vrijdag 31 december 2021

2021: Mijn Top 10

Toen ik door mijn blog bladerde, op zoek naar de romans die me dit jaar van mijn sokken hadden geblazen, bleek wat een goed leesjaar 2021 is geweest. Ik kwam tot wel 10 romans waaruit ik eigenlijk geen keuze wilde maken. Tien romans die me veel leesgenot hebben gegeven, die vaak terecht genomineerd werden voor prestigieuze prijzen. En vervolgens aan de verwachtingen voldeden. Nu ik naar de lijst kijk, merk ik zelfs dat ik ook in deze tien geen nummer één wil aangeven. Ze waren gewoon allemaal goed. Dus in willekeurige volgorde …

Susanna Clarke || Piranesi

Susanna Clarke won terecht de Women’s Prize voor deze fantastische roman waarin werkelijkheid en fantasie een complex spel met elkaar spelen. Clarke heeft een mysterieuze roman geschreven met een ontwapenende hoofdpersoon. Clarke speelt bovendien met de structuur van haar roman. Soms bevinden we ons in het heden, soms neemt ze ons mee terug naar een eerdere of andere wereld, met als resultaat dat zij de lezer voortdurend uitdaagt om mee te bewegen, mee te gaan in andere concepten. Ik was onder de indruk van Piranesi.



Yaa Gyasi  || Transcendent Kingdom

 Ik sloot hoofdpersoon Gifty al snel in mijn hart. Zij is het hartverwarmende middelpunt van een roman die de pijnlijke vinger legt op racisme en op gevoeligheid voor verslaving. Onrecht keert keer op keer terug in Transcendent Kingdom, soms subtiel soms met keiharde feiten. Transcendent Kingdom kun je niet lezen zonder je bewust te worden van de ongelijkheid die het leven van zoveel mensen beheerst, van de kansen die hen bewust ontzegd worden. Gifty bleek het figuurlijke zonnetje in huis.


Anna Hope || Expectation a Novel

Hope neemt ons mee in het leven van drie vriendinnen en laat op meesterlijke wijze zien dat geen van hun levens perfect is. Hope slaagt erin hun problemen maar ook de mooie momenten in hun leven levensecht te beschrijven. Er is geen enkel moment dat je denkt ‘nou nee, dit is echt wel wat vergezocht’. Een hype die terecht bleek.



Kazuo Ishiguro || Klara and the Sun

Ishiguro laat keer op keer zien dat hij tot de top behoort. Klara is geen uitzondering. De dreiging in de dystopische roman zit steeds op afstand, met verwijzingen naar akelige gebeurtenissen zonder zelf hard of bruut te worden. Klara laat ons kennis maken met een beangstigende wereld. Het is weer de kracht van Ishiguro dat hij die wereld schetst door ons deze te laten zien vanuit de ogen van een onvolkomen wezen, dat hij met subtiele verwijzingen een keiharde wereld schetst achter de bijna dromerige die hij ons op papier voor tovert. Prachtig.


Daisy Johnson || Sisters

Johnson heeft de plot van haar ijzingwekkende roman perfect opgebouwd. Langzaam maar zeker onthult Johnson steeds meer aanwijzingen. Uitermate gecontroleerd, goed gedoseerd en steeds op het juiste moment.  Het zorgt ervoor dat je als lezer op het puntje van je stoel zit en wil weten wat er nu gebeurd is in het leven zussen July en September. Johnson speelt met haar lezers en onthult in de laatste hoofdstukken de gewenste en de echte waarheid onthult, dit past perfect bij de opbouw van de gehele roman en sorteert het precies het juiste effect. 


RC Sheriff || A Fortnight in September

The Fortnight is een plaatje, een prachtig portret van een eenvoudige, liefdevolle familie. The Fortnight in September is meer dan een beschrijving van een vakantie. Het is een ingetogen familieportret dat laat zien hoe enkele hoogtijdagen een doorgaans saai en soms zwaar leven dragelijk maken. De roman is al bijna een eeuw oud, nieuwe generaties Stevens leiden levens die in essentie niet zo veel verschillen. De roman is daarmee tijdloos en herkenbaar. 


Richard Powers || Bewilderment

Powers is al sinds jaren één van mijn favoriete schrijvers. Meestal met complexe romans die zorgvuldig opgebouwd zijn. Ook Bewilderment is een knap geschreven roman waarin Powers wederom laat zien dat hij structuur (alleen maar korte hoofdstukken), schrijfstijl (geweldige samengestelde zinnen waarin geen woord of komma verkeerd staat)  en inhoud weergaloos weet te combineren. Bewilderment is daarnaast ook de roman geworden Powers op magistrale wijze de wanhoop van een vader laat zien. Emotie en feitelijke gebeurtenissen leiden samen tot een hartverscheurend einde dat je vanaf het begin voelt aan komen.


Damon Galgut || The Promise

De terechte winnaar van de Booker Prize een 2021: een knappe roman waarin we via de perspectieven van vier hoofdpersonen niet alleen een blik kunnen werpen op hun levens maar ook vrij subtiel de situatie in Zuid-Afrika meekrijgen. Galgut speelt fantastisch met de stijlelementen die hij tot zijn beschikking heeft. De perspectiefwisselingen in combinatie met de karaktertyperingen leveren een scherpe roman op die in weinig woorden heel veel vertelt. De vele perspectiefwisselingen dragen bovendien bij aan een zekere lichtheid in de roman, iets dat gezien het best wel pittige onderwerp welkom is. The Promise is het type roman dat in je hoofd blijft hangen. Het onderwerp is universeel en tijdloos. Galgut is gelukkig het type schrijver bij wie de literaire kwaliteit niet ondergeschikt raakt aan de boodschap. Hij slaagde erin ze te verenigen.


Lauren Groff || Matrix

Groff heeft ons verblijd met een knap geschreven roman met vele lagen van betekenis. De wereld oppervlakkig gezien, iets meer onder het oppervlakte en steeds dieper naar binnen. En dat allemaal vanuit een klooster in de 10e eeuw. Matrix is een roman met meerdere lagen. Je kunt de roman lezen als een spannend verhaal over de groei van een klooster. Je kunt in Matrix echter ook lezen hoe in de Middeleeuwen (en nog lang daarna) met vrouwen omgegaan werd. Matrix laat zien dat ook in onze huidige maatschappij een hoge positie van vrouwen nog niet als vanzelfsprekend is. Matrix kan ook een allegorie zijn voor een maatschappij of organisatie in verandering. Marie laat zien wat er allemaal voor elkaar gekregen kan worden wanneer een daadkrachtige leider het heft in handen neemt.


Nathan Harris || The Sweetness of Water

Harris heeft een gelaagde roman geschreven met een duidelijke maar genuanceerde boodschap, hoofdpersonen die zorgvuldig opgebouwd zijn en omstandigheden waarin goed of fout niet altijd even simpel te definiëren zijn. The Sweetness of Water is een prachtige roman, waarin schrijver Harris de vinger op vele pijnlijke plekken legt. Hij blijft echter consequent genuanceerd, de roman wordt nergens schreeuwerig. Juist de nuance legt bloot waar menselijk gedrag onherroepelijk in de jaren die volgen tot veel geweld en vele misstanden zal lijden.



 














 

zondag 19 december 2021

Claire Vaye Watkins || I Love You But I’ve Chosen Darkness

Op een gegeven ogenblik wordt het duidelijk dat de hoofdpersoon van I Love You dezelfde naam en hetzelfde beroep heeft als de schrijver. Ook de geschiedenis van haar ouders blijkt behoorlijk overeen te komen met die van Claire Vaye Watkins. Ik heb er toch maar voor gekozen om haar roman niet te zien als een autobiografie maar als een roman zwaar geïnspireerd door Watkins’ eigen leven. Al is het maar, omdat ik hoopte dat Claire Vaye Watkins auteur niet zo ongelukkig en verward zou zijn als Claire Vaye Watkins, hoofdpersoon.

Claire is een jonge moeder. Het leven met een baby zou weliswaar vermoeiend maar ook bevredigend moeten zijn. Niets van dat alles. Claire heeft een haat-liefde verhouding met haar dochter. Aan de ene kant veroorzaakt door een postnatale depressie, aan de andere kant omdat Claire het moederschap totaal niet omarmt. Haar liefde voor haar dochter weegt niet op tegen alle andere kanten van het moederschap.

Voor Claire is hét gezin geen wenkend perspectief. Wanneer zij de geschiedenis van haar ouders ontvouwt, snap je wel waarom. Haar vader is een drop-out die in zijn jeugd onderdeel was van de Charles Manson-sekte. Niet betrokken bij de beruchte  moord op onder andere Sharon Tate, maar toch, een fijne jongen was hij niet. Claire’s moeder houdt er eigenaardige gewoontes op na. Even afgezien dat ze na één ontmoeting al intrekt bij de jaren oudere Paul, zij is niet honkvast, sleurt haar dochters van het ene naar het andere huis en betrekt ze zonder nadenken bij nachtelijke inbraken. Oftewel, iets ging niet helemaal goed in Claire’s opvoeding.

