zondag 24 april 2022

Kirsty Capes || Careless

 

Women’s Prize for Fiction Longlist 2022

Ik dacht dat ik een Young Adult-roman ging lezen en daardoor waren mijn verwachtingen niet zo heel hoog. Dat heb ik moeten bijstellen. Even afgezien van het feit dat Capes erg goed schrijft, raakt haar roman je op precies de juiste plekken. Hoofdpersoon Bess en haar hartsvriendin Eshal behoren zonder enige twijfel tot de top van indrukwekkende hoofdpersonen die ik de afgelopen jaren ben tegengekomen.

Bess is de echte hoofdpersoon. Zij vertelt het verhaal. Een bepaald niet eenvoudig verhaal. Met haar 15 jaar is ze een ervaringsdeskundige waar het gaat om pleegzorg. Hoewel ze al zo’n tien jaar in hetzelfde gezin verblijft, adopteren haar pleegouders haar niet. Dan kunnen ze namelijk niet al die uitgaven declareren die ze maken voor Bess. Iets dat Bess haarfijn in de gaten heeft. Net als het feit dat ‘natuurlijke’ dochter Clarissa ondanks alle goede bedoelingen steevast voorgetrokken wordt.

Wanneer we Bess ontmoeten komt ze er net achter dat ze zwanger is van Boy. Een 19-jarige knul die doet alsof hij de plaatselijke James Dean is en ondertussen niet verder komt dan vakken vullen in de supermarkt.  Een 15-jarige die volledig onder de indruk is van een niet bijster slimme en bepaald egoïstische 19-jarige, dat kan alleen maar mis gaan. Bess zet met deze Boy de relatie met haar pleegouders nog meer onder druk. Ze verwaarloost zelfs een tijdlang Eshal voor hem. En dat terwijl je als oudere, verstandige lezer van alle kanten ziet aankomen dat hij haar gaat laten vallen, dat hij de moeite niet waard is. Maar ja, zeg dat maar eens tegen een verliefde 15-jarige.

Het grote vraagstuk in Bess’  leven gaat zijn: abortus, adoptie of zelf opvoeden? De laatste twee opties houden onherroepelijk in dat ze de filmacademie waar ze dolgraag naartoe wil kan vergeten. Lees de roman vooral zelf om te ontdekken hoe haar pleegmoeder haar om de verkeerde redenen wil dwingen om het kind te houden, om te ontdekken welk proces doorgaat om uiteindelijk haar keuze te maken. Niet die van wie dan ook.

Eshal krijgt met een geheel ander probleem te maken. De zwangerschap van Bess zet haar ouders ertoe aan om vervroegd te starten met het zoeken naar een huwelijkspartner. Eshal groeit op in een liefdevol Pakistaans gezin; haar ontbreekt het niet aan aandacht, liefde en genegenheid. Het gezin is echter wel traditioneel. De ouders bepalen met wie jij trouwt en wanneer, niet jijzelf. Dus wordt het arme kind uitgehuwelijkt aan een puisterig knulletje en kan ook zij de studie diergeneeskunde op haar buik schrijven.

Capes combineert in Careless door de keuze voor haar hoofdpersonen en de wereld waarin zij leven twee moeilijke vraagstukken behendig en zonder dat je denkt ‘is dit niet wat veel van het goede?’. Bess en Eshal delen alles, kunnen niet zonder elkaar, hun werelden en alles wat daarin goed of slecht is raken elkaar continu. Beide meiden zijn in staat tot rake observaties. Omdat Bess de verteller is, komen die wat vaker uit haar mond dan uit die van Eshal. Opmerkingen bijvoorbeeld over haar keuzes in het leven maar ook over het negatieve effect dat het zorgsysteem op haar leven heeft. Zij realiseert zich dat ze aan de ene kant blij moet zijn dat ze al tien jaar een stabiel tehuis heeft maar het doet toch pijn dat haar pleegouders nooit bereid zijn volmondig voor haar te kiezen.

Careless is een roman over twee meiden en de problemen waarmee zij  op jonge leeftijd al geconfronteerd worden. Wat ondanks al die problemen overeind blijft is hun vriendschap, die is niet stuk te krijgen. Oftewel, Careless is een roman over volwassen worden waarin diepe, hechte vriendschap een grote rol speelt. Young Adult of niet, Careless heeft mij geraakt, de geweldige debutroman van Capes doet verlangen naar meer.



