Ishiguro heeft weer een dystopische roman afgeleverd. En weer eentje waar de dreiging steeds op afstand zit, met verwijzingen maar nooit harde, brute gebeurtenissen. Hoofdpersoon Klara is het duidelijkste teken dat Ishiguro ons meeneemt naar een wereld in de toekomst: zij is geen mens maar een AF, ‘artificial friend’. In dit geval van zieke puber Josie.
Klara start in de winkel waar Klara samen met andere AF’s wacht op verkoop. Hoewel duidelijk is dat zij een uitzonderlijk goed gelukte AF is, duurt het toch eventjes voordat ze daadwerkelijk verkocht wordt. Die tijd benut Ishiguro om ons kennis te laten maken met Klara en het brein van een AF.
De AF wordt gevoed door de zon, letterlijk. Hun systeem draait op zonne-energie. Klara en de andere AF’s zoeken dan ook voortdurend naar straaltjes zon, een plek in de etalage is de hoofdprijs omdat daar de zon voluit naar binnen schijnt. Hoe verder naar achter de plek, hoe minder energiek de AF. Voor Klara is de zon een god, degene die levens mogelijk maakt en redt. Zij heeft niet in de gaten dat de zon deze rol niet speelt in het leven van mensen. Er is ook niemand die haar hierop wijst. Dus trekt Klara op basis van wat zij in de etalage ziet verkeerde conclusies.
AF’s worden gevreesd omdat zij de potentie hebben om hun verstandelijke vermogens in te zetten die voor mensen niet mogelijk is. Ishiguro maakt door de manier waarop hij weergeeft hoe Klara één en één verbindt duidelijk dat er dan wel iets of iemand moet zijn die het lerende vermogen test en toetst. In het geval van de AF’s in zijn roman gebeurt dat duidelijk niet, zij blijven daardoor robots met al hun beperkingen.
Niet dat Klara geen beminnelijke robot is. Zij is geprogrammeerd om haar mens te helpen en dat doet ze. Zelfs wanneer blijkt dat Josie wellicht ongeneeslijk ziek is en dat opoffering van de kant van Klara wellicht nodig is om haar door te laten leven. Het is vertederend om te lezen hoezeer Klara gelooft dat ook Josie kan genezen door de zon en hoe ver zij gaat om haar geliefde Josie te redden. Het wringt wanneer steeds duidelijker wordt dat Klara slechts een speelbal is in de omstandigheden.
De dystopische wereld openbaart zich niet aan de lezer door beschrijvingen van een verwoeste wereld maar door verwijzingen naar een maatschappij waarin een keiharde tweedeling zich openbaart. De mensheid heeft niet alleen geleerd hoe ze levensechte AI kan maken, ze heeft ook geleerd hoe ze intelligentie genetisch kan manipuleren. Ouders hebben de keuze om hun kinderen ‘op te tillen’. Josie’s ouders hebben die keuze gemaakt.
Goede universiteiten vragen om ‘opgetilde’ studenten, bepaalde banen staan niet meer open voor mensen wiens genen niet gemanipuleerd zijn. Groepen mensen komen buiten de maatschappij te staan. Terloopse opmerkingen maken duidelijk dat dit binnen niet al te lange termijn tot geweld zal leiden. De mensen in Klara merken daar echter zelf nog niets van. Zij lijden vooral onder een andere bijwerking van het ‘optillen’. Het lijkt er toch echt op dat Josie met dank aan het ‘optillen’ zo ziek geworden is. De keuze van haar ouders kan haar het leven kosten.
Ishiguro vertelt het verhaal van Klara en Josie vanuit het perspectief van de eerste. Wij leren dus over de wereld waarin zij vertoeft vanuit haar onvolledige begrip van wat zij ziet. In een fase waarin haar brein zich vormt en zij de basis legt voor verdere ontwikkeling blijkt de beperking van dat brein. Klara zou zich moeten kunnen ontwikkelen tot een fantastisch intellect, zij blijft steken op het niveau van een kind. Het lijkt er sterk op dat de AF’s door de mensen om hen heen tegen gehouden worden. Klara ziet Josie als haar grootste vriendin, voor Josie is zij uiteindelijk slechts een pratende pop.
Klara laat ons kennis maken met een beangstigende wereld. Het is weer de kracht van Ishiguro dat hij die wereld schetst door ons deze te laten zien vanuit de ogen van een onvolkomen wezen, dat hij met subtiele verwijzingen een keiharde wereld schetst achter de bijna dromerige die hij ons op papier voor tovert. Klara is beminnelijk, je leeft met haar mee. Ik kreeg plaatsvervangende schaamte toen ik echt doorkreeg hoe zij in feite door ‘haar’ mensen misbruikt wordt. Klara, roman en AF, laat ons zien hoe een wereld met ‘Artificial’ en gemanipuleerde intelligentie er vooral niet uit zou moeten zien. Petje af voor Ishiguro.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten