zondag 3 april 2022

Ruth Ozeki || The Book of Form and Emptiness

Women’s Prize for Fiction Longlist 2022

In The Book of Form and Emptiness speelt Ozeki voortdurend met vorm. Haar roman met meerdere perspectieven en vertellers leunt zwaar op de gekozen structuur. Te zwaar wat mij betreft.

In The Book ontmoeten wij Benny Oh en zijn moeder Annabella vlak nadat vader / echtgenoot Kenny is overreden en gestorven. Zijn dood heeft grote gevolgen voor het gezin. Het verdriet van moeder en zoon maakt dat zij in een vicieuze cirkel terecht komen waardoor hun leven lijkt te ontsporen. Annabella lijkt niet meer in staat voor Benny te zorgen; een combinatie van persoonlijkheid en werk maakt dat haar huis eerder een opslag lijkt dan een gezellig tehuis. Annabella bezwijkt onder verdriet, zorgen over werk en huis, zorgen voor Benny.

Benny is een beginnend puber wanneer zijn vader overlijdt. Enkele maanden later hoort hij stemmen, stemmen die steeds prominenter en luider worden. Een rationeel denkend mens concludeert nu meteen ‘het begin van waarschijnlijk schizofrenie’. Dat denkt ook de schoolverpleegkundige en de psychiater waarheen Benny verwezen wordt. In de loop van de roman wordt hij zelfs enkele malen opgenomen.

Lijkt zeg ik met nadruk want Benny en één van de andere vertellers zijn het hier niet mee eens. Benny is er van overtuigd dat hij de stemmen echt hoort. De andere verteller, ‘het boek’,  bevestigt hem hierin. Een deel van de roman bestaat uit hoofdstukken waarin het boek en Benny op elkaar reageren. Benny gelooft dus stellig dat hij een persoonlijk boek heeft en dat dit boek tot hem spreekt, dat hij in staat is (om welke reden dan ook) materie te horen. Dus hoort hij het glas dat geschokt reageert wanneer er een vogel tegen aan vliegt, de schaar die hem beveelt om zijn juf te steken.

Ozeki probeert twijfel te zaaien door de introductie van een aantal personages die voor Benny heel belangrijk zijn maar volgens zijn psychiater niet bestaan, zwerver B-man en mede-ex-patiënte Aleph. En ja hoor, Ozeki, legt gelukkig uit waarom die naam Aleph zo cruciaal is. Voor degenen die het niet meteen weten (ik ook dus): Jorge Luise Borges heeft een roman geschreven waarin een Aleph voorkomt, een soortement geconcentreerd punt in tijd en plaats. Niet vreemd dat psychiater constateert dat hier sprake is van een verzonnen vriendin, niet vreemd dat die vriendin zelf haar alledaagse naam heeft ingeruild voor een spannende.

Wat mij in deze roman dwars zat, was het gevoel dat af en toe het spel met vorm teveel afleidde van wat er nu werkelijk speelde. De vreselijke situatie waarin Annabella en Benny belanden, hun onvermogen om daar alleen uit te komen. De vorm maakt dat ik me voortdurend afvroeg of ik nu een soortement phantasy-roman was beland of in een maatschappijkritische roman over eenzaamheid, ons onvermogen om mensen in nood te helpen. En dat irriteerde me.

Het leek erop dat Ozeki niet wilde toegeven aan haar lezers dat er wellicht toch echt iets mis was met Benny en dat daardoor de nadruk teveel kwam te leggen op hoe vertel ik het? Ik kan me voorstellen dat deze vorm eigenlijk beter had gewerkt indien Benny en zijn moeder wat minder in de problemen hadden gezeten. Ik snap dat er een startmoment moet zijn dat aanleiding geeft tot de eerste symptomen bij Benny, ik had me kunnen voorstellen dat met een wat minder labiele moeder het effect van vorm in het beschrijven van Benny’s problematiek natuurlijker was geweest. Nu kwam het op mij toch lichtelijk geforceerd over. 

Voor alle duidelijkheid: The Book is knap geschreven. Ozeki ontrafelt langzaam maar zeker alles wat er speelt en werkt gestructureerd naar een oplossing toe (die is er namelijk, ik kan wel verklappen dat de roman goed afloopt). Ze schrijft bovendien goed en mooi, het is een genot om haar te lezen. Maar toch, dat knagende gevoel dat de vorm af en toe teveel overheerste, dat het echte probleem daarmee juist onderbelicht werd. En ik vermoed dat dit nu juist niet de bedoeling was van Ozeki.



Geen opmerkingen:

Een reactie posten