verschil in het leven van Little Dog, met zijn komst verandert ook de toon van de brief.  Die wordt steeds persoonlijker, grote gestes blijven achterwege. Halverwege de roman neemt chaos de brief over. Verdriet, emoties en drugsgebruik maken dat het afstandelijke relaas verandert in een rauw, persoonlijk betoog. Waar ik me voor die tijd af en toe afvroeg waarom Vuong mij zonodig moest overbluffen met zijn filosofische woordkeuze, overtuigde hij mij vanaf dat moment volledig.

Vuong’s talent blijkt wat mij betreft met name wanneer de brief verandert van afstandelijk, wat hoogdravend naar rauw en persoonlijk. Zinnen prachtig geformuleerd, de woordkeuze uitstekend, de lange lappen tekst veranderen in korte alinea’s die de emoties van Little Dog benadrukken. On Earth straalt dan nervositeit uit, veroorzaakt door verdriet en pijn. En misschien ook wel door drugs veroorzaakte hallucinaties. De relatie met Little Dog’s oma en moeder krijgt dan een persoonlijker karakter. Little Dog wordt ouder en begint dingen anders te zien. Niet alleen zijn oma en moeder lijden onder de trauma’s van Vietnam, ook hij is er een slachtoffer van.

On Earth We’re Briefly Gorgeous, overigens de mooiste titel van een roman ooit, begint afstandelijk en eindigt rauw. Little Dog verandert van een opmerkzaam slim jongetje in een wanhopige getormenteerde jongeman. Verdriet en drugs halen zijn gevoelens keihard naar boven. Ik snap waarom deze roman zoveel lovende kritieken gekregen heeft. Ik vermoed dat On Earth niet voor iedereen is, daarvoor vraagt de vorm teveel aandacht. Die aandacht beloont Vuong met een prachtig geschreven en geconstrueerde roman die de pijn van oorlog en ontheemding magistraal blootlegt.




zondag 3 november 2019

Elizabeth Day || The Party

The Party doet het goed, de roman krijgt goede kritieken en verkoopt prima. Ik snap wel waarom. Day heeft haar roman goed gestructureerd en bouwt de spanning goed op. Pas tegen het einde begrijp je waarom de roman start op een politiebureau.

Hoofdpersoon Martin Gilmour wordt op dat politiebureau geïnterviewd over een voorval op het feest van zijn beste vriend Ben. Martin en echtgenote Lucy zijn natuurlijk aanwezig geweest op dat feest. Toch is vanaf het begin duidelijk dat er iets niet helemaal klopt. Zoals Lucy terecht vraagt wanneer ze hun karige hotelkamer betreden: ‘waarom was er voor ons geen plek in dat enorme nieuwe landhuis van Ben en Serena?’.  Naar dat antwoord wordt gestaag toegewerkt. Day verdeelt de roman daartoe in vier tijdzones: het ‘nu’ op het politiebureau, de avond ervoor op het feest, de jeugd van Ben en Martin én een onbestemde tijdzone, de mening van Lucy op de vriendschap tussen de twee mannen en haar eigen huwelijk. De vier tijdzones worden effectief met elkaar afgewisseld, ze leggen elk stukjes van de puzzel bloot.

Eén stukje is bijvoorbeeld de vraag wat de vriendschap tussen Martin en Ben behelst, waarom hij consequent door Serena Little Shadow, LS, genoemd wordt. Martin snapt niet dat zijn overigens bepaald kille moeder niet weet wat ze met hem aan moet en hem daarom maar naar kostschool stuurt, hij snapt niet dat de balans in zijn vriendschap met Ben voor geen meter klopt. Daar zit wat mij betreft overigens de zwakke plek van de roman. Op een gegeven ogenblik wordt duidelijk dat er rond hun 18e iets is gebeurd waardoor Ben zich verplicht voelt contact te houden met Martin. Ik snap niet helemaal waarom Martin in de jaren daarvoor consequent uitgenodigd wordt voor vakanties bij Ben thuis. Hij is bepaald niet de persoon die uit de goedheid van zijn hart een eenzame klasgenoot uitnodigt.

Martin en Lucy leven mede namens de familie van Ben een comfortabel leven. Door Ben komt Martin in contact met mensen die zijn schrijfcarrière bevorderen, hij neemt via de feestjes en partijtjes van Ben deel aan het high society leven van de gevestigde orde, de mensen die ertoe doen. Het grote verschil tussen beide mannen? Martin weet echt niet wat hij met al die contacten aan moet. Het wordt pijnlijk duidelijk dat Ben hem gedoogt en dat Martin niet snapt dat er geen sprake is van vriendschap. Echtgenote Lucy ziet dit wel, ze krijgt het echter niet tussen de oren van Martin. Haar tijdzone legt schrijnend bloot hoe zielig Martin eigenlijk is. En dat ook Lucy ervoor heeft gekozen te profiteren van de situatie. Het is tenslotte ook wel fijn dat jij niet in je eigen levensonderhoud hoeft te voorzien met kleine rotbaantjes.

Martin is geen aardige man, het is echter ook duidelijk dat hij slachtoffer is van zijn eigen persoonlijkheid. Martin snapt niets van mensen, hij ziet niet dat hij afwijkt, hij heeft het doodeenvoudig niet in de gaten. Wat hij als bewijzen van vriendschap ziet, is voor de lezer al snel het bewijs dat hij een erfenis uit het verleden is die door Ben (nog) wordt getolereerd. Ben is echter ambitieus en heeft zijn zinnen gezet op een bepaalde carrière. Martin aka LS staat hem steeds meer in de weg. Op het moment dat Day onthult waarom en hoe, is het voor de lezer al lang duidelijk dat Ben een nare, narcistische man is voor wie slechts één ding telt: zijn eigen ik. Hij vindt dat hij op basis van zijn afkomst, opvoeding en opleiding recht heeft op de goede zaken in het leven, hij kent de mensen die ervoor zorgen dat hij die ook krijgt. Omdat hij aan de oppervlakte heel charmant is, windt hij de juiste mensen om zijn pinkje en ontpopt hij zich tot een politiek invloedrijke persoon. Hij weet ook welke mensen hij op het juiste moment rücksichtslos moet dumpen. Kijk naar Boris Johnson en de zijnen en je ziet (een toegegeven ietwat knappere) Ben.

