Rose Tremain || The Gustav Sonata

In The Gustav Sonata volgt Rose Tremain de vriendschap tussen twee mannen. Hun verschillende achtergronden, wensen en ambities komen naadloos bij elkaar. En passant maakt Tremain ook nog eens duidelijk dat de neutraliteit van een land probleemloos kan leiden tot het sluiten van de ogen voor de realiteit en het kiezen van partij. Zwitserland hield vanaf een bepaald moment op om Joden toe te laten die vluchtten voor het Nazi-regime. Gustav’s vader is één van de mensen die niet kon toezien hoe onschuldige mensen teruggestuurd werden naar Duitsland. Zijn echtgenote, Emilie, verwijt dit ‘de Joden’ de rest van haar leven: haar comfortabele leven als echtgenote van een politieagent komt abrupt tot een einde wanneer zijn daden leiden tot oneervol ontslag. Baby Gustav groeit op met een verbitterde moeder, die hem opvoedt maar niet van hem houdt. Het zorgt ervoor dat de volwassen Gustav nog steeds zijn uiterste best doet om de mensen om hem heen tevreden te stellen, hen een goed tehuis te bieden. Zijn beste vriend Anton lijkt een tevreden bestaan te leiden, maar lijdt onder het feit dat hij, een talentvol pianist, zijn plankenkoorts niet onder controle kan houden. Hij moet zich tevreden stellen met een leven als muziekleraar.
Tremain heeft haar roman opgedeeld in meerdere tijdsvlakken; zij laat Gustav en Anton zien als jonge kinderen en pakt daarna de draad weer op wanneer de mannen de vijftig naderen. Gustav’s ouders dienen om nog verder terug te gaan in de tijd en te laten zien hoe de Tweede Wereldoorlog ook mensen beïnvloedde die zogenaamd neutraal waren. Een korte scheiding waarin Emilie terugkeert naar haar ouderlijk tehuis maakt duidelijk waarom Emilie moeite heeft om van Gustav te houden: zij is zelf opgevoed door een totaal liefdeloze moeder. Toch bekruipt mij als lezer de indruk dat Emilie hoe dan ook niet echt een aardige vrouw was geworden. Gustav laat zien hoe het anders kan: hij ontfermt zich liefdevol over de mensen om hem heen en waakt over Anton. Dat hij meer dan platonische gevoelens voor zijn vriend heeft, is al vrij snel duidelijk. Hij zet hun vriendschap echter nooit op het spel.
The Gustav Sonata is geen roman van het grote gebaar, van de dramatische gebeurtenissen. Tremain blijft onderkoeld en neemt ons vrij beschrijvend mee in het leven van beide vrienden. The Gustav Sonata moet het vooral hebben van subtiliteit, iets waarvan ik – het moge inmiddels duidelijk zijn – een liefhebber ben. De combinatie van juist gekozen woorden in fraaie complexe zinnen met de opbouw van het verhaal maakt dat The Gustav Sonata werkt. Tremain laat zien hoe jeugd en opvoeding van invloed kunnen zijn op de levens van mensen. Ze laat ook zien dat wat voor de één werkt voor de ander beperkend en verstikkend kan zijn. Gustav lijkt op het eerste gezicht een saaie man, Tremain laat zien dat vriendschap en loyaliteit opwegen tegen een leven vol opwinding.