Paul Auster || 4321

Shortlist 2017

In 4321 geeft Auster vier varianten op het leven van Archibald Ferguson, nazaat van een Joods-Russische immigrant die opgroeit in New York en haar voorsteden in de jaren 50 en 60 van de 20e eeuw. In de vier varianten laat Auster zien hoe een speling van het lot het leven van iemand kan beïnvloeden. Waar de geschiedenis van Amerika zich voltrekt zoals wij deze kennen, verandert het leven van Archie door factoren in zijn persoonlijke leven.

De veranderingen in het leven van Archie zijn groot voor hem, niet persé voor zijn lezer. Die wordt geconfronteerd met vier verhaallijnen die afwijken maar waarin een groot aantal elementen gelijk gebleven is. Dus is het steeds even opletten in welke verhaallijn de ouders van Archie scheiden en in welke niet, in welke verhaallijn Archie nu wel een relatie krijgt met zijn stiefnicht en in welke niet. Juist het subtiele detail maakt duidelijk dat de speling van het noodlot levens beïnvloedt maar niet altijd op opzienbarende wijze. En kabbelen die vier verhaallijnen zo’n 850 pagina’s rustig door.

Archie loopt in zijn jonge leven (de roman eindigt wanneer hij begin twintig is) tegen de dingen aan waar elke gemiddelde opgroeiende knul tegenaan loopt. Verwacht geen spektakel in deze roman, Auster beschrijft het dagelijkse leven in Amerika (maar dan vier keer). Om Archie heen verandert de wereld wel drastisch. Die veranderende wereld met politieke moorden, rassenonrusten, gewelddadig neergeslagen studentenprotesten wordt door Auster tot in detail beschreven. Het laat bovendien zien dat een toevallige ontmoeting, een voorval kan leiden tot een persoonlijke keuze om al dan niet actief betrokken te worden in deze veranderende, roerige wereld.

De gedachte achter 4321 is interessant, de uitwerking is wat mij betreft wat minder geslaagd. Ik houd nu eenmaal niet van romans waarin geschiedenis tot op hoog detailniveau uit de doeken gedaan wordt, dit in de wetenschap dat er veel lezers zijn die dit juist wel waarderen. Omdat Archie geen opzienbarend leven leidt, komen in elke variant dezelfde alledaagse zaken terug. Zeker wanneer Archie nog jong is, niet altijd even interessant. Pas op het moment dat Archie ouder wordt, voor belangrijke beslissingen over zijn leven staat en bewuster door dat leven gaat, ontstijgt de roman het kabbelende karakter. Dan slaat ook Auster’s schrijftalent optimaal toe: zinsconstructies, woordkeuze, metaforen, ze laten allemaal zien hoe een groot schrijver taal gebruikt om (filosofische) gedachten van een twijfelende jongeman te verwoorden.

Ik heb zo mijn twijfels over deze Auster. 805 pagina’s die mij niet van begin tot einde boeien zorgen voor een arbeidsintensieve leesexercitie, ik kan me zo maar voorstellen dat wat snoeiwerk, zeker in de hoofdstukken over de jonge Archie’s, had bijgedragen aan mijn leesgenot.

Ali Smith || Autumn

Man Booker Long List 2017

Laat ik vooropstellen dat Ali Smith als geen andere weet te betoveren met taal en beelden, Autumn kent daarvan weer vele schone voorbeelden. Ik moet echter toegeven dat ik niet geheel weet wat ik nu met Autumn aan moet. Ik geloof dat ik begrijp waar het boek over gaat, maar heel zeker weet ik het niet.

In Autumn neemt Smith ons mee langs meerdere verhaallijnen die allemaal op de een of andere manier aan elkaar gekoppeld zijn. In de eerste plaats de dromen die 101-jarige Daniel Gluck heeft terwijl hij in een coma ligt. Magisch-realistisch met elementen uit de herkenbare Britse geschiedenis. Tenminste voor hen die nog een beeld hebben bij de jaren 60 met de koude oorlog aan de ene kant en het hippietijdperk aan de andere kan, en die zich vaag kunnen herinneren dat er iets was met ene Christine Keeler en de geheime dienst. Ik kan me zomaar voorstellen dat voor hen die niet weten welk schandaal veroorzaakt werd door Keeler de passages geen tweede laag toevoegen.

