zondag 24 november 2019

Deborah Levy || The Man Who Saw Everything


Booker Prize Longlist 2019

Ik moet iets over de inhoud weggeven

Saul Adler wordt aangereden door een auto. Al vanaf de start zaait Levy twijfel over de afloop. Ogenschijnlijk zet Saul zet zijn leven, met een gekneusde heup, voort. Hints in de roman wijzen erop dat er iets anders aan de hand is. Dan krijgt hij een tweede ongeluk, op precies dezelfde plek. Of is dat het enige ongeluk?

Levy past een stijltrucje toe waardoor de lezer zich voortdurend afvraagt wat waarheid is en wat nu. En of de gebeurtenissen elkaar wel zo lineair opvolgen als ze gepresenteerd wordt. Het tweede ongeluk maakt duidelijk dat de lezer eerdere pagina’s in ieder geval anders in tijd moet zien.

Veel gebeurt er niet in The Man. Saul wordt aangereden door een auto, zijn vriendin Jennifer Moreau verbreekt hun relatie. Hij gaat, zoals gepland, voor een studiereis naar Oost-Berlijn. In 1988, vlak voordat de muur valt. Hij wordt verliefd op zijn gids / vertaler Walter en brengt hem en zijn zus in de problemen doordat hij de macht van de Stasi en de drang om te vluchten onderschat. Terug in Engeland zet hij zijn leven voort. Pas nadat in juni 2016 het ongeluk voor de tweede keer plaatsvindt,  onthult Levy beetje voor beetje wat er in tussen 1988 en 2016 is gebeurd. Saul ligt op sterven, hij is verward. Hij haalt mensen, tijden en gebeurtenissen door elkaar.

De belangrijke mensen in Saul’s leven keren terug aan zijn ziekenhuisbed. Dan blijkt dat zijn beeld van hen niet perse het juiste is. Zo blijkt zijn vader niet de despoot die Saul van hem heeft gemaakt, is zijn broer eigenlijk best wel een goede vent, heeft Saul misschien zijn rol als buitenbeentje uitvergroot. Jennifer blijkt bepaald goede redenen gehad te hebben om hun relatie te beëindigen. Vooral de menselijkheid en daarmee het falen van Saul komt dan aan het licht. Hij blijkt bepaald egoïstisch, vaak vooral op zijn eigen bestwil uit. Zijn mooie uiterlijk correspondeert niet geheel met zijn innerlijk. Ook Saul blijkt maar een mens.

Ik moet zeggen dat ik het tweede deel van de roman sterker vond dan het eerste.  Op basis van het tweede deel weet ik nu dat Saul tijdens zijn verblijf in Berlijn gebeurtenissen kon voorspellen omdat hij vanaf zijn sterfbed terugdenkt aan Berlijn. Al lezende lijkt het echter erg magisch-realistisch. En voelt het voor mij teveel als een gemaakt stijltrucje. Ik was in ieder geval blij dat in deel twee Levy vooral vertrouwt op haar schrijftalent en de wijze waarop ze stap voor stap de waarheid boven tafel brengt.

Leuk detail: Jennifer, fotografe, repliceert de hoes van Abbey Road met Saul in wit pak. De foto is bedoeld voor de zus van Walter, een groot Beatles-fan. De aanrijding vindt plaats op het zebrapad waar de foto genomen is. Saul heeft voor de gelegenheid een wit pak aangetrokken, net als de in 1988 al overleden John Lennon.

Deel één las ik door de verwijzingen naar magisch-realisme op afstand. Omdat de personages aan de cliché-kant bleven, kon ik me niet geheel aan de roman overgeven. In deel twee lukte me dat wel. Levy overbrugt dan de afstand tussen wat je op het eerste gezicht ziet en wat er daadwerkelijk achter zit. Op dat moment overtuigt ook haar schrijftalent. Niet langer trucjes om dingen te suggereren maar prachtig beschreven mensen en gebeurtenissen.





zondag 17 november 2019

Trent Dalton || Boy Swallows Universe

In Australie heeft Trent Dalton met deze roman vele prijzen gewonnen, in Europa lijkt die nog niet aanbeland. Vreemd: Boy Swallows Universe is een roman die een goed verhaal met schrijnende problematiek koppelt aan een groeiend ‘het komt helemaal goed’-gevoel en een plezier in schrijven dat van alle pagina’s afknalt.

Dalton is journalist. Ergens in de roman probeert hoofdpersoon Eli Bell een baantje te bemachtigen als misdaadverslaggever. Hij wordt afgewezen. Reden: hij schrijft te bloemrijk. Ik vermoed dat Trent Dalton al het uitbundige, bloemrijke taalgebruik dat hij voor de krant niet kan benutten op Boy Swallows Universe heeft losgelaten. Dat had vreselijk mis kunnen gaan, ware het niet dat Trent Dalton gelukkig goochelt met zinnen en beschikt over de broodnodige zelfbeheersing. Dus verblijdt hij zijn lezers met zinnen voorzien van tangconstructies met tangconstructies die nergens de bocht uit vliegen. Ze lopen consequent goed en voorzien de roman van vaart  en een gevoel van urgentie. De afwisseling met niet eens zozeer zinnen als woorden is effectief.

Eli Bell is de zoon van twee ouders die om het zachtjes uit te drukken niet bepaald geslaagd zijn in dit leven. Moeder woont samen met een nieuwe geliefde die haar een drugsverslaving bezorgt en daarna een lucratief baantje in de verkoop van drugs. Vader staat aan de zijlijn en blijkt later in de roman getraumatiseerd, met als gevolg een zware alcoholverslaving. De enige personen die Eli op positieve manier beïnvloeden zijn oudere broer August en ex-crimineel Slim. De laatste is door moeders ingeschakeld om op haar jonge zonen te letten. Gelukkig voor August en Eli staat Slim inmiddels buiten de criminele wereld en kan hij de jongens corrigeren waar nodig. En dat is zeker in het geval van Eli nodig.

Beide jongens hebben een probleem. August praat niet meer. Hij kan het wel, hij vertikt het echter. Het lijkt er bovendien op dat de jongen behept is met een soortement voorspellend vermogen. Hij tekent woorden en zinnen in de lucht die later in het leven van Eli en August opeens zin krijgen. De eerste keer dat hij daadwerkelijk iets zegt, ‘your end is a dead blue wren’, blijkt pas zo’n tweehonderd pagina’s later wat hij bedoelde met deze cryptische zin. Eli zit vol met goede bedoelingen, wil dolgraag journalist worden maar dreigt steeds over de rand te vallen. Indien hij kan helpen met de verkoop van drugs om ervoor te zorgen dat hij een mooi huis kan kopen voor zijn moeder zal hij dat zeker doen. Zijn zicht op wat kan is, mede door zijn omstandigheden, niet zo heel erg ontwikkeld. Voorbeeld doet volgen zullen we maar zeggen.

Het eerste deel van de roman is schrijnend. August en Eli zijn leuke, lieve knullen die in de omstandigheden waarin ze leven aan het kortste eind lijken te trekken. Een gewelddadige gebeurtenis zet hun leven danig op de kop: moeder verdwijnt achter de tralies, vader komt weer in beeld. Dit had het moment kunnen zijn waarop Trent had besloten alle registers open te trekken en de levens van August en Eli volledig te laten ontsporen. De schrijver heeft echter anders geoordeeld: vanaf het moment dat August en Eli bij hun vader intrekken gaat alles langzaam maar zeker weer beter. Ja, de wereld van de drugs verdwijnt nooit en ja, het is nog steeds duidelijk dat Brisbane in de jaren tachtig van de vorige eeuw een paradijs was voor criminele drugsbendes, August en Eli ontsnappen echter aan een carrière als beroepscrimineel.