Uiteindelijk lijkt het wel goed te komen met haar. Ze gaat studeren, krijgt een baan aan de universiteit, trouwt met een leuke vent en publiceert twee romans. Een ontmoeting met studievrienden maakt duidelijk dat drugs en alcohol al sinds lange tijd een grote rol in haar leven spelen. En niet alleen in dat van haar: haar ouders konden er wat van en de hoofdstukken waarin de familie van haar moeder komt opdraven maken duidelijk dat haar familie bepaald niet mateloos leefde. De postnatale depressie die na enige tijd minder zou moeten worden, houdt bij Claire lang aan.

Aan het begin van de roman verlaat Claire echtgenoot en kind om een lezing te gaan geven, vlak bij haar geboortegrond. Die trip maakt dat Claire nadenkt. Over haarzelf, haar ouders, haar echtgenoot, haar leven, haar kind. En tot de conclusie komt dat ze geen goede moeder, echtgenote en schrijfster is. Ik schrijf het nu even snel op maar in de roman neemt dit proces meerdere honderden pagina’s in beslag. Een proces dat wordt opgetekend in een schrijfstijl die op momenten bijna hyper is, bijna aanleunt tegen ‘stream of consciousness’.

Watkins slaagt erin het taalgebruik van de roman te laten overkomen met de gedachten van Claire. Ze maakt het haar lezers bepaald niet makkelijk.  Ze springt van de hak op te tak, introduceert nieuwe personages zonder enige vorm van uitleg, springt in de tijd wanneer het haar uitkomt. Het lezen van I Love You lijkt af en toe op een ritje in een achtbaan, met een blinddoek voor. Wat echter steeds duidelijk is, is dat Watkins weet wat ze doet.

Zo introduceert ze op een gegeven ogenblik brieven die geschreven blijken door een jonge Martha, de moeder van Claire. Ik heb in meerdere recensies gelezen dat die brieven doodsaai zijn, alleen relevant voor haar dochters. Voor mij bleek uit de brieven van de 13-jarige al dat Martha niet in staat zou zijn haar leven op orde te krijgen. Dat ook zij al in de greep was van haar omgeving, dat haar afkomst (behoorlijk aanleunend tegen achterbuurt) haar behoorlijk parten zou spelen. Haar brieven laten zien dat zij al opgegeven was door de maatschappij voordat ze goed en wel gestart was.

Ik vond I Love You But I’ve Chosen Darkness een pittige maar zeker intrigerende roman. Ik kan me voorstellen dat niet iedereen gecharmeerd zal zijn van het onderwerp en van de manier waarop Watkins haar hoofdpersoon neerzet. I Love You vraagt dat jij bereid bent je onder te dompelen in een wereld die jij (hopelijk) niet kent, bereid bent de bijna hyper schrijfstijl van Watkins te trotseren. Dan ontdek je het enorme talent van Watkins die  van begin tot einde controle houdt over schrijfstijl en structuur van haar roman.



 

 

 

zondag 12 december 2021

Lauren Groff || Matrix

Lof alom voor Matrix. En terecht. Groff heeft ons verblijd met een knap geschreven roman met vele lagen van betekenis. De wereld oppervlakkig gezien, iets meer onder het oppervlakte en steeds dieper naar binnen. En dat allemaal vanuit een klooster in de 10e eeuw.

In 1158 verhuist Marie gedwongen naar een klooster. Koningin Eleanor heeft geoordeeld dat het jonge meisje niet uithuwelijkbaar is, te groot, te lelijk, te dwars, dus moet ze maar het klooster in. Omdat ze toevallig wel de halfzus is van de koningin, start ze maar meteen als prior. Klooster en hof raken elkaar meteen weinig subtiel. In het klooster is men niet echt blij met de komst van een soortement onhandelbare reuzin maar ja, opdracht van de koningin.

Marie treft in 1158 een klooster aan in diepe armoede. Moeder-overste laat zich financieel misbruiken door jan en alleman, zoekt oplossingen vooral in gebed niet in concrete actie. Na een eerste periode van begrijpelijk verzet besluit Marie dat zij het klooster gaat redden. Ik zal niet vertellen hoe ze dat klaarspeelt maar neem van mij aan, vergelijkingen met types als Neelie Smit Kroes zijn op hun plaats. Marie transformeert het klooster waar nonnen honger lijden in enkele luttele jaren tot een welvarende plek.

Marie is ook een vrouw. Een vrouw met gevoelens. Voor haar bediende Cecily, voor Eleanor. In het klooster leidt zij een leven waarin gevoelens voor specifieke mensen geen plek mogen hebben. In de praktijk blijkt dat best wel mee te vallen. Onder de nonnen vormen zich vele setjes, de non verantwoordelijk voor de ziekenboog past een geneeswijze toe met een wel erg amusante knipoog naar praktijken uit de 19e eeuw: zij bevredigt haar collega-nonnen oraal. De dubbele moraal blijft. De nonnen worden geacht hun leven te wijden aan God, Jesus en de Heilige Geest, in de praktijk geldt dat slechts voor een enkeling. Niet zo heel vreemd wanneer het gros niet gekozen heeft voor het kloosterbestaan. Dat kloosterbestaan blijkt met dank aan Marie voor velen van hen een stuk beter uit te pakken: geen speelbal meer van ambities, geen willekeurig slachtoffer meer van mannelijke lust.

Marie blijkt uitermate ambitieus. In eerste instantie om halfzus Eleanor eens wat te laten zien, in tweede instantie omdat ze gewoon goed blijkt in het runnen van haar klooster. Dat een aantal van haar verbeteringen ingegeven zijn door visioenen komt haar goed uit. Of en zo ja de visioenen ingegeven zijn door een goddelijke macht, ach, eigenlijk doet dat er niet zo toe. Dat de visioenen Marie helpen de positie van het klooster en de vrouwen in het klooster te verbeteren is van groter belang. De visioenen helpen Marie om mannen volledig buiten spel te plaatsen. En in enkel geval een ambitieuze novice die denkt inmiddels abdes Marie wel even van haar plek af te kunnen krijgen.

Groff overbrugt een grote periode van tijd. Matrix start wanneer Marie een puber is, eindigt met haar dood als oude vrouw. In die tijd heeft Engeland strijd om de troon gekend, is Eleanor uitgegroeid tot een strategisch kanon. Wanneer zij weer contact zoekt met Marie dan is dat niet alleen om de familiebanden aan te halen. Toch blijkt aan het einde van de roman dat beide vrouwen emotioneel dieper met elkaar verbonden waren dan de lezer zou denken. In de loop der jaren zijn waardering, respect maar ook gevoelens van liefde voor elkaar gegroeid.

Zoals gezegd, Matrix is een roman met meerdere lagen. Je kunt de roman lezen als een spannend verhaal over de groei van een klooster. Tussen de regels door werpt Matrix een scherpe blik op de wijze waarop mensen met elkaar in zo’n micro-omgeving met elkaar omgaan. Niet alles is even fijn, niet alles even eerlijk.

Je kunt in Matrix echter ook lezen hoe in de Middeleeuwen (en nog lang daarna) met vrouwen omgegaan werd. Ongeacht de strategische kwaliteiten van een Eleanor en Marie, als puntje bij paaltje kwam bleken zij slechts vrouwen. Het grappige is dat ik mij zelf tijdens het lezen af en toe erop betrapte dat ik dacht ‘nu gaat ze wel erg ver, slaat ze nu niet wat door’. Vraag is of ik en met mij de maatschappij dat ook gedacht zou hebben indien Marie een man geweest was. Matrix laat zo zien dat ook in onze huidige maatschappij een hoge positie van vrouwen nog niet als vanzelfsprekend is.

Matrix kan ook een allegorie zijn voor een maatschappij of organisatie in verandering. Marie laat zien wat er allemaal voor elkaar gekregen kan worden wanneer een daadkrachtige leider het heft in handen neemt. Het moeilijkste moment in de roman voor mij was het moment waarop de nieuwe abdes na de dood van Marie het boekje onder ogen krijgt waarin Marie haar visioenen heeft opgeschreven. Dan blijkt pas hoe moedig Marie geweest is hoe zij voor de positie van vrouwen opgekomen is. Opvolgster Tilde kan niet aan haar tippen.

Matrix is naast al het bovenstaande ook nog eens wondermooi geschreven in een structuur die prima past bij wat Groff aan ons wil vertellen. Lineair vooruit maar met af en toe herinneringen aan een vroeger leven die de vrouw Marie nog beter belichten. Ik heb Matrix met veel plezier gelezen. Marie zal me nog lang bij blijven.



 

 

zondag 5 december 2021

Jamie Quatro || Fire Sermon

Soms blijft er een boek om onduidelijke redenen liggen, stof vergarend in de boekenkast. Fire Sermon behoorde tot die categorie. Er was altijd wel een ander boek dat eerst gelezen moest worden. Ik blijk mijzelf te lang een prachtig boek ontzegd te hebben.

Fire Sermon is eigenlijk een ruim tweehonderd pagina’s durende beschouwing van hoofdpersoon Maggie op drie belangrijke relaties in haar leven: echtgenoot Thomas, minnaar James en God. Eigenlijk is wat er gebeurt niet zo belangrijk. Het gaat er vooral om wat het doet met Maggie.

