Women’s Prize for Fiction Longlist 2020
Om maar meteen met de deur in huis te vallen: de afsluitende roman in Mantel’s trilogie is hard werken. In 875 pagina’s verhaalt zij over de laatste jaren van Thomas Cromwell, vermaard secretaris van Koning Henry VIII. Mantel heeft het zichzelf bepaald niet makkelijk gemaakt: ik vermoed dat elk feitje in haar roman klopt, taal en stijl zijn op elke pagina van grote hoogte. Belangrijker nog, haar Cromwell overtuigt van begin tot einde.
Historische romans hebben meestal niet zo mijn voorkeur. Ik houd niet van veel feitjes, ik wil eigenlijk niet moeten opzoeken of moeten terugbladeren om weer even te checken hoe het nu precies zat. In The Mirror & the Light moet dat allemaal wel. Ik betrapte me er vaker dan normaal op dat ik verwoed in de lijst met personages ging zoeken wie wie nu ook alweer was, dat ik meerdere malen op Google op zoek ging naar iemand. Zelfs met de uitvoerige lijst met personages was het goed opletten. Wat natuurlijk ook te maken had met het feit dat Cromwell en Henry VIII, als we Mantel mogen geloven en waarom ook niet, te maken hadden met een groep ambitieuze, streberige, achterbakse, aan oude traditie vasthoudende, vals-vechtende hovelingen en edelen.
De intriges buitelen over elkaar heen. Cromwell heeft het ene nog niet opgelost of het volgende is alweer in aantocht. Hovelingen en edelen staan het ene moment in hoog aanzien, lopen een dag later het risico dat hun hoofd er letterlijk af gaat. Het leven aan het hof van Henry VIII is bepaald geen pretje, het feit dat een ouder wordende Henry weinig doet aan zelfreflectie helpt niet mee. Het Engelse hof is een slangenkuil waarin het recht van de sterkste, de slimste en de gewiekste telt. Gedurende lange tijd is Cromwell alle drie, op twee derde van de roman is duidelijk dat zijn tegenstanders gewiekster worden dan hijzelf. De politieke spelletjes leiden dan nog maar tot één einde: de onthoofding van Cromwell zelf.
Soms gaat Mantel wel heel erg in op detail. Zo beschrijft ze uitvoerig een opstand die vlak na de dood van Anne Boleyn optreedt. Dat had van mij wel een tandje minder gemogen. Waar ik geen genoeg van kon krijgen, waren de beschrijvingen van kleding, eten, entourages en hun leefruimtes. En dat allemaal in prachtig proza met goed lopende kundig opgebouwde zinnen die volstaan met vergelijkingen. Soms heel realistisch, soms op het poëtische en bijna filosofisch-achtige. De weelderige beschrijvingen passen uitstekend bij de ongelooflijke weelde die aan het hof van Henry VIII omgaat. De koning en, indien beschikbaar, koninginen en bezwijken soms letterlijk onder de zwaarte van hun eigen bezittingen. Mantel voegde voor het juiste contrast af en toe wat realistischere beelden toe uit Cromwells jeugd: vuil, honger, wreedheid en armoede overheersen dan.
Cromwell is een groot staatsman. Hij weet waar nodig met winden mee te waaien, hij weet ook waar hij zijn voet stijf moet houden. Hij is bovendien van eenvoudige komaf. Ondanks al zijn promoties, uiteindelijk eindigt hij als graaf, blijft hij voor de gevestigde orde een indringer. Iemand die niet weet hoe het hoort. De oude garde ondertussen blijft vasthouden aan oude rechten, aan oude verworvenheden. En zet daar rücksichtsloos de vrouwen in de familie voor in. De ene dochter is net onthoofd maar ach, laten we eens kijken of haar domme nichtje het wel gaat redden. Niet dat die vrouwen zich onbetwist laten, zij zijn in veel gevallen de slimste intriganten, degenen die weten hoe het spel gespeeld wordt. Zo lijkt Jane Seymour soms een doetje dat overgeleverd wordt aan een oudere man, soms ontglippen Mantel opmerkingen die de dame in een wat ander licht zetten.
Henry VIII blijkt niet langer de jonge, levenslustige mooie koning. Lichaam en geest laten het steeds meer afweten, zijn vermogen om eerlijk te denken en handelen neemt steeds meer af. Het hof wordt steeds meer zijn speelbal. Toegegeven, het hof maakt daar ook misbruik van en laat zich graag als speelbal gebruiken. Mantel laat de momenten zien waarop Henry excelleert, maar de momenten waarop hij zijn zwakheden laat zien, voeren de boventoon in deze laatste roman. Henry wordt steeds onredelijker, blijkt wispelturig in zijn voorkeuren. Mantel laat niet alleen de koning zien maar ook de man achter de functie. De man die wanhopig smacht naar een troonopvolger, die niet wil inzien dat vrouwen niet meer in de rij staan om met hem het bed te delen, die gepijnigd wordt door lichamelijke pijnen en onzekerheden. Het verval slaat aan alle kanten toe, ook al wordt het verstopt in de meest fantastische gewaden die stijf staan van de juwelen.
Het mooiste aan The Mirror & the Light vind ik de wijze waarop Thomas Cromwell meer dan aannemelijk uit de verf komt. De groot staatsman die intriges al vermoedt voordat de intriganten ze hebben bedacht. De hervormer die verwoed strijdt voor een land waarin priesters het niet voor het zeggen hebben. De ritselaar die meer dan goed voor zichzelf en de zijnen zorgt. De vertrouweling van Henry die ondanks alles zijn uiterste best blijft doen voor een koning die steeds meer steken laat vallen. De man die houdt van zijn gezin, zich ontfermt over zijn echte vrienden. Het doet pijn wanneer enkele van die echte vrienden kiezen voor zijn tegenstanders en hem laten vallen.
Natuurlijk weet je hoe het gaat aflopen, toch hoop je tegen beter weten in dat Mantel in dit geval Henry eerder tot inzicht laat komen en zijn steun en toeverlaat Cromwell weer aan zijn zijde schaart. De laatste dagen van Cromwell verlopen in Mantel’s wereld waardig. Hij blijft de slimme staatsman die niets toegeeft aan zijn tegenstanders. Aan de andere kant laat Mantel ook de man achter de staatsman zien. De man die hoopt dat zijn koning tot inkeer komt, de man die vreest voor het lot van zijn zoon, familie en vertrouwelingen, de man die met pijn in het hart het schavot beklimt. The Mirror & the Light is een indrukwekkende roman over een indrukwekkende man. Ik ben onder de indruk van Mantel’s prestatie.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten