dinsdag 28 februari 2017

Edna O'Brien || The Little Red Chairs

Ik kan dit boek alleen bespreken door de inhoud te verklappen

Pas rond pagina 90 wordt duidelijk dat de charismatische genezer die is opgedoken in een klein Iers dorp een bepaald gewelddadige natuur heeft en dat hij wellicht niet is wie hij claimt te zijn. De man die tot dan toe vooral bekend is, omdat hij met zijn alternatieve geneeswijzen dorpsbewoners (en dan met name vrouwen) van hun klachten afhelpt, blijkt een voortvluchtige oorlogsmisdadiger die in de oorlog tussen Bosnië en Servië voor vele slachtoffers heeft gezorgd. Op basis van zijn beschrijving – een dichter met een prachtige bos haar – kan geconcludeerd worden dat O'Brien Radovan Karadžić beschrijft, één van de mensen die verantwoordelijk was voor duizenden doden in Srebenica en Sarajewo.

O'Brien plaatst haar verhaal niet in het oorlogsgebied zelf, sterker nog, in de gehele roman zet niemand ook maar een voet in het gebied, maar in een lieflijk Iers dorp. Dat dorp verwelkomt nieuwkomer Vlad en biedt hem de kans om in een voor hem vreemd land een praktijk op te bouwen. Hij wordt een graag geziene gast in het dorp.

Waar de roman eerst geen duidelijke hoofdpersoon heeft, geeft O'Brien op 1/3e van de roman die rol aan Fidelma, een getrouwde kinderloze vrouw. Zij is zwaar onder de indruk van Vlad en haalt hem over bij haar een kind te verwekken. De ijdele Vlad stemt daarin toe. Wanneer Fidelma enkele maanden zwanger is, wordt Vlad opgepakt. Het gruwelijkste deel van de roman volgt dan. Fidelma wordt op waarlijk beestachtige wijze verkracht door drie mannen die op zoek waren naar Vlad om wraak te nemen op hem . Zij overleeft de verkrachting ternauwernood.

Fidelma en de roman verplaatsen zich naar Londen, waar zij eerst rondzwerft en later opgenomen wordt in de wereld van vluchtelingen en illegale immigranten. Het contrast met haar eerdere, redelijk luxueuze wereld is op twee manieren wrang. Het welvarende Ierse dorp accepteert noch haar zwangerschap noch haar verkrachting en laat haar in de steek, in de wereld van vluchtelingen en immigranten met slecht betaalde baantjes en voortdurende vrees voor ontslag of deportatie wordt Fidelma opgenomen en ondersteund. Gelukkig is er af en toe ook iemand in deze wereld die niet aardig is, anders was het verhaal wel heel klef geworden.

O'Brien heeft door haar roman in Ierland te plaatsen onnadrukkelijk maar uitermate bewust gezorgd voor een aanscherping van haar boodschap: iedereen kan slachtoffer worden van een geweldconflict of een oorlogsmisdadiger. Juist doordat zij niet één van de daadwerkelijke slachtoffers van de genocide in Bosnië en Servië aan het woord heeft gelaten, heeft ze benadrukt hoe gruwelijk de situatie daar was. Het contrast tussen de bijna lyrische beschrijving van het dorp en de omringende natuur en de wandaden in Sarajewo en Srebenica versterkt de gruwel van wat daar gebeurd is. De minst overtuigende fragmenten in mijn ogen waren die waar O'Brien 'echte' vluchtelingen en oorlogsmisdadigers hun verhaal liet doen. Dan werd Little Red Chairs te beschrijvend, te journalistiek. De kracht van deze roman zit nu juist in het contrast tussen de lyrische beschrijvingen van het naieve dorp en de brute realiteit.



en 


zondag 19 februari 2017

Carrie Brown || The Stargazer's Sister

The Stargazer’s Sister is een waargebeurd verhaal, grotendeels dan. Het verhaal is gebaseerd op de levens van William en Lina Herschel, twee astronomen die in de 19e eeuw voor grote doorbraken zorgden. William was ervan overtuigd dat het heelal groter was dan tot dan toe gedacht en overtuigde zijn sceptische collega’s met de ontdekking van nieuwe sterren en planeten. Om dat te kunnen doen, voldeed de grootte van de gemiddelde telescoop niet. Hij zette alles op alles om grotere telescopen te kunnen bouwen. In die tijd een zaak niet alleen van volharding maar ook van fysieke inzet, lospeuteren van subsidies en een doorzettingsvermogen dat grensde aan fanatisme. Lina was zijn partner. Hoewel het nooit hard te maken valt, is het maar de vraag of het in de huidige tijd niet andersom geweest zou zijn.

Brown heeft aan de geschiedenis elementen toegevoegd: Lina’s meer dan ongelukkige jeugd, de mensen met wie William en Lina nauw samenwerken, de man met wie ze op gevorderde leeftijd een relatie krijgt. Brown heeft de roman geschreven vanuit het standpunt van Lina, wat als resultaat heeft dat het voor een belangrijk deel het relaas van een adorerende zus is. Een zus die haar broer door dik en dun steunt maar zich af en toe ook realiseert dat hij haar wel erg voor vanzelfsprekend neemt. Ze accepteert dat echter grotendeels, omdat hij nu eenmaal haar geweldige oudere broer is die haar heeft weggehaald bij haar liefdeloze moeder. Lina cijfert zichzelf weg omdat zij gelooft in haar broer en hem dankbaar is.

Brown laat door Lina ook zien, dat de kansen voor vrouwen in de 19e eeuw wel erg klein waren. Omdat Lina toch niet aan de man kan (te lelijk, te pokdalig), kan zij mooi – op haar manier – de wetenschap in. Een opleiding aan een universiteit is natuurlijk niet aan de orde. De snelheid waarmee Lina zaken vat, doet vermoeden dat zij in intellect niet onder doet voor haar broer. Het is maar de vraag hoe ver William gekomen was indien hij niet op Lina had kunnen bouwen. Het doet pijn om te lezen hoe onzeker zij over zichzelf is, hoe zij een leven ‘als vrouw’ opgeeft omdat dat nu eenmaal niet voor haar is weggelegd.

The Stargazer’s Sister is bij vlagen prachtig geschreven, bij vlagen verzandt Brown in opsommingen die het verhaal vertragen. Hoewel Brown ons meeneemt in het complete leven van Lina (bijna 100 jaar!) slaagt zij er onvoldoende in om Lina echt tot leven te laten komen. De ontwikkeling van Lina van kind tot volwassene tot hoogbejaarde vrouw blijft teveel hangen in clichés. Dat geldt zeker voor William; hij leeft in de wetenschap en heeft geen oog voor mondaine zaken zoals eten of gevoelens van zusters. The Stargazer’s Sister geeft een mooi inkijkje in wat twee mensen over hebben voor astronomie. Het inkijkje in hun persoonlijke leven blijft helaas achter én dat is nu net wat de vrijheid van een roman had kunnen bieden.


woensdag 15 februari 2017

Sarah Perry || The Essex Serpent

Perry's debuutroman verraste door de onderhuidse nooit concreet benoemde spanning die uiteindelijk tot een onthutsende ontknoping leidt. In The Essex Serpent is eerder het omgekeerde het geval. De spanning is bepaald niet onderhuids maar beheerst een geheel dorp in het Victoriaanse tijdperk: een zeemonster zou zich schuil houden aan de kust en al enkele slachtoffers gemaakt hebben. De uiteindelijke ontknoping is een beoogde anti-climax, iedereen kan weer tot rust komen, ook de twee voornaamste personages, William en Cora. Hij de getrouwde dominee wiens echtgenote langzaam maar zeker sterft aan TBC, zij de weduwe die in een klein dorp aan de kust haar leven en vrijheid terugvindt. Vanaf hun eerste ontmoeting is duidelijk dat zij voor elkaar gemaakt zijn. Perry heeft de omgeving van William afgebakend: hij heeft echtgenote Stella, zijn kinderen en zijn dorp. In de roman krijgen zij een duidelijke rol. In het geval van Cora ligt het lastiger: in haar naaste omgeving vertoeven twee aanbidders, Martha en Luke aan wiens verhaallijnen Perry ruimschoots aandacht besteed. Martha die tot over haar oren verliefd is op Cora, ondertussen vanuit haar socialistische roots de wereld verbetert en en passant haar aanbidder, de steenrijke Spencer, aanzet tot het laten bouwen van betere woningen voor paupers. Uiteindelijk kiest zij voor een leven aan de zijde van een eenvoudige ambtenaar wiens leven door briljant chirurg Luke gered is nadat hij was neergestoken. De dader, verblind door haat, heeft dan in een poging om wraak te nemen Luke's hand dusdanig verwond dat hij nooit meer zal kunnen opereren. Duizelt het u een beetje? Juist, daar zit dus het probleem van The Essex Serpent. Perry heeft een roman geschreven die juweeltjes bevat: prachtige beschrijvingen van de natuur, van de gevoelens van mensen, van hun omgeving. Het lijkt er echter op dat Perry teveel wilde en dat daardoor de samenhang tussen die juweeltjes ontbreekt. De spanning die opgebouwd had kunnen worden door de samenhang tussen zeemonster, William en Cora wordt teveel verdeeld en vloeit weg. Ik merkte dat ik vaak moeite had om niet af te dwalen. De beoogde anti-climax verwordt tot een soort nabrander, prachtig geschreven daar niet van. Dat Perry dan nog enkele pagina's doorgaat zodat zij ons kan vertellen hoe de personages hun leven weer oppakken, helpt niet. Perry schrijft prachtig, nu nog leren om te kiezen en de focus in haar roman daar te leggen waar die nodig is: bij die onderhuidse spanning.


maandag 6 februari 2017

Han Kang || The Vegetarian

IK VERKLAP DE INHOUD

Han Kang heeft voor deze roman de internationale Booker Prize gewonnen. Ik vermoed dat dit voor een belangrijk deel te maken heeft met de subtiele opbouw van zijn novelle. Deze beslaat drie delen die bepalende stappen in hoofdpersoon's Yeong-hye's leven behandelen. In deel 1 vertelt haar echtgenoot over haar besluit om vegetariër te worden en de consequenties die dit heeft, in deel 2 is haar zwager aan het woord, een artiest die - onder het motto - van een kunstwerk maken haar verleidt om met hem te slapen (of liever gezegd verkracht). Zus In-hye tenslotte is aan het woord in deel 3. Yeong-hye is dan opgenomen in een psychiatrische inrichting met als diagnose schizofrenie, zij weigert inmiddels elke vorm van eten omdat zij gelooft dat zij net als planten en bomen moet kunnen leven van vocht. De lezer vermoedt vanaf het begin dat Yeong-hye niet zomaar vegetariër is geworden; Kang laat haar namelijk in het eerste deel vertellen over de dromen die tot dit besluit geleid hebben. Deze dromen zijn bepaald niet mis, het zijn ronduit angstaanjagende visioenen. Jammer genoeg voor haar is er niemand in haar familie die haar dromen en haar slapeloosheid koppelt en eens doorvraagt. Sterker nog, pa gebruikt liever fysiek geweld om haar aan het eten te krijgen. In deel 3 wordt steeds duidelijker dat hij zijn dochter in haar jeugd mishandeld heeft en dat daar de basis ligt voor haar latere ziektebeeld. In-hye, die als enige Yeong-hye blijft opzoeken, realiseert zich langzaam maar zeker dat haar zus door haar ziekte en haar keus om niet meer te eten haar ontsnapping verwezenlijkt. Zij realiseert zich ook dat zij ook had kunnen ontsnappen indien zij op een bepaald moment letterlijk en figuurlijk een andere kant op was gegaan. De manier waarop Kang dit proces opbouwt is wat mij betreft wat deze novelle bijzonder maakt. Tuurlijk, zinnen zijn prachtig geformuleerd (met dank aan de vertaler), de structuur en de keuze voor de drie vertellers ondersteunen het verhaal, maar het is de gedoseerde opbouw die het verschil maakt. Yeong-hye verandert van een koppige vrouw die het leven van haar echtgenoot overhoop gooit in een slachtoffer: in het recente verleden van haar echtgenoot en zwager, in haar jeugd van haar vader. De vertellers dragen in deze opbouw bij: eerst haar afstandelijke, onsympathieke echtgenoot, dan de zwager die zo meegezogen wordt in zijn egoïstische scheppingsdrang dat hij vergeet hoe fragiel Yeong-hye is en dan In-hye die in de loop van haar deel haar zorgzaamheid en haar verantwoordelijkheid voor Yeong-hye steeds meer ziet toenemen. The Vegetarian is een novelle die het verdient om bedachtzaam en met 100% aandacht gelezen te worden. The Vegetarian is kort maar krachtig.