De tweede verhaallijn betreft Elizabeth Demand, het vroegere buurmeisje van Gluck. Zij bezoekt hem elke dag, leest hem voor en denkt terug aan de tijd dat zij als jong meisje hele gesprekken met hem voerde. Haar liefde voor een inmiddels vergeten schilder Pauline Boty, jong gestorven, uit de Beatnik-periode is daar ontstaan. De zoektocht naar informatie over Boty krijgt steeds meer het karakter van een zoektocht naar Demands eigen leven.

De derde verhaallijn is, vermoed ik, Groot Brittannië na de Brexit.  Smith geeft voorbeelden van bureaucratie, van achterdocht jegens mensen die afwijken van de norm die duidelijk maken dat zij het graag anders had gezien. Buurman Gluck, van Duits-Joodse afkomst, ooit gevlucht naar het Verenigd Koninkrijk laat zien waarom het land zich niet zou moeten afsluiten van de rest van de wereld.

Op een of andere manier komen de verhaallijnen niet lekker bij elkaar. Met name de geforceerd aandoende hoofdstukken over de moeizame aanvraag van een paspoort, de mysterieuze hekken die opeens langs de kust verrijzen, lijken er met de haren bijgesleept. De twee werelden van Elizabeth en Gluck vloeien steeds mooier in elkaar over, de realiteit schuurt. Het zou kunnen dat dit juist de bedoeling was van Smith, dan nog kan ik me voorstellen dat iemand met het schrijftalent van Smith die realiteit anders had kunnen laten schuren.

Autumn bevat wonderbaarlijk mooi geschreven proza, de vriendschap tussen Elizabeth en Gluck komt prachtig uit de verf, de verwijzingen via Keeler en Boty naar een tijd waarin de koude oorlog het land wantrouwig maakte werken. Dat had wellicht voldoende boodschap kunnen zijn aan haar landgenoten. Ik houd gemengde gevoelens over aan Autumn, misschien dat ik de roman over een tijdje nog eens moet lezen om te zien of ik dan wel helemaal snap wat Smith beoogt.

Elizabeth Jane Howard || The Light Years

Indien je flauw zou willen zijn, dan zou je kunnen zeggen dat The Light Years weer zo’n typisch britse roman is over zo’n typisch Britse ‘upper class family’ die niet in de gaten heeft hoe goed zij het heeft. Dan zou je Elizabeth Jane Howard echter ongelooflijk tekort doen. The Light Years betovert door de wijze waarop zij speelt met familieverhoudingen, met onorthodoxe zaken en met de familie, aanverwanten en vrienden van de Cazalets. Nog afgezien van het feit dat Howard prachtig formuleert.

De familie Cazalet is een traditionele familie maar wel eentje die niet immuun is gebleken voor de wereld om haar heen. Zonen zijn gewond geraakt in de Eerste Wereldoorlog, schoondochters en hun baby's overlijden in het kraambed, een kleindochter is het slachtoffer van incest, een schoondochter wordt het slachtoffer van een ‘date rape', de enige dochter woont thuis en zorgt voor haar ouders terwijl zij eigenlijk het liefst met haar vriendin zou willen samenwonen. Verwacht geen grote woorden van Howard over dit soort zaken, zij houdt het klein en menselijk. Howard schrijft met compassie over ouders, kinderen, kleinkinderen, hun aanverwanten en vrienden.

Howard wisselt regelmatig van perspectief waardoor elke Cazalet in het boek wel een keer het onderwerp is, zelfs de niet al te jonge kinderen. Door die wisseling van perspectief ontstaat een beeld van een grote, bedrijvige familie waarin iedereen zijn of haar eigen plek heeft (en daar moeilijk aan ontsnapt) maar ook van een familie die dermate aan conventies vastzit dat deze te vaak de prioriteit krijgen boven emoties. Dus zullen de schoondochters niet doorvragen wanneer hun zonen hints geven dat hun leven op de kostschool zwaar is, komt het in geen enkel hoofd op dat de goede vriendin van hun dochter / zus meer is dan dat en is het bepaald niet bespreekbaar dat de dochters, ondanks gebleken intelligentie, recht hebben op meer dan een huislerares. Howard legt genadeloos bloot dat de begenadigde schrijfster en actrice in spe door de familie gedwongen zullen worden tot een leven als huismoeder.

The Light Years beschrijft een typisch Britse familie met geld maar laat onverbiddelijk zien waar conventies, familieverhoudingen en de ‘stiff upper lip’ leiden tot lijden. De Cazalets lijken een sprookjesachtig leven te leiden, Howard ondersteunt dat met beschrijvingen van het lommerrijke Britse platteland en de lome zomers. Het contrast met wat er onderhuids gebeurt wordt er des te groter door. Ik verheug mij op nog meer delen over de Cazalets, ik hoop dat de Tweede Wereldoorlog met al haar gruwelen voor sommige Cazalets de ontsnapping uit conventie zal blijken te zijn.

Sebastian Barry || Days Without End

Normaliter zou ik niet echt gelukkig geworden zijn van Days Without End. Een boek met een grote hoeveelheid veldslagen is niet echt mijn pakkie-an. Toch heb ik voor het grootste deel genoten van Barry’s roman; ergens tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog had ik het wel gehad met de veldslagen maar toen bleken ze zo goed als voorbij. Ik was onder de indruk van Days Without End om drie redenen: het meer dan prachtige taalgebruik van Barry, de onontkoombare conclusie dat geweld niet klopt en de hoofdpersoon Thomas McNulty.

Om met het eerste te beginnen. Barry schrijft wondermooi. Zijn beschrijvingen van veldslagen zijn in hun gruwelijkheid tegelijkertijd van een onovertroffen poëtische schoonheid. De hele roman is één aaneenschakeling van prachtige beeldende metaforen, van ingenieus geconstrueerde zinnen. Ik merkte als vanzelf dat ik langzaam ging lezen, omdat ik wilde genieten van Barry’s bijna dichterlijke schrijfstijl. Ik heb de 250 pagina’s zo lang mogelijk gerekt.

Barry beschrijft veldslagen en ware slachtpartijen. Omdat pragmaticus Thomas steeds vaker de waarom-vraag stelt en tot de conclusie komt dat het eigenlijk allemaal zinloos is, is Days Without End in feite één grote aanklacht tegen geweld: tegen de Indianen, hun buffels, landgenoten, individuen.

En dan Thomas. De roman start wanneer hij piepjong is en zijn beste vriend John Cole ontmoet. Samen treden ze op in saloons, gaan ze in het leger om te vechten. Eerst tegen de indianen die langzaam maar zeker door kolonisten van huis en haard worden verdreven, daarna in de Amerikaanse Burgeroorlog. Thomas, van Ierse afkomst en zonder noemenswaardige opleiding, is aan de ene kant zeer pragmatisch (de kolonel zegt dat ik op die Zuiderlingen moet schieten, dus dat doe ik dan maar) en tegelijkertijd filosofisch. Tijdens de veldslagen groeit langzaam maar onoverkomelijk de vraag ‘waarom doen wij dit? Wat is nut en noodzaak van al dit bloedvergieten?’. Zo accepteert Thomas ook zeer pragmatisch dat hij maar beter niet kan vertellen dat John en hij geliefden zijn, maar vindt hij het niet meer dan normaal dat hij van een man houdt en eigenlijk liever vrouwenkleren draagt. Zijn liefde voor John is diep, hij kan zich een leven zonder hem niet voorstellen.

Aan het einde van de roman zat ik aan mijn NS-stoel gekluisterd. Pragmatisme en liefde komen samen in een bloedstollend einde, waarin Thomas gescheiden dreigt te worden van zijn geliefden. Lees de roman vooral zelf om te weten te komen of ik Days Without End opgelucht of diepbedroefd neersloeg. Voor nu is het genoeg om te weten dat ik onder de indruk was van deze prachtig geschreven roman.