Elif Shafak || The Island of Missing Trees

 

Women's Prize for Fiction 2022 Shortlist

Het eiland uit de titel is Cyprus en één van de vermiste bomen is een vijgenboom. Uit Cyprus meegesmokkeld in de koffer van twee geliefden, in Londen getuige van het verloop van deze relatie. Wat The Island zo bijzonder maakt is de stem van de vijgenboom; zij is de verteller, zij verbindt heden en verleden, geschiedenis en actualiteit.

Shafak heeft gekozen voor een structuur waarin zij heden en verleden afwisselt, schakelt tussen een neutrale verteller op de achtergrond en een heel aanwezige verteller met een persoonlijk belang. Een verteller waarvan je als lezer steeds meer de indruk krijgt dat zij ook aanwezig is in de hoofdstukken waarin zij niet de ik-persoon is. In zoverre een vijgenboom de ik-persoon kan zijn natuurlijk. Het feit dat ik dit als lezer zonder slag of stoot accepteer, geeft aan hoe goed Shafak haar boek en de natuurlijke plek van de vijgenboom daarin heeft opgebouwd.

Die vijgenboom stond oorspronkelijk letterlijk middenin een restaurant ergens op Cyprus. Twee vrienden zwaaiden er scepter: een Griek en een Turk. Hun afkomst leek geen belemmering voor hun vriendschap, hun seksuele geaardheid houden ze op het conservatieve eiland zo goed als mogelijk geheim. Twee andere geliefden, Kostas en Defne, kiezen het restaurant als geheime ontmoetingsplek. In hun geval is afkomst wel degelijk een belemmering: noch haar noch zijn familie accepteert een partner die niet Grieks of Turks, katholiek of islamitisch is.

We lezen al vrij snel dat Kostas en Defne het eiland verlaten hebben en in Londen samen met hun dochtertje Ada een gelukkig leven leiden, totdat Defne te jong overlijdt. De roman start één jaar na Defne’s dood; Ada en Kostas leven langs elkaar heen en weten elkaar niet te vinden in hun verdriet. De komst van Defne’s zus Meryem brengt daar verandering in. Zij is degene aan wie Ada vragen kan stellen over het huwelijk van haar ouders, de situatie op het eiland.

Lees de roman vooral wanneer je ook te weten wilt komen hoe Kostas en Defne een nieuw leven gestart zijn, welke gebeurtenissen allemaal plaatsvinden op Cyprus, wat zich afspeelt in het leven van Ada die zich meer dan ooit op een kruispunt bevindt: een kruispunt tussen heden en verleden, tussen haar ouders en de familie in Cyprus die ze niet kent, een kruispunt tussen hechten  aan afkomst of kiezen voor een leven waarin die afkomst geen enkele rol speelt.

Ada is op een punt in haar leven aanbeland waarin het haar duidelijk wordt dat de wereld van geliefden te vaak vermorzeld wordt door de belangen van regeringen of van godsdienst. Tegelijkertijd leeft zij in een wereld waarin iets persoonlijks zonder dat je er iets aan kunt doen overgenomen wordt door activisten, dat het filmpje bedoeld om jou te pesten opeens viraal gaat en jou als strijder neerzet.  Net als de vijgenboom leeft Ada in twee werelden.

De vijgenboom verbindt alles en iedereen. Zij is de as waarom de roman draait. De vijgenboom is bovendien het symbool van wat er misgaat in Cyprus: oorspronkelijk uitbundig groeiend in het restaurant, is ze door de verdeeldheid op het eiland teruggebracht tot een door zwammen en insecten aangetast zo goed als dode boom. Die ene gezonde tak die door Kostas in Britse aarde gepland wordt, creëert een nieuwe kans, nieuw leven. Maar ver van de plek waar zij oorspronkelijk ontsproot.

Een toekomst op het verdeelde Cyprus bleek onmogelijk voor de twee mannen van het restaurant, voor Kostas, Defne en Ada. De oude vijgenboom op het eiland is inmiddels afgestorven, de nieuwe ent gedijt naar behoren in haar nieuwe tehuis (hoewel ze bepaald symbolisch de winter ingepakt en begraven doorbrengt) . Hoewel Shafak natuurlijk informatie geeft over de situatie op Cyprus, het eiland door midden gehakt door een geforceerde grens, symboliseert juist die ene vijgenboom hoe wrang haar positie is, hoe onmogelijk de situatie op haar eiland. Ze moest het verlaten om te kunnen overleven.

Shafak heeft haar roman niet alleen kundig opgebouwd, ze schrijft ook nog eens wondermooi. Ik betrapte mezelf op een gegeven ogenblik erop dat ik baalde dat ze wel heel concreet schreef over de slachtoffers van de oorlog op Cyprus, omdat het zo afweek van de dromerige sfeer die ze met haar woorden en beelden creëert. Om heel snel tot het inzicht te komen dat ze daarmee de realiteit op Cyprus imiteert: het eiland dat zo ongelooflijk sprookachtig mooi kan zijn, totdat de keiharde werkelijkheid van verdeeldheid en oorlog weer van zich doet spreken.

Ik heb genoten van The Island. Ik vermoed dat Shafak met deze roman een goede kans maakt om de Women’s Prize te winnen. Ik zou het in ieder geval een terechte keuze vinden voor deze roman die laat zien tot hoeveel pijn verdeeldheid leidt.