zondag 30 juni 2019

Etaf Rum || A Woman Is No Man

De titel vat Rum’s roman mooi samen: een vrouw is geen man en zal dat ook nooit worden. Er is nu eenmaal verschil en daar valt niets aan te doen. De vrouw is er voor het gezin, mag door haar echtgenoot zwaar mishandeld worden maar wordt wel geacht de volgende dag zijn ontbijt, lunch en avondeten zonder morren voor hem neer te zetten. Alleen zonen tellen. Die pamper je aan alle kanten, hun zussen huwelijk je uit zodra dat ook maar enigszins kan. Zo doen we dat nu eenmaal. Tenminste, indien je de pech hebt geboren te zijn als vrouw in een traditioneel Palestijns gezin. In New York, Brooklyn.

Etaf Rum is de stem van vrouwen in traditionele Palestijnse gezinnen, al generaties wonend in Brooklyn waar ze er vooral voor waken Palestijns te blijven. Moeders houden hun dochters, en zij op hun beurt hun dochters, in een ijzeren klem onder het motto ‘vooral de familie niet tot schande zijn’. En dat ben je al snel: de blauwe plekken niet (proberen te) verdoezelen onder dikke lagen make-up, zonder vader/broer/echtgenoot op straat lopen, eten net niet goed genoeg bereiden en de grootste schande van allemaal: alleen maar meisjes baren. Dat is het lot van Rum’s hoofdpersoon Isra.

Zij is opgegroeid in het thuisland in een zwaar traditioneel gezin waarin de vader alles bestiert en de moeder gedwee alles doet wat hij vraagt. Bijvoorbeeld haar dochter laten geloven dat dit de enige echte manier van leven is en haar op jonge leeftijd uithuwelijken aan de oudste zoon in een Palestijns gezin dat in Brooklyn woont. Daar wacht Isra een nare verrassing: in Brooklyn heeft ze nog minder vrijheid dan thuis. Ze is de slaaf van het gezin die het huishouden moet doen en al het eten moet koken. En ondertussen zonen moet baren en kinderen moet opvoeden. Schoonmoeder Fareeda leunt tevreden achterover, zij kan eindelijk uitrusten.

Rum vertelt de roman afwisselend vanuit het perspectief van Isra, haar dochter Deya, Fareeda en af en toe schoonzus Sarah. Dit maakt het mogelijk dat Rum springt in tijd. Van een net uitgehuwelijkte Isra naar dochter Deya als puber. Wat er met Isra gebeurt, kan daardoor in stappen worden verteld. Rum kan bovendien duidelijk maken dat in de twee decennia die de roman beslaat nog niets veranderd is. De wereld van Deya is zo mogelijk zelfs nog beperkter en strenger dan die van Isra. Haar oma Fareeda doet er alles maar dan ook echt alles aan om ervoor te zorgen dat Deya en haar drie zussen zich gedragen als keurige, traditionele Palestijnse meisjes en geen Amerikaanse meiden worden. En dat lukt haar aardig, totdat Deya’s ogen geopend worden.

Isra, Sarah en Deya lezen, heel veel. Ze gebruiken boeken als inspiratie, als vlucht uit het dagelijks leven. Isra vraagt zich regelmatig af of ze niet beter af zou zijn zonder de boeken die haar laten zien dat een ander leven mogelijk is. Een leven waarvoor jezelf verantwoordelijkheid moet nemen. En niet, zoals Fareeda al jaren doet, al het kwade dat je overkomt toeschrijven aan een 'djinn’.

Niet dat de mannen het altijd zoveel eenvoudiger hebben. Isra’s echtgenoot moet als oudste zoon zijn complete familie onderhouden terwijl zijn twee jongere broers verwend worden. Haar schoonvader draagt een levenslang trauma met zich mee door wat er in zijn geboorteland gebeurd is (waardoor hij zijn plicht naar zijn gezin niet heeft kunnen vervullen). De oplossing voor beide heren: drank en je ongenoegen op je echtgenote uit kuren. Zo doen we dat nu eenmaal.

A Woman Is No Man wordt alom bejubeld. Ik vrees dat daarbij vooral de tot nu toe ongehoorde stem van Palestijnse vrouwen in traditionele gezinnen in Amerika telt. Niet de literaire merites van de roman. Die zijn er namelijk niet. Rum is op zijn zachtst gezegd een wat onbeholpen schrijfster die gekunsteld mooi probeert te schrijven maar daar helaas niet echt in slaagt. De oppeppende, inspirerende bijna zelfhulpboekachtige ‘kijk zo won ik mijn strijd’ teksten helpen niet mee. De vele stichtelijke overwegingen van Isra en Deya over verantwoordelijkheid, keuzes, familie of ik, traditie of vooruitgang maken het er niet beter op. De dames zijn geen echte personages maar prototypes.

Oftewel. Wil je een boek lezen dat je vertelt hoe slecht Palestijnse vrouwen in hip en trendy Brooklyn het nog steeds hebben? Vooral A Woman Is No Man lezen. En huiver. Ik voorzie heel veel prijzen op basis van de boodschap. Ben je daarnaast ook nog op zoek naar goed uitgewerkte hoofdpersonen, mooi geschreven zinnen, spannend proza? Sla A Woman Is No Man dan gerust over. Je zult het bepaald niet met plezier lezen.


zondag 23 juni 2019

Anne Tyler || Clock Dance

Is CLock Dance verrassend, vernieuwend of origineel? Nee, allemaal niet. Heb ik het desondanks met veel plezier gelezen? Een volmondig ‘ja’. Tyler is namelijk de schrijfster bij uitstek om alledaagse mensen in alledaagse, veelvoorkomende omstandigheden op een plezierige, bijna ingetogen wijze te portretteren. En dat werkt elke keer.

In Clock Dance leren wij onze hoofdpersoon, Willa, kennen als jong meisje. Tyler neemt ons in vogelvlucht mee door haar leven en laat ons vervolgens landen bij Willa als zestiger, in haar tweede huwelijk. Eén daad van rebellie heeft Willa’s leven een bepaalde kant opgestuurd, een kant waar ze haar onafhankelijke kant langzaam maar zeker heeft opgeofferd aan echtgenoot en kinderen. Voor de tweede keer getrouwd met een zelfde type man ontstaat de twijfel.

Precies op het juiste moment moet Willa de ex van haar zoon Sean te hulp springen: zij is neergeschoten en haar dochter dreigt alleen thuis achter te blijven. Ondanks het feit dat deze dochter geen enkele relatie heeft tot Willa (ze is niet Sean’s kind) besluit ze toch te gaan helpen. Echtgenoot Peter stapt tegenpruttelend op het vliegtuig en gaat mee. Het leven van Willa wordt daarna nooit meer hetzelfde.

Willa blijkt als een vis in het water in het huishouden van haar zoon’s ex en realiseert zich steeds meer dat ze eigenlijk niet terug wil. Nadat Peter mopperend op het vliegtuig terug is gestapt, nog steeds verbolgen omdat zijn altijd zo volgzame echtgenote hem opeens niet gehoorzaamt, begint Willa pas echt te genieten. Of ze ooit nog naar huis terugkeert, laat ik natuurlijk in het midden. Belangrijker is dat Tyler op subtiele en ingetogen wijze signalen geeft waaruit blijkt hoe onvervuld Willa’s leven eigenlijk was en hoe gelukkig ze zich voelt nu haar leven weer zin begint te krijgen.

Zoals gezegd, Clock Dance is net als voorafgaande romans van Tyler bepaald niet wereldschokkend. Tyler stelt geen grootse drama’s aan de orde, ze beschrijft levens die net zo makkelijk aan één van haar lezers hadden kunnen toebehoren. Haar vermogen om zich in te leven in haar hoofdpersonen en daarmee haar lezers maakt dat Tyler de juiste noot aanslaat. Zij laat ook in Clock Dance zien dat die alledaagse zaken, die dingen die wij allemaal zouden kunnen meemaken, de moeite van het beschrijven waard zijn.

Willa is geen vrouw die de barricades opgaat, ze verovert niet stormende weg de wereld, ze volgt gewoon haar eigen weg met alle voorkomende pijn, tegenslag en ook blijdschap.  Ze is herkenbaar en daarmee een hoofdpersoon met wie Tyler’s lezers zich snel kunnen identificeren. Ze had je buurvrouw kunnen wezen. Zoals gezegd, juist het alledaagse – maar dan wel heel goed in die vloeiende Amerikaanse schrijfstijl geschreven, maakt deze roman de moeite meer dan waard.






zondag 16 juni 2019

Caroline O’Donoghue || Promising Young Women

De titel is lichtelijk misleidend of wellicht ironisch bedoeld. Indien Promising Young Women iets duidelijk maakt, dan is het dat de hoofdpersoon bepaald geen succesvolle ‘potential’ is. Eerder het omgekeerde: ze raakt volledig de kluts kwijt door een affaire en verliest haar werk, haar gezondheid en bijna haar verstand. Zucht.

Volgens O’Donoghue is Promising Young Women een boek over vrouwen en hoe die samenwerken. Hm, ik had toch echt de indruk dat ik een boek aan het lezen was over jonge vrouwen die vooral niet samenwerken en zich laten verleiden, letterlijk en figuurlijk, door de succesvolle mannen om hen heen. Hoofdpersoon Jane zet haar vriendschappen met collega’s Darla en Becky op het spel voor een affaire met rokkenjager Clem. Eerder heeft ze al vriendschappen verwaarloosd toen ze ging samenwonen met het haar vriend (die nu voor iemand anders gekozen heeft).

Korte samenvatting: Jane werkt bij een succesvol reclamebureau en krijgt na enkele jaren eindelijk de kans om promotie te maken. Ze vindt twee mannen aantrekkelijk maar kiest enigszins onbesuisd voor de ‘gevaarlijke’, getrouwde man: Clem. Zodra ze iets met hem begint, gaat het achteruit met haar. Ze maakt in eerste instantie indruk op het werk met zinvolle scherpe bijdragen aan campanges, daarna lijkt haar leven door Clem negatief beïnvloed te worden. Hij zuigt letterlijk en figuurlijk alle energie en leven uit haar. Na enkele weken is Jane nog maar een schim van zichzelf.

Naast haar werk bij het reclamebureau schrijft Jane ook een blog waarin zij problemen van mensen oplost. In dat blog begint zij vreemde reacties te krijgen die erop duiden dat iemand weet dat zij een affaire heeft met Clem. Werkelijkheid en fantasie beginnen dan door elkaar te lopen. In een soort psychotische staat begint Jane steeds meer te raaskallen op haar blog, wat natuurlijk voer is voor al haar lezers. 

O’Donoghue presenteert de liefde van Jane voor Clem als een soort verslaving: hij zuigt haar als een vampier leeg, zij is lichamelijk en psychisch van hem afhankelijk. Een frisse jonge meid verwordt tot een soortement verslaafde. Wees gerust, uiteindelijk komt alles goed. De roman doorloopt namelijk keurig alle fasen van dreiging naar de uiteindelijke catharsis. Natuurlijk komt Jane op tijd tot inzicht, laat zij Clem voor wat hij is en kiest ze voor een zinvolle carrière als hulpverlener. De enige vrouw op een hoge positie in het reclamebureau maakt haar bovendien duidelijk dat Clem binnen dat bedrijf nooit zal doorgroeien: hij heeft de potentie niet, de jonge vrouwen om hem heen herkennen dit helaas nog niet.

Oftewel, de clichés buitelen over elkaar heen. Ik dacht eerst dat Promising Young Women ‘chick lit was maar realiseerde me al snel dat het eerder om een ‘coming of age’ roman ging. Bepaald niet de beste die ik ooit gelezen heb. De hoofdpersonen zijn bepaald niet origineel en blijven steken in rollen, de manier waarop werkelijkheid en fantasie door elkaar gaan lopen niet overtuigend. Alles gaat te snel. Ik geloof best dat een verkeerde liefde desastreuze gevolgen kan hebben maar in het geval van Jane gaat alles wel heel snel. Of wacht, was dat omdat Clem natuurlijk alleen maar het zetje was voor de zenuwinstorting die eraan zat te komen …. Juist, nog een cliché.




maandag 10 juni 2019

Jonathan Coe || Middle England

Tja, wat zal ik zeggen. Coe haalt hoofdpersoon Benjamin Trotter weer van stal en maakt hem onderdeel van het Brexitcircus. En hoe. Trotter en zijn vrienden nemen ons op weergaloze wijze mee in de worsteling van Engeland en de keuze die het land beheerst: Brexit? Ja of nee?

Benjamin Trotter, de hoofdpersoon van eerdere succesvolle romans van Coe, is inmiddels wat jaartjes ouder. Hij is gescheiden en is de belichaming van ‘Escape to the Country. Hij heeft zijn Londense flat voor een kapitaal verkocht en woont nu in een oud pand aan een typisch Britse rivier. Op het moment dat de roman begint is zijn moeder net overleden. Zijn familie en vrienden verzamelen op het platteland. In de roman die volgt spelen naast Brexit ook de dagelijkse beslommeringen van mantelzorgers een rol (wat doe je met je oude vader die eigenlijk meer verzorging nodig heeft dan je kunt bieden) maar ook de vraag hoe je na je vijftigste je leven nog zinvol kunt invullen?

Trotter, door de winst op zijn huis in staat tot rentenieren, verdeelt zijn tijd tussen zijn vader en de roman die hij al decennia aan het schrijven is. Wanneer een groep vrienden hem dwingt om deze danig in te korten, wordt de roman tot zijn stomme verbazing genomineerd voor de Man Booker Prize. A Rose Without a Thorn vertelt over de liefde van Benjamin voor zijn enige liefde Cicely, de roman laat ook pijnlijk zien dat Benjamin blind is voor de liefde die zich op een dienblaadje aanbiedt.

Sophie Trotter, nicht van, worstelt ondertussen met haar eigen realiteit. Ze is getrouwd met een man die in de Brexit-kwestie nogal rechtse ideeën blijkt te hebben, dan wordt ze ook nog het slachtoffer van een #metootje. Ze heeft een lichtelijk denigrerende opmerking gemaakt tegen een weifelende transgender en wordt na een klacht geschorst op te universiteit waar ze lesgeeft. De transgender in kwestie staat erbij en kijkt er verbijsterd naar. Echtgenoot Ian ziet in de schorsing het bewijs dat al die correcte goeddoeners in werkelijkheid hypocrieten zijn.

Het meest amusante in Middle England zijn de gesprekken die Doug, vriend van, heeft met Nigel, de politieke assistent van David Cameron. De zinnen die uit Nigel’s mond komen, laten de ironie en de kromheid zien van de politiek. Hij praat alles recht wat krom is en slaagt erin dingen die hij eerst glashard ontkende vervolgens als de enige echte waarheid te presenteren. Zijn adoratie voor zijn premier is enorm, de val die beiden daarna maken keihard. Doug zelf heeft de grootste verrassing van de roman in petto: ondanks zijn eigen voorkeur voor Labour valt hij voor een rechtse politica met wie hij zeer gelukkig wordt. Samen vormen ze het ideale huwelijk tussen rechts en links. Ietwat van dik hout zaagt men planken maar wel leuk bedacht.

Is Middle England die beste roman die ik lange tijd gelezen heb? Nee, niet echt. Laat de roman zien hoe een land kan verzeilen in een absurde, beschamende (politieke) situatie? Absoluut. Laat de roman door de hoofdpersonen en de mensen die zij ontmoeten zien hoe de redeneringen van voor – en tegenstemmers elkaar nooit lijken te raken? Ook absoluut. Om een vermakelijk beeld te krijgen van een land dat worstelt met de onnavolgbare consequenties van een politieke blunder moet je Middle England vooral lezen.



zondag 2 juni 2019

Ali Smith || Spring

Ik moet af en toe iets over het verloop van de roman vermelden.

Spring is het derde seizoen in Smith’s seizoenenkwartet. Een roman die op het eerste gezicht weinig relatie heeft tot de twee voorgangers Autumn en Winter. Je zou de voorzichtige conclusie kunnen trekken dat de drie romans menselijke relaties in tijden van maatschappelijke verandering en daarmee onrust gemeen hebben. En dat bouwt op. Waar in Autumn de keuze van Britten om zich af te zonderen van de wereld gesymboliseerd werd door een hek langs de kust, draait Spring voor een belangrijk deel om een jong meisje dat voor onrust zorgt in de beveiligde wereld van opvangcentra voor asielzoekers.

Smith zou Smith niet zijn indien haar roman niet zou bestaan uit meerdere slinks met elkaar verweve lagen, indien structuur en verhaallijnen de complexiteit van haar boodschap niet zouden ondersteunen. Zo ook in Spring. De roman begint met twee hoofdstukken die verbazing oproepen. Het eerste bestaat uit meerdere pagina’s met losse kreten, het tweede lijkt een ontboezeming van moeder aarde. Pas tegen het einde van de roman blijkt dat het gaat om verhalen in het schoolschrift van Florence, onze jonge vluchtelinge.

