Ik moet iets over de inhoud vertellen
Het is me nog niet vaak overkomen maar in Machines Like me ervoer de roman concurrentie van een tv-serie, of liever gezegd, van de android uit een tv-serie. McEwan laat ons kennis maken met een robot en dwingt ons op die manier na te denken over de impact die zo goed als menselijke robots kunnen hebben op onze maatschappij. Hij kan er niets aan doen dat die impact door een andere android in Star Trek: The Next Generation jaren geleden al prachtig zichtbaar gemaakt werd. Alles wat Adam briljant, vertederend en ongelooflijk irritant zou moeten maken, had Data al eerder laten zien. En beter.
Machines Like Me lijdt daarnaast aan een gebrek aan focus. McEwan wil teveel. Ergens rond de Tweede Wereldoorlog neemt de geschiedenis in zijn roman een nieuwe wending. Briljant wetenschapper Alan Turing pleegt geen zelfmoord maar kiest zelfbewust voor een leven met zijn vriend, met als resultaat ontdekkingen die leiden tot een maatschappij waarin zelfrijdende auto’s normaal zijn. De ontwikkeling van robots een volgende, logische stap. Op het moment dat de roman start, heeft Groot Brittannië net de oorlog rond de Falklands verloren, wat een nieuwe leider van de socialistische partij een kans biedt. Leuk, die andere geschiedenis, het leidt echter af. Het zorgde er in ieder geval voor dat ik me op een gegeven ogenblik afvroeg welk verhaal McEwan nu eigenlijk wilde vertellen.
Het tweede euvel is dat de roman volledig vanuit het perspectief van Charlie, de eigenaar van Adam, is geschreven. Een bewuste keuze van McEwan. Het lastige in dit geval is, dat Charlie onvoldoende uit de verf komt. Hij beziet, hij wikt en weegt, hij laat zich meevoeren, op een of andere manier lijkt hij niet helemaal af. Vanuit een bepaald oogpunt bezien een mooie zet: de mens die nog niet uitontwikkeld vergeleken met de robot die elke dag verder ontwikkelt. Charlie wordt het ideale voorbeeld van een mens die niet meer hoeft te werken: de robot doet dat in zijn plaats. Charlie hoeft alleen nog maar van zijn leven hoeft te genieten. Ook hier geldt: het lijkt wel of McEwan te veel wil. Niet alleen plaatst hij Charlie in het complexe vraagstuk van ‘Artificial Intelligence’, vriendin Miranda plaatst hem bovendien in een menselijk moreel dilemma, dat van wraak.
Miranda heeft namelijk enkele jaren eerder op verrassende wijze wraak genomen op de verkrachter van haar beste vriendin. Een jonge Pakistaanse vrouw die daarna zelfmoord heeft gepleegd. Het moge duidelijk zijn dat dit impact op haar leven heeft gehad. Thema drie is geïntroduceerd: hoe ga je met een dergelijke situatie om, wat doet dit met je leven? Voeg daar nog een mogelijk voogdijkind aan toe dat letterlijk bij de voordeur