zondag 24 mei 2020

Kate Grenville ||The Idea of Perfection



#ReadingWomenChallenge 2020

In 2001 won Kate Grenville de Women’s Prize for Fiction voor The Idea of Perfection. Bijna twintig jaar later heeft de roman nog niet in kracht ingeboet, is het verhaal nog steeds actueel. Het is dat de mobieltjes ontbreken. De problemen waar de hoofdpersonen tegenaan lopen, het harde Australische klimaat, ze blijken niet tijdsgebonden.

Grenville heeft haar roman om drie hoofdpersonen heen gebouwd: ingenieur Douglas Cheeseman, conservator Harley Savage en echtgenote/moeder/ex-model Felicity Porcelline. Drie personen die een ding gemeen hebben: eenzaamheid, mede veroorzaakt door het gevoel nergens te behoren. Alledrie bevinden ze zich slechts tijdelijk in dorp Karakarook.

Douglas is een verlegen man. Een nerd die alles weet van beton maar weinig weet van menselijke relaties. Zijn huwelijk en carrière zijn mislukt. Hij repareert of vervangt kleine bruggen over kreken en is daardoor vaak op pad. De typische Australische hotels kan hij uittekenen. In Karakarook moet hij een oude, verrotte brug vervangen door een nieuw model van beton. Douglas is de projectleider maar voelt zich absoluut niet thuis tussen de rouwdouwers met wie hij in Karakarook en andere Australische dorpen moet werken. Hij is niet de man om meteen over ‘footie’ te praten met een biertje in de hand. Hij voelt zich ongemakkelijk tussen ‘ mannen-mannen’.

Harley heeft drie mislukte huwelijken achter de rug, lijkt een afstandelijke moeder en is herstellende van een hartaanval. Een kleine opdracht om een plaatselijk museum op te starten lijkt perfect. In Karakarook wordt ze met open armen ontvangen, haar eigen quilts, landelijk gewaardeerde kunstwerken, kunnen door hun afwijkende vorm en kleur op weinig waardering van de plaatselijke damesclub rekenen. Harley wil eigenlijk met rust gelaten worden, maar ontdekt al snel dat dit in een klein Australisch dorp niet lukt. Zelfs de plaatselijke zwerfhond ontfermt zich over haar. Langzaam maar zeker ontdooit ze.

Felicity is de echtgenote van de alom gerespecteerde directeur van de plaatselijke bank. Voortdurend zich bewust van haar eigen positie als vrouw van. Hoewel het leven Felicity lijkt toe te lachen is ze doodongelukkig. Niet dat ze dit zelf in de gaten heeft en misschien vul ik het wel voor haar in, maar zeg nu zelf: hoe gelukkig is iemand die leeft voor doorgeslagen reinheid en jeugd? Elke rimpeltje wordt gezien als falen, Felicity’s levenstaak is het om haar gezicht en lichaam zo rimpelloos mogelijk te houden. Ondertussen weet ze niet wat ze met haar kind of met de seksuele gevoelens voor de plaatselijke slager aan moet.

Douglas en Harley ontmoeten elkaar, er ontstaat vanaf het eerste moment een spel van afstoten en aantrekken. Of ze elkaar uiteindelijk vinden, hangt vooral af van hun eigen vermogen om over oude onzekerheden en veronderstellingen heen te stappen. Felicity dient vooral als contrast met de twee anderen. Zij lijkt degene die op het eerste gezicht alles op orde heeft, in de werkelijkheid is zij degene die op een ramkoers met zichzelf ligt. Haar onvermogen om in te zien dat zij met een groot probleem kampt, zal haar uiteindelijk ooit doen instorten. In The Idea of Perfection belichaamt zij vooral de veronderstelling van perfectie, de zoektocht naar. Zelf is zij het zeker niet, hoewel ze dat wel denkt.

Douglas en Harley krijgen op hun eigen manier met perfectie te maken: de brug die Douglas moet vervangen zou ook gerenoveerd kunnen worden en zou dan een perfect voorbeeld kunnen zijn van een brug gemaakt door echte ambachtslieden. De ruwe onderkant van de brug met prachtig licht- en lijnenspel is Harley’s inspiratie voor een quilt die opvalt door imperfecties. Brug en quilt zijn de fysieke symbolen van het vermogen om imperfectie in jezelf en anderen toe te staan.

En dit alles speelt zich af in een typisch Australisch dorp: in Verweggistan, met steeds minder voorzieningen, tradities die hoog in het vaandel gehouden worden, geen misstap die aan de aandacht ontsnapt maar tegelijkertijd een groot saamhorigheidsgevoel. Voorouders hebben Karakarook opgericht, de band met het dorp is dieper dan een buitenstaande kan bevroeden.

The Idea of Perfection draait om het ontbreken van perfectie, om het accepteren dat dingen niet altijd perfect hoeven te zijn. Personages en omgeving spelen elk subtiel hun eigen spel, Grenville is de regisseur die niets aan het toeval heeft overgelaten en in prachtige volzinnen haar verhaal doet. Ik heb genoten, ik vermoed dat de roman nu weer een grote kans zou maken om de Women’s Prize te winnen.




zondag 17 mei 2020

Gerald Murnane || The Plains

Ik moet wat bekennen. In kleine kring staat Murnane blijkbaar bekend als een literair genie, mogelijk zelfs een kandidaat voor de Nobelprijs voor literatuur. Ware het niet dat zijn The Plains onlangs is vertaald in het Nederlands en daardoor gerecenseerd werd in de Volkskrant, dan had ik hem nu nog niet gekend. Eén The Plains later heb ik zo mijn idee waarom Murnane slechts een selecte kleine groep aanspreekt.

In The Plains vertrekt een regisseur naar ‘the plains’ om daar een film te gaan maken. Omdat Murnane Australiër is mag men veronderstellen dat hij het over de Australische outback heeft, zijn beschrijving is echter zo algemeen dat het over elke grote vlakte waar dan ook gaan. En dan niet eens zozeer over de vlakte als wel over wat men wel of juist niet of misschien toch weer wel of juist toch niet ziet in die vlakte. Kort samengevat: op de vlakte is het chique om te filosoferen over wat men waarneemt op die vlakte. En het daar dan tegelijkertijd niet over te hebben. Kunt u het nog volgen? Ik in ieder geval niet.

Soms krijg je tijdens het lezen van een boek het gevoel dat je er te dom voor bent, dat alle diepzinnige overpeinzingen door jouw beperkte brein niet gevat kunnen worden. Dat heeft dan bij mij weer het effect dat ik begin te mopperen en steeds vaker uitroep ‘doe toch niet zo moeilijk’. Het moge duidelijk zijn dat ik dit tijdens het lezen van The Plains vaak geroepen heb.

Ik wilde niet opgeven, hoopte tegen beter weten in dat het kwartje opeens zou vallen maar nee. Ik heb er de introductie van Ben Lerner maar op na geslagen. Ik bleek toen wel enigszins op het goede spoor te zitten maar dan nog. Lerners introductie liet opeens een ander kwartje vallen. Murnane is the Dire Straits onder schrijvers. Excuses aan alle Dire Straits fans maar ik kon me nooit aan de indruk onttrekken dat het in deze band vooral ging om te laten zien hoe technisch goed je wel niet was. Minutenlang staan pielen op je gitaartje en er vooral ingewikkeld moeilijk bij kijken. Om een of andere reden vooral geliefd bij mannen. Murnane dus.

Voor degenen die willen weten waarom ze The Plains zouden moeten lezen: ik plaats een link naar het artikel in The Newyorker van Ben Lerner. Hij heeft wel plezier beleefd aan deze roman en kan het veel beter uitleggen dan ik. Ik ben snel doorgegaan naar een andere Australische klassieker over de Outback waar ik gelukkig wel van genieten.

