Shortlist 2020
Eén van de voordelen van de shortlist van de Booker Prize 2020 is dat die me op het spoor heeft gebracht van schrijvers die ik tot dan toe niet kende. Maaza Mengiste is één van hen. Een Ethiopische met een respectabel aantal romans op haar naam. The Shadow King is mijn introductie tot Mengiste.
The Shadow King speelt zich af eind jaren dertig, wanneer Mussolini meent dat hij het recht heeft Ethiopië (Abissinië) binnen te vallen. Keizer Haile Selassie roept tot oorlog, de stamhoofden in zijn keizerrijk volgen die oproep en verzamelen hun mensen. Kidane is één van hen. De vrouwen in zijn omgeving zullen de troepen van eten en zorg moeten voorzien. Echtgenote Aster en wees, hulp in de huishouding Hirut denken daar anders over. Ook zij willen vechten.
De roman start jaren later. Hirut gaat dan op pad om een doos terug te bezorgen bij de oorspronkelijke bezitter, de Italiaanse soldaat / fotograaf Ettore Navarra. Hij blijkt gedurende een belangrijke fase in haar leven foto’s van haar en Aster gemaakt te hebben, in de doos zitten brieven en foto’s van zijn, Joodse, ouders. In het Italiaanse leger blijkt hij een uitzondering, door zijn talent en zijn afkomst. In Hirut’s terugblik op de Italiaanse inval, wordt duidelijk hoe de doos in haar bezit gekomen is.
The Shadow King laat zien hoe in het Ethiopië van bijna een eeuw geleden de bewoners hun land verdedigden, hoe oude stamverbanden het vanzelfsprekend maakten dat mannen gehoor gaven aan de oproep om te vechten voor hun land. Het boek laat ook zien hoe hopeloos verouderd hun wapens zijn; hun enorme moed weegt niet op tegen de overmacht van de Italianen met hun geavanceerde wapens. Of tegen hun wreedheid: mosterdgas inzetten om dorpen uit te roeien, mensen van de rotsen afgooien omdat je geen behoefte hebt aan gevangenen. Waar gebeurt en onvoorstelbaar.
De roman laat ook de cultuur van het land zien. Oorlog vieren is een vanzelfsprekendheid, het zit tot in de haarvaten van de mensen. Het is het aspect van de roman waar ik het meeste tegen aan hik. Het is prachtig om te zien hoe Hirut groeit van een jong, onzeker meisje naar een zelfverzekerde vrouw. Die vrouw is echter vooral soldaat. Haar kracht haalt ze niet uit haar vrouw-zijn maar uit een soortement soldatencode. Geen emoties laten zien, geen kik geven, jouw geweer is je belangrijkste bezit.
Ik moet eerlijk bekennen dat alhoewel ik volledig kon begrijpen waarom Kidane, Aster, Hirut en alle anderen ten oorlog trokken, ik minder gecharmeerd was van het belang dat aan het vechten gegeven werd. De trots en het geloof in het gevecht, het staat te ver van me af. Ik hoop dat ik indien ik ooit in een dergelijke situatie zou belanden de moed van een Hirut zal blijken te hebben, ik merk echter dat ik er niet graag over lees.
De trots in het vermogen om te vechten wordt gekoppeld aan een schrijfstijl die bij tijd en wijlen bijna hoogdravend is. Ik snakte af en toe naar wat zinnen die minder beladen waren. Elke zin zat waarlijk volgepropt met betekenis en zingeving. Heel mooi geformuleerd, absoluut, maar gut, het had een onsje minder gemogen. De structuur van The Shadow King is interessant. Mengiste vertelt de roman niet lineair maar springt door tijd en perspectief. Vooral het kritische perspectief van het koor levert een waardevolle bijdrage.
De karakters in The Shadow King zijn stereotypen. We zien weliswaar dat Aster en Hirut door de dreiging van oorlog krachten in zichzelf naar boven roepen, die krachten passen echter bij de stereotypes van de krachtige koningin-strijder, de dappere soldate. Het gaat niet om Hirut of Aster, het gaat om waar ze voor staan. Dat geldt overigens ook voor de mannen in de roman. Van de twijfelende keizer tot het wrede stamhoofd of Italiaanse bevelhebber tot de laagste soldaat. Wat ik jammer vind, is dat Mengiste niet laat zien hoe het de dames is vergaan in de jaren na de opstand aan het begin van de roman. Ik vermoed dat ze in de tussentijd vooral echtgenote en moeder zijn geweest.
Ik wist niets van Ethiopische geschiedenis. Met dank aan Mengiste is dit gat gedeeltelijk gevuld. Zij heeft een verhaal verteld dat te lang onbekend geweest is. Dat verhaal is belangrijk, dat verhaal laat zien waarom haar land is zoals het nu is, nog steeds vol met strijd. Dat de roman af en toe bezwijkt onder die zwaarte vind ik jammer, dat we alleen maar kennismaken met stereotypes is een gemiste kans. Ik schat in dat de jury er anders inzit en vooral naar de boodschap kijkt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten