Lauren Groff || Matrix

Lof alom voor Matrix. En terecht. Groff heeft ons verblijd met een knap geschreven roman met vele lagen van betekenis. De wereld oppervlakkig gezien, iets meer onder het oppervlakte en steeds dieper naar binnen. En dat allemaal vanuit een klooster in de 10^e eeuw.

In 1158 verhuist Marie gedwongen naar een klooster. Koningin Eleanor heeft geoordeeld dat het jonge meisje niet uithuwelijkbaar is, te groot, te lelijk, te dwars, dus moet ze maar het klooster in. Omdat ze toevallig wel de halfzus is van de koningin, start ze maar meteen als prior. Klooster en hof raken elkaar meteen weinig subtiel. In het klooster is men niet echt blij met de komst van een soortement onhandelbare reuzin maar ja, opdracht van de koningin.

Marie treft in 1158 een klooster aan in diepe armoede. Moeder-overste laat zich financieel misbruiken door jan en alleman, zoekt oplossingen vooral in gebed niet in concrete actie. Na een eerste periode van begrijpelijk verzet besluit Marie dat zij het klooster gaat redden. Ik zal niet vertellen hoe ze dat klaarspeelt maar neem van mij aan, vergelijkingen met types als Neelie Smit Kroes zijn op hun plaats. Marie transformeert het klooster waar nonnen honger lijden in enkele luttele jaren tot een welvarende plek.

Marie is ook een vrouw. Een vrouw met gevoelens. Voor haar bediende Cecily, voor Eleanor. In het klooster leidt zij een leven waarin gevoelens voor specifieke mensen geen plek mogen hebben. In de praktijk blijkt dat best wel mee te vallen. Onder de nonnen vormen zich vele setjes, de non verantwoordelijk voor de ziekenboog past een geneeswijze toe met een wel erg amusante knipoog naar praktijken uit de 19^e eeuw: zij bevredigt haar collega-nonnen oraal. De dubbele moraal blijft. De nonnen worden geacht hun leven te wijden aan God, Jesus en de Heilige Geest, in de praktijk geldt dat slechts voor een enkeling. Niet zo heel vreemd wanneer het gros niet gekozen heeft voor het kloosterbestaan. Dat kloosterbestaan blijkt met dank aan Marie voor velen van hen een stuk beter uit te pakken: geen speelbal meer van ambities, geen willekeurig slachtoffer meer van mannelijke lust.

Marie blijkt uitermate ambitieus. In eerste instantie om halfzus Eleanor eens wat te laten zien, in tweede instantie omdat ze gewoon goed blijkt in het runnen van haar klooster. Dat een aantal van haar verbeteringen ingegeven zijn door visioenen komt haar goed uit. Of en zo ja de visioenen ingegeven zijn door een goddelijke macht, ach, eigenlijk doet dat er niet zo toe. Dat de visioenen Marie helpen de positie van het klooster en de vrouwen in het klooster te verbeteren is van groter belang. De visioenen helpen Marie om mannen volledig buiten spel te plaatsen. En in enkel geval een ambitieuze novice die denkt inmiddels abdes Marie wel even van haar plek af te kunnen krijgen.

Groff overbrugt een grote periode van tijd. Matrix start wanneer Marie een puber is, eindigt met haar dood als oude vrouw. In die tijd heeft Engeland strijd om de troon gekend, is Eleanor uitgegroeid tot een strategisch kanon. Wanneer zij weer contact zoekt met Marie dan is dat niet alleen om de familiebanden aan te halen. Toch blijkt aan het einde van de roman dat beide vrouwen emotioneel dieper met elkaar verbonden waren dan de lezer zou denken. In de loop der jaren zijn waardering, respect maar ook gevoelens van liefde voor elkaar gegroeid.

Zoals gezegd, Matrix is een roman met meerdere lagen. Je kunt de roman lezen als een spannend verhaal over de groei van een klooster. Tussen de regels door werpt Matrix een scherpe blik op de wijze waarop mensen met elkaar in zo’n micro-omgeving met elkaar omgaan. Niet alles is even fijn, niet alles even eerlijk.

Je kunt in Matrix echter ook lezen hoe in de Middeleeuwen (en nog lang daarna) met vrouwen omgegaan werd. Ongeacht de strategische kwaliteiten van een Eleanor en Marie, als puntje bij paaltje kwam bleken zij slechts vrouwen. Het grappige is dat ik mij zelf tijdens het lezen af en toe erop betrapte dat ik dacht ‘nu gaat ze wel erg ver, slaat ze nu niet wat door’. Vraag is of ik en met mij de maatschappij dat ook gedacht zou hebben indien Marie een man geweest was. Matrix laat zo zien dat ook in onze huidige maatschappij een hoge positie van vrouwen nog niet als vanzelfsprekend is.

Matrix kan ook een allegorie zijn voor een maatschappij of organisatie in verandering. Marie laat zien wat er allemaal voor elkaar gekregen kan worden wanneer een daadkrachtige leider het heft in handen neemt. Het moeilijkste moment in de roman voor mij was het moment waarop de nieuwe abdes na de dood van Marie het boekje onder ogen krijgt waarin Marie haar visioenen heeft opgeschreven. Dan blijkt pas hoe moedig Marie geweest is hoe zij voor de positie van vrouwen opgekomen is. Opvolgster Tilde kan niet aan haar tippen.

Matrix is naast al het bovenstaande ook nog eens wondermooi geschreven in een structuur die prima past bij wat Groff aan ons wil vertellen. Lineair vooruit maar met af en toe herinneringen aan een vroeger leven die de vrouw Marie nog beter belichten. Ik heb Matrix met veel plezier gelezen. Marie zal me nog lang bij blijven.