Day ontmaskert Ben stap voor stap, ook van zijn lieftallige echtgenote Serena blijft weinig heel. Haar sympathie ligt duidelijk bij Martin en Lucy. Dat komt mede omdat zij het verhaal vertellen. Ben en Serena’s standpunt kennen wij alleen via Martin en Lucy. Omdat die twee zo van elkaar verschillen, lukt het wel om als lezer een gewogen beeld van Ben en Serena te krijgen. Tussen het dwepen van Martin en de afkeer van Lucy blijkt de waarheid te liggen. Toch zou het interessant geweest zijn om op zijn minst ook de kant van Ben te kennen. Het is nu wel heel erg eenvoudig om hem als het cliché van de slechterik af te schilderen. Een tweede kritiekpuntje op de roman zullen we maar zeggen.

Day schetst een ontluisterend beeld van ‘the powers that be’. Gezien en gezien worden, ‘ikke ikke ikke en de rest kan stikken’ is hun adagio. Het is echter wel een ontluisterend beeld dat aan de oppervlakte blijft. We leren Ben en zijn klasse vooral kennen als de mensen met de juiste contacten, die weten hoe het spelletje gespeeld wordt. Het blijft echter allemaal aan de oppervlakte. Ook de tragiek in de familie van Ben wordt aangestipt, nergens verder uitgediept. We komen bijvoorbeeld niet echt te weten waarom zijn zus een levenspad heeft gekozen dat zo afwijkt. Er is een vermoeden maar daar blijft het bij.

Day heeft een prima roman afgeleverd met The Party. The Party boeit van begin tot einde en leest soepeltjes weg.  Zij schetst een beeld van een wereld waarin gunsten en rechten van groot belang zijn. The Party is geen meesterwerk, daarvoor blijft Day teveel op de oppervlakte, laat ze de roman teveel vanuit één kant belichten. Dat doet ze heel goed maar toch, het verhaal van Ben had de noodzakelijke extra diepte toegevoegd. Ben je daar niet naar op zoek dan is het vooral een vlot geschreven spannend boek.


zondag 27 oktober 2019

John Lanchester || The Wall



Booker Prize Longlist 2019

The Wall beschrijft een dystopie. De muur in kwestie nodig om Engeland te beschermen tegen de immer stijgende zeespiegel. En niet alleen om het water buiten te houden: ook de anderen moeten tegengehouden worden. Met geweld desnoods.

Hoofdpersoon Kavanagh is een van de jonge mensen die verplicht twee jaar de muur moeten verdedigen. We ontmoeten hem op de eerste dag van zijn dienstplicht. Hij vertelt het verhaal, we kennen alleen zijn standpunt. En zijn standpunt lijkt dat van de grote massa: de muur is nodig, we verdedigen ons land en de muur met ons leven tegen de anderen. Hij lijkt slechts op één aspect af te wijken: hij wil dolgraag tot de elite gaan behoren, hij heeft alleen nog geen idee hoe.

De roman is slechts enkele hoofdstukken ver wanneer duidelijk wordt dat de anderen vluchtelingen zijn. Mensen die door het stijgende water van huis en haard verdreven zijn, op zoek naar een nieuwe plek om thuis te noemen. Die zullen ze in het Engeland van na de muur niet vinden. Elke ander wordt rücksichtslos dood geschoten door de soldaten op de muur, de enkeling die het toch lukt om het land binnen te komen krijgt de keuze: executie of een leven langs als hulp, een nette omschrijving van slaaf. De soldaat die een ander het land in laat glippen, wordt als straf zelf de zee op gestuurd.

Kavanagh’s kapitein blijkt een voormalig vluchteling. Ik had niet lang nodig om te snappen dat hij één van die mensen is waar op de muur en door onze hoofdpersoon schande over gesproken wordt: de ondergrondse beweging die vluchtelingen helpt. Het zal ook geen verbazing wekken dat zijn deel van de muur aangevallen wordt. De aanval mislukt maar niet zonder dat vluchtelingen het land in kunnen. Kavanagh en zijn vriendin zijn twee van de mensen die als straf de zee op wordt gestuurd. Ik zal niet verklappen wat daarna gebeurt.

Wat ik erg mooi vond in The Wall was de manier waarop Lanchester de sombere, dreigende sfeer weet te schetsen. Hij schetst de kou, de lange periodes van wacht houden erg goed. Ik heb echter twee problemen met The Wall: de roman is behoorlijk voorspelbaar en de hoofdpersonen zijn redelijk clichématig. De gebeurtenissen in het leven van Kavanagh maken hem niet bewust van de keiharde opstelling van Engeland. Hij blijft het oneerlijk vinden dat hij de zee opgestuurd is terwijl hij nog wel zo hard gevochten heeft om de vluchtelingen te beletten het land in de komen, het lijkt niet tot hem door te dringen dat het misschien eerder wat onmenselijk is om vluchtelingen zo te behandelen.

The Wall is dystopisch en in hoge mate symbolisch. Natuurlijk staat Kavanagh voor de gemiddelde massa die niet verder denkt dan zijn/haar neus lang is. Natuurlijk is de kapitein de held die zoveel mogelijk vluchtelingen het land in probeert te krijgen. De symboliek ligt er te dik bovenop. Natuurlijk reageerde ik ook met afschuw toen ik las welke opties de anderen krijgen in dit Engeland, natuurlijk leefde ik mee toen Kavanagh en zijn vriendin de zee opgestuurd werden. Verder dan dat ging het echter niet.

Ik ben enigszins verbaasd dat deze roman het tot de Booker longlist heeft geschopt. Het lijkt, niet voor het eerst, een kwestie van boodschap die belangrijker is dan de literaire kwaliteit. Over het belang van die boodschap bestaat wat mij betreft geen twijfel, ik had het fijn gevonden indien Lanchester de literaire aspecten beter tot zijn recht had laten komen. En ach, ik zal niet de enige zijn die bij het lezen van deze roman ogenblikkelijk de Game of Thrones-muur op het netvlies krijgt.


zondag 20 oktober 2019

Salman Rushdie || Quichotte



Booker Prize Shortlist 2019

Op het moment dat de Booker Prize de nominaties voor 2019 bekend maakte, was deze roman van Rushdie nog niet verschenen. Dat gebeurde pas rond de dag dat de shortlist bekend werd, waar Quichotte niet op ontbrak. Het feit dat een jury haar eigen regels doorbreekt, wekt verwachtingen. De roman in kwestie moet dan wel heel goed zijn. Voldeed Quichotte aan de verwachtingen? Gedeeltelijk. En misschien ook maar gedeeltelijk omdat juist Rushdie in het verleden excellente romans heeft geleverd. Hij moet keer op keer zijn eigen reputatie waarmaken. Eén ding kan ik meteen bevestigen: hij is nog steeds de taalkunstenaar die hij altijd is geweest. De man kan in heel mooi Engels prachtig vertellen. 