 

maandag 18 april 2022

Ashley Audrain || The Push

Audrain heeft een  uitermate beklemmend boek geschreven. Eentje waarvan ik adviseer het vooral niet te lezen wanneer je zwanger bent of kinderen overweegt. De relatie tussen moeder Blythe en dochter Violet is bepaald niet opwekkend. Het feit dat de relaties tussen Blythe en haar moeder en haar moeder om het op zijn zachtst te zeggen disfunctioneel waren, maakt de zaken er niet beter op. Het zaait in ieder geval twijfel bi Blythe of ze een goede moeder is. Audrain speelt geweldig met die twijfel.

De situatie: Blythe is de dochter van Cecilia, op haar beurt de dochter van Etta. In cursieve tussenhoofdstukken beschrijft Audrain de relaties tussen Etta en Cecilia en tussen Cecilia en Blythe. Ze laat zien dat de wrede jeugd van Etta de eerste schakel is in een ketting van disfunctionaliteit. Etta weet niet hoe ze haar dochter moet opvoeden, geeft Cecilia bepaald niet het goede voorbeeld waardoor ook zij de opvoeding van haar dochter overlaat aan haar echtgenoot, aan de buurvrouw.

Die keten tussen deze generaties maakt dat Blythe sterk aan haar eigen vermogens om een kind op te voeden twijfelt, het maakt ook dat haar echtgenoot Fox vanaf moment één de falende relatie tussen zijn echtgenote en kind toeschrijft aan Blythe. Het komt geen moment in zijn hoofd op dat Violet misschien echt het kille, wrede kind is waarmee Blythe geconfronteerd wordt.

Het knappe aan The Push is dat Audrain voortdurend speelt met die twijfels. Is het inderdaad het onvermogen van Blythe om een relatie te krijgen met haar dochter waardoor ze haar wreedheden toeschrijft die niet kloppen? Of is Violet het meisje dat over grenzen gaat wanneer ze haar zin wil krijgen of iemand gewoon zat is. Is Blythe de enige die dat ziet maar natuurlijk niet wordt geloofd? Natuurlijk heeft ze zich dat kleine handje verbeeld net voor een ongeluk … Natuurlijk heeft haar dochter niet bewust gezocht naar een schaar en die bij haar nieuwe broertje laten liggen …

Dat Blythe wel degelijk in staat is van een kind te houden, blijkt bij de geboorte van baby Sam. Hij is het tegendeel van zijn zus, Blythe wordt overdonderd door haar liefde voor hem. Ook dan blijkt weer op een cruciaal moment dat Fox haar niet gelooft. Aangezien vanaf pagina één duidelijk is dat Fox en Blythe niet meer bij elkaar zijn, kan ik hier wel verklappen dat dat cruciale moment ook leidt tot een scheiding en een nieuw gezinnetje voor Fox.

Audrain laat zien hoe iemand aan haarzelf kan twijfelen. Hoe opvoeding, of liever gezegd een gebrek aan warmte tijdens de opvoeding, kan maken dat iemand aan haar eigen vermogens begint te twijfelen. Naarmate Violet ouder wordt en in haar nieuwe gezinnetje blijkbaar wel liefdevol opereert, onderwerpt Blythe zichzelf aan een kritisch proces en legt ze haar eigen gedrag onder de loep. Zij is bereid te accepteren dat de slechte relatie tussen haar en Violet toe te schrijven is aan haarzelf. Als lezer worstel je dan al pagina’s lang met de vraag ‘hoe zit het nu echt?’. Blythe is de ik-figuur, we krijgen dus alleen haar kant te horen. Hoe gekleurd is die kant wel niet?

Tegen het einde van de roman laat Audrain Cecilia een wrede waarheid uitspreken: ‘I don’t want you learning to be like me. But I don’t know how to teach you to be anyone different.’ Lezer weer fijn op een bepaald been gezet. Dit had een mooi einde kunnen zijn van de roman. Audrain bepaalt echter anders. De allerlaatste zin is het type uitsmijter waardoor alles weer anders wordt.

Audrain bouwt haar roman prachtig op. De uitgangspositie is vanaf het begin duidelijk, de ik-verteller wordt in een situatie geplaatst die haar omgeving en de lezer in een positie zet dat je mag twijfelen, de ik-verteller twijfelt zelf en dan die oorverdovende uitsmijter. Dat gecombineerd met een soepele vertelstijl maakte dat ik wilde doorlezen, omdat ik alleen maar wilde weten hoe dat zou aflopen. Om de roman na het meedogenloze einde totaal onthutst dicht te slaan.



zondag 10 april 2022

 Leone Ross || This One Sky Day

Women’s Prize for Fiction Longlist 2022

Mensen die mij persoonlijk kennen en weten hoe groot mijn behoefte is om me te omringen met drukte en veel kleur, niet dus, zullen niet verbaasd zijn dat ik lichtelijk overdonderd werd door deze roman met een en al uitspatting van kleur, magische krachten, temparement en gebeurtenissen. Ik geloof meteen dat iedereen die wel van houdt van deze explosieve mix geniet van This One Sky Day. Ik moest vooral af en toe bijkomen van een overdosis aan. 

