vrijdag 31 december 2021

2021: Mijn Top 10

Toen ik door mijn blog bladerde, op zoek naar de romans die me dit jaar van mijn sokken hadden geblazen, bleek wat een goed leesjaar 2021 is geweest. Ik kwam tot wel 10 romans waaruit ik eigenlijk geen keuze wilde maken. Tien romans die me veel leesgenot hebben gegeven, die vaak terecht genomineerd werden voor prestigieuze prijzen. En vervolgens aan de verwachtingen voldeden. Nu ik naar de lijst kijk, merk ik zelfs dat ik ook in deze tien geen nummer één wil aangeven. Ze waren gewoon allemaal goed. Dus in willekeurige volgorde …

Susanna Clarke || Piranesi

Susanna Clarke won terecht de Women’s Prize voor deze fantastische roman waarin werkelijkheid en fantasie een complex spel met elkaar spelen. Clarke heeft een mysterieuze roman geschreven met een ontwapenende hoofdpersoon. Clarke speelt bovendien met de structuur van haar roman. Soms bevinden we ons in het heden, soms neemt ze ons mee terug naar een eerdere of andere wereld, met als resultaat dat zij de lezer voortdurend uitdaagt om mee te bewegen, mee te gaan in andere concepten. Ik was onder de indruk van Piranesi.



Yaa Gyasi  || Transcendent Kingdom

 Ik sloot hoofdpersoon Gifty al snel in mijn hart. Zij is het hartverwarmende middelpunt van een roman die de pijnlijke vinger legt op racisme en op gevoeligheid voor verslaving. Onrecht keert keer op keer terug in Transcendent Kingdom, soms subtiel soms met keiharde feiten. Transcendent Kingdom kun je niet lezen zonder je bewust te worden van de ongelijkheid die het leven van zoveel mensen beheerst, van de kansen die hen bewust ontzegd worden. Gifty bleek het figuurlijke zonnetje in huis.


Anna Hope || Expectation a Novel

Hope neemt ons mee in het leven van drie vriendinnen en laat op meesterlijke wijze zien dat geen van hun levens perfect is. Hope slaagt erin hun problemen maar ook de mooie momenten in hun leven levensecht te beschrijven. Er is geen enkel moment dat je denkt ‘nou nee, dit is echt wel wat vergezocht’. Een hype die terecht bleek.



Kazuo Ishiguro || Klara and the Sun

Ishiguro laat keer op keer zien dat hij tot de top behoort. Klara is geen uitzondering. De dreiging in de dystopische roman zit steeds op afstand, met verwijzingen naar akelige gebeurtenissen zonder zelf hard of bruut te worden. Klara laat ons kennis maken met een beangstigende wereld. Het is weer de kracht van Ishiguro dat hij die wereld schetst door ons deze te laten zien vanuit de ogen van een onvolkomen wezen, dat hij met subtiele verwijzingen een keiharde wereld schetst achter de bijna dromerige die hij ons op papier voor tovert. Prachtig.


Daisy Johnson || Sisters

Johnson heeft de plot van haar ijzingwekkende roman perfect opgebouwd. Langzaam maar zeker onthult Johnson steeds meer aanwijzingen. Uitermate gecontroleerd, goed gedoseerd en steeds op het juiste moment.  Het zorgt ervoor dat je als lezer op het puntje van je stoel zit en wil weten wat er nu gebeurd is in het leven zussen July en September. Johnson speelt met haar lezers en onthult in de laatste hoofdstukken de gewenste en de echte waarheid onthult, dit past perfect bij de opbouw van de gehele roman en sorteert het precies het juiste effect. 


RC Sheriff || A Fortnight in September

The Fortnight is een plaatje, een prachtig portret van een eenvoudige, liefdevolle familie. The Fortnight in September is meer dan een beschrijving van een vakantie. Het is een ingetogen familieportret dat laat zien hoe enkele hoogtijdagen een doorgaans saai en soms zwaar leven dragelijk maken. De roman is al bijna een eeuw oud, nieuwe generaties Stevens leiden levens die in essentie niet zo veel verschillen. De roman is daarmee tijdloos en herkenbaar. 


Richard Powers || Bewilderment

Powers is al sinds jaren één van mijn favoriete schrijvers. Meestal met complexe romans die zorgvuldig opgebouwd zijn. Ook Bewilderment is een knap geschreven roman waarin Powers wederom laat zien dat hij structuur (alleen maar korte hoofdstukken), schrijfstijl (geweldige samengestelde zinnen waarin geen woord of komma verkeerd staat)  en inhoud weergaloos weet te combineren. Bewilderment is daarnaast ook de roman geworden Powers op magistrale wijze de wanhoop van een vader laat zien. Emotie en feitelijke gebeurtenissen leiden samen tot een hartverscheurend einde dat je vanaf het begin voelt aan komen.


Damon Galgut || The Promise

De terechte winnaar van de Booker Prize een 2021: een knappe roman waarin we via de perspectieven van vier hoofdpersonen niet alleen een blik kunnen werpen op hun levens maar ook vrij subtiel de situatie in Zuid-Afrika meekrijgen. Galgut speelt fantastisch met de stijlelementen die hij tot zijn beschikking heeft. De perspectiefwisselingen in combinatie met de karaktertyperingen leveren een scherpe roman op die in weinig woorden heel veel vertelt. De vele perspectiefwisselingen dragen bovendien bij aan een zekere lichtheid in de roman, iets dat gezien het best wel pittige onderwerp welkom is. The Promise is het type roman dat in je hoofd blijft hangen. Het onderwerp is universeel en tijdloos. Galgut is gelukkig het type schrijver bij wie de literaire kwaliteit niet ondergeschikt raakt aan de boodschap. Hij slaagde erin ze te verenigen.


Lauren Groff || Matrix

Groff heeft ons verblijd met een knap geschreven roman met vele lagen van betekenis. De wereld oppervlakkig gezien, iets meer onder het oppervlakte en steeds dieper naar binnen. En dat allemaal vanuit een klooster in de 10e eeuw. Matrix is een roman met meerdere lagen. Je kunt de roman lezen als een spannend verhaal over de groei van een klooster. Je kunt in Matrix echter ook lezen hoe in de Middeleeuwen (en nog lang daarna) met vrouwen omgegaan werd. Matrix laat zien dat ook in onze huidige maatschappij een hoge positie van vrouwen nog niet als vanzelfsprekend is. Matrix kan ook een allegorie zijn voor een maatschappij of organisatie in verandering. Marie laat zien wat er allemaal voor elkaar gekregen kan worden wanneer een daadkrachtige leider het heft in handen neemt.


Nathan Harris || The Sweetness of Water

Harris heeft een gelaagde roman geschreven met een duidelijke maar genuanceerde boodschap, hoofdpersonen die zorgvuldig opgebouwd zijn en omstandigheden waarin goed of fout niet altijd even simpel te definiëren zijn. The Sweetness of Water is een prachtige roman, waarin schrijver Harris de vinger op vele pijnlijke plekken legt. Hij blijft echter consequent genuanceerd, de roman wordt nergens schreeuwerig. Juist de nuance legt bloot waar menselijk gedrag onherroepelijk in de jaren die volgen tot veel geweld en vele misstanden zal lijden.



 














 

zondag 19 december 2021

Claire Vaye Watkins || I Love You But I’ve Chosen Darkness

Op een gegeven ogenblik wordt het duidelijk dat de hoofdpersoon van I Love You dezelfde naam en hetzelfde beroep heeft als de schrijver. Ook de geschiedenis van haar ouders blijkt behoorlijk overeen te komen met die van Claire Vaye Watkins. Ik heb er toch maar voor gekozen om haar roman niet te zien als een autobiografie maar als een roman zwaar geïnspireerd door Watkins’ eigen leven. Al is het maar, omdat ik hoopte dat Claire Vaye Watkins auteur niet zo ongelukkig en verward zou zijn als Claire Vaye Watkins, hoofdpersoon.

Claire is een jonge moeder. Het leven met een baby zou weliswaar vermoeiend maar ook bevredigend moeten zijn. Niets van dat alles. Claire heeft een haat-liefde verhouding met haar dochter. Aan de ene kant veroorzaakt door een postnatale depressie, aan de andere kant omdat Claire het moederschap totaal niet omarmt. Haar liefde voor haar dochter weegt niet op tegen alle andere kanten van het moederschap.

Voor Claire is hét gezin geen wenkend perspectief. Wanneer zij de geschiedenis van haar ouders ontvouwt, snap je wel waarom. Haar vader is een drop-out die in zijn jeugd onderdeel was van de Charles Manson-sekte. Niet betrokken bij de beruchte  moord op onder andere Sharon Tate, maar toch, een fijne jongen was hij niet. Claire’s moeder houdt er eigenaardige gewoontes op na. Even afgezien dat ze na één ontmoeting al intrekt bij de jaren oudere Paul, zij is niet honkvast, sleurt haar dochters van het ene naar het andere huis en betrekt ze zonder nadenken bij nachtelijke inbraken. Oftewel, iets ging niet helemaal goed in Claire’s opvoeding.

Uiteindelijk lijkt het wel goed te komen met haar. Ze gaat studeren, krijgt een baan aan de universiteit, trouwt met een leuke vent en publiceert twee romans. Een ontmoeting met studievrienden maakt duidelijk dat drugs en alcohol al sinds lange tijd een grote rol in haar leven spelen. En niet alleen in dat van haar: haar ouders konden er wat van en de hoofdstukken waarin de familie van haar moeder komt opdraven maken duidelijk dat haar familie bepaald niet mateloos leefde. De postnatale depressie die na enige tijd minder zou moeten worden, houdt bij Claire lang aan.

Aan het begin van de roman verlaat Claire echtgenoot en kind om een lezing te gaan geven, vlak bij haar geboortegrond. Die trip maakt dat Claire nadenkt. Over haarzelf, haar ouders, haar echtgenoot, haar leven, haar kind. En tot de conclusie komt dat ze geen goede moeder, echtgenote en schrijfster is. Ik schrijf het nu even snel op maar in de roman neemt dit proces meerdere honderden pagina’s in beslag. Een proces dat wordt opgetekend in een schrijfstijl die op momenten bijna hyper is, bijna aanleunt tegen ‘stream of consciousness’.

Watkins slaagt erin het taalgebruik van de roman te laten overkomen met de gedachten van Claire. Ze maakt het haar lezers bepaald niet makkelijk.  Ze springt van de hak op te tak, introduceert nieuwe personages zonder enige vorm van uitleg, springt in de tijd wanneer het haar uitkomt. Het lezen van I Love You lijkt af en toe op een ritje in een achtbaan, met een blinddoek voor. Wat echter steeds duidelijk is, is dat Watkins weet wat ze doet.

Zo introduceert ze op een gegeven ogenblik brieven die geschreven blijken door een jonge Martha, de moeder van Claire. Ik heb in meerdere recensies gelezen dat die brieven doodsaai zijn, alleen relevant voor haar dochters. Voor mij bleek uit de brieven van de 13-jarige al dat Martha niet in staat zou zijn haar leven op orde te krijgen. Dat ook zij al in de greep was van haar omgeving, dat haar afkomst (behoorlijk aanleunend tegen achterbuurt) haar behoorlijk parten zou spelen. Haar brieven laten zien dat zij al opgegeven was door de maatschappij voordat ze goed en wel gestart was.

Ik vond I Love You But I’ve Chosen Darkness een pittige maar zeker intrigerende roman. Ik kan me voorstellen dat niet iedereen gecharmeerd zal zijn van het onderwerp en van de manier waarop Watkins haar hoofdpersoon neerzet. I Love You vraagt dat jij bereid bent je onder te dompelen in een wereld die jij (hopelijk) niet kent, bereid bent de bijna hyper schrijfstijl van Watkins te trotseren. Dan ontdek je het enorme talent van Watkins die  van begin tot einde controle houdt over schrijfstijl en structuur van haar roman.



 

 

 

zondag 12 december 2021

Lauren Groff || Matrix

Lof alom voor Matrix. En terecht. Groff heeft ons verblijd met een knap geschreven roman met vele lagen van betekenis. De wereld oppervlakkig gezien, iets meer onder het oppervlakte en steeds dieper naar binnen. En dat allemaal vanuit een klooster in de 10e eeuw.

In 1158 verhuist Marie gedwongen naar een klooster. Koningin Eleanor heeft geoordeeld dat het jonge meisje niet uithuwelijkbaar is, te groot, te lelijk, te dwars, dus moet ze maar het klooster in. Omdat ze toevallig wel de halfzus is van de koningin, start ze maar meteen als prior. Klooster en hof raken elkaar meteen weinig subtiel. In het klooster is men niet echt blij met de komst van een soortement onhandelbare reuzin maar ja, opdracht van de koningin.

Marie treft in 1158 een klooster aan in diepe armoede. Moeder-overste laat zich financieel misbruiken door jan en alleman, zoekt oplossingen vooral in gebed niet in concrete actie. Na een eerste periode van begrijpelijk verzet besluit Marie dat zij het klooster gaat redden. Ik zal niet vertellen hoe ze dat klaarspeelt maar neem van mij aan, vergelijkingen met types als Neelie Smit Kroes zijn op hun plaats. Marie transformeert het klooster waar nonnen honger lijden in enkele luttele jaren tot een welvarende plek.

Marie is ook een vrouw. Een vrouw met gevoelens. Voor haar bediende Cecily, voor Eleanor. In het klooster leidt zij een leven waarin gevoelens voor specifieke mensen geen plek mogen hebben. In de praktijk blijkt dat best wel mee te vallen. Onder de nonnen vormen zich vele setjes, de non verantwoordelijk voor de ziekenboog past een geneeswijze toe met een wel erg amusante knipoog naar praktijken uit de 19e eeuw: zij bevredigt haar collega-nonnen oraal. De dubbele moraal blijft. De nonnen worden geacht hun leven te wijden aan God, Jesus en de Heilige Geest, in de praktijk geldt dat slechts voor een enkeling. Niet zo heel vreemd wanneer het gros niet gekozen heeft voor het kloosterbestaan. Dat kloosterbestaan blijkt met dank aan Marie voor velen van hen een stuk beter uit te pakken: geen speelbal meer van ambities, geen willekeurig slachtoffer meer van mannelijke lust.

Marie blijkt uitermate ambitieus. In eerste instantie om halfzus Eleanor eens wat te laten zien, in tweede instantie omdat ze gewoon goed blijkt in het runnen van haar klooster. Dat een aantal van haar verbeteringen ingegeven zijn door visioenen komt haar goed uit. Of en zo ja de visioenen ingegeven zijn door een goddelijke macht, ach, eigenlijk doet dat er niet zo toe. Dat de visioenen Marie helpen de positie van het klooster en de vrouwen in het klooster te verbeteren is van groter belang. De visioenen helpen Marie om mannen volledig buiten spel te plaatsen. En in enkel geval een ambitieuze novice die denkt inmiddels abdes Marie wel even van haar plek af te kunnen krijgen.

Groff overbrugt een grote periode van tijd. Matrix start wanneer Marie een puber is, eindigt met haar dood als oude vrouw. In die tijd heeft Engeland strijd om de troon gekend, is Eleanor uitgegroeid tot een strategisch kanon. Wanneer zij weer contact zoekt met Marie dan is dat niet alleen om de familiebanden aan te halen. Toch blijkt aan het einde van de roman dat beide vrouwen emotioneel dieper met elkaar verbonden waren dan de lezer zou denken. In de loop der jaren zijn waardering, respect maar ook gevoelens van liefde voor elkaar gegroeid.

Zoals gezegd, Matrix is een roman met meerdere lagen. Je kunt de roman lezen als een spannend verhaal over de groei van een klooster. Tussen de regels door werpt Matrix een scherpe blik op de wijze waarop mensen met elkaar in zo’n micro-omgeving met elkaar omgaan. Niet alles is even fijn, niet alles even eerlijk.

Je kunt in Matrix echter ook lezen hoe in de Middeleeuwen (en nog lang daarna) met vrouwen omgegaan werd. Ongeacht de strategische kwaliteiten van een Eleanor en Marie, als puntje bij paaltje kwam bleken zij slechts vrouwen. Het grappige is dat ik mij zelf tijdens het lezen af en toe erop betrapte dat ik dacht ‘nu gaat ze wel erg ver, slaat ze nu niet wat door’. Vraag is of ik en met mij de maatschappij dat ook gedacht zou hebben indien Marie een man geweest was. Matrix laat zo zien dat ook in onze huidige maatschappij een hoge positie van vrouwen nog niet als vanzelfsprekend is.

Matrix kan ook een allegorie zijn voor een maatschappij of organisatie in verandering. Marie laat zien wat er allemaal voor elkaar gekregen kan worden wanneer een daadkrachtige leider het heft in handen neemt. Het moeilijkste moment in de roman voor mij was het moment waarop de nieuwe abdes na de dood van Marie het boekje onder ogen krijgt waarin Marie haar visioenen heeft opgeschreven. Dan blijkt pas hoe moedig Marie geweest is hoe zij voor de positie van vrouwen opgekomen is. Opvolgster Tilde kan niet aan haar tippen.

Matrix is naast al het bovenstaande ook nog eens wondermooi geschreven in een structuur die prima past bij wat Groff aan ons wil vertellen. Lineair vooruit maar met af en toe herinneringen aan een vroeger leven die de vrouw Marie nog beter belichten. Ik heb Matrix met veel plezier gelezen. Marie zal me nog lang bij blijven.



 

 

zondag 5 december 2021

Jamie Quatro || Fire Sermon

Soms blijft er een boek om onduidelijke redenen liggen, stof vergarend in de boekenkast. Fire Sermon behoorde tot die categorie. Er was altijd wel een ander boek dat eerst gelezen moest worden. Ik blijk mijzelf te lang een prachtig boek ontzegd te hebben.

Fire Sermon is eigenlijk een ruim tweehonderd pagina’s durende beschouwing van hoofdpersoon Maggie op drie belangrijke relaties in haar leven: echtgenoot Thomas, minnaar James en God. Eigenlijk is wat er gebeurt niet zo belangrijk. Het gaat er vooral om wat het doet met Maggie.

Quatro laat Maggie door de tijd springen, blikt op een gegeven ogenblik zelfs jaren vooruit naar een moment in de verre toekomst. Het betekent dat de lezer al snel vermoedt dat Maggie een minnaar heeft gehad maar dat zij ervoor gekozen heeft bij haar echtgenoot te blijven. Omdat Quatro Fire Sermon vertelt vanuit het perspectief van Maggie komen we nooit te weten hoe Thomas of James in het leven staan. Het enige dat wij over beide heren weten komt van Maggie en houdt direct verband met haar relatie met hen.

Zo lijkt het alsof de seksuele relatie met Thomas niet altijd even fijn is; Maggie praat zijn hardhandige gedrag en zijn doordrammerigheid goed door aan zijn jeugd te refereren. Haar passieve weerstand wekt irritatie op bij hem, zij vertelt hem echter nooit dat hij haar pijn doet. Minnaar James is het omgekeerde. De twee slapen maar een paar keer met elkaar maar dan is het ook vuurwerk. Kosmisch samengebracht zullen we maar zeggen.

Toch kiezen Maggie en James allebei voor hun bestaande relaties. Ze zijn niet bereid een goed huwelijk op te offeren aan iets dat weliswaar intensief maar wellicht kortdurend is. Voor Maggie komt daar nog een ander element bij: de relatie met God. Ik kreeg uit Fire Sermon nu bepaald niet de indruk dat Maggie kerkelijk is, voor haar begint en eindigt het leven echter met het idee van God. Hoe hij aankijkt tegen haar relatie met James weegt oneindig veel zwaarder dan de pijn die Thomas zou kunnen voelen.

Fire Sermon is een zoektocht door de psyche van een vrouw. Een vrouw die voortdurend heen en weer getrokken wordt door gevoelens van trouw, plicht maar ook lust en verlangens. De structuur van de roman draagt aanzienlijk bij aan het verduidelijken van Maggie’s psyche. Quatro trakteert on op vrij korte hoofdstukken waarin Maggie een episode uit haar leven toelicht. Die hoofdstukken worden afgewisseld met weergaves van emailwisselingen tussen Maggie en James én brieven die zij hem nooit stuurt. Omdat Quatro door de tijd springt, bouwt ze behendig de spanning op naar het moment waarop duidelijk wordt waarom Maggie en James niet voor elkaar  kiezen.

Voeg aan dit alles toe dat Quatro grossiert in prachtige, lange, mooi geformuleerde zinnen. Vaak met een vrij filosofische content. Fire Sermon is geen makkelijke roman. Quatro geeft niets zomaar weg, ze vraagt inspanning van haar  lezers. Die inspanning wordt ruimschoots beloond. Een prachtige roman die eigenlijk om tweede lezing vraagt om alle gedachtes nog beter te kunnen vatten en waarderen.