zondag 25 maart 2018

Jesmyn Ward || Sing Unburied Sing

Women’s Prize for Fiction Longlist 



Wat een ongelooflijk triest verhaal. Het speelt zich af in een wereld van racisme en drugsverslaving in een gezin van gemengde afkomst: witte achterbuurt, ‘native’ Amerikaans enAfrikaans-Amerikaans. Dit gecombineerd met een totaal gebrek aan moederinstinct en spiritualiteit creëert een krachtige, verbijsterende roman.

Jojo, de hoofdpersoon, komt uit een gemengd gezin. Hij en zijn zusje Kayla worden vooral opgevoed door grootouders Pop en Mam; moeder Leonie is te verslaafd aan drugs en haar echtgenoot Michael. Mam is een ‘voodoo’ priester, Leonie en de kinderen zien geesten. Hun oom Given is vermoord door racisten in wat een jachtongeluk genoemd wordt. Zijn dood heeft een enorme impact op zijn ouders en zijn zus. Haar verslaving is niet zo maar uit de lucht komen vallen.

Sing Unburied Sing concentreert zich op twee gebeurtenissen die in korte tijd spelen: het sterfbed van Mam en Leonie die de kinderen meeneemt wanneer ze Michael gaat ophalen. Hij komt na een gevangenisstraf weer op vrije voeten . De keiharde wereld van drugsverslaving en de spirituele wereld komen samen in deze gebeurtenissen.

Twee geesten krijgen een rol in het verhaal: Given en Ritchie, een ex-gevangene die hoopt dat Pop hem kan vertellen hoe hij gestorven is zodat hij eindelijk de geestenwereld kan verlaten. Ik was zwaar geschokt door wat Pop vertelt over het leven in de gevangenis. Hij is voor een misgrijp van niets veroordeeld, hij overleeft zijn verblijf omdat hij toevallig honden kan africhten. Ritchie heeft dat geluk niet.Wat mij nog het meeste schokte was, dat de wreedste gevangen gebruikt worden om de rest te bewaken, met alle fatale gevolgen vandien. Het personeel staat erbij en kijkt ernaar.

Sing Unburied Sing wordt verteld door afwisselend Jojo, Leonie en Ritchie. Ward slaagt er zo in om relevante familiegeschiedenis op een geloofwaardige manier boven tafel te krijgen. Het biedt haar ook de kans om Leonie’s worsteling duidelijk te maken. Door haar liefde voor drugs en Michael is ze totaal egocentrisch geworden, niet in staat om zelfs de meest eenvoudige zorgtaken voor haar kinderen op te pakken - zorgen dat ze te eten krijgen bijvoorbeeld. Ward neemt ons mee in de gedachten van een drugsverslaafde en dat is bepaald geen fijne reis.

Ward beschrijft het leven in een armoedig deel van de USA. Gebrek aan opvoeding, opleiding, racisme, drugs zorgen ervoor dat het moeilijk is om keurig en netjes te blijven. Hoewel Afrikaans-Amerikanen geen slaven meer zijn, worden ze door hun buren nog wel zo gezien en behandeld. Het is eigenlijk een wonder, dat Pop en Mam erin geslaagd zijn keurige burgers te blijven die hun verantwoordelijkheid voor hun kleinkinderen serieus nemen (dit in tegenstelling tot Michaels ouders die de kinderen aan hun lot overlaten). Sing Unburied Sing gaat over wreedheid, vluchten in drugs, in spiritualiteit. Het is ook het verhaal van troost vinden in familiewaarden, doen wat je kunt doen.

Jojo is een vertederende held. Ondanks zijn jeugd zorgt hij voor zijn zusje en zijn oma, we zien hem daarnaast ook steeds verder vervreemden van zijn moeder. Leonie en Michael zijn te ver heen, zij gaan het niet meer redden. De laatste zin van de roman wijst erop dat er een goede afloop mogelijk is voor Jojo en Kayla: ‘Home, they say. Home.’ Ik kies ervoor om Sing Unburied Sing niet te zien als een roman over wanhoop maar over hoop. Het is een roman die je niet mag missen.





zondag 18 maart 2018

Brit Bennett|| The Mothers

Om heel eerlijk te zijn, The Mothers is een van die romans waar je met moeite een blog over schrijft, omdat ze gewoon aardig zijn, niet bijzonder. Hoewel Bennett een prima idee had om haar roman boven het gemiddelde uit te tillen, slaagt ze daar niet in.

In The Mothers maken we kennis met drie pubers, elk met een eigen probleem. Een moeder die zelfmoord heeft gepleegd, vader en dochter slagen er niet in elkaar te steunen; een moeder kiest voor de stiefvader die haar jonge dochter seksueel misbruikt; een succesvolle ‘football’ speler breekt zijn been, einde carrière en wat nu - de kerkelijke gemeente van zijn vader kijkt toe.

Nadia, Aubrey en Luke worden vrienden en minnaars, maar niet op het zelfde moment. Ze helpen elkaar, ze verergeren elkaars problemen. Die problemen verzwijgen ze voor elkaar waardoor deze later in hun leven tussen hen in komen te staan.

Het probleem dat ik heb met onze drie pubers is dat ze het cliché niet ontstijgen. Ze zijn de rol die ze toebedeeld hebben gekregen, enige diepgang in hun karakter ontbreekt. Datzelfde geldt voor alle personages om hen heen, het zijn clichés. Bennett slaagt er niet in om her personages meer diepgang te geven. Haar roman blijft daardoor hangen in algemeenheden.

Bennett zet een stijlmiddel in dat de roman alsnog had kunnen verheffen boven het gemiddelde: het koor, de groep oudere vrouwen die de kerk van Luke’s vader bezoekt. Ze geven commentaar, oordelen en prikkelen de lezers met wat nog komen gaat. Soms kijken ze terug op hun eigen levens, met tederheid, met verdriet, met spijt. Bennett voert haar koor echter onvoldoende ver door. Het is onvoldoende komisch, cynisch, gemeen, oordelend, teder, liefdevol, wat dan ook. Ze zijn het echter allemaal net niet.

Best een aardige roman The Mothers, zeker geen straf om te lezen. The Mothers blijft echter niet hangen. De roman heeft onvoldoende gelaagdheid, onvoldoende diepgang om echt indruk te maken. Jammer.


zondag 11 maart 2018

Philip Roth || The Plot Against America

Vakgenoten uit mijn discussieclubje raadden Roth aan. Zij vermoedden dat zijn Plot ons zou kunnen inspireren tot een levendige discussie. Ik had Roth al in geen tijden meer gelezen en dacht bij mijzelf ‘waarom niet?’. Dus vroeg ik het boek aan bij de bieb en ging het lezen. Ik werd aangenaam verrast door de wijze waarop Roth mij meenam naar de wereld van zijn jonge alterego in de jaren 30-40. En verveelde me suf bij zijn weergave van de pseudo-historische feiten over een mogelijk ander verloop van de Tweede Wereldoorlog.

Om met het laatste te beginnen. Zij die mijn blog regelmatig lezen weten inmiddels dat ik niet veel op heb met romans met veel historische feiten. Ik houd er niet van, al die feitjes bouwen wat mij betreft op tot een saai geheel. Zelfs als het verzonnen historische feiten zijn. Niet Roosevelt is tot president van Amerika gekozen maar beroemde piloot Charles Lindbergh, een fan van Hitler en zijn fascistisch regime. Dus sluit Amerika deals met Duitsland en Japan zodat het niet hoeft mee te doen aan de oorlog die in Europa en Azië woedt. Amerika doet alsof het neutraal blijft maar wordt ondertussen steeds fascistischer en anti-semitischer. Een nogal twijfelachtig trucje is nodig om Amerika weer op het goede, lees Roosevelt-pad, te krijgen.

Van één historisch moment kreeg ik kippenvel: burgemeester Guilliano (New York) speecht tijdens een protestmars naar aanleiding van de dood van een Joods columnist die tot heftige pogroms heeft geleid. Deze speech is hoe je zou willen dat een politiek leider spreekt in een democratie waarin geweld en fascisme worden afgekeurd. Kort na de speech verdwijnt Lindbergh van de aardbodem, het gerucht gaat dat hij al die tijd gespioneerd heeft voor de Duitsers.

Philip Roth deelt het complot tegen zijn land met ons door de ogen van zijn alterego, de jonge Roth. Wij komen te weten wat de verkiezing van Lindbergh betekent voor zijn (Joodse) familie, zijn buurt, zijn land. De jonge Roth snapt niet alles, hij heeft wel door dat de volwassenen in zijn omgeving Lindbergh vrezen en haten. En dat ze allemaal op hun eigen wijze reageren op de veranderingen. Door koppig vast te houden aan wat was, door te gaan vechten met de Geallieerden, door naar Canada te vluchten. De jonge Roth ziet toe hoe ze elk hun eigen pad kiezen en leert gaandeweg dat er geen goede of slechte keuzes waren.

Op de momenten dat we meekeken met de negenjarige vond ik de roman geweld. Prachtig geformuleerde zinnen, trefzekere beeldspraak dragen er aan bij dat zijn wereld levendig tot ons komt. Je kunt deze bijna voelen, ruiken en horen. Vond ik The Plot goed? Ja en nee. Ik heb wederom bewezen weinig op te hebben met een (in mijn ogen al snel) teveel aan historische feiten, ik heb absoluut genoten van de hoofdstukken waarin jonge Roth ons meenam in zijn leven, familie en wijk.



zondag 4 maart 2018

Nicole Barker || H(a)ppy

Kort samengevat is H(a)ppy de geschiedenis van Mira 1 die steeds meer moeite ondervindt om zich te voegen naar de regels van haar maatschappij en uiteindelijk toegeeft aan de noodzaak om zichzelf te zijn. Deze korte samenvatting doet H(a)ppy absoluut te kort. In deze toekomstroman spelen inhoud en vormgeving namelijk briljant op elkaar in.

Ergens in de toekomst kiest mensheid er zelf voor om gedachten en emoties volledig te reguleren. Dit nadat oorlog en zelfveroorzaakte rampen de wereld geteisterd en bijna vernield hebben. De jonge mensen in deze wereld zijn gehersenspoeld en leven totaal gereguleerde levens. Sommige beschrijvingen maken duidelijk dat drugs en digitale implantaten hiervoor zorgen. Dan krijgt Mira 1 last van storingen, een heel eenvoudige om mee te beginnen. Het computerscherm waarop al haar gedachten voor iedereen leesbaar zijn, kan het woord happy niet meer spellen; in beeld verschijnt consequent h(a)ppy.

De verkeerde spelling leidt een proces in van letterlijk sleutelen aan Mira’s doseringen en plaatsen van zwaardere implantaten, adviezen over de mensen die ze al dan niet mag ontmoeten, verplicht een (robot)hond nemen, etc. Niets baat, het gaat van kwaad tot erger. Barker toont dit proces op twee manieren: de wijze waarop Mira praat en denkt, ze begint steeds meer op een op hol geslagen computer te lijken, en de typografie van de roman. Degene die dit boek heeft mogen ontwerpen, had een prachtige klus.

Het begint met de consequent verkeerde spelling van ‘happy’, dan blijken woorden met een emotionele lading in een afwijkende kleur gezet, de typografie wordt uitbundiger en uitbundiger en volgt zo op een geweldige manier de verwording van Mira 1 van levende computer tot mens. Er zijn pagina’s waarin een enkel woord herhaald wordt, pagina’s met slechts een woord, pagina’s die op computeruitdraaien lijken, lege pagina’s en ga zo maar door.

Het risico is natuurlijk dat de interessante typografie de overhand krijgt en dat de inhoud van de roman ondergeschikt wordt. Het knappe aan H(a)ppy en dus Barker, is dat de ontwikkeling van Mira voortdurend parallel loopt met de vormgeving en taalgebruik. Ze ondersteunen elkaar volledig. Van robotachtige zinnen tot verwarde flarden tekst wanneer Mira hallucineert, citaten uit kranten, opsommingen. Alles werkt met elkaar om te komen tot een bevredigend geheel.

Ik weet niet of H(a)ppy een roman gaat zijn voor iedereen. Natuurlijk is de vormgeving leuk maar daarnaast blijft het een roman die op - in mijn ogen - overtuigende wijze laat zien hoe een totalitaire staat met alle goede bedoelingen volledig uit de hand kan lopen. De fase waarin Mira een ander leven ontdekt, gaat gepaard met soortement hallucinaties die bepaald niet leiden tot een keurige, ordentelijke tekst. Intrigerend, dat wel, maar niet eenvoudig om te volgen en ik moet bekennen dat ik persoonlijk ook niet alles gevat heb.

Barker heeft een geweldige roman afgeleverd. Ze heeft taal-inhoud-vorm zeer effectief gecombineerd waardoor H(a)ppy van begin tot einde fascineert. Ik vermoed dat Barker erop gegokt heeft dat in deze tijd iedereen voldoende films of series heeft gezien waarin mensen omgebouwd zijn tot levende computers, waardoor zij kon volstaan met kleine hints. De lezer kan zelf bepalen met wie hij/zij deze associeert en uit welk juk Mira zich hoopt te bevrijden: in mijn geval dat van de Borg, Cyberman of  Daleks.