Quatro laat Maggie door de tijd springen, blikt op een gegeven ogenblik zelfs jaren vooruit naar een moment in de verre toekomst. Het betekent dat de lezer al snel vermoedt dat Maggie een minnaar heeft gehad maar dat zij ervoor gekozen heeft bij haar echtgenoot te blijven. Omdat Quatro Fire Sermon vertelt vanuit het perspectief van Maggie komen we nooit te weten hoe Thomas of James in het leven staan. Het enige dat wij over beide heren weten komt van Maggie en houdt direct verband met haar relatie met hen.

Zo lijkt het alsof de seksuele relatie met Thomas niet altijd even fijn is; Maggie praat zijn hardhandige gedrag en zijn doordrammerigheid goed door aan zijn jeugd te refereren. Haar passieve weerstand wekt irritatie op bij hem, zij vertelt hem echter nooit dat hij haar pijn doet. Minnaar James is het omgekeerde. De twee slapen maar een paar keer met elkaar maar dan is het ook vuurwerk. Kosmisch samengebracht zullen we maar zeggen.

Toch kiezen Maggie en James allebei voor hun bestaande relaties. Ze zijn niet bereid een goed huwelijk op te offeren aan iets dat weliswaar intensief maar wellicht kortdurend is. Voor Maggie komt daar nog een ander element bij: de relatie met God. Ik kreeg uit Fire Sermon nu bepaald niet de indruk dat Maggie kerkelijk is, voor haar begint en eindigt het leven echter met het idee van God. Hoe hij aankijkt tegen haar relatie met James weegt oneindig veel zwaarder dan de pijn die Thomas zou kunnen voelen.

Fire Sermon is een zoektocht door de psyche van een vrouw. Een vrouw die voortdurend heen en weer getrokken wordt door gevoelens van trouw, plicht maar ook lust en verlangens. De structuur van de roman draagt aanzienlijk bij aan het verduidelijken van Maggie’s psyche. Quatro trakteert on op vrij korte hoofdstukken waarin Maggie een episode uit haar leven toelicht. Die hoofdstukken worden afgewisseld met weergaves van emailwisselingen tussen Maggie en James én brieven die zij hem nooit stuurt. Omdat Quatro door de tijd springt, bouwt ze behendig de spanning op naar het moment waarop duidelijk wordt waarom Maggie en James niet voor elkaar  kiezen.

Voeg aan dit alles toe dat Quatro grossiert in prachtige, lange, mooi geformuleerde zinnen. Vaak met een vrij filosofische content. Fire Sermon is geen makkelijke roman. Quatro geeft niets zomaar weg, ze vraagt inspanning van haar  lezers. Die inspanning wordt ruimschoots beloond. Een prachtige roman die eigenlijk om tweede lezing vraagt om alle gedachtes nog beter te kunnen vatten en waarderen.  



zondag 28 november 2021

Nathan Harris || The Sweetness of Water

 

Booker Prize Longlist 2021

Ik was wat bezorgd toen ik begon aan the Sweetness of Water, dat het zo’n roman zou worden waarin de boodschap met de botte bijl gebracht zou worden. Al snel bleek dat ik me daar geen zorgen om had hoeven maken: Harris heeft een gelaagde roman geschreven met een duidelijke maar genuanceerde boodschap, hoofdpersonen die zorgvuldig opgebouwd zijn en omstandigheden waarin goed of fout niet altijd even simpel te definiëren zijn.

Het gegeven: de Amerikaanse Burgeroorlog is beëindigd, het zuiden heeft verloren, aan beide kanten zijn veel slachtoffers gevallen,  slavernij wordt afgeschaft maar om nu te zeggen dat daarmee de rust is wedergekeerd. Nou nee. In het dorpje Old Ox wordt nu pas duidelijk wie waarvoor stond en of het einde van slavernij ook daadwerkelijk een einde aan onrecht betekent.

Twee voormalig tot slaaf gemaakten, de jonge broers Landry en Prentiss, hebben de plantage verlaten waar zij geboren zijn en altijd gewerkt hebben. Zij willen naar het noorden, op zoek naar een betere toekomst. Het aanbod van de rijke grondeigenaar George Walker om, tegen een goede beloning, hem te helpen grond te ontginnen namen ze na enige aarzeling aan. Niet wetend dat ze daarmee een serie gebeurtenissen in gang zetten met dramatische gevolgen.

George Walker is altijd een buitenbeentje geweest. Van zijn vader heeft hij land geërfd en zoveel geld dat hij  nooit heeft hoeven werken. Echtgenote Isabella is gewend aan zijn ietwat eigenaardige gedrag en accepteert hem voor wie hij is. Zij accepteert dus ook dat de twee knullen Landry en Prentiss hun intrek nemen in hun schuur. Het helpt haar de dood van hun zoon, gesneuveld in de oorlog, te verwerken.

George noch Isabella hebben in de gaten dat hun buren bepaald niet enthousiast zijn over het feit dat zij twee voormalige tot slaaf gemaakten in dienst hebben genomen, en goed betalen. Het is duidelijk dat de voormalige eigenaren van de tot slaaf gemaakten vooral hoopten dat hun vroegere bezittingen gratis voor hun zouden blijven werken. Landry en Prentiss geven helaas het verkeerde voorbeeld. Verzoeken aan George om de mannen weg te sturen worden door hem genegeerd. George en Isabella kiezen ervoor mensen te helpen, ongeacht hun huidskleur.

Ik zal niet verklappen wat leidt tot een serie dramatische gebeurtenissen, je moet de Sweetness zeker zelf lezen. Ik was vooral onder de indruk van de genuanceerde wijze waarop Harris laat zien hoe oorlog en slavernij het leven in een dorp beïnvloeden, hoe  de gevestigde orde vooral de status quo wil bewaren en niet staat te springen om goeddoeners zoals George die geen rekening houden met gevestigde belangen. De eerste signalen dat er ooit een Klu Klux Klan zal ontstaan zijn al aanwezig. Old Ox blijkt een dorp zoals velen waarin goed en kwaad beurtelings aan bod zijn.

Harris is een begenadigd schrijver die prachtige zinnen uit zijn pen laat rollen en bovendien knap perspectieven wisselt, van George naar Landry naar Prentiss naar Isabella. Die afwisseling biedt hem de mogelijkheid terug te gaan in de tijd en herinneringen op te halen. Aan de moeder van Landry en Prentiss, aan de momenten waarop zij geleden hebben als tot slaaf gemaakten. Maar ook de eerste ontmoeting tussen George en Isabella of de wijze waarop George’s moeder zonder mededogen zijn speelmaatje / vriendinnetje verkocht toen haar dat beter uit kwam.

Er gebeuren gruwelijke dingen in The Sweetness of Water. Harris heeft gelukkig niet de  neiging ze al te plastisch te beschrijven maar ze zijn er wel. De genuanceerdheid van de roman blijkt ook weer uit het feit dat George’s grootste tegenstander op het moment suprême toch ook weer gewoon de buurman blijkt die hij al jaren kent. Of uit het feit dat Harris de roman met een tikkeltje optimisme laat eindigen. Ook in Old Ox worden de zaadjes voor jarenlang racisme gezaaid, mensen als George en Isabella die naar de mens en niet naar de huidskleur kijken geven hoop.

The Sweetness of Water is een prachtige roman, waarin schrijver Harris de vinger op vele pijnlijke plekken legt. Hij blijft echter consequent genuanceerd, de roman wordt nergens schreeuwerig. Juist de nuance legt bloot waar menselijk gedrag onherroepelijk in de jaren die volgen tot veel geweld en vele misstanden zal lijden.



zondag 21 november 2021

Francis Spufford || Light Perpetual

Booker Prize Longlist 2021

Tijdens een bombardement komen vijf kinderen in London in 1944 om. Spufford heeft hen in Light Perpetual een tweede kans gegeven: de bom valt niet, ze leven door. Wat dan?  Verandert de wereld omdat zij blijven leven? Wordt ons duidelijk dat hun dood een enorm gemis zou zijn geweest voor de mensheid? Nee, eigenlijk niet.

Vern, Jo, Valerie, Alex en Ben leven geen van allen uitzonderlijke levens, ze hebben onze wereld niet opzienbarend veranderd. Ze hebben op hun eigen wijze wellicht wel bijgedragen aan een aangenamere wereld voor de medemens. Of niet. Vern blijkt een pestkont die ook op oudere leeftijd niet schroomt om andere mensen te misbruiken zolang hij er maar beter van wordt. Valerie valt voor een uitermate onaangename ultrarechtse gewelddadige man die haar meetrekt in een spiraal van geweld. Pas na zijn dood krijgt ze een kans om dit goed te maken.

De vijf, met een enkele uitzondering, leven dus het normale leven van de gemiddelde Brit, of liever gezegd, Londenaar. School, werk, verliefd worden, depressie, trouwen, kinderen krijgen, ouder worden, zorgen om de kinderen, een tweede kans krijgen, hun bescheiden persoonlijke bijdrage leveren aan een beste wel oké maatschappij, alles komt voorbij. En omdat de roman zo’n 65 jaar vanaf 1944 beschrijft, trakteert Spufford ons door het vijftal ook op (aanzienlijke) veranderingen in de maatschappij.

De kansloosheid van kinderen in Zuid-Londen die in de ogen van hun schoolhoofd in de jaren vijftig nooit tot iets zullen worden. De opkomst van neo-nazi’s maar ook die van popmuziek en flower power. De rol van vakbonden die met de komst van nieuwe technologieën steeds meer uitgespeeld raakt, banen die overbodig worden, andere banen die ontstaan. Betere medicijnen en gezondheidzorg die van patiënten weer volwaardige burgers maken. Van strikt in je eigen zuil leven groeien naar relaties met zwarte Britten uit voormalige koloniën. Het passeert allemaal de revue.

Light Perpetual begint met de energie van de bom die al dan niet valt. Die energie heeft Spufford vertaald naar woorden. En hoe. Een energieke stroom aan woorden met ongelooflijk veel bijvoeglijke naamwoorden en gedetailleerde beschrijvingen spat van de pagina’s af. Snel, gevat, kleurrijk en de wereld zo beschrijvend dat die bijna tastbaar wordt. Op het manische af.

En toen merkte ik op een gegeven ogenblik dat het tempo afgenomen was. Geleidelijk aan. Met het groeien van de jaren, het rustiger worden van de personages nam ook de energie in de taal af. Van een explosie aan knap gekozen woorden transformeerde Light Perpetual tot een gestaag kabbelende stroom van woorden,  zorgvuldig gevat in gecompliceerde zinnen. Laten we daar duidelijk in zijn: Francis Spufford zou met haar taalgebruik nooit B1 niveau halen. En wat mogen we daar blij om zijn. De lol van het schrijven spat van de pagina’s af, het plezier bij het lezen van zinnen die bijna een halve pagina beslaan. Genieten, jongens!

Spufford heeft er ook bewust voor gekozen enorme sprongen te maken in de tijd. Ze neemt ons niet mee in synchroon verlopende levens, ze springt steeds jaren vooruit. Dat is aan de ene kant jammer, ik had best willen weten wat er in die tussenliggende jaren gebeurd was. Aan de andere kant maakt dat het de onherroepelijkheid van het ouder worden, en het gevoel dat dit steeds sneller gaat, alleen maar benadrukt. In elke sprong in de tijd komt elk van de vijf weer aan bod, soms wat langer, soms wat korter. Verschillen of juist overeenkomsten tussen de vijf worden daardoor zichtbaar. Afgezien van  hun leeftijd deelt het vijftal weinig.

Spufford heeft een knappe roman geschreven die zeker in het begin wel wat vraagt van de lezer. Er staan zoveel woorden opeen gepropt in de enorme hoeveelheid lange zinnen dat ik meer dan eens terug moest lezen wat er stond. Diezelfde vaart zorgt er echter ook voor dat het bijna een sport is om de eerste hoofdstukken van Light Perpetual te leven. Om dan een explosie van energie uitermate tevreden en voldaan in een steeds rustiger tempo naar het einde toe te werken. Knap, goed gedaan.  




zondag 14 november 2021

Imbolo Mbue || How Beautiful We Were

How Beautiful We Were is één van die romans die je na een klimaattop met een wat teleurstellend eindresultaat zou moeten lezen. De roman beschrijft haarfijn wat er gebeurt wanneer een Westerse olie-gigant samenzweert met de plaatselijke dictator: bevolking en milieu zijn het slachtoffer.

In het dorpje Kosawa was het altijd goed wonen. De bewoners waren trots op hun land, voelden zich er diep mee verbonden. De komst van Pexton verandert dit alles. De bewoners blijven trots en blijven zich verbonden voelen maar de vervuiling van hun omgeving is dramatisch. De dampen die van de boorpompen afkomen, de lekkages, de giftig stoffen die in het grondwater geloosd worden. We kennen de beelden allemaal uit bijvoorbeeld Nigeria.

Elke maand houdt een vertegenwoordiger van Pexton de bewoners van Kosawa aan het lijntje. Met vage beloftes en toezeggingen. De daad van één enkele man veroorzaakt een rimpeling in het equilibrium. Die enkele daad maakt dat de levens van de andere bewoners veranderen, in positieve en negatieve zin. Kosawa laat zien hoe corruptie het leven van mensen verziekt, letterlijk en figuurlijk. Hoe het vasthouden aan eeuwenoude tradities tegelijkertijd een zegen en een vervloeking is.

Kosawa is het symbolische slachtoffer van ’s wereld ongebreidelde zucht naar olie en geld. Het lot van de bewoners en hun kinderen is minder belangrijk dan de verkoop van vele tonnen olie, het verwerven van nog meer geld, nog meer macht. Kosawa laat ook zien hoe in een traditioneel dorp machtsverhoudingen liggen en maar moeilijk veranderen. Dat één van de meisjes uit het dorp naar de middelbare school mag en uiteindelijk zelfs naar de universiteit in Amerika is mogelijk gemaakt door die ene daad. Dat dorpelingen die geweld verafschuwen, uiteindelijk er toch naar grijpen: allemaal een consequentie van macht, corruptie, vraatzucht en die enkeling die opstond.

How Beautiful We Were is de roman over grootschalige vervuiling van natuur en de bijna onmenselijke houding die dit vraagt van de beslissers hoog in de top. Beslissers die ook nu nog niet lijken te snappen dat natuur en mens meer waard zijn dan de winst op een enkel vat olie. How Beautiful We Were is daarnaast ook een roman over de verandering die wordt veroorzaakt wanneer de moderne wereld en traditie elkaar ontmoeten.

Kosawa is een traditioneel dorp met veel gewoontes waar de dorpelingen terecht trots op mogen zijn. Het  is ook een dorp met traditionele rolpatronen: mannen zijn er voor de jacht, vrouwen koken en zorgen voor de kinderen. Jongens leven tot aan hun huwelijk een vroliljk, onbezorgd leven, meisjes gaan zodra ze voor het eerst ongesteld worden op zoek naar een man. Zonder man geen toekomst, niets ergers dan dat je te onaantrekkelijk bent en echtgenote drie wordt.

Mbue laat subtiel zien hoe met de strijd voor natuur en gezondheid toch ook een tikkeltje emancipatie het dorp insluipt. Misschien dat de komst van welwillende westerlingen ook maakt dat de positie van de vrouwen in het dorp een beetje verandert. Ze laat ook zien dat de dorpelingen weliswaar slachtoffer zijn van de omstandigheden maar toch ook wel een beetje achterblijven in voor zichzelf opkomen. Hun vasthouden aan traditie, hoe mooi dan ook in bepaalde aspecten, is niet alleen maar positief.

Mbue vertelt een verhaal dat niet geheel chronologisch verloopt. Daarvoor laat zij personages te vaak terug en vooruit kijken, gooit ze er zelf af en toe een opmerking in die al wat weggeeft over de toekomst. Het meest opmerkelijke aan de roman is het spel met perspectief. Mbue wisselt regelmatig van perspectief en benut dat om de zienswijze van personages wat meer aan de zijkant alsnog te belichten. Het meest interessante perspectief is dat van de kinderen, of liever gezegd, één specifieke groep kinderen allemaal in het zelfde jaar geboren. Deze groep kinderen pakt de Griekse-tragedie rol van ‘koor’ op zich. Geeft als groep commentaar op ontwikkelingen, vertelt als groep hoe het met bepaalde mensen afloopt, speelt als groep op een gegeven ogenblik de hoofdrol in de gebeurtenissen.

How Beautiful We Were is een knap geschreven roman die taal, structuur en het spel met perspectief inzet om één urgente boodschap te verkondigen. Mbue laat precies zien waar macht corrumpeert, waar hebzucht ontmenselijkt.  How Beautiful We Were is geen roman die je even in een namiddag leest, de boodschap – zeker in de week van Glasgow – blijft hangen, gaat niet meer weg.




zondag 7 november 2021

Carys Davies || The Mission House

Davies heeft een roman geschreven die niet zozeer gaat om gebeurtenissen als wel om relaties. Of liever gezegd, de manier waarop gebeurtenissen in ons leven ons vermogen bepalen om relaties op te bouwen. Of niet.

Hoofdpersoon Hilary Byrd is een angstig man. Ik vermoed dat hij in werkelijkheid in een hokje was geplaatst: te verlegen, een tikje autistisch. Hoe dan ook, Hilary Byrd is al zijn hele leven bang voor het leven. Hij heeft maar één goede relatie in zijn leven, die met zijn zus. Een mogelijke liefdesrelatie gedwarsboomd door zijn eigen onhandige opereren. Wij zouden zeggen dat Hilary mislukt is op zijn werk. Hij kon nieuwe eisen, luidruchtige en opdringerige collega’s en veranderingen niet aan en is daardoor ziek thuis komen te zitten. Het is absoluut verbazingwekkend dat hij ergens in zijn brein het idee heeft opgevat dat hij, zonder zijn zus, op reis moet. En dan notabene naar een land dat bekend staat om zijn drukte, om zijn overdaad aan indrukken in kleur en geur: India.

En nee, Hilary is niet op zijn plek in India. Wanneer hij hoort over een stad in de bergen waar het rustig en koel is weet hij niet hoe snel hij in de trein moet springen. Om in die trein gered te worden door de Padre, een predikant die na de dood van zijn vrouw onthand is achter gebleven. Hilary mag in het missiehuis logeren. De Padre zelf is geobsedeerd op zoek naar een man met wie zijn protegé Priscilla kan trouwen, zodat hij zeker weet dat ze in goede handen is wanneer hij om welke reden dan ook uit haar leven verdwijnt.

Bij aankomst in het dorp wordt Hilary besprongen door taxichauffeurs. Hij negeert ze allemaal, één van hen helpt hem later bij een valpartij. Hilary beloont deze Jamshed voor deze daad van vriendelijkheid door hem tot zijn persoonlijke chauffeur te bombarderen. Beide mannen gaan elke dag op pad. Er ontstaat een relatie die zeker in de ogen van Jamshed veel betekenis krijgt. 

The Mission House vertelt ons hoe Hilary vaart in het rustige, koele huis en dorp. We krijgen langzaam maar zeker een beeld van een man die het niet gered heeft in onze hectische maatschappij. Die nooit goed geleerd heeft hoe menselijk gedrag te lezen, niet weet hoe hij met andere mensen moet omgaan. Het is dan ook niet vreemd dat Hilary blijft plakken in het dorp. Natuurlijk betaalt hij de Padre een vergoeding voor een verblijf in de predikantenwoning maar toch … Er is weinig besef bij Hilary dat er een tijd van komen en van gaan is.

Niet dat de Padre daaraan bijdraagt. Hij betrekt Hilary namelijk steeds meer in het leven van hem en Priscilla. Hij hoopt dat Hilary Priscilla klaar kan voorbereiden op haar leven met Engelse les, door te leren naaien en bakken. De Padre heeft niet in de gaten dat zowel Hilary als Priscilla met deze lessen andere plannen hebben. Hilary krijgt in ieder geval het idee dat hij meer dan van harte welkom is. Hij heeft niet in de gaten dat hij bepaalde signalen totaal verkeerd interpreteert. 

The Mission House is een roman die het kleine benadrukt. Davies blinkt uit in het gedetailleerd beschrijven van mens en omgeving. Haar schrijfstijl benadrukt dat het leven uit een opeenvolging van kleine, soms positieve soms negatieve gebeurtenissen bestaat. Die opeenvolging van gebeurtenissen maakt dat het leven in de woning door lijkt te kabbelen; de hoofdstukken waarin Jamshed’s neef wordt geïntroduceerd bereiden ons voor op een verrassende wending. 

Davies heeft Hilary knap beschreven. Ik zag de man zo voor me, kon me precies voorstellen waarom hij zo sociaal onhandig handelde. Het drama in zijn leven is overduidelijk. Het is drama op een heel klein persoonlijk niveau maar daardoor niet minder navrant en invoelbaar. Hilary is niet gemaakt voor het leven in een hectische maatschappij, hij mist doodeenvoudig de competenties die daarvoor nodig zijn. Davies behandelt hem met respect, en laat daardoor zien dat deze maatschappij bepaald niet goed omgaat met de mensen die om andere dingen vragen. 

De Padre en Priscilla bleven wat meer clichés: de predikant die het beste voor heeft met de mensheid en niet ziet wat er daadwerkelijk om hem heen gebeurt, de protegé die ongemerkt een eigen leven opbouwt. De relatie Hilary – Jamshed was voor mij niet geheel helder. Ik snap niet echt waarom de oudere taxichauffeur zo gehecht raakt aan Hilary. Voor hem gaat de relatie verder dan zakelijk, voor mij werd niet duidelijk waarom dit voor Jamshed zo belangrijk was. 

The Mission House is een roman die kalm voort kabbelt totdat er opeens een verrassende wending komt die zorgt voor de nodige drama en commotie. Ik heb genoten van de manier waarop Davies gedetailleerd en zorgvuldig het leven van de hoofdpersonen tekende. Het drama in Hilary’s leven was overduidelijk aanwezig, maar door haar leefde ik mee met Hilary en hoopte ik op een bevredigende afloop voor hem.   





zondag 31 oktober 2021

Wie gaat de Booker Prize winnen?

 


Ik volg de Booker Prize intensief sinds ik mijn blogs schrijf op BooksandLiliane. De afgelopen jaren is het nog niet eerder voorgekomen dat ik alle boeken op de Shortlist met plezier heb gelezen. Er stonden altijd wel één, twee romans op de shortlist die ik absoluut niet zag zitten. Nu dus voor het eerst zes boeken waarvan ik denk ‘tuurlijk heb ik een favoriet maar als één van de andere romans wint, dan ben ik ook content’.  Een mooi gevoel is dat, dat je op het spoor gezet bent van zes boeken en dat je ze alle zes waardeert.

Als puntje bij paaltje komt weet ik wel wiens naam ik woensdag hoop te horen. Niet Anuk Arudpragasam, hoe mooi ik zijn A Passage North ook vond.  Ook niet Nadifa Mohamed, hoe onthutsend haar waargebeurde verhaal ook was. Of Maggie Shipstead, die haar lezers meevoerde in het leven van een waarlijk dappere vrouwelijke piloot. Patricia Lockwood tenslotte is ook niet de naam die ik woensdag hoop te horen. Haar eerbetoon aan haar overleden nichtje was prachtig en ontroerend maar toch.

Indien ik mocht stemmen, zou ik waarschijnlijk tot het allerlaatste moment aarzelen tussen Damon Galgut en Richard Powers. Twee heren die allebei eerder genomineerd waren voor de Booker en die ik nu allebei de prijs gun. Galgut omdat hij een roman geschreven heeft die lang in mijn hoofd bleef hangen. Over een universeel en tijdloos onderwerp, boodschap en literaire balans perfect in balans.  Powers omdat ik tot nu toe al zijn romans verslonden heb, omdat hij mij nu voor het eerst raakte. Vanaf de eerste pagina was duidelijk dat zijn roman niet goed ging eindigen, spatte de liefde maar ook de zorg van een vader voor een unieke zoon van de pagina’s af.

Gelukkig hoef ik niet te stemmen. Ik laat me woensdag verrassen. Ik zal blij zijn indien Galgut of Powers winnen. Indien de keuze op één van de anderen valt, dan is dat verdiend en gegund. Mag vaker op deze manier, heerlijk ontspannen op naar de finale.  


zondag 24 oktober 2021

Anuk Arudpragasam || A Passage North

 

Shortlist 2021

Er gebeurt weinig in A Passage North, desondanks slaagt Arudpragasam erin een geweldige hoeveelheid informatie te delen met zijn lezers. Hij heeft gekozen voor een beschouwende schrijfstijl en gebruikt die als vehikel om gedachtes, feiten en overpeinzingen te delen. Op die manier pakt hij mooie maar ook bittere en wrede momenten letterlijk en figuurlijk in. 

Hoofdpersoon Krishan ontvangt aan het begin van de roman nieuws dat de vrouw die twee jaar lang voor zijn moeder heeft gezorgd overleden is. Hij besluit haar crematie bij te wonen.  Dit bekent een lange reis per trein vanuit Colombo naar het noorden van Sri Lanka. De roman beslaat in realistische tijd niet meer dan het moment van het telefoontje tot het moment dat Krishan weer terug wandelt naar Rani’s dorp na de crematie. In de tussenliggende pagina’s 365 pagina’s deelt een beschouwende verteller Krishan’s gedachtes met ons.

Gedachtes over zijn grote liefde Anjum, een Indiase vrouw die vastbesloten was haar leven te wijden aan de minderbedeelden in haar land. Een vrouw bovendien die meer dan Krishan in staat was lief te hebben zonder verplichtingen. Ook zij heeft haar moeilijke momenten gekend in de liefde, die hebben haar alleen maar meer vastbesloten gemaakt om haar eigen, bepaald niet gemakkelijke weg te kiezen.

Gedachtes over poëzie, over literatuur. Hele passages zijn gewijd aan samenvattingen van traditionele Sri Lankaanse of Indiaanse (religieuez) verhalen. Gedachtes ook van filosofische aard. Arudpradagam springt soepeltjes van literatuur en feit over naar conceptuele overdenkingen over leven en dood, over liefde, verantwoordelijkheid. Vaak eindigend in prachtig geformuleerde overpeinzingen. 

Gedachtes ook over zijn land, Sri Lanka, de lange periode van geweld waarin Tamil Tijgers vochten met regeringstroepen. Een periode die inmiddels beëindigd is maar waar het hele eiland nog steeds de consequenties van draagt. Kirshan heeft nooit partij gekozen, hij verbleef gedurende lange tijd in het buitenland, studeerde in India. Door Anjum is hij gaan nadenken over de verantwoordelijkheid die hij zou moeten voelen voor zijn land. Na een aantal jaar in voormalig oorlogsgebied gewerkt te hebben, is hij nu weer terug in zijn ouderlijk huis. 

Rani, de overleden vrouw, woonde in oorlogsgebied en heeft de lange strijd moeten bekopen met de dood van haar twee zoons. Een drama dat zij nooit te boven is gekomen. Arudpragasam gebruikt Krishan’s overpeinzingen om keiharde feiten over de strijd te delen met zijn lezers. De martelingen die plaatsvonden in gevangenissen, het gestaalde kader van de Tijgers die ervoor kozen om zichzelf op te offeren voor de strijd. En passant vele anderen met zich meenemend in hun bomaanslagen. Arunpragasam kiest er niet voor uitvoerig in te gaan op de oorzaak van de strijd, de geschiedenis die geleid heeft tot een burgeroorlog tussen Tamils, moslims en Hindoes. Hij beperkt zich tot het beschrijven van de letterlijk en figuurlijk gapende wonden die de oorlog heeft veroorzaakt. 

