Tsitsi Dangarembga || This Mournable Body

 

Shortlist 2020

This Mournable Body is de opvolger van Nervous Conditions, een roman die ik nooit heb gelezen. Deze roman speelt in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, in de roerige jaren waarin Rhodesië Zimbabwe werd. De jonge Tambu is het belangrijkste personage: een beminnelijke en tegelijkertijd uitdagende stem die staat voor de nieuwe realiteit. In deze roman ontmoeten we Tambu vele jaren later: een gedesillusioneerde vrouw wier slachtoffergedrag bepaald niet meer beminnelijk is. Tijdens het lezen van This Mournable Body kreeg ik steeds meer het idee dat ik de voorganger eerst had moet lezen.

Zimbabwe is inmiddels een kleine dertig jaar verder. Kolonialisme heeft plaatsgemaakt voor corruptie. Wreedheid en idealisme gaan hand in hand. Aan het begin van de roman laat Dangarembga Tambu getuige zijn van een bijna lynchpartij van één van  haar huisgenoten. Deze vrouw bestaat het om in een te korte rok in een bus te willen stappen en moet dit bekopen met verbaal en fysiek geweld, ook van Tambu. De scene staat symbool voor de hardheid in de Zimbabwaanse maatschappij, het gebrek aan naastenliefde. Zimbabwe heeft geleden en betaalt nu een harde prijs.

Tambu is er ondanks een goede opleiding niet in geslaagd haar plek op de arbeidsmarkt te vinden. Haar witte collega’s trekken ondanks alles toch nog steeds aan het langste eind. Trots maakt dat zij ontslag neemt, een frustrerende zoektocht naar werk start. Een zoektocht die maakt dat Tambu steeds verongelijkter gedrag vertoont. Gedrag dat uiteindelijk zelfs uitloopt in een psychose. Dat denk ik tenminste. Ik krijg tijdens het lezen steeds meer het vermoeden dat ik de voorganger had moeten lezen. Dat ik informatie mis die cruciaal is om This Mournable Body en het gedrag van Tambu te kunnen vatten. En dat is irritant.

Er wordt in de roman steeds verwezen naar vrouwen die gevochten hebben in de strijd om onafhankelijkheid. Tambu was te jong, zij zat op kostschool. Het lijkt er ook op dat er rond die tijd in Tambu’s leven iets gebeurd is dat de kiem gezaaid heeft voor de Tambu die wij leren kennen. Wat dat is, wordt nooit onthult. De verwijzingen die Dangarembga maakt worden nooit concreet. Normaal zou ik dat niet zo’n punt vinden. In dit geval ervaar ik sterk dat de missende informatie cruciaal is om This Mournable Body geheel te kunnen vatten. En dat is jammer. Af en toe iets meer informatie over wat er eerder speelde, zou geholpen hebben. 

Veel vrouwen om Tambu heen, hebben wel gevochten. Door hen krijgen we een beeld van een keiharde wrede oorlog. Sommige van hen lijden nog steeds onder de gevolgen, anderen hebben leren leven met het verleden en hebben de draad weer opgepakt. Zij zijn degenen die succesvolle bedrijfjes opzetten en slagen in het leven. Zij zijn ook degenen die Tambu helpen. Hun idealisme of realisme maakt dat Tambu keer op keer een kans krijgt. Ook al vertoont zij in hun ogen kwalijk gedrag of neemt ze verkeerde besluiten. 

Tegen het einde van de roman geeft Tambu gehoor aan de opdracht van haar leidinggevende, een opdracht waarmee ze haar moeder en de vrouwen uit haar geboortedorp zwaar schoffeert. Pas dan blijkt tot Tambu het besef door te dringen dat ze vervreemdt is van haar eigen wezen, haar kern. 

Dangarembga schrijft prachtig. Ze weet bovendien uitermate goed de sfeer in een explosief land op te roepen. Een land dat steunt en kreunt onder corruptie en onvermogen om de juiste koers te kiezen. Een land bovendien waar strijd littekens heeft achtergelaten, waar saamhorigheid af en toe ver te zoeken is. In combinatie met Tambu die bepaald geen beminnelijke hoofdpersoon is, eerder het tegendeel, maakt dit dat This Mournable Body voortdurend wrikt en wringt. De roman is bepaald geen ontspannende lectuur, Dangarembga duwt je met de neus op het lijden van haar geliefde land en dat doet pijn. 

Ik ervaar de pijn van een land dat worstelt, ik ervaar de pijn van de mensen die er wonen, Dangarembga maakt dat zeer tastbaar. Voor mijn gevoel mis ik echter cruciale informatie om echt te snappen waarom Tambu geworden is wie ze geworden is. En dat irriteert, te veel. Ik zou zeggen, eerst maar eens op zoek naar Nervous Conditions en dan beide romans achter elkaar lezen. This Mournable Body lijkt te afhankelijk van de voorganger om volledig zelfstandig te kunnen lezen.