Quichotte is een verhaal in een verhaal in een verhaal. De basis is natuurlijk het aloude verhaal van Cervantes: Don Quijote die met Sancho Panchez monsters bestrijdt en een schone dame verdedigt. In dit geval is Don Quijote handelsreiziger  Ismail Smile, van Indiase afkomst woonachtig in Amerika. Na een zware hersenbloeding lijkt hij hersteld, in werkelijkheid kan hij fictie en werkelijkheid niet meer van elkaar onderscheiden. De werkelijkheid van tv-series is de zijne geworden. Het zal niet verbazen dat zijn Dulcinea een koningin van een dagelijkse talk-show is, Miss Salma R (in haar eigen land, India, een gevierde actrice uit een gevierde acteursdynastie). Smile noemt zichzelf Quichotte en gaat op zoek naar zijn Salma. De brieven die hij haar stuurt attenderen haar vooral op het bestaan van een mogelijk gevaarlijke stalker.

Na enkele hoofdstukken blijkt Quichotte de hoofdpersoon van crime-schrijver, Sam DuChamp, consequent Brother genoemd door Rushdie. Sam probeert zijn carrière een nieuwe draai te geven met zijn bewerking van de Quijote.  Hij introduceert een groot aantal elementen uit zijn leven in dat van zijn hoofdpersoon; naarmate de roman vordert hoe duidelijker de parallellen tussen Brother en Quichotte worden: een problematische relatie met een zus en zoon, geen geluk in de liefde, carrières die er eigenlijk niet zo toe doen. Personen in het leven van Brother krijgen langzaam maar zeker een plek in zijn roman. Ook wanneer tragische gebeurtenissen plaatsvinden, overweegt Brother om die een plek te geven.

De oorspronkelijke Quijote vocht tegen monsters. In zijn geval windmolens, in het geval van Quichotte en Brother monsters die de maatschappij raken. In de eerste plaats racisme. Zowel Brother als Quichotte krijgen te maken met (gewelddadige) uitingen van racisme, in hun leven en in hun zoektocht naar Salma R. Deze uitingen zijn door Rushdie prachtig ingevlochten in de zoektocht van beide mannen. Ze spelen een steeds prominentere  rol zonder dominant te worden.

Monster twee is de invloed van tv en social media op het dagelijkse leven. Natuurlijk is de manier waarop Quichotte omgaat met wat hij op tv ziet overdreven, maar in de overdrijving maakt Rushdie wel duidelijk dat de waarheid van de tv en social media voor veel mensen tegenwoordig de échte waarheid is. Zonder het te hoeven zeggen laat hij zien hoe de invloed van een president en hem gunstig gezinde tv-zenders die naar al gelang het hun uitkomt hun eigen nieuws maken, doorsijpelt in de gehele maatschappij.

Monster drie is het gebruik van drugs, van geneesmiddelen die niet alleen gebruikt worden om ziekte te bestrijden maar ook om mensen tijdelijk een roes te geven. Salma R. blijkt een grootgebruiker om haar depressies aan te kunnen, Quichotte’s voormalige werkgever Smile, een groot-leverancier. Illegaal natuurlijk. Een vierde monster tenslotte is de angst voor het onbekende: het einde van de wereld zoals wij die kennen, de noodzaak om derden in jouw maatschappij toe te laten, om andere meningen te accepteren. En natuurlijk letterlijk het einde van de wereld en de komst van aliens. Dit monster met name is zeer herkenbaar beïnvloed door SiFi-films en series. Het einde van Quichotte zou zo uit een tweederangs SiFi-film kunnen komen.

Tot ergens pagina 300 bleef ik geboeid lezen. Ik vond alle verwijzingen naar de wereld van film en tv amusant, ik zag uit naar de zoveelste parallel in de levens van Quichotte en Brother. Rond die pagina 300 kreeg ik het gevoel dat Rushdie een beetje de controle over de vele lagen in zijn eigen roman kwijt was geraakt. Alle verwijzingen en parallellen begonnen geforceerd over te komen. De roman van Brother begint dan bovendien wel heel erg surrealistisch te worden. Niet alleen Quichotte vecht tegen monsters, de hele aarde staat op het punt te verdwijnen. Dat Quichotte uiteindelijk zijn Salma R. lijkt te kunnen redden, lijkt teveel op een geforceerde ingreep van de auteur. De prachtige wijze waarop zijn Sancho langzaam maar zeker vervaagt omdat Quichotte niet meer aan hem denkt, overtuigde en ontroerde mij nog het meest: je bestaat alleen maar bij de gratie van anderen die aan jou denken, over jou schrijven, het over jou hebben.

Oftewel, een prachtige roman zeker voor mensen die van puzzelstukjes houden. Alles valt uiteindelijk keurig op zijn plek, het gevoel blijft dat het proces van de puzzelstukjes bij elkaar vergaren rond pagina 300 niet meer soepel verloopt. Een prima roman dus, geen excellente.




zondag 13 oktober 2019

Chigozie Obioma || An Orchestra of Minorities



Booker Prize Longlist 2019

Er is een reële kans dat Obioma’s roman dinsdag in de prijzen valt. Obioma heeft namelijk een indrukwekkende roman geschreven waarin hij laat zien hoe traditie en het moderne leven steeds vaker met elkaar op gespannen voet staan. Het betoog van een chi die zijn gastheer, een man,  verdedigt en de ingewikkelde liefdesrelatie van deze man staan centraal.