In de laatste tweehonderd pagina’s van Boy Swallows Universe zien we Eli en August hun leven oppakken. Eli bemachtigt een baantje als correspondent voor de plaatselijke krant, ik zal niet verklappen hoe, dat is namelijk te leuk, en krijgt eindelijk contact met de journaliste die hij al jaren op afstand adoreert. Tegen het einde van de roman keert de eerdere gewelddadige gebeurtenis weer terug. Trent zet dan alle registers van spanning open, even lijkt het erop dat Eli alsnog, om de juiste redenen, ethisch incorrect gaat handelen. Maar, zoals al eerder gezegd, Boy Swallows Universe, heeft een groeiend ‘het gaat goed komen’- gehalte en zonder iets te verklappen kan ik melden dat het met August, Eli en hun ouders misschien niet helemaal maar toch wel behoorlijk goed gaat komen. Het is dat bij de ontknoping ook de nodige kritiek op zogenaamde steunpilaren van de maatschappij naar voren komt, anders was Boy Swallows Universe wel heel erg melig geëindigd. Zoals gezegd, Trent Dalton is gelukkig in staat gebleken zelfbeheersing te tonen. De combinatie van schrijnend en ‘het komt allemaal goed’ blijft gelukkig net op het juiste randje.



zondag 10 november 2019

Ocean Vuong || On Earth We’re Briefly Gorgeous

On Earth is een lange brief van hoofdpersoon Little Dog aan zijn moeder. In die brief probeert hij haar duidelijk te maken hoe het leven voor hem als Vietnamees is in de Verenigde Staten. Met als resultaat dat hij in luttele 242 pagina’s thema’s als trauma, drugsgebruik, ontheemding en seksuele voorkeuren aan de orde stelt. Detail: Little Dog’s moeder kan niet lezen, het is dus maar de vraag of zij zijn brief ooit zal lezen. Het lijkt erop dat Little Dog vooral voor zichzelf schrijft.

Little Dog is in Amerika terechtgekomen samen met zijn oma Lan of Lily, moeder Rose en tante Mai. Amerikaanse opa Paul is aanwezig, op afstand. De brief maakt duidelijk dat de verschrikkingen van Vietnam nooit ver weg zijn: herinneringen, vaak in de vorm van nachtmerries, blijven. Vuurwerk of een enkel schot kunnen panische reacties oproepen.  Vuong springt op één pagina van Amerika nu naar Vietnam toen weer terug naar Amerika bij aankomst. Als lezer moet je voortdurend alert zijn welke tijd Little Dog beschrijft en wie de hoofdrolspeler is in die tijd. Omdat de lezer verplicht moet nadenken over wie wat wanneer blijven de beschreven gebeurtenissen hangen. Niet alleen het Vietnam van tijdens de oorlog maar ook de inburgering in de Verenigde Staten komt scherp op het netvlies te staan. In dat laatste land woedt geen oorlog, het wil niet zeggen dat het leven voor de Vietnamezen makkelijk is.

Little Dog vervlecht de geschiedenis van zijn oma en haar dochters met die van hun land maar ook met zijn persoonlijke relaas. Hij ontmoet tijdens vakantiewerk de liefde van zijn leven, Trevor. Trevor is de kleinzoon van de boer op wiens boerderij Little Dog in de zomer werkt. De twee jongens vinden elkaar tussen de vele migranten van Latijns-Amerikaanse afkomst, een hechte vriendschap ontstaat. Een vriendschap die wordt gekenmerkt door puberacties die net te ver gaan, mede veroorzaakt door groeiend drugsgebruik. Voor Little Dog is al snel duidelijk dat hij meer wil dan vriendschap, Trevor blijft ontkennen dat er meer zou kunnen zijn. Zijn drugsgebruik loopt uit de hand, ook hij blijkt een ontheemde, in zijn eigen leven.

On Earth valt niet alleen op, omdat voor het eerst een Vietnamees verhaalt over de oorlog in zijn land, de vlucht naar een ander, beter land en de moeilijkheden die het leven in een totaal ander land oplevert. On Earth valt ook op door de vorm. In de eerste plaats natuurlijk de briefvorm. Daarnaast de onderverdeling in drie delen die elk weer zijn onderverdeeld in hoofdstukken. In die hoofdstukken neemt Vuong de vrijheid om tussen tijd en locatie heen en weer te springen. Halverwege gebeurt nog iets anders. Van lange blokken tekst schakelt Vuong over op korte alinea’s. De brief krijgt een steeds gejaagder karakter.

On Earth start bijna afstandelijk. Vuong gebruikt veel beeldspraak die niet anders dan filosofisch bedoeld kan zijn maar die Little Dog’s moeder niet zal snappen. Ik overigens ook niet. Trevor zorgt niet alleen voor een verschil in het leven van Little Dog, met zijn komst verandert ook de toon van de brief.  Die wordt steeds persoonlijker, grote gestes blijven achterwege. Halverwege de roman neemt chaos de brief over. Verdriet, emoties en drugsgebruik maken dat het afstandelijke relaas verandert in een rauw, persoonlijk betoog. Waar ik me voor die tijd af en toe afvroeg waarom Vuong mij zonodig moest overbluffen met zijn filosofische woordkeuze, overtuigde hij mij vanaf dat moment volledig.

Vuong’s talent blijkt wat mij betreft met name wanneer de brief verandert van afstandelijk, wat hoogdravend naar rauw en persoonlijk. Zinnen prachtig geformuleerd, de woordkeuze uitstekend, de lange lappen tekst veranderen in korte alinea’s die de emoties van Little Dog benadrukken. On Earth straalt dan nervositeit uit, veroorzaakt door verdriet en pijn. En misschien ook wel door drugs veroorzaakte hallucinaties. De relatie met Little Dog’s oma en moeder krijgt dan een persoonlijker karakter. Little Dog wordt ouder en begint dingen anders te zien. Niet alleen zijn oma en moeder lijden onder de trauma’s van Vietnam, ook hij is er een slachtoffer van.

On Earth We’re Briefly Gorgeous, overigens de mooiste titel van een roman ooit, begint afstandelijk en eindigt rauw. Little Dog verandert van een opmerkzaam slim jongetje in een wanhopige getormenteerde jongeman. Verdriet en drugs halen zijn gevoelens keihard naar boven. Ik snap waarom deze roman zoveel lovende kritieken gekregen heeft. Ik vermoed dat On Earth niet voor iedereen is, daarvoor vraagt de vorm teveel aandacht. Die aandacht beloont Vuong met een prachtig geschreven en geconstrueerde roman die de pijn van oorlog en ontheemding magistraal blootlegt.




zondag 3 november 2019

Elizabeth Day || The Party

The Party doet het goed, de roman krijgt goede kritieken en verkoopt prima. Ik snap wel waarom. Day heeft haar roman goed gestructureerd en bouwt de spanning goed op. Pas tegen het einde begrijp je waarom de roman start op een politiebureau.

Hoofdpersoon Martin Gilmour wordt op dat politiebureau geïnterviewd over een voorval op het feest van zijn beste vriend Ben. Martin en echtgenote Lucy zijn natuurlijk aanwezig geweest op dat feest. Toch is vanaf het begin duidelijk dat er iets niet helemaal klopt. Zoals Lucy terecht vraagt wanneer ze hun karige hotelkamer betreden: ‘waarom was er voor ons geen plek in dat enorme nieuwe landhuis van Ben en Serena?’.  Naar dat antwoord wordt gestaag toegewerkt. Day verdeelt de roman daartoe in vier tijdzones: het ‘nu’ op het politiebureau, de avond ervoor op het feest, de jeugd van Ben en Martin én een onbestemde tijdzone, de mening van Lucy op de vriendschap tussen de twee mannen en haar eigen huwelijk. De vier tijdzones worden effectief met elkaar afgewisseld, ze leggen elk stukjes van de puzzel bloot.

Eén stukje is bijvoorbeeld de vraag wat de vriendschap tussen Martin en Ben behelst, waarom hij consequent door Serena Little Shadow, LS, genoemd wordt. Martin snapt niet dat zijn overigens bepaald kille moeder niet weet wat ze met hem aan moet en hem daarom maar naar kostschool stuurt, hij snapt niet dat de balans in zijn vriendschap met Ben voor geen meter klopt. Daar zit wat mij betreft overigens de zwakke plek van de roman. Op een gegeven ogenblik wordt duidelijk dat er rond hun 18e iets is gebeurd waardoor Ben zich verplicht voelt contact te houden met Martin. Ik snap niet helemaal waarom Martin in de jaren daarvoor consequent uitgenodigd wordt voor vakanties bij Ben thuis. Hij is bepaald niet de persoon die uit de goedheid van zijn hart een eenzame klasgenoot uitnodigt.

Martin en Lucy leven mede namens de familie van Ben een comfortabel leven. Door Ben komt Martin in contact met mensen die zijn schrijfcarrière bevorderen, hij neemt via de feestjes en partijtjes van Ben deel aan het high society leven van de gevestigde orde, de mensen die ertoe doen. Het grote verschil tussen beide mannen? Martin weet echt niet wat hij met al die contacten aan moet. Het wordt pijnlijk duidelijk dat Ben hem gedoogt en dat Martin niet snapt dat er geen sprake is van vriendschap. Echtgenote Lucy ziet dit wel, ze krijgt het echter niet tussen de oren van Martin. Haar tijdzone legt schrijnend bloot hoe zielig Martin eigenlijk is. En dat ook Lucy ervoor heeft gekozen te profiteren van de situatie. Het is tenslotte ook wel fijn dat jij niet in je eigen levensonderhoud hoeft te voorzien met kleine rotbaantjes.

Martin is geen aardige man, het is echter ook duidelijk dat hij slachtoffer is van zijn eigen persoonlijkheid. Martin snapt niets van mensen, hij ziet niet dat hij afwijkt, hij heeft het doodeenvoudig niet in de gaten. Wat hij als bewijzen van vriendschap ziet, is voor de lezer al snel het bewijs dat hij een erfenis uit het verleden is die door Ben (nog) wordt getolereerd. Ben is echter ambitieus en heeft zijn zinnen gezet op een bepaalde carrière. Martin aka LS staat hem steeds meer in de weg. Op het moment dat Day onthult waarom en hoe, is het voor de lezer al lang duidelijk dat Ben een nare, narcistische man is voor wie slechts één ding telt: zijn eigen ik. Hij vindt dat hij op basis van zijn afkomst, opvoeding en opleiding recht heeft op de goede zaken in het leven, hij kent de mensen die ervoor zorgen dat hij die ook krijgt. Omdat hij aan de oppervlakte heel charmant is, windt hij de juiste mensen om zijn pinkje en ontpopt hij zich tot een politiek invloedrijke persoon. Hij weet ook welke mensen hij op het juiste moment rücksichtslos moet dumpen. Kijk naar Boris Johnson en de zijnen en je ziet (een toegegeven ietwat knappere) Ben.

Day ontmaskert Ben stap voor stap, ook van zijn lieftallige echtgenote Serena blijft weinig heel. Haar sympathie ligt duidelijk bij Martin en Lucy. Dat komt mede omdat zij het verhaal vertellen. Ben en Serena’s standpunt kennen wij alleen via Martin en Lucy. Omdat die twee zo van elkaar verschillen, lukt het wel om als lezer een gewogen beeld van Ben en Serena te krijgen. Tussen het dwepen van Martin en de afkeer van Lucy blijkt de waarheid te liggen. Toch zou het interessant geweest zijn om op zijn minst ook de kant van Ben te kennen. Het is nu wel heel erg eenvoudig om hem als het cliché van de slechterik af te schilderen. Een tweede kritiekpuntje op de roman zullen we maar zeggen.

Day schetst een ontluisterend beeld van ‘the powers that be’. Gezien en gezien worden, ‘ikke ikke ikke en de rest kan stikken’ is hun adagio. Het is echter wel een ontluisterend beeld dat aan de oppervlakte blijft. We leren Ben en zijn klasse vooral kennen als de mensen met de juiste contacten, die weten hoe het spelletje gespeeld wordt. Het blijft echter allemaal aan de oppervlakte. Ook de tragiek in de familie van Ben wordt aangestipt, nergens verder uitgediept. We komen bijvoorbeeld niet echt te weten waarom zijn zus een levenspad heeft gekozen dat zo afwijkt. Er is een vermoeden maar daar blijft het bij.

Day heeft een prima roman afgeleverd met The Party. The Party boeit van begin tot einde en leest soepeltjes weg.  Zij schetst een beeld van een wereld waarin gunsten en rechten van groot belang zijn. The Party is geen meesterwerk, daarvoor blijft Day teveel op de oppervlakte, laat ze de roman teveel vanuit één kant belichten. Dat doet ze heel goed maar toch, het verhaal van Ben had de noodzakelijke extra diepte toegevoegd. Ben je daar niet naar op zoek dan is het vooral een vlot geschreven spannend boek.