This One Sky Day beschrijft één dag in het leven op het eiland Popisho. Een niet bestaand eiland maar duidelijk beinvloed door eilanden met veel groen in tropische regionen.  Binnen een paar bladzijdes is duidelijk dat de mensen op Pophisho anders zijn dan de gemiddelde mens. Zo veranderen mensen die alleen sterven, ook al is dat puur toeval en hebben ze een enorm netwerk aan vrienden en familie, in een soortement zombies. Ze beschikken zonder uitzondering over speciale krachten, de ‘cors’. Welke kracht jij krijgt toebedeeld is wederom toeval.

Binnen tien pagina’s was ik dus al geconfronteerd met een wandelend lijk, de echtgenote van hoofdpersoon Xavier en met terloopse verwijzingen naar de ‘cors’ die steeds explicieter werden. Zijn nichtje bijvoorbeeld die haar ledematen heel lang kon maken, of Xavier zelf die via zijn handen smaak kon toevoegen aan eten. Dat was waarschijnlijk de reden dat Xavier al enige jaren de ‘macaenus’ was. Iemand, het wordt eigenlijk niet echt uitgelegd, die elke dag kookt voor eilandbewoners, maatwerk per persoon.

Deze Xavier wordt aan het begin van het boek geconfronteerd met de opdracht van de gouverneur dat Xavier voor het hele eiland moet koken op de bruiloft van zijn dochter. Xavier heeft daar helemaal geen trek in maar gaat na wat aanmoediging toch overstag. Hij begint dan een tocht over het eiland op zoek naar etenswaar. Tijdens die tocht bezoekt hij ook een klein eilandje voor de kust waar de oorspronkelijke bewoners van Popisho wonen. Dan blijkt dat er honderden jaren geleden een grote groep tot slaaf gemaakten gearriveerd is op Pophisho en met de oorspronkelijke bewoners gevochten heeft om het land. De storm der stormen heeft daar toen een einde aan gemaakt. Die storm der stormen keert nu weer terug. De voortekenen zijn er.

Tijdens de tocht van Xavier over het eiland biedt Ross ons ook een inkijkje in zijn leven en het leven op het eiland. Het feit dat Xavier eigenlijk al jaren houdt van Anise maar toch getrouwd is met Nya,  dat zij hem al sinds tijden bedroog met een andere man (en dat zij daarom zich nog steeds niet heeft gemeld bij Xavier als wandelend lijk), de manier waarop de eilandbewoners omgaan met hun ‘cors’, de plek die godsdienst in het leven heeft, de ‘obeah’ – vrouwen die een soort combi zijn tussen duiders van cors, kraamvrouw en priesteressen – of de katholieke kerk? Alle smaken zijn vertegenwoordigd. Zelfs het bedrog van de gouverneur om de verkiezingen weer te winnen … 

Zo af en toe vroeg ik mij ook af in hoeverre Ross een feministische boodschap de wereld in wilde sturen. Het feit dat bij alle vrouwen op het eiland spontaan hun vulva’s letterlijk uit hun lichaam vallen op het moment dat de bruid in spé ontmaagd wordt door haar vriendje duidt daar misschien wel op. Het biedt Ross in ieder de kans om te laten zien dat sommige vrouwen het alleenrecht over hun vulva willen houden en behouden, dat andere vrouwen bij zichzelf denken ‘teveel moeite, laat dat ding maar’ en dat in een enkel geval een verwisseling een wel heel stevig effect heeft op de persoon in kwestie. Vrouwen hebben sowieso een heel stevige positie op Popisho, in ieder geval door de ‘obeah’. Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik inmiddels zo overstelpt was door alle kleurrijke informatie dat ik dit soort zaken maar plaatste als lokale folklore.

Ik denk echt dat Ross een heel knappe roman heeft geschreven. Het eiland Popisho en haar inwoners komen onder haar getalenteerde vingers tot leven. Dat dit leven te energiek was voor mij, is mijn persoonlijke makke. Ik kan me heel goed voorstellen dat mensen die wel houden van een explosie aan kleur, magie en folklore genieten van This One Sky Day. Ik ook maar dan moest ik geregeld even tot mij zelf komen in mijn kleurloze woon-, studeer- of slaapkamer.  





zondag 3 april 2022

Ruth Ozeki || The Book of Form and Emptiness

Women’s Prize for Fiction Longlist 2022

In The Book of Form and Emptiness speelt Ozeki voortdurend met vorm. Haar roman met meerdere perspectieven en vertellers leunt zwaar op de gekozen structuur. Te zwaar wat mij betreft.

In The Book ontmoeten wij Benny Oh en zijn moeder Annabella vlak nadat vader / echtgenoot Kenny is overreden en gestorven. Zijn dood heeft grote gevolgen voor het gezin. Het verdriet van moeder en zoon maakt dat zij in een vicieuze cirkel terecht komen waardoor hun leven lijkt te ontsporen. Annabella lijkt niet meer in staat voor Benny te zorgen; een combinatie van persoonlijkheid en werk maakt dat haar huis eerder een opslag lijkt dan een gezellig tehuis. Annabella bezwijkt onder verdriet, zorgen over werk en huis, zorgen voor Benny.

Benny is een beginnend puber wanneer zijn vader overlijdt. Enkele maanden later hoort hij stemmen, stemmen die steeds prominenter en luider worden. Een rationeel denkend mens concludeert nu meteen ‘het begin van waarschijnlijk schizofrenie’. Dat denkt ook de schoolverpleegkundige en de psychiater waarheen Benny verwezen wordt. In de loop van de roman wordt hij zelfs enkele malen opgenomen.

Lijkt zeg ik met nadruk want Benny en één van de andere vertellers zijn het hier niet mee eens. Benny is er van overtuigd dat hij de stemmen echt hoort. De andere verteller, ‘het boek’,  bevestigt hem hierin. Een deel van de roman bestaat uit hoofdstukken waarin het boek en Benny op elkaar reageren. Benny gelooft dus stellig dat hij een persoonlijk boek heeft en dat dit boek tot hem spreekt, dat hij in staat is (om welke reden dan ook) materie te horen. Dus hoort hij het glas dat geschokt reageert wanneer er een vogel tegen aan vliegt, de schaar die hem beveelt om zijn juf te steken.

Ozeki probeert twijfel te zaaien door de introductie van een aantal personages die voor Benny heel belangrijk zijn maar volgens zijn psychiater niet bestaan, zwerver B-man en mede-ex-patiënte Aleph. En ja hoor, Ozeki, legt gelukkig uit waarom die naam Aleph zo cruciaal is. Voor degenen die het niet meteen weten (ik ook dus): Jorge Luise Borges heeft een roman geschreven waarin een Aleph voorkomt, een soortement geconcentreerd punt in tijd en plaats. Niet vreemd dat psychiater constateert dat hier sprake is van een verzonnen vriendin, niet vreemd dat die vriendin zelf haar alledaagse naam heeft ingeruild voor een spannende.

Wat mij in deze roman dwars zat, was het gevoel dat af en toe het spel met vorm teveel afleidde van wat er nu werkelijk speelde. De vreselijke situatie waarin Annabella en Benny belanden, hun onvermogen om daar alleen uit te komen. De vorm maakt dat ik me voortdurend afvroeg of ik nu een soortement phantasy-roman was beland of in een maatschappijkritische roman over eenzaamheid, ons onvermogen om mensen in nood te helpen. En dat irriteerde me.

Het leek erop dat Ozeki niet wilde toegeven aan haar lezers dat er wellicht toch echt iets mis was met Benny en dat daardoor de nadruk teveel kwam te leggen op hoe vertel ik het? Ik kan me voorstellen dat deze vorm eigenlijk beter had gewerkt indien Benny en zijn moeder wat minder in de problemen hadden gezeten. Ik snap dat er een startmoment moet zijn dat aanleiding geeft tot de eerste symptomen bij Benny, ik had me kunnen voorstellen dat met een wat minder labiele moeder het effect van vorm in het beschrijven van Benny’s problematiek natuurlijker was geweest. Nu kwam het op mij toch lichtelijk geforceerd over. 

Voor alle duidelijkheid: The Book is knap geschreven. Ozeki ontrafelt langzaam maar zeker alles wat er speelt en werkt gestructureerd naar een oplossing toe (die is er namelijk, ik kan wel verklappen dat de roman goed afloopt). Ze schrijft bovendien goed en mooi, het is een genot om haar te lezen. Maar toch, dat knagende gevoel dat de vorm af en toe teveel overheerste, dat het echte probleem daarmee juist onderbelicht werd. En ik vermoed dat dit nu juist niet de bedoeling was van Ozeki.