BooksandLiliane: Honorée Fanonne Jeffers || The Love Songs of W.E.B. Du Bois

Juichende kritieken alom in de Amerikaanse pers, de critici vielen over elkaar heen in hun loftuitingen over The Love Songs. The Britse Guardian was ook positief maar meer met mate. The Guardian zette mij bovendien op het spoor van iets dat ik zelf nooit had kunnen achterhalen. Of ik had de moeite moeten nemen om me te verdiepen in het verzamelde werk van W.E.B. De Bois en dat ging me toch net een beetje te ver.

W.E.B. Du Bois (1868 -1963) heeft dus echt bestaan. Hij was een socioloog, historicus en, belangrijker, burgerrechtenactivist. Hij kwam al op voor het lot van zijn Zwarte medemens toen Martin Luther King nog in zijn wiegje lag. In de roman staat hij regelmatig ter discussie. Hij had namelijk wel heel specifieke ideeën over hoe de Afrikaanse Amerikaan zich een betere positie kon verwerven. Hij geloofde oprecht dat de opmars van de Zwarte man (niet de vrouw, stel je voor zeg!) begon met de opmars van de 10% intellectuelen onder hen. Een intellectuele elite moest vooruitgang brengen, de andere 90% moest vooral de blanke mens blijven ondersteunen. Niet bepaald de mening van Martin Luther of Malcolm X zullen we maar zeggen.

The Love Songs draait om die 10%. Dat de roman niet gaat om die andere 90% blijkt al uit de titel. Tot mijn grote ergernis moet ik wel zeggen. In alle recensies die ik heb gelezen werd triomfantelijk verwezen naar die andere Love Song, die van J. Alfred Prufrock (TS Eliot). Nu heb ik Engels gestudeerd en was dat zo ongeveer het eerste gedicht waar ik een essay over moest schrijven (pas twee jaar later begreep ik eindelijk wat ik toen gelezen had) maar ik behoor daarmee tot een uitermate select groepje geloof ik. Ik vermoed dat het gros van Jeffers’ lezers geen flauw idee heeft dat die o zo subtiele verwijzing naar Prufrock (geen Song maar Songs) slaat op het dualisme (double consciousness) dat Afrikaanse Amerikanen dagelijks ondervinden. Vraag me stiekem af of Oprah, natuurlijk is de roman ook in haar book club besproken, die nuance herkend heeft.

Oftewel, The Love Songs is een roman die de strijd voor erkenning van de Afrikaans Amerikaanse mens laat zien door vooral de nadruk te leggen op die Afrikaans Amerikaanse mens die toevallig een hogere opleiding kan volgen. In dit geval Ailey, derde dochter uit een welgesteld gezin, met een stamboom die terug gaat naar de eerste tot slaaf gemaakte voorouders, tot de Cherokee met wie die eerste Afrikanen trouwden en tot de witte meesters die met geweld voor nageslacht zorgden.

Jeffers heeft haar roman in twee delen opgesplitst: de geschiedenis van Ailey, ergens beginnend in de jaren zeventig van de vorige eeuw, én de geschiedenis van haar voorouders, beginnend rond 1750. Die hoofdstukken noemt Jeffers de Songs. Het zal niet helemaal als een verrassing komen dat de twee geschiedenissen ergens rond 2020 samenkomen; geschiedkundige Ailey ontdekt dan feiten over haar familie die tot dan toe niet boven tafel waren gekomen.

De stamboom van Ailey’s familie is waarschijnlijk typisch voor die van de gemiddelde Afrikaanse Amerikaan. Ik vrees dat het gros van deze stambomen door verkrachting beïnvloed is. Zo ook de familie van Ailey. Zij kunnen hun stamboom direct terug leiden naar één van de grotere plantage-eigenaren in het stadje Chicasetta, Samuel Pinchard, een wrede pedofiel die vele jonge zwarte meisjes misbruikte. Dat Ailey’s familie van hem afstamt is een publiekelijk bekend geheim. Het is niet voor niets dat tegen het einde van de roman blijkt dat de boerderij waar Ailey’s oma woont niet door haar gehuurd wordt maar jaren eerder al aan haar is nagelaten.

Een ander facet van Ailey’s familie is niet typisch voor Afrikaans-Amerikaanse families, incest komt helaas voor onder alle kleuren, onder alle gezindtes. Ailey en haar twee zussen blijken jarenlang misbruikt door hun opa van vaders kant. Of zijn echtgenote het niet wist, zijn zoon niet? Niemand zal het ooit weten, want het is één van die zaken waar je het als nette familie niet over hebt. Dus sterft oudste Lydia aan een overdosis drugs omdat ze haar incestverleden niet kan verwerken, werpt middelste Coco zich met ziel en zaligheid op haar studie en kost het jongste Ailey heel wat jaartjes om eindelijk een doel te vinden in haar leven. Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik niet weet wat ik aan moet met dit aspect van de roman. Het is aan de ene kant de verantwoording voor het leven van drie vrouwen, aan de andere kant moet het blijkbaar belichten dat familiegeheimen vooral geheimen moeten blijven. Het incest-gebeuren liet mij met een soortement onvolkomen gevoel achter: het was er net teveel met de haren bij gesleept en daardoor voelde het wat onaangenaam.

Ailey en een groot deel van haar familie staan voor die 10% intellectuelen. Dus trakteert Jeffers ons uitvoerig op de carrières van diverse familieleden, blijkt een groot aantal van hen, Uncle Root bijvoorbeeld, een grote rol gespeeld te hebben in de intellectuele opvoeding van vele Afrikaanse Amerikanen en hebben zij zo goed als allemaal niet gekozen voor een carrière bij een topinstituut als Harvard maar voor een kleine Zwarte universiteit in een klein stadje. Stuk voor stuk hebben ze ook allemaal te maken gehad met discriminatie en racisme. Waren ze vaak de enige Zwarten in een witte omgeving en moesten ze vele vooroordelen en obstakels overwinnen.

Eén van de grote zwaktes van deze roman is wat mij betreft dat de personages nooit verder komen dan clichés. Ailey groeit van klein meisje uit tot jonge vrouw met een mooie carrière als geschiedkundige. Haar persoonlijke ontwikkeling blijft een beetje daarbij achter. De mensen om haar heen zijn absoluut clichés: de aan drugs verslaafde zus, de moeder die vooral wil dat ze een man (zwart natuurlijk) trouwt, de oma voor wie de huid niet licht genoeg kan zijn, de zwarte vriend die zich via een witte vrouw omhoog werkt, de roman staat er vol mee. En tja, ook de witte mensen zijn zo goed als allemaal clichés. Ze mishandelen slaven, verdrijven Native Americans, zijn racistisch en discrimineren. Op een of andere manier vind ik dat niet zo heel erg, onze voorouders hebben het er tenslotte naar gemaakt en veel van hun afstammelingen maken het er nog steeds naar.

Jeffers draait er wat betreft geweld, mishandeling, verkrachting, racisme en discriminatie bepaald niet om heen. De roman staat boordevol voorbeelden van gruwelijkheden, al dan niet fysiek. Het zijn gruwelijkheden waarvan het goed is dat ze benoemd worden, dat we onze ogen er niet voor sluiten. Ik moet persoonlijk zeggen dat ik niet weet wat ik erger vond: de gruwelijke wijze waarop Pinchard kleine meisjes verkrachtte of de gemaakt naïeve wijze waarop één witte mede-studente van de Ailey voortdurend de nadruk legt op het feit dat er toch ook goede blanken waren, dat niet elke plantage-eigenaar zijn slaven mishandelde? Alleen zo jammer dat deze vrouw zo ongelooflijk dom wordt neergezet door Jeffers dat ik haar opmerkingen eigenlijk niet serieus kon nemen. Zullen we het er maar op houden dat ik het enger had gevonden indien deze vrouw slim en welbespraakt was geweest en desondanks dit soort domme dingen had gezegd?

The Love Songs beslaat zo’n 800 pagina’s waarin heel veel gebeurt. Teveel om hier allemaal te benoemen. The Love Songs is zeker niet de beste roman die ik ooit gelezen heb, vergeleken met die andere Love Song is de literaire kwaliteit van het gedicht absoluut superieur. Ik kan me wel voorstellen dat The Love Songs verplicht leesmateriaal wordt op veel scholen. De twee verhaallijnen die elkaar tegen het einde ontmoeten zijn effectief en maken dat Jeffers een hele stamboom op intrigerende wijze kan uitpluizen. Zij laat treffend en schokkend zien wat Afrikaans-Amerikanen nu en in het verleden is misdaan, tegelijkertijd niet schromend om te laten zien dat er in Afrikaans-Amerikaanse gezinnen ook een en ander misgaat en dat die 10% van W.E.B. Du Bois toch ook niet zo heel fijntjes was.