A Passage North is één lange beschouwing. Arudpragasam springt met dank aan gedachtes in het hoofd van Krishan heen en weer tussen de jaren en de feiten. Krishan is niet zozeer de hoofdpersoon als wel het vehikel om de beschouwingen een plaats te kunnen geven. Er is geen sprake van een chronologische structuur, de overpeinzingen lijken bijna terloops. De ene gedachte geeft aanleiding tot een verhandeling over een ander onderwerp. A Passage North lijkt daarmee een beetje op een luchtballon die letterlijk met de wind meewaait. Omdat die luchtballon in dit geval wel begrensd wordt door het kader van de verteller verandert de wind hooguit af en toe van richting, ontaardt nooit in een stevige storm laat staan orkaan.  

Ik vermoed dat A Passage North voor veel lezers te traag, te beschouwend is. Ik vond het prettig dat met name de gruwelijkheden van de burgeroorlog behoedzaam ingepakt waren. Ik houd nu eenmaal niet van expliciete beschrijvingen van gewelddadigheden.  De gruwelijkheden zijn een essentieel onderdeel van de geschiedenis van Sri Lanka, ze konden in de roman niet ontbreken. Voor mij komen ze op deze manier harder aan dan wanneer Arudpragasam van dik hout planken had gezaagd. 

Ik snap dat deze roman de shortlist heeft gehaald. Ik heb ervan genoten, Arudpragasam heeft mij onnadrukkelijk meegenomen in het leven van een jongeman. En maakte daarmee de toestand van zijn land des te nadrukkelijker. 


 


zondag 17 oktober 2021

Nadifa Mohamed || The Fortune Men

 


Shortlist 2021

Ik vrees dat ik gemengde gevoelens heb over The Fortune Men. Ik merkte dat het moeite kostte om in de roman te komen, dat ik me de dag nadat ik het dichtgeslagen heb me afvraag of Mohamed niet teveel heeft willen doen om haar boodschap duidelijk te maken. Die kwam nu al hard aan, maar was misschien nog overweldigender geweest met meer focus.

The Fortune Men is gebaseerd op een waar gebeurd verhaal. Hoofdpersoon Mahmood Mattan is een Somalische zeeman die eind jaren vijftig in het Britse Cardiff wordt beschuldigd van de moord op een vrouw. Hij is onschuldig maar wordt toch veroordeeld en geëxecuteerd. Decennia later werd hij alsnog onschuldig verklaard; zijn executie een consequentie van keihard racisme. 

Violet Volacki is een ongetrouwde vrouw, ergens in de veertig, die de pandjeszaak van haar vader heeft overgenomen. Zij runt de winkel efficiënt, leent geld waar nodig, geeft boodschappen mee op de pof. Haar winkel staat in een niet al te veilige volksbuurt bij de haven van Cardiff. Mahmood Mattan is een jonge vent, een Somalische zeeman. Hij is in Cardiff blijven hangen, omdat hij verliefd werd op een witte Britse vrouw, Laura. Samen hebben ze drie kinderen. Op het moment van de moord is het huwelijk bepaald niet gelukkig: Laura heeft Mahmood het huis uitgezet, hij woont op kamers. 

Waar Violet en haar zus pilaren van de (Joodse) gemeenschap zijn, die na jaren hun plek in de havenwijk hebben verdiend, is Mahmood een nieuwkomer. Violet wordt gerespecteerd, haar buurtgenoten hebben wellicht zo hun ideeën over de wijze waarop ze haar geld verdient maar zien haar wel als een respectabele vrouw. Eentje die zich netjes gedraagt en zich aan de wet houdt. Dat ligt even anders bij Mahmood. Hij heeft een wat eigen kijk op wat persoonlijk bezit is en schroomt niet om hier en daar spullen te spelen, mensen een beetje op te lichten en vooral geld bij elkaar te gokken. Hij is een kleine crimineel die het zo nauw niet neemt met de wet. De politie kent hem. 

Om nu te zeggen dat Mahmood een sympathieke hoofdpersoon is? Nou nee. Hij is brutaal, op het schaamteloze af. Snapt nog niet dat een bepaald gedrag hem niet sympathiek maakt bij zijn buurtgenoten. Hij is met veel mensen in gedoetjes verwikkeld, verspeelt zijn krediet. Pas laat in de roman licht Mohamed toe dat de man niet kan lezen en schrijven, dat hij nauwelijks opleiding heeft gehad, dat hij is opgegroeid in een land waarin eigen wetten gelden. Hij snapt absoluut niet dat hij, nadat hij is gearresteerd, met zijn eigen gedrag zijn graf nog dieper graaft.

The Fortune Men is één grote aanklacht tegen racisme, dat moge duidelijk zijn. Racisme bij de politie, racisme bij de witte Britten die in Mahmood, getrouwd met  één van hen, de ideale zondebok zien. Racisme bij de rechtbank waar een onschuldige man ter dood veroordeeld wordt. Een onschuldige man helaas die het voor zichzelf behoorlijk verprutst heeft met zijn onbezonnen, onnadenkende gedrag. Praat dat iets goed? Natuurlijk niet. dat Mahmood een praatjesmaker is mag er niet toe doen.  

Als lezer sta ik daar een ietsiepietsie anders in. Ik merkte dat ik de praatjes van Mahmood niet goed kon hebben. Eigenlijk leren we de man pas goed kennen wanneer hij al lang en breed in de gevangenis zit. Dan komt zijn geschiedenis naar boven, ontdekken we waarom hij is wie hij is. In de eerste helft van de roman worstelde ik echter toch met een hoofdpersoon waar ik weinig begrip voor kon opbrengen. In de tweede helft groeide mijn begrip voor hem. 

Het hielp wat mij betreft ook niet dat ik het eerste deel van de roman vrij rommelig vond. Deze rommeligheid geeft de rommeligheid en de onrust in de buurt weer. Ik vraag me echter af of de roman niet gebaat was geweest bij een sterkere focus. Nu lijkt het alsof we twee verhaallijnen hebben, die van zussen Violet en Diana en die van Mahmood. De eerste kabbelt na de door van Violet nog even door en verzandt dan ergens. Die van Mahmood wordt naarmate de roman vordert sterker en overtuigender. Op dat moment werd ik eindelijk echt gegrepen door de roman. Het beroerde is dat ik ook in de rommeligheid zeker pareltjes van schrijfkunst ontdekte. Er zijn vele hoofdstukken waarin ze laat zien dat ze prachtig proza kan afleveren, vaak van een meer beschouwend karakter. 

Gemengde gevoelens dus. Afschuw dat iemand op zo’n manier aan zijn einde komt, onvrede met het feit dat Mohamed zijn zaak met meer focus nog aangrijpender had kunnen neerzetten. Ik kan me voorstellen dat er mensen zijn die juist gecharmeerd zijn van haar gekozen aanpak, die juist de meerwaarde van de rommeligheid zien.  Die zullen The Fortune Men als de ideale kandidaat voor de Booker zien. 





zondag 10 oktober 2021

Richard Powers || Bewilderment

 


2021 Shortlist

 Ik heb volgens mij alles van Richard Powers gelezen en elke keer laat de man me weer versteld staan. Dit keer ook. Toch is Bewilderment niet perse een typische Powers. Meestal grossiert de schrijver in ingewikkelde verhaallijnen met meerdere perspectieven die tegen het einde naadloos in elkaar gevlochten blijken. Bewilderment heeft eigenlijk maar één verhaallijn. Die grijpt je echter vanaf de eerste pagina letterlijk bij je keel. Powers speelt voor het eerst met emotie, en hoe.

Theo Byrne en zijn zoon Robin zijn de belangrijkste personages in Bewilderment. Echtgenote en moeder Aly, dodelijk verongelukt toen ze een uitweek voor een dier, is in hun hoofd en hart alom aanwezig. Bewilderment wordt verteld vanuit het perspectief van Theo; Robin stelt vragen, maakt opmerkingen; typografisch duidelijk herkenbaar doordat ze cursief zijn.

Na een bijna gelukzalig begin met vader en zoon die tijdens een lang weekend ergens in de bergen de sterrenhemel bewonderen, blijkt op pagina vier het probleem. Robin is een kind met een etiketje, een rugzakje. Hij heeft woedeaanvallen, is dan niet in bedwang te houden. Zijn school wil dat hij aan de medicijnen gaat. Vader Theo weigert, al is het maar omdat hij het niet eens met de diagnoses van artsen en onderwijzers. Hij ziet dat Robin ongelukkig is en worstelt maar zoekt verwoed naar een alternatief.

Dat alternatief komt in de vorm van een experimentele behandeling die het midden houdt tussen EMDR, mindfulness en Zen. Samenkomend in een computerprogramma. Robin lijkt te gedijen onder de behandelingen en het succes neemt zelfs toe wanneer hij via de computer in een eerder opgenomen experiment een soort energiegolven van zijn moeder moet zien te volgen (sorry, beter weet ik het niet te omschrijven). Robin verandert van een onhandelbaar jongetje in een kind dat zijn emoties onder controle heeft en het leven steeds beter aan kan.

Robin is echter nog steeds geen standaard kind. Hij eist van zijn vader dat die hem thuis les geeft, verdiept zich in de natuur en raakt op een toch niet helemaal fijne manier geobsedeerd door de teloorgang van het milieu op de aarde. Mede beïnvloed door wat hij tijdens de behandeling van zijn moeder meekrijgt en de beelden van Greta Thunberg, wordt hij activist. Een activist die nog steeds kind blijkt en niet snapt hoe de wereld werkt. Keer op keer is hij bitter teleurgesteld wanneer hij merkt dat mensen hem vertederend vinden maar hem bepaald niet serieus nemen.

Ik vermoed dat Theo in zijn jeugd ook een etiketje gehad heeft. Hij is wetenschapper en zoekt samen met een grote groep wetenschappers naar leven in het heelal. Het echte leven doorziet hij niet geheel. Hij voorziet ontdekte planeten van een geschiedenis en een verhaal. Hoe hij dat doet wordt mij nooit helemaal duidelijk, hij boeit mij net zo met de verhalen over de verre planeten als zijn zoon. Niet vreemd dat die niet helemaal past binnen het reguliere aanbod op zijn school.

De verhaallijn is helder: Powers neemt ons mee in het leven van Theo en Robin. Hij doorspekt hun tijdslijn met wetenschappelijke elementen uit Theo’s carrière, naarmate de roman vordert neemt ook het aantal kritische opmerkingen en voorvallen over het politieke klimaat toe. Powers blijkt dan zelf ook een beetje de activist: het moge duidelijk zijn dat hij geen fan was van de vorige president van de Verenigde Staten, zonder diens naam ook maar een enkele keer te noemen. In zijn roman  neemt Powers de vrijheid om te laten zien dat het allemaal nog erger had gekund.

Bewilderment is doordrenkt van wanhoop. Powers bereikt dat niet met uitbundige uitingen maar door subtiele frases in de conversaties die vader en zoon hebben, door gedachtes die Theo heeft. De hele roman ademt Theo’s angst dat het niet goed zal gaan met Robin. Het is zijn eigen wanhoop dat hij het zonder echtgenote Aly niet aan kan, de toenemende zekerheid dat Robin speciaal is, de angst dat hij niet kan verhinderen dat het speciale van Robin ontaardt in negativiteit, alleen maar onder controle te houden met medicijnen die Robin afvlakken.

Bewilderment is een knap geschreven roman waarin Powers wederom laat zien dat hij structuur (alleen maar korte hoofdstukken), schrijfstijl (geweldige samengestelde zinnen waarin geen woord of komma verkeerd staat)  en inhoud weergaloos weet te combineren. Alles draait om de pogingen van Theo om zijn zoon te behouden zoals hij is. Bewilderment is daarmee de roman geworden waarin Powers op magistrale wijze de wanhoop van een vader tot tweede verhaallijn maakt . Emotie en feitelijke gebeurtenissen leiden samen tot een hartverscheurend einde dat je vanaf het begin voelt aan komen.

Oftewel: ik was vanaf het eerste moment in de ban van Bewilderment. Powers bewijst met deze roman dat hij tot de top behoort. Een terechte plek op de shortlist, wat mij betreft een grote kanshebber voor de Booker Prize.



 

zondag 3 oktober 2021

Damon Galgut || The Promise

 


Shortlist 2021

 

Galgut heeft een knappe roman geschreven waarin we via de perspectieven van vier hoofdpersonen niet alleen een blik kunnen werpen op hun levens maar ook vrij subtiel de situatie in Zuid-Afrika meekrijgen. Wanneer precies is niet geheel duidelijk, dat Zuid-Afrika op het punt van veranderen staat wel.

De familie Swart staat centraal in The Promise. Galgut heeft hun verhaal opgesplitst in vier delen: Ma, Pa, Astrid en Anton. Waarom hij heeft gekozen voor deze indeling, wordt vanzelf duidelijk. Alleen dochter Amor ontbreekt in deze structuur. Haar perspectief komt echter zeker ook aan bod. Dat is namelijk het meest intrigerende element van The Promise. De wijze waarop Galgut voortdurend heen en weer springt tussen perspectieven. Soms zelfs middenin een alinea. Hij begint met Pa, springt over naar de predikant die naast hem staat en dan weer terug naar Pa. Als lezer ben je dus voortdurend alert op wiens perspectief nu aan bod is. Dat van één van de personages of misschien zelfs de verteller.

De verteller in dit geval is niet alwetend. Hij/zij is eerder een buitenstaander die van tijd tot commentaar geeft, reflecteert op de situatie, nooit wordt betrapt op opmerkingen als ‘als Amor had geweten dat …, dan…’.  Deze verteller voegt een extra laag toe aan de roman, zorgt ervoor dat de persoonlijkere perspectieven van de personages in een groter geheel geplaatst worden. En dat werkt buitengewoon goed.

De familie Swart wijkt af van het gemiddelde Zuid-Afrikaanse witte gezin. Moeder is van origine Joods en blijkt op haar sterfbed teruggekeerd naar haar oude geloof. Een bron van ergernis voor haar echtgenoot die volledig in de ban is van een bepaald manipulatieve predikant. Moeder is ook degene die op haar sterfbed haar echtgenoot de belofte afdwingt dat hun hulp in de huishouding, Salome, het huis krijgt waarin zij al jaren woont. Dochter Amor is de enige die vervolgens deze belofte wil invullen. Het feit dat haar familie de doodswens van haar moeder negeert zorgt voor een definitieve breuk met de familie.

Wat knap is aan The Promise is dat Galgut er met een minimum aan informatie in slaagt om de familieleden te schetsen. Hij heeft geen uitvoerige beschrijvingen nodig om hen te typeren. Consequentie hiervan is dat er weinig tot geen sprake is van karakterontwikkeling maar dat doet er dit in geval niet toe. De familieleden staan niet op zichzelf, ze representeren elk een type Zuid-Afrikaan of zelfs wereldbewoner dat de lezer zou kunnen herkennen.

The Promise is een knap opgebouwde roman waarin Galgut fantastisch speelt met de stijlelementen die hij tot zijn beschikking heeft. De perspectiefwisselingen in combinatie met de karaktertyperingen leveren een scherpe roman op die in weinig woorden heel veel vertelt. De vele perspectiefwisselingen dragen bovendien bij aan een zekere lichtheid in de roman, iets dat gezien het best wel pittige onderwerp welkom is.

The Promise is het type roman dat in je hoofd blijft hangen. Het onderwerp is universeel en tijdloos. Galgut is gelukkig het type schrijver bij wie de literaire kwaliteit niet ondergeschikt raakt aan de boodschap. Hij slaagt erin ze te verenigen en levert zo een prachtige roman af. Zeker een kanshebber voor de Booker dit jaar.



zondag 26 september 2021

Nick Bradley ||The Cat and the City

Soms ontgaat een roman je volledig en krijg je op je verjaardag zomaar opeens een pareltje in je schoot geworpen. The Cat and the City was aan mijn aandacht ontsnapt, gelukkig kon ik in de  herkansing. 

Twee hoofdpersonen in The Cat and the City: Tokio en een lapjeskat. De roman is eigenlijk een verhalenbundel maar dan wel eentje waarin steeds herkenbare elementen uit andere verhalen oppoppen. De kat bijvoorbeeld, die is in elk verhaal aanwezig. En Tokio natuurlijk. Een stad aan de vooravond van de Olympische Spelen (maar nog duidelijk voor Corona) waarin oude en nieuwe wereld met elkaar in botsing raken, bewoners een plek proberen te vinden in een omgeving die menselijk contact niet stimuleert.

Bradley heeft verhalen over uiteenlopende personages gebundeld en tot één geheel samengebracht. Soms door een toevallige ontmoeting in een café, soms omdat personages uit verschillende verhalen in een later verhaal samenkomen. Op die manier slaagt Bradley erin samenhang te creëren en tegelijkertijd behoudt hij de ruimte om totaal uiteenlopende verhalen te vertellen. De kat is de consequente rode draad, in elk verhaal aanwezig. Soms alleen op een foto, soms bijna als hoofdpersoon.

Tokio komt naar voren als een bruisende metropool maar wel eentje die hoge eisen stelt aan haar bewoners. De stad is druk, in beweging, de Japanse maatschappij is veeleisend als het om werk maar ook sociale werkcontacten gaat, woonruimte is lastig te vinden, voor buitenstaanders is steeds minder plaats. De komst van de Olympische Spelen maakt dat de stad opgeruimd, opgeknapt en vernieuwd wordt. Of iedereen daar blij mee is, is maar de vraag.

Bradley laat ons kennismaken met hardwerkende mensen die hun stinkende best doen om een leven op te bouwen in de stad. Hij neemt ook een uitstapje naar de onderwereld met zwervers en criminelen. Hij geeft ook een inkijkje in de problemen die (jonge) mensen hebben om bestendige relaties op te bouwen. Carrières die veel tijd vragen maar ook de diepgewortelde Japanse cultuur die het voor vrouwen bijvoorbeeld moeilijk maakt om een gelijkwaardige relatie op te bouwen met een man. De verhalen tikken alles bijna terloops aan.

Het knappe van The Cat and the City is dat Bradley erin slaagt bijna lichtvoetig door de verhalen heen te lopen maar dan toch steeds diepere problematiek aan te tikken. Bijna speels maar wel zo dat je als lezer voortdurend alert blijft op die diepere, wat duistere onderlaag. The Cat and the City is niet zomaar een vermakelijk verhaal, de verhalen duiden keer op keer op een diepere onderlaag. Die onderlaag is uiteindelijk de kracht van The Cat and the City; subtiel verwerkt maar duidelijk aanwezig. En ach ja, het is natuurlijk hartstikke leuk dat die kat net als mijn Sophietje en Tinker een eigenwijze lapjeskat is. Geen uitleg nodig voor de lapjeskatfan.







zondag 19 september 2021

Maggie Shipstead || Great Circle

 


Shortlist 2021

Shipstead heeft een ambitieuze roman geschreven. Eentje waarin ze de levens van twee vrouwen aan elkaar koppelt en ondertussen ook nog eens de geschiedenis van vrouwen in de luchtvaart uiteenzet. Hoofdpersoon Marian Graves is één van de pionieren die vliegen voor vrouwen mogelijk maakt, Hadley Baxter speelt haar jaren later in de verfilming van haar leven.

Om maar meteen met de deur in huis te vallen. Op een gegeven ogenblik vroeg ik me waarom Shipstead Hadley had toegevoegd. De roman draaide overduidelijk om Marian, haar karakter werd oneindig veel beter uitgewerkt dan dat van Hadley. Die kwam er eigenlijk een beetje bekaaid van af, in pagina’s en ontwikkeling. Shipstead zet met Marian een volwaardig uitgewerkt personage neer, haar leven en karakter ontvouwen zich pagina voor pagina.

Hadley daarentegen blijft een beetje hangen in het cliché van een jonge actrice die kampt met vooroordelen tegen haar knappe uiterlijk en zich te vaak in de nesten werkt door alcohol en onbezonnen sexuele escapades. Marian’s rol heeft ze hard nodig om de wereld te laten zien dat ze echt een serieuze actrice is. Omdat ze duidelijk op het tweede plan staat in de roman ontbreekt verdere verdieping. Pas op het allerlaatst blijkt waarom Shipstead haar aanwezigheid in de roman nodig vond. Om heel eerlijk te zijn, een beetje een trucje was het wel.

Daar staat tegenover dat Shipstead in Marian Graves een prachtige hoofdpersoon heeft geschapen. In het lijvige Great Circle leren we haar uitgebreid kennen: van klein meisje tot aan haar laatste ademsnik. Opgevoed door haar oom, kunstschilder en gokker;  een geïsoleerd leven met haar tweelingbroer Jamie en buurjongen Caleb en al vroeg in een redelijk onorthodoxe jeugd de ontdekking dat ze maar één ding wil: vliegen. En daar zet Marian een heleboel voor opzij. Het is een passie die ze uiteindelijk bekoopt met haar leven (geen verrassing: dat is vanaf het begin van de roman namelijk duidelijk).

Shipstead kan door Marian een belangrijke andere rode draad aan het verhaal toevoegen: de geschiedenis van vrouwen in de luchtvaart. Ze laat ons zien hoe deze eerst geen voet aan de grond kregen (of liever gezegd, teveel aan de grond), in de Tweede Wereldoorlog hun kans grepen en daarna nog steeds door mannelijke piloten zoveel mogelijk geboycot werden. En desondanks willen vliegen. Die passie doordrenkt de hele roman, bepaalt niet alleen Marian’s leven maar ook dat van andere vrouwen in de luchtvaart.

Shipstead beschrijft het leven van Marian en gedeeltelijk dat van Hadley. Dit betekent dat er veel personages en veel gebeurtenissen een plek krijgen in Great Circle. Het is de verdienste van Shipstead dat ze haar roman overzichtelijk heeft weten te houden. De duidelijke structuur helpt. Shipstead gaat redelijk chronologisch door het leven van Marian heen en voorziet elk hoofdstuk van een duidelijke tijds- en plaatsaanduiding waardoor steeds helder is waar en wanneer gebeurtenissen zich afspelen. Hadley’s tijdzone is beperkt: slecht één – twee jaar. De lezer weet dat één van haar hoofdstukken begint omdat deze slechts voorzien zijn van een beeldende hoofdstuktitel.

Zoals gezegd, een ambitieuze roman. En ik moet zeggen, Shipstead is behoorlijk goed in geslaagd mijn aandacht vast te houden en me te boeien. Het interessante leven van Marian is daar natuurlijk ook voor een belangrijk deel debet aan maar ook Shipstead’s duidelijke structuur en soepele schrijfstijl. Dat zorgt er voor dat de complexiteit van de roman niet strandt in moeizaam maar keer op keer verrassingen oplevert. Je moet er even voor gaan zitten maar Great Circle beloont de lezer die niet opziet tegen een paginaatje of 600.



 

zondag 12 september 2021

Rumaan Alam || Leave the World Behind

Veel positieve recensies over en positieve reacties Leave the World Behind. Voor een deel snap ik die: Rumaan Alam slaagt er deskundig in om het handelen van mensen in een crisissituatie duidelijk te maken, de steun die zij al dan niet bij elkaar zoeken. Het zal wel aan mij liggen dat ik die alwetende verteller af en toe behoorlijk irritant vond.

In Leave the World Behind gaat het gezin van Amanda en Clay op vakantie; samen met kinderen Archie en Rose nemen ze hun intrek in een luxe vakantiewoning ergens op Long Island. De eerste dagen gaan uitermate plezant voorbij, dan worden hun rust midden in de nacht verstoord. Voor hun deur staan de eigenaren van hun vakantiewoning, G.H. en Ruth. Een ouder echtpaar dat claimt dat ze in verband met een stroomstoring in New York gedwongen zijn om uit te wijken naar hun tweede huis. Hoewel de stroomstoring Long Island niet heeft getroffen, blijken internet, tv ed niet te werken. De twee gezinnen zijn afgesloten van de wereld en het nieuws. 

De stroomstoring blijkt niet tijdelijk, de gezinnen zijn op elkaar aangewezen. Ook wanneer er vreemde dingen gebeuren: angstaanjagende geluiden, zoon Archie die opeens doodziek wordt. Er is duidelijk iets aan de hand, maar wat.

De twee gezinnen zijn op elkaar aangewezen maar het is duidelijk dat dit niet vanzelf gaat. Niet zo vreemd, wanneer je nietsvermoedend de deur open doet en mensen claimen dat het huis van hen is. Het enige bewijs is eigenlijk het feit dat ze precies weten wat waar ligt. En dus de dure, verstopte whisky, tevoorschijn toveren. Er zit een onderliggend addertje in het wantrouwen van Amanda en Clay, een addertje waar zij zich allebei bewust van zijn: G.H. en Ruth zijn zwart, Amanda en Clay vragen zich voortdurend af in hoeverre dat hun oordeel beïnvloedt. Daar komt nog bij dat G.H. goochelt met financiën en daardoor stinkend rijk geworden is, terwijl Amanda en Clay ondanks hun goede banen zich nauwelijks uitspattingen kunnen veroorloven. 

Naarmate de situatie vordert, veranderen de onderlinge verhoudingen. Waar G.H. en Ruth eerst een beroep deden op Amanda en Clay, draaien de rollen om. Amanda en Clay hebben de hulp nodig van het oudere echtpaar. Die hulp word zeker door Ruth niet even van harte gegeven. Zij maakt zich zorgen om haar eigen dochter en kleinkinderen, wil niet dat G.H. haar verlaat om Archie naar een dokter te brengen. Ze ergert zich bovendien gruwelijk aan de ietwat slordig aangelegde Amanda en Clay die een spoor van troep achter zich laten. 

Alam wisselt in de roman voortdurend van perspectief. Alle in de roman voorkomende personages komen aan de beurt. Soms langere tijd, soms wisselt het perspectief na één paragraaf al weer. Dit werkt, het maakt dat de lezer een behoorlijk goed beeld krijgt van wat er in het huis gebeurt en hoe iedereen reageert op de onbekende dreiging die in de lucht hangt. Alam werkt daarnaast met een alwetende verteller die stelselmatig interrumpeert en kennis met ons deelt. Zo komen we te weten dat chaos heerst in New York, dat er al vele doden gevallen zijn. Dat het maar de vraag is of natuurlijke omstandigheden tot de stroomstoring geleid hebben; er lijkt een gewapend conflict te zijn ontstaan.

Ik vond de alwetend verteller vooral irritant, omdat deze mij voortdurend op een in mijn eigen ogen lichtelijk kinderachtige manier een wortel voorhoudt. Ik ben er niet zo van dat de verteller opmerkingen maakt als ‘indien Amanda had geweten dat er in New York doden vielen …, indien iedereen had geweten wat dat akelige geluid nu echt betekende …’.  Zoals gezegd, irritant.

Alam is er zeker in geslaagd een roman te schrijven waarin een onbekende dreiging mensen in elkaars armen drijft en te schetsen hoe onbekenden mensen in zo’n situatie, met alle onderliggende tonen van kleur- en klasseverschil, op elkaar reageren. Die alwetende verteller had hij wat mij betreft ietwat minder alwetend mogen laten.