Ben Lerner on The Plains




zondag 10 mei 2020

Natalie Haynes || A Thousand Ships



Women’s Prize for Fiction Shortlist 2020

Zij die bekend zijn met Griekse klassiekers weten dat de 1.000 schepen de Grieken die Troje belegeren hebben vervoerd. Ik moet eerlijk bekennen dat ik dit nu weet, omdat er de afgelopen jaren nogal wat hervertellingen van Griekse mythes en legendes zijn verschenen, met vrouwen in de hoofdrol. A Thousand Ships is één in een reeks. In Haynes’ hervertelling spelen de overwonnen vrouwen van Troje de hoofdrol.

Homerus heeft waarschijnlijk nooit het lot van de vrouwen in het leven van de strijders beschreven. Haynes, en met haar Pat Barker, vertelt wat het lot is van de vrouwen in en rondom Troje. De Grieken beperken hun vijandigheden niet alleen tot Troje, ze plunderen ook de staatjes in de buurt. De vrouwen worden gevangen genomen en tot slaaf gemaakt. Haynes neemt ons mee in het lot van een groep van deze vrouwen, de echtgenotes van de belangrijke mannen in Troje. Zij wisselt hun verhalen af met dat van godinnen.

Die afwisseling bewerkstelligt dat de ‘ echte’ vrouwen nog meer slachtoffers worden. Van de mannen maar ook van de godinnen die totaal niet geïnteresseerd zijn in het lot van de stervelingen. Zij zijn vooral geïnteresseerd in zichzelf. In deze hoofdstukken ontdekken wij met dank aan de godinnen Hera, Athene, Aphrodite, Eris en Gaia (ook wel Moeder Aarde) wat ten grondslag lag aan de belegering van Troje. Gaia blijkt de sleutel tot het verhaal, haar wanhoop over de groeiende groep mensen die zij moet voeden een tikje te zenderig.

Er is nog een andere tweedeling: de vrouwen, de slachtoffers in Troje en een ander type slachtoffer: de echtgenotes die in Griekenland wachten op hun vechtende mannen*. Penelope bijvoorbeeld, de echtgenote van Odysseus die 20 lange jaren wacht op haar echtgenoot. Haar brieven aan hem geven een mooi beeld van een vrouw die de hoop dat haar echtgenoot ooit nog haar op de eerste plaats zal stellen zo goed als opgegeven heeft. En Clytemnestra, de echtgenote van Agamemnon die zijn dochter Iphigenia opofferde in ruil voor een zuchtje wind. Zij wacht rusteloos op zijn thuiskomst, dan kan ze namelijk eindelijk wraak nemen.

*Beide verhalen zijn ook herverteld : door Atwood en Toibin

In de andere hoofdstukken leren wij wat het lot gaat zijn van de Trojaanse vrouwen. Zij hebben weinig keus: dood of slavernij. De Griekse mannen kiezen op basis van schoonheid en status. Slechts één vrouw lijkt een schappelijke toekomst tegemoet te gaan, Helena, degene om wie de oorlog ooit begon omdat ze haar echtgenoot verruilde voor een Trojaanse prins. Bloedmooi, windt haar vroegere echtgenoot zo weer om haar vingers maar bepaald ongeliefd door haar nonchalante houding naar de mannen die haar begeren.

Misschien dat bovenstaande al duidelijk maakt wat mijn grootste bezwaar is tegen de best wel mooie roman van Haynes: ze kiest niet. Haynes probeert een totaalbeeld te scheppen waardoor ik teveel het idee krijg dat ik een reeks korte verhalen aan het lezen ben. Zij geeft de Trojaanse vrouwen aandacht maar eigenlijk net niet genoeg. De vrouwen blijven daardoor platte prototypes van een type. Haynes voorziet hun verhalen nergens van persoonlijke elementen, ze blijft trouw aan de mythe en legende.

Ik had er de voorkeur aangegeven wanneer Haynes, net als Barker, Atwood en Miller zich geconcentreerd had op één vrouw, één godin. Ook dan had ik een goed beeld gekregen van de wrede wereld waarin deze vrouwen leven, ik had die vrouw dan echter ook echt leren kennen. In A Thousand Ships blijven ze voor eeuwig op afstand.




zondag 3 mei 2020

Maggie O’Farrell || Hamnet



Women’s Prize Shortlist 2020

Van een van de hoofdpersonen weten we dat hij geweldige toneelstukken schreef, dat hij uit Stratford kwam en dat zijn gezin daar nog steeds woonde. We weten dat er een zoontje was dat op jonge leeftijd overleed, en dan houdt het zo ongeveer wel op. Wij kennen William Shakespeare vooral door zijn toneelstukken, O’Farrell heeft zich niet laten weerhouden door een tekort aan informatie. In Hamnet krijgt de familie van Shakespeare een gezicht.

O’Farrell heeft Hamnet in twee verschillende tijdsperiodes ingedeeld: de huidige tijd, beginnend met de ziekte van Shakespeare’s tweeling Hamnet en Judith en eindigend met de eerste uitvoering van Hamlet; en het verleden waarin Shakespeare zijn toekomstige echtgenote Agnes ontmoet. De twee delen wisselen elkaar af en vullen elkaar aan. Informatie uit de beginperiode verduidelijkt gebeurtenissen en besluiten tijdens en na de ziekte.

De relatie tussen Shakespeare en zijn Agnes speelt een hoofdrol in Hamnet. O’Farrell kon haar fantasie de vrije loop geven. En hoe. Zij laat Shakespeare groeien van een jongen die niet weet wat hij met zijn leven aan moet tot de beroemde zelfverzekerde schrijver. Zijn relatie met Agnes maakt dat hij zijn bruut van een mishandelende vader kan weerstaan, dat hij kan kiezen voor een leven als toneelschrijver in Londen. Zijn relatie met Agnes kenmerkt zich door vallen en opstaan, hun lat-relatie maakt eea er niet eenvoudiger op. Na de première van Hamlet blijkt hoe de schrijver zijn verdriet als vader heeft verwerkt. De laatste pagina’s van Hamnet eren de liefde tussen twee totaal verschillende mensen die op totaal verschillende wijze uiting geven aan hun verdriet.

Van Shakespeare’s echtgenote is niet meer bekend dan haar naam en zelfs die heeft O’Farrell gewijzigd in Agnes. Agnes zou in andere tijden makkelijk als heks veroordeeld zijn. Ze is een natuurmens met een enorme kennis van de natuur en de geneeskrachtige werking van planten en kruiden. Ook haar jeugd is verre van aangenaam, zwanger worden de uitweg. De liefde voor de jeugdige stadsknul en later hun kinderen een absolute bonus. Agnes kan met een aanraking zaken in het leven van mensen voorspellen. Shakespeare bekent op een gegeven ogenblik hoe vermoeiend het is om van iemand te houden die altijd alles weet, voor wie bijna niets als een verrassing komt. Die bijna onderdoor gaat aan dat ene dat ze niet wist te voorspellen, de dood van haar zoon.

O’Farrell is een meester in het weglaten, in subtiliteit. Haar romans onderscheiden zich door een elegante, tedere verfijnde schrijfstijl. Haar talent in het gebruik van beeldspraak is enorm. Zij suggereert liever dan dat ze keihard, feitelijk schrijft. Ze zet haar hoofdpersonen met een beperkt aantal pennenstreken scherp neer. Voor haar geen uitgebreide beschrijvingen, acties leiden de lezer naar een kraakhelder beeld van mensen. Haar beschrijvingen van de natuur daarentegen zijn uitgebreid, bijna jubelend.

Ik houd van Maggie O’Farrell. Ik kan alleen maar hopen dat Shakespeare in het echt ook maar iets weg had van zijn literaire tweeling. Ik gun hem de Agnes die O’Farrell tevoorschijn heeft getoverd. En de liefdevolle relatie die met dank aan de 21e eeuwse schrijfster alsnog openbaar is geworden. Hamnet overtuigde op alle fronten, ik heb ervan genoten. Van mij mag O’Farrell met deze gevoelige roman de Women’s Prize winnen