Twee concrete hoofdpersonen nemen in hoofdstuk drie over: Richard, een filmproducer, en Britt, een slimme jonge vrouw die na de middelbare school meteen is gaan werken. Er was geen geld voor een vervolgopleiding, het werd het asielzoekerscentrum. Hoewel de twee elkaar in de loop van de roman ontmoeten, is er geen tot nauwelijks overeenkomst tussen hen. Zij dienen één belangrijke doel: Richard en Britt vertegenwoordigen de groep die oog krijgt voor het lot van asielzoekers én de groep die ondanks persoonlijke verhalen en kennis toch volhardt in strenge maatregelen tegen (de komst van) asielzoekers. 

Richard’s leven staat op zijn kop, nadat zijn beste vriendin is overleden. Hij heeft de kans om met een belangrijke regisseur een nieuwe tv-film te maken maar ziet de opdracht niet zitten. De man heeft een ingetogen verhaal over twee schrijvers die elkaar nooit ontmoeten (Rilke en Mansfield) verandert in een onstuimige, erotisch-getinte romance. Richard realiseert zich steeds meer dat hij niet meer van deze tijd en eeuw is. Zijn ontmoeting met Florence en Alda, barista aka de coördinator van een vluchtelingennetwerk, verandert zijn leven compleet.

Britt gaat elke dag naar haar werk en volgt op een dag stomtoevallig het meisje waarvan ze vermoedt dat ze het asielzoekerscentrum op stelten heeft gezet met haar eisen. Samen ondernemen ze een lange treinreis naar Schotland. In eerste instantie lijkt het erop alsof Britt vooral meegaat om op Florence te letten. Het is ook duidelijk dat de reis voor Britt een mogelijkheid kan zijn om zich los te maken van haar leven. Florence biedt haar de kans om haar ogen te openen voor een andere werkelijkheid. Op het moment suprême blijkt dat Britt die kans niet aangrijpt en zich juist vastbijt in haar eigen visie op de realiteit. Jong als ze is, kiest ze voor de schijnzekerheid van haar werk en haar omgeving.  Het doet bijna pijn aan je hart dat ze te onzeker is om een andere keuze te maken.

Florence is een bijna mythische figuur met magische krachten. Zij is wijs voor haar leeftijd en bezit het uitzonderlijk vermogen om mensen naar haar hand te zetten. Desondanks is ook zij slechts een jong meisje op zoek naar haar moeder, gevangen in de mallemolen van vluchtelingenbeleid. 

Bij Ali Smith is nooit iets simpel. Je zou kunnen zeggen dat Richard staat voor de weldenkende mens die op basis van feiten kiest voor rechtvaardigheid, Britt vertegenwoordigt dan de groep bange Britten die hun land hermetisch willen afsluiten voor anderen, Florence vertegenwoordigt die andere groep. Dat is echter te simpel. Ook Richard heeft zo zijn fouten, Britt doet ondanks haar jeugd haar uiterste best om in haar omstandigheden het hoofd boven tafel te houden, Florence speelt met Britt en gebruikt haar voor haar eigen doel.

Zoals gezegd, bij Smith is nooit iets simpel. Wat te doen bijvoorbeeld met de verhaallijn over de ontmoeting tussen Rilke en Mansfield. Welke rol speelt deze gebeurtenis uit een tijd lang geleden in het complexe Spring? Is het feit dat zij weken in een zelfde hotel verblijven maar elkaar nooit ontmoeten van belang? Of juist het feit dat dit eenvoudige feit misbruikt wordt voor commerciële doeleinden met weinig respect voor beide auteurs?  Ik ben er nog niet uit.

Wat ik wel weet is dat ik wederom onder de indruk ben van Smith’s kunnen. Zij slaagt erin een bijna poëtisch verhaal te vertellen over de keiharde realiteit. Haar prachtige proza, de complexe structuur van haar roman tillen het verhaal van een jonge asielzoekster op en veranderen het in een hedendaagse saga.  De mythische krachten die Smith Florence toebedeelt, maken dat Richard, Alda en Britt komen te staan voor de krachten die hun geboorteland op dit moment uit elkaar trekken. Hoewel het woord Brexit in Spring geen enkele keer valt, is het juist deze in poëtisch proza geschreven bijna mythische roman die als geen ander laat zien hoe een land verscheurd kan raken door maatschappelijke ontwikkelingen waarvan de politiek misbruikt maakt.