Tommy Orange || There There

There There is een van die romans die alom geprezen wordt en waarvan ik me stiekem afvraag of dat wel om de goede redenen gebeurt. Vooropgesteld: Tommy Orange schrijft goed, zijn roman is zeker niet slecht, maar de lof die deze - met name in Amerika - toegedicht krijgt vind ik persoonlijk wat overdreven.

Tommy Orange heeft een roman in verhalenvorm geleverd. Alle verhalen leiden naar een centrale apotheose: het gewelddadige eind van een ‘ pow wow’. De Indiaanse hoofdpersonen van de verhalen bezoeken de ‘ pow wow’, zijn deelnemer, slachtoffer, familie of vriend van, dader of medeplichtige. Daar zit wat mij betreft meteen het grote probleem van There There: teveel mensen, teveel verhaallijnen.

Ik was op een gegeven ogenblik volledig de draad kwijt en moest herhaaldelijk in mijn biebboek terugbladeren om te kijken wie nu wie was. Ik heb het bange vermoeden dat Orange vooral naar volledigheid gestreefd heeft en daarmee in mijn geval de plank misgeslagen heeft. Hoewel alle personages een rol spelen tijdens de ‘ pow wow’, had voor het verloop van het verhaal minstens 1/3 gemist kunnen worden. Ik had persoonlijk liever meer gelezen over een aantal interessante personages dan eigenlijk te weinig over allemaal.

Rode draad bij alle hoofdpersonen in de verhalen is hun afkomst: ‘native American’, de een wat bewuster dan de ander. Ze delen ook zo goed als allemaal een moeilijke jeugd, tegenslagen, problemen met alcohol of drugs, opgroeien in incomplete gezinnen, en ga zo maar door. Orange laat er bij de naïeve lezer geen twijfel over bestaan dat het leven van de gemiddelde ‘native American’ in de Verenigde Staten niet over rozen gaat.

In There There komt de worsteling om als ‘ native American’ een fatsoenlijk bestaan op te bouwen meedogenloos naar boven. Geen naïeve, rooskleurige verhalen bij Orange. Hij laat ook zien dat er een grote groep ‘ native Americans’ is die op afstand van cultuur en afkomst leeft. Niet al zijn hoofdpersonen zijn trots op hun Indiaanse afkomst, ze hebben soms geen idee wat het inhoudt. De trotse native American die de traditionele normen en waarden van zijn stam leven houdt, komt in There There niet voor. Die normen en waarden zijn dan eerder vervaagd tot teveel drank, teveel drugs, te weinig opleiding.

Orange start de roman met een bepaald moraliserende introductie waarin hij met opgeheven vinger wijst naar al die nazaten van die ooit zijn voorouders verjaagd, uitgeroeid of uitgebuit hebben. Hij lijkt zijn lezers ervan te willen doordringen dat zij de maatschappelijk beroerde omstandigheden van zijn volk te wijten zijn aan de blanke Amerikaan, toen en nu. Niet dat hij ongelijk heeft maar gut, wat een vervelend stukje en onnodig stukje proza was dat begin. De verhalen op zichzelf voldeden prima om die boodschap over te brengen.

Geen louter lovende woorden dus van mij over deze roman. Niets mis met There There maar ik zie teveel onvolkomenheden. Ik vraag me af in hoeverre context en schuld een rol gespeeld hebben in de positieve recensies.

Rhidian Brook || The Killing of Butterfly Joe

Soms pakt creativiteit goed uit, soms slaat een overdosis aan excentrieke personages een roman dood. Dat gevaar ligt bij The Killing of Butterfly Joe voortdurend op de loer, het verhaal moet een voortdurend gevecht aan met de personages die het bevolken.

De wel heel korte samenvatting: Britse jongeman verblijft na de dood van zijn vader in Amerika, treft daar een zeer extraverte verkoper van ingelijste vlinders aan die hem verleid om samen met hem en zijn familie die vlinders te verkopen. En passant ‘on the road’ in Amerika. De familie woont in een grote, bouwvallige familie. Moeder Edith is zwaar verminkt geraakt door een grote brand, vader heeft al jaren geleden vlinders verkozen boven zijn gezin. Een intelligente dochter die wil gaan studeren, een knappe dochter die de Brit natuurlijk verleid. En dan ook nog een heleboel zeldzame vlinders.

Llewelyn aka Rip van Jones ontmoet Joe op een cruciaal moment in zijn leven. Hij ziet heus wel dat Joe te mooi is om waar te zijn maar wordt verleid door zijn extraverte levenslust. In het boek komt die vooral naar voren door de enorme hoeveelheid woorden die Joe gebruikt om iets te vertellen. Zijn levenslust spat van de pagina’s af, tegelijkertijd is vanaf het begin duidelijk dat er iets niet klopt. Ook Llewelyn aka Rip ziet dit verdomd goed, hij wil het echter niet accepteren omdat hij te gefascineerd is door zijn met een flinke dosis ADHD behepte nieuwe vriend. Hij kiest er zelf voor om de mindere kanten van Joe over het hoofd te zien en onder de mantel der liefde te bedekken.

Llewelyn lijkt in eerste instantie een wat verlegen, teruggetrokken jongeman. Al snel wordt echter duidelijk dat hij bepaald berekend is. Hij bezit over een portie meedogenloosheid die er niet om liegt, gecombineerd met zijn nogal onvolwassen beeld van zichzelf als de grote redder van de familie een vrij onaangename combinatie.

Ik vermoed dat Rhidian Brook Joe en Llewelyn bij elkaar gebracht heeft om zicht te geven op familieverbanden. Beide mannen zijn in totaal verschillende omgevingen opgegroeid, hun familieverbanden verschillen wezenlijk. Ondanks alle ellende die hij thuis heeft meegemaakt is Joe degene die staat voor zijn familie, die voor hen wil zorgen. Het vertrek van zijn vader heeft zijn leven drastisch beïnvloed.

De dood van Llewelyn’s vader lijkt op het eerste gezicht veel minder ingrijpend. Dat het tegendeel waar is komt in de drukbevolkte roman onvoldoende naar boven. Wat Brook ons duidelijk probeert te maken over de band tussen familieleden verdrinkt lichtelijk in het geweld van de extravagante hoofdpersonen.

Brook heeft structuurtechnisch een leuk trucje uitgehaald. Llewelyn kijkt terug op zijn tijd met de familie Bosco terwijl hij in de gevangenis zit, ogenschijnlijk omdat hij Joe vermoord heeft. Je weet dus al vrij snel in de roman dat er iets dramatisch gaat gebeuren, dat niet alles is wat het lijkt. De structuur maakt ook dat de lezer meegenomen wordt in het volwassen worden van Llewelyn. Door zijn belevenissen met de Boscos op papier te stellen, groeit hij op en leert hij de mindere kanten van zichzelf te accepteren.

Is The Killing of Butterfly Joe een slechte roman? Nee, maar het is wel eentje die voortdurend aanschurkt tegen een overdosis aan extravagante personages. De roman dreigt daardoor te verworden tot een soortement schelmenroman, de serieuzere ondertoon redt het niet. Mij bekroop daarnaast voortdurend het gevoel dat ik dit concept wel kende: een leuke mix van rare hoofdpersonen werkt natuurlijk altijd, nee dus. Ik voorzie wel een levendige, kleurrijke verfilming, Joe en consorten vragen er gewoon om.

David Garnett || Lady into Fox

Lady into Fox is een paar jaar geleden herontdekt, de roman is jaren geleden al uitgekomen maar was een beetje aan de aandacht ontsnapt. De heruitgave in 2017 leidde tot een ware triomftocht voor deze korte roman.

Wat in de eerste plaats opvalt is de plek die de verteller inneemt. Deze persoon is nadrukkelijk aanwezig, vertelt wat er is gebeurd, geeft commentaar maar onthult af en toe ook iets over zijn persoonlijke leven. Het is ook duidelijk dat hij terugkijkt op iets dat jaren geleden gebeurd is, in een tijd die inmiddels voorbij is, in een Engeland dat als dusdanig niet meer bestaat.

Daarnaast valt natuurlijk op dat iets dat tegenwoordig al snel het stempeltje ‘phantasy’ opgeplakt zou krijgen, in de handen van Garnett onbetwistbaar realistisch blijft. Dat de echtgenote in een vos verandert is een gegeven. Er wordt weliswaar kort stil gestaan bij het waarom maar daarna gaat Garnett met name in op wat het doet met het echtpaar. De correcte, keurige schrijfstijl zonder al teveel opsmuk benadrukt de realiteit.

Lady into Fox lijkt vooral te gaan over de vraag hoe mensen met een plotselinge verandering in hun leven omgaan, hoe ze omgaan met een afwijkend element in hun leven. Omdat de echtgenote in een vos verandert, is de verandering nu natuurlijk extreem. Feit blijft dat echtgenoot en echtgenote zich moeten aanpassen aan de nieuwe situatie. Hoe hen dat lukt is het ware onderwerp van Lady into Fox. De extreme situatie maakt dat je als lezer met je neus gedrukt wordt op het feit dat verandering aanpassing vraagt. Van beide kanten.

Lady info Fox is een korte roman, geschreven in keurig, afstandelijk wat ouderwets aandoend Engels. Die schrijfstijl, al dan niet zo bedoeld, benadrukt de extreme situatie waarin het echtpaar zich opeens bevindt. Garnett blijft ook keurig op afstand van te intieme details in het dagelijkse leven van het echtpaar, hij laat de omstandigheden voor zich spreken.

De opbouw van de roman is eenvoudig: er gebeurt iets en we blijven de gebeurtenissen lineair volgen. Heel af en toe kijkt Garnett in een tussenzin even terug of vooruit. Spannender wordt het niet.

Probleem met een roman die door iedereen om je heen de hemel ingeprezen is, is dat je deze al met hoge verwachtingen gaat lezen. Die verwachtingen zijn voor een groot deel waargemaakt. Lady into Fox is door het onderwerp en de wijze waarop Garnett het aanpakt een bijzondere roman. In deze tijden van Brexit duwt Garnett zijn lezers (weer) subtiel op de noodzaak tot veranderen, de angst voor verandering. Of het de beste roman is die ik sinds tijden gelezen heb? Hm, nee, die verwachting is niet waargemaakt. Maar wel een hele goede.

Rachel Kusk || Transit & Kudos

Deel 2 en 3 van de Outline trilogie

http://booksandliliane.blogspot.com/2015/05/rachel-cusk-outline.html


Cusk heeft een trilogie geschreven waarin schrijfster Faye haar gesprekken met de mensen die zij ontmoet met ons deelt. Transit focust op de tijd net na haar scheiding, Kudos speelt zich bijna volledig af op literaire festivals waar Faye, inmiddels weer getrouwd, acte de présence geeft.

Twee dingen vallen op in de Outline trilogie: informatie over Faye zelf krijgen we bijna alleen maar zijdelings; zelfs haar naam wordt slechts een keer per roman genoemd. De mensen die zij ontmoet daarentegen leggen hun ziel en zaligheid in hun gesprekken bloot. Eigenlijk is de Outline trilogie een verzameling korte verhalen die verbonden worden door verteller Faye, met als extra bonus af en toe een kijkje in haar eigen leven.

De gekozen vorm stelt Cusk in staat om haar lezers heel wat inkijkjes te geven in onze maatschappij en dan vooral man-vrouw verhoudingen. Daarnaast krijgen we ook aardig wat literaire ontboezemingen van auteurs die hun verhaal kwijt kunnen bij Faye. Het filosofisch gehalte is behoorlijk hoog. Het is verrassend hoe persoonlijk de verhalen zijn die Faye krijgt te horen. En daar zit wat mij betreft de zwakte van de roman: hoe aannemelijk is het dat iemand in de loop van drie-vier dagen festival de biechtmoeder is van iedereen die ze ontmoet. Zonder dat haar gesprekspartners ook maar enige respons van haar krijgen.

Zeker in Kudos is het aantal verhalen dat onze ik-persoon tot zich neemt groot en zonder uitzondering zwaar op de hand. In Transit bood de verbouwing van haar huis nog enige verlichting en gelegenheid om ook iets over Faye zelf te onthullen. Kudos bestaat voor een groot deel uit filosofische en maatschappij-kritische overpeinzingen. Het einde van de roman laat dat zien: Faye zwemt in de zee en heeft een strand gekozen dat een ontmoetingsplek lijkt voor homoseksuele mannen. Een van hen staart haar aan terwijl ze ronddobbert terwijl hij (naakt) in de zee plast: ‘I looked into his cruel,merry eyes, and I waited for him to stop.’

Gelukkig schrijft Cusk mooi en is het geen straf om haar romans te lezen. Ze weet bovendien hoe ze op het juiste moment net even iets van Faye zelf de roman in moet gooien, (telefoongesprekken met haar zoons bijvoorbeeld). Ik vermoed dat de trilogie vooral tot zijn recht komt wanneer je deze langzaam leest en even pauze neemt tussen de gesprekken. Dan kan de betekenis van de gesprekken landen. Heb je geen tijd, haast? Laat de roman dan vooral nog even op je nachtkastje liggen. En laat je vooral niet gek maken door de vele lovende reacties op de trilogie.