An Orchestra of Minorities kent twee hoofdpersonen: kippenboer Nonso en zijn chi. Het leven van  Nonso neemt een dramatische wending wanneer hij ene Ndali belet zelfmoord te plegen. Enige tijd later wordt het tweetal verliefd op elkaar en dromen ze samen over een nieuw leven. De werkelijkheid blijkt dan bikkelhard. Ndali’s familie, van hoge Nigeriaanse afkomst en zeer welvarend, accepteert niet dat zij haar leven vergooit aan een arme kippenboer met alleen maar middelbare school. Dat zij van elkaar houden telt niet, dat hij redelijk goede redenen had om niet te gaan studeren ook niet. Hun liefde wordt gedwarsboomd. Nonso’s oplossing voor het probleem lijkt ideaal maar brengt hen van de regen in de drup.

Hun tragische liefdesverhaal wordt verteld door de chi van Nonso. In de Igbo-wereld gelooft men dat de mens uit drie componenten bestaat: het lichaam (de mens), de beschermengel (de chi) en de geest (het domein van de avatar). De chi staat nog voor de conceptie van een persoon voor de taak om deze zo goed mogelijk door het leven te begeleiden. Aan de start van de roman blijkt dat Nonso’s chi zijn mens niet heeft kunnen verhinderen een misdaad te plegen. Hij deelt Nonso’s verhaal met de oppergoden in de hoop op deze manier vergiffenis voor Nonso te krijgen. Wat Nonso misdaan heeft, wordt echt pas op de allerlaatste pagina’s onthuld.

Het taalgebruik van de chi is op zijn zachtst gezegd bloemrijk. Hij spreekt in metaforen, strooit met bijvoeglijke naamwoorden en is een waar taalkunstenaar. Af en toe is de overdaad wat overweldigend, aan de andere kant, het vormt een mooi contrast met de harde wereld waarin Nonso leeft. Hij verdient genoeg met zijn boerderijtje om in zijn levensonderhoud te voorzien, hij is echter eenzaam en wanhopig op zoek naar een vrouw. Ndali lijkt een geschenk uit de hemel. Voor haar is hij bereid te veranderen, zij accepteert hem zoals hij is. Ze kan niet voorkomen dat hij Nigeria verlaat om te gaan studeren in Cyprus.

Ik laat het aan toekomstige lezers over om te ontdekken hoe Nonso in vredesnaam in Cyprus aankomt. Daar aangekomen confronteert Obioma zijn lezer op de kloof tussen Westerse en Afrikaanse wereld. Cyprus blijkt geen hemel op aarde, het is een keiharde maatschappij waarin zowel Nigerianen als Europeanen zich niet van hun beste kant laten zien. Een enkele uitzondering daargelaten. Ook Nonso laat zich in Cyprus niet van zijn beste kant zien. Hij laat zijn schouders hangen wanneer eea niet gaat zoals hij had gehoopt; de mensen die hem willen helpen moeten hem voortdurend oppeppen en aan het handje meenemen. Let wel, wat we weten over Nonso weten we via zijn chi. Of zijn beschrijving Nonso recht doet is niet geheel duidelijk.

Obioma laat door Nonso en zijn chi, door Ndali’s familie zien hoe traditie en moderne maatschappij steeds meer in disbalans raken. Ndali’s vader dankt zijn status aan een traditionele positie als stamoudste, zijn welvaart vergaart hij op moderne manier Nonso boert traditioneel, op het moment dat hij het moderne leven instapt blijkt hij daar eigenlijk niet op toegerust. Het geloof in chi’s is nog alom aanwezig, de moderne levensstijl met nadruk op klok, afspraken en geld verdienen staat er steeds meer haaks op.

Obioma heeft een complexe roman geschreven spelend in een land dat mee wil in de vaart der volkeren maar zich laat hinderen door traditie en machtsmisbruik. Hij laat zien dat de gewone mens niet altijd is opgewassen tegen de complexe moderne maatschappij. Door de traditionele chi het verhaal te laten doen in een bepaald weinig zakelijke stijl vergroot hij door het bloemrijke af en toe zalvende taalgebruik van de chi het besef dat Nigerianen wellicht op het punt staan afstand te nemen van een mooie traditie in ruil voor een modern bestaan. En spreekt uit zijn roman tegelijkertijd de hoop dat traditie en moderne tijd samen tot iets moois kunnen leiden. Voor Nonso komt dat helaas te laat.


zondag 6 oktober 2019

Lucy Ellman || Ducks, Newburyport


Booker Prize shortlist 2019

Ik moet bekennen dat ik een diepe zucht slaakte toen ik aan Ducks, Newburyport begon: meer dan duizend pagina’s de ongecensureerde gedachten van één enkele vrouw. Ze gaat van hot naar her, de ene gedachte leidt automatisch tot een volgende – voor de lezer niet altijd even logische – gedachte. Toch merkte ik dat ik na een aantal pagina’s in het ritme kwam. En belangrijker, dat Ellman wel degelijk een rode draad door de gedachten laat lopen.

Terwijl onze hoofdpersoon in opdracht cakes en taarten aan het bakken is, denkt ze na over haar eigen ziekte, haar kinderen, haar ouders, haar lievelingstante en overpeinst ze haar leven als introvert persoon. Wij komen te weten dat echtgenoot Leo dé man van haar leven is, dat ze goed voor haar kinderen zorgt, dat ze nog steeds verdriet heeft om de vroege dood van haar ouders en het zichzelf nog steeds kwalijk neemt dat ze niet langer voor haar moeder gezorgd heeft.  Het persoonlijke leven van een vrouw in een tweede huwelijk met vier kinderen onthult zich pagina voor pagina voor de lezer. Ik kan niet beoordelen of ze meer dan normaal associeert, dat ze veel aan haar hoofd heeft lijkt wel de conclusie.

Ellman gebruikt bovendien de mogelijkheid om via de associaties aardig wat kritiek te geven op de Verenigde Staten van Amerika. Zo ageert zij tegen het gebruik van PFOA (Teflon, weet u wel?), ziet ze Trump liever vandaag dan morgen vertrekken en is het duidelijk dat ze het milieu een warm hart toedraagt. Onze hoofdpersoon denkt bovendien veel na over heel veel zaken en, omdat we haar gedachten lezen,  deelt ze al die kennis met ons.

Ik heb slechts één probleem met Ducks, Newburyport. Het is lang, zo’n 1200 pagina’s en eigenlijk had ik het voor de veertiende gelezen willen hebben. Dan wordt namelijk bekend of Lucy Ellman met dit kunststukje de Booker Prize gaat winnen. Ik heb het dan nog steeds niet uit. Ik wil namelijk de tijd nemen voor Ducks, Newburyport en ik ben pas op de helft. Ik heb even gespiekt of de roman tijdens de andere helft van vorm verandert, maar nee, het blijven de gedachtes van een vrouw onder het bakken.

Wat wel lijkt te veranderen is het intermezzo dat Ellman introduceert. Om de zoveel pagina’s gaan we namelijk van de menselijke moeder naar een bergleeuwin met welpen. Zij vertelt niet zelf het verhaal maar wij worden wel meegenomen in haar handelingen en besluiten, in de zorg voor haar welpen. Halverwege de roman lijkt het erop dat in de hoofdstukken met de leeuwin de mens prominenter naar voren gaat komen. De weg door haar jachtgebied, de auto’s die er overheen rijden, jagers maar ook mannen die op de leeuwin schieten. Ik ben benieuwd of de druk van de mens op de wereld via de leeuwin gaat toenemen en hoe dat zich gaat verhouden tot onze bakkende hoofdpersoon.

Ik kan nu dus nog niet zeggen hoe Ducks, Newburyport eindigt. Ik hoop wel dat Ellman een serieuze kans maakt op de Booker met deze lijvige roman. Ik vind de wijze waarop de rode draad en maatschappijkritiek in de chaos van onze hersenen zijn verwerkt zeer de moeite waard. Ik merk dat de hoeveelheid pagina’s en de hoeveelheid gedachtes en associaties die ik over me heen krijg me alleen maar stimuleren om verder te lezen. Dat had ik bij de start van deze roman echt nooit niet gedacht.  Niet voor iedereen vermoed ik, maar heb je behoefte aan zo’n roman waar je maandenlang elke dag een paginaatje of twintig van leest, dan is deze ideaal.



zondag 29 september 2019

Margaret Atwood || The Testaments



The Booker Prize Shortlist 2019

Stel dat ik op een onbewoond eiland had gewoond en deze roman was bij mij aangespoeld. Ik had deze dan gelezen zonder enige voorkennis, ik had niet geweten dat een eerdere roman van Atwood fenomenaal verfilmd was en dat een mogelijk vervolg van The Handmaid’s Tale alleen al om die reden veel aandacht zou krijgen. Ik zou dan ook niet weten dat de Booker Prize jury in alle wijsheid besloten had deze roman al te nomineren voordat die uit was, dat diezelfde jury zichzelf rechtvaardigde met allerlei loftuitingen over hoe geweldig The Testaments wel niet is, dat de hype al gestart was voordat iemand ook maar een woord gelezen had.

Ik had de roman dan waarschijnlijk met plezier gelezen en had na afloop gezegd ‘aardig, geen meesterwerk maar ook zeker niet slecht’.  Met alle voorkennis en alle hoge verwachtingen kan ik alleen maar concluderen dat Atwood een goede roman heeft opgeleverd maar zeker niet het meesterwerk is waar de Booker-jury op duidt. Een duidelijke kwestie van hype dus.

Wat ik leuk vind aan The Testaments is dat Atwood ogenschijnlijk een nieuw verhaal start. We zijn terug in Gilead maar we krijgen het verhaal over Gilead nu uit drie monden te horen: tante Lydia, Agnes en Daisy, woonachtig in Canada. Tante Lydia’s verhaal is redelijk schokkend. Het laat zien hoe een vrouw met een prachtige carrière als rechter door omstandigheden, enigszins geholpen door wat dreiging met marteling, overstag gaat en het zwaar-religieuze regime in Gilead helpt. Zij houdt een dagboek bij en via dit dagboek neemt zij ons mee in geschiedenis en toekomst van Gilead. Hoe die toekomst eruit ziet verklap ik natuurlijk niet. Het is makkelijk te oordelen over tante Lydia maar ik zou niet weten wat ik zou doen indien ik in haar schoenen had gestaan. Ik hoop dat ik in ieder geval over haar uithoudingsvermogen zou beschikken.

Agnes en Daisy, twee jonge meiden, groeien onder andere omstandigheden op en voegen daardoor twee verschillende perspectieven toe aan de roman. Ook zij kijken vanuit de toekomst terug naar het verleden en vertellen wat er is gebeurd. Hoe is het om te groeien in Gilead in de wetenschap dat je weinig keuzes hebt: tante, echtgenote, Martha (huishoudster) of handmaid? Agnes weet niet beter en lijkt zich te schikken in haar lot. Hoe is het om op te groeien in Canada en dagelijks beelden te krijgen van Gilead? Bijvoorbeeld omdat de zogenaamde Pearl Girls ook in de winkel van jouw ouders op zoek zijn naar naïeve, verloren zieltjes (vrouwelijke wel te verstaan). En wat doe je dan indien in beide gevallen jouw hele bestaan gebaseerd blijkt op een welbedoelde leugen?

The Testaments leest vlot. Laten we wel wezen, Atwood heeft al lang bewezen dat ze goed kan schrijven. De roman is goed opgebouwd met steeds verschillende hoofdstukken waarin de drie vrouwen hun verhaal vertellen en terugblikken naar verschillende periodes in het verleden.  De drie verschillende perspectieven maken dat veel kanten op natuurlijke wijze belicht worden. De spanningsboog wordt goed opgebouwd. Ik wilde naarmate de roman vorderde echt wel weten hoe het allemaal zou gaan aflopen. En ook daarvoor geldt, dat is een ervaren rot als Atwood wel toevertrouwd.

Tante Lydia is een keiharde vrouw; je leest haar verhaal met gemengde gevoelens. Het is het verhaal van een intelligente, hoogopgeleide vrouw die een keuze heeft gemaakt en binnen die keuze er het beste van maakt. Die weet hoe spelletjes gespeeld worden en niet schroomt om haar eigen spelletjes te spelen. Haar verhaal overtuigt het meeste. Zij komt goed uit de verf, haar overwegingen en acties zijn goed opgebouwd. Agnes en Daisy blijven een beetje clichés. Zonder al teveel te verklappen zijn zij het type ‘ik sta voor een moeilijke opgave, ik vind het lastig maar oké, voor het welzijn van de natie offer ik mij maar op'.  De roman kan niet zonder hen maar had wellicht een meesterwerk kunnen worden indien zij beter uitgewerkt waren. Nu blijven ze teveel op de vlakte.

En voor degenen die denken ‘maar onze Offred dan?’.  Hoe gaat het met haar in het vervolg op haar verhaal? Haar ontmoeten we niet, er is slechts de verwijzing naar haar en baby Nicole (een leuke verwijzing naar de serie) die ze Gilead uitgesmokkeld heeft. En dat maakt de roman eigenlijk wel zo verfrissend en eigenwijs: hoezo verwacht iedereen dat ik verder ga met Offred? Ik doe lekker waar ik zin in heb!

Kan ik The Testaments aanraden? Tuurlijk, ik heb de roman met plezier gelezen en werd steeds meer meegenomen in de spanning. Ik wilde echt wel weten hoe het afliep. Is The Testaments het meesterwerk dat sommigen er van maken? Nee, absoluut niet. Had de roman genomineerd moeten worden voor de Booker Prize? Nee, andere romans hadden meer recht gehad op een plek op de longlist, meerdere schrijvers op de longlist hadden Atwoods plek op de shortlist verdiend. De roman is zeker de moeite van het lezen waard maar stel je hoge verwachtingen bij, anders word je zwaar teleurgesteld.


zondag 22 september 2019

Bernardine Evaristo || Girl, Woman, Other





Booker Prize Shortlist 2019

Evaristo heeft Girl, Woman, Other vernuftig opgebouwd. Alle vrouwelijke hoofdpersonen zijn op één of andere manier familie of bevriend. De roman is opgedeeld in delen die elk gewijd zijn aan een trio: vaak moeder, dochter, soms lerares, leerling, soms vriendin of geliefde. Alle hoofdpersonen blijken uiteindelijk via familie, vrienden of bekenden een rol te spelen in elkaars leven.

Centraal thema: zo goed als alle vrouwen in de roman hebben een donkere huidskleur, allemaal hebben ze door hun afkomst extra hun best moeten doen om te slagen in het leven. De één wat meer dan de ander, de één wat meer eigen keuze dan de ander.

Evaristo laat ons kennismaken met een grote verscheidenheid aan vrouwen. De roman start met Amma, een regisseur die na jaren in kleinere theaters aan haar oeuvre te hebben gewerkt, nu eindelijk de kans krijgt om in een gerenommeerd theater een stuk te regisseren. Niet het meest conventionele stuk overigens, het draait om Afrikaanse lesbische strijders eeuwen geleden. Via Amma stappen we daarna in een wereld van vrouwen met een donkere huidskleur, van oud tot jong.

De leefwereld van deze vrouwen verschilt enorm. Van de boerin met een Ethiopische vader die er niet over peinst haar geliefde boerderij te verlaten tot haar gendervrije kleinkind Morgan (geboren Megan), van regisseur Amma tot haar vrijgevochten vriendin Dominique en haar conventionele vriendin Shirley. De één organiseert festivals voor vrije vrouwen, de ander werkt als lerares op een middelbare school en haalt haar levensdoel uit de enkele scholier die meer wil in het leven. Van de scholier die na een hartverscheurend incident in haar jeugd eindigt als succesvol bankier (maar wel eentje die bij elke nieuwe ontmoeting met een cliënt de verwachtingen bijgesteld ziet worden) tot haar vroegere schoolvriendinnetje die op haar 21e al drie kinderen van verschillende vaders heeft maar dan zichzelf tot orde roept en carrière maakt in de winkel waar ze werkt.

Evaristo laat ons zien welke invloed huidskleur en geslacht op ons leven kunnen hebben, maar ook welke rol onze eigen persoonlijkheid speelt. Gegeven het feit dat Amma en Shirley uit eenzelfde milieu komen, naar dezelfde scholen gaan en dezelfde voorbeelden hebben, leiden ze totaal verschillende levens. Morgan en haar levensgezel voelen zich allebei niet thuis in hun lichaam maar maken totaal verschillende keuzes. Of wat te zeggen van de Egyptische studente die eigen vrijheid minder belangrijk vindt dan het luxe leventje dat haar rijke ouders haar bieden. Of haar vriendin, een Somalische die vol overtuiging een hoofddoek draagt maar dan wel extreem opgeblingd.

De belangrijkste boodschap die ik uit Girl, Woman, Other haal is dat bepaalde groepen met een achterstand beginnen in het leven maar dat succes uiteindelijk voor een belangrijk deel ook van jezelf afhangt. De enige witte vrouw in de roman, een arme boerendochter wier afkomst bepaald niet garant staat voor een succesvolle carrière, biedt eenzaam tegenwicht. Zij ziet er dan misschien uit als een blozende deern, dat wil niet zeggen dat haar leven probleemloos verloopt. Integendeel.

Een klein probleem dat ik heb met Girl, Woman, Other is de zware verwachting die er als een deken overheen ligt: het is bepaald geen eenvoudige taak om een ‘zwarte’ vrouw te zijn in de wereld van Evaristo. Haar hoofdpersonen moeten nogal wat. Op hun manier succesvol zijn, op hun manier van betekenis zijn voor de ‘zwarte’ persoon. Zo heel af en toe hoorde ik van die typisch Amerikaanse filmmuziek in mijn hoofd, van zo’n film waarin iemand na heel veel ontberingen te hebben geleden natuurlijk toch overwint.

Evaristo schrijft niet conventioneel; haar zinnen combineren poëzie en stream of consciousness. Omdat ze gelukkig goed schrijft en formuleert, zuigt deze unieke schrijfstijl je de roman in. Het maakt ook dat de zwaarte van de roman gecompenseerd wordt door de lichtheid van de stijl. Ik vond het na een eerste aarzeling (een behoorlijke pil in stream of consciousness, nee toch!) prima werken.

Ik weet niet of Girl, Woman, Other voor iedereen is. Daarvoor is het zendingsgehalte misschien net iets te hoog. Zodra je vergeet dat Evaristo zelf veel belang hecht aan geslacht en huidskleur en haar hoofdpersonen vooral ziet als mensen dan heeft ze een geweldige groep personen neergezet. Vol liefde en emotie. Ik weet niet of Girl, Woman, Other de Booker in de wacht gaat slepen, ik weet wel dat ik de roman met veel plezier gelezen heb.




zondag 15 september 2019

Kevin Barry || Night Boat to Tangier



Booker Prize Longlist 2019

Ik wist niet precies wat ik moest verwachten van Night Boat to Tangier, een roman over twee Ierse kleine criminelen die iets vaags doen in Algeciras. Ik werd verrast door een roman over verknipte vriendschap en liefde, over een leven bepaald door drugs en drugshandel, over geen oog meer hebben voor de werkelijkheid. En alweer een roman met lyrisch taalgebruik genomineerd voor de Booker.

Hoofdpersonen Charlie en Maurice zijn in Algeciras, Spanje. Ze hopen daar de verdwenen dochter van Maurice, Dilly, te vinden. Ze geloven dat ze samen met Ierse ‘travellers’ reist; ze bedreigen de ‘travellers’ die ze bij de haven ontmoeten. Het lijkt er eerst op dat ze net aangekomen zijn na een nieuwe aanwijzing, langzamerhand blijkt dat ze al geruime tijd elke dag in de haven speuren naar Dilly. Het wordt ook steeds duidelijker dat ze vooral hard blaffen maar niet meer bijten.

Terwijl ze wachten, neemt Barry ons mee in hun levensverhaal. Hij springt op en neer in de tijd en van Londen naar Spanje en Ierland om hun verhaal te vertellen. En wat is het een droevig, melancholisch verhaal. Beide mannen zijn kleine criminelen die dapper geprobeerd hebben hun slag te slaan in de drugshandel. Het grote geld dat ze verdiend hebben ging op om stommiteiten en veel drugs.

Charlie en Maurice komen allebei uit milieus die je bijna voorbereiden op een leven in de misdaad. Een leven waar zij ook uitstekend geschikt voor bleken: altijd gespannen, snel beledigd, vooral op zoek naar de grote knaller, niet bereid hard te werken voor hun inkomsten. Ze zijn geboren misdadigers. Misdadigers die niet in staat blijken om te gaan met hun persoonlijke demonen en niet weten wat ze aan moeten met hun angsten.

Beide mannen houden van dezelfde vrouw: Cynthia. De echtgenote van Maurice, de minnares van Charlie. Zij gaat eerst mee in de plannen om snel veel geld te verdienen, ze is net zo verslaafd aan drugs als haar echtgenoot, ze houdt niet eens op met gebruiken wanneer ze zwanger is. Pas later realiseert zij zich dat ze haar dochter een kans op een ander leven moet bieden. Of haar dat is gelukt laat ik aan jullie over. Laten we het erop houden dat ze uiteindelijk in Algeciras komt opdagen.

Barry is een ware woordkunstenaar. Maurice en Charlie strooien met prachtige zinnen en woorden, die wel passen bij hun aard, alsof het niets is. Tegelijkertijd laten hun conversaties zien dat ze bepaald zielig geworden zijn. Ze zijn teveel kwijt geraakt, hun vriendschap is het enige dat hun nog rest. Ze zijn verdoemd om samen oud te worden. Night Boat to Tangier is tegelijkertijd grappig en in en in triest. Ondanks het feit dat Charlie en Maurice bepaald geen lievertjes waren, krijg je toch medelijden met ze. Hun leven slipt door hun vingers, ze zijn hulpeloos en niet in staat om hun leven weer een positieve draai te geven.

Barry neemt ons mee in de wereld van kleine drugdealers die de straten van achterbuurten onveiig maken en het type bar bezoeken dat jij en ik angstvallig vermijden. De haven in Algeciras is één en al troosteloosheid. Van de mensen die aankomen uit Tangier, degenen die er juist voor de drugs naartoe willen, van Charlie en Maurice die wanhopig op zoek zijn een meisje en een leven. Waarlijk geweldig.


.

zondag 8 september 2019

Erin Ruskovich || Idaho

Idaho is een sfeervolle roman over toekomst en verleden van een echtpaar. Zij, Ann, is zijn tweede echtgenote; hij, Wade, dementeert in een razend tempo. Zijn eerste echtgenote Jenny heeft hun jongste dochter vermoord, de oudste is weggevlucht en nooit meer teruggevonden.

Hoewel de moord een belangrijke rol speelt in de roman is het niet waar die om draait. Idaho gaat vooral om leren leven met pijn, verdriet en ziekte. Wade verliest in een razend tempo zijn herinneringen, Jenny moet ermee leren leven en Ann realiseert zich maar al te goed dat zij voor Wade de herinnering aan zijn dochters June en May levend moet houden. Elke keer dat hij iets vergeet, voelt zij de verantwoordelijkheid om te onthouden.

Ruskovich vertelt haar verhaal niet lineair, zij springt door de tijd. Zij wisselt bovendien regelmatig van perspectief; dat van Ann, dat Ann die zich verplaatst in de twee jonge meisjes, dat van Jenny en celgenote Elisabeth. Door deze opbouw verstevigt zij de verhaallijn en houdt ze de aandacht van haar lezer lang vast. Desondanks was de roman gebaar geweest bij iets minder pagina’s, iets minder uitstapjes naar bijzaken. Hoofdstukken waarin we opeens vanuit het perspectief van een bloedhond kijken of waarin een vroegere leerling van Ann zijn verhaal doet leiden alleen maar af, ze voegen niets toe.

Ruskovich heeft een mooie, bijna poëtische vertelstijl die mooi past bij het verhaal en de omgeving waarin ze het plaatst: een staat met veel natuurschoon maar wel afgelegen en eenzaam. Het huis van Ann en Wade bijvoorbeeld is zo goed als onbereikbaar in de winter.

Waarom Jenny haar dochter May vermoordt, we komen er nooit achter. Het doet er ook niet toe. In Idaho draait het om wat er vervolgens gebeurt. De poging die zowel Wade als Jenny doen om hun levens weer op te pakken. Wade die contact zoekt met zijn vroegere pianolerares en verliefd op haar wordt, Jenny die zich in de gevangenis eerst jaren isoleert en dan langzaam maar zeker zich openstelt voor Elisabeth. Dochter June keert nooit terug, ook met dat verlies moeten ze leren leven.

Idaho is een mooie roman over verdriet en tegelijkertijd hoop. Ach, Ruskovich had iets beter kunnen schrappen maar dat is een klein detail.


zondag 1 september 2019

Sharlene Teo || Ponti

Ponti is de afkorting voor Pontianak, een bloeddorstig monster dat de campongs in Singapore onveilig maakt. Een regisseur heeft er drie films over gemaakt, die hebben inmiddels cultstatus bereikt. Net als hoofdrolspeelster Amisa, een koele afstandelijke schoonheid. Een remake van Ponti is in de maak.

Teo heeft haar roman in drie verschillende tijdzones geplaatst: de jeugd en de jaren die leiden tot Amisa’s rol in Ponti, de pubertijd van haar dochter Szu en het heden waarin Szu’s voormalige beste vriendin Circe de remake publicitair moet begeleiden.

Szu lijdt duidelijk onder de pubertijd. Ze is verlegen, gewoontjes, doet af en toe bepaald vreemd en als ze intelligent is dan komt dit niet naar voren uit haar cijfers. Het is ook duidelijk dat haar moeder niet overstroomt van liefde en affectie (als ze die al heeft). Szu’s ouders zijn gescheiden. Szu moet haar leven voor een belangrijk deel uitzoeken, hooguit geholpen door tante Yunxi, een vreemde dame die samen met Amisa seances doet in hun huis.

Amisa’s kilte wordt voor een deel verklaard in de hoofdstukken die over haar gaan. Zij is altijd degene geweest die afweek, die nooit echt iets om mensen leek te geven. Met één grote uitzondering: ze was dol op haar jongere broertje Didi. Met een huwelijk op jonge leeftijd als enige vooruitzicht vlucht Amisa naar de grote stad. Daar wordt duidelijk dat Amisa het type mens is dat nooit echt gelukkig zal zijn. Moederschap is teveel voor haar, vooral met een dochter die zo gewoontjes is.

Szu is een typische puber die opgroeit in omstandigheden die het voor haar nog moeilijker maken contact te krijgen met de andere meisjes in haar klas. Wanneer een drama zich voltrekt, is Circe haar steun en toeverlaat.

Circe is tot nu toe een goede vriendin geweest. Zij groeit op een in een gemiddeld, gelukkig gezin zonder grote problemen. Zij lijkt de aangewezen persoon om Szu te helpen. Zij kiest er echter op een gegeven ogenblik voor om afstand te nemen van Szu. Ze wendt zich tot de andere klasgenoten, de verschillen tussen haar en Szu nemen toe. Het drama in Szu’s leven zorgt niet voor verdere verdieping van hun vriendschap maar juist voor afstandelijkheid.

Jaren later blijkt juist Circe degene die minder is gegrond dan men had mogen verwachten. Ze heeft net de jarenlange relatie met haar vriend verbroken, deelt weer een appartement met iemand en vraagt zich af waar ze mee bezig is. De remake van Ponti duwt haar met het neus op het feit dat ze een beslissende rol gespeeld heeft in het instorten van Szu. Helemaal op het laatst krijgen we een glimp uit het leven van Szu: zij leidt een normaal leven met man en kind. Een mooie verwijzing naar het feit dat mensen nu eenmaal anders omgaan met wat ze in het leven voor de kiezen krijgen.

Ponti is een mooie, goed geschreven roman. Niet alleen Amisa, Szu en Circe worden vakkundig tot leven gewekt, ook de drukte in Singapore en het leven daar is prachtig beschreven. Een aanrader.



zondag 25 augustus 2019

Max Porter || Lanny


Booker Prize Longlist 2019

Het daadwerkelijke verhaal is het niet het allerbelangrijkste in Lanny. De roman draait om relaties, vriendschappen, leven in een kleine dorpsgemeenschap, de waarheid over de beperktheid van je leven onder ogen zien, de angst om iemand die je liefhebt te verliezen. En nog belangrijker: Lanny draait vooral om prachtige taal. Laat daar geen misverstand over bestaan: Max Porter schrijft als geen ander.

Een korte samenvatting: Lanny’s ouders zijn verhuisd naar het platteland. Hij rijdt elke dag in zijn dure auto naar zijn werk, zij blijft thuis en doet een dappere poging een thriller te schrijven. Lanny gaat naar school en bezoekt regelmatig de excentrische dorpsberoemdheid, kunstenaar Pete. Op een dag verdwijnt Lanny, een kind met een rugzakje. Op dat moment wordt de relatie van zijn ouders op de proef gesteld, komen alle vooroordelen over Pete naar boven en wordt ‘nabuurschap’ daadwerkelijk getest.

Porter introduceert ook een mythisch element: Dead Papa Toothwort, een schepsel dat in de buurt van het dorp leeft en al lopend van vorm verandert: hij gebruikt alles wat hij tegenkomt, dopjes van flessen, bladeren, modder … Dead Papa Toothwort herkent Lanny als een gelijkgestemde, hij zoekt naar zijn stem in de kakofonie van geluiden die uit het dorp tot hem komen. Sommige dorpsbewoners geven hem de schuld wanneer Lanny verdwijnt.

Porter schrijft met grote klasse. Hij creëert nieuwe verbluffende woordcombinaties, hij speelt met de opmaak. De kakofonie van dorpsstemmen zie je als cursieve woorden die in bochten over de pagina dansen; wanneer hij zich opwindt worden de woorden dikker afgedrukt en lopen de regels dwars door elkaar heen. Het effect is betoverend.

In het eerste deel van de roman krijgt elke hoofdstuk de naam van de persoon uit wiens perspectief dan geschreven wordt. In het tweede deel, nadat Lanny is verdwenen, verandert het perspectief met elke paragraaf, de paragrafen worden aan elkaar gekoppeld met plustekens. De  lezer moet voortdurend alert blijven op wisselingen en goed kijken uit wiens perspectief nu geschreven wordt. Ook introduceert Porter nu het perspectief van dorpsbewoners. Dan wordt duidelijk hoe bevooroordeeld en veroordelend de dorpsbewoners echt zijn.

Lanny is soms poëtisch en liefhebbend, soms hard en wreed, soms magisch. Porter combineert het met gemak. Tegen het einde lopen realiteit en mythe in elkaar over. Het is niet langer mogelijk de twee van elkaar te onderscheiden: dagelijkse werkelijkheid en de mythische droomwereld van Dead Papa Toothwort zijn één geworden.

Lanny verdient het om langzaam gelezen te worden om zo lang mogelijk van alle mooie woordcombinaties en zinnen van Porter te genieten. Om je te verbazen over de perfecte manier waarop perspectief en opmaak elkaar versterken, over de mooie manier waarop realiteit en mythe een nieuwe wereld scheppen. Eentje die past bij de pure jongen Lanny. Lanny is een prachtige roman, die plek op de Booker Longlist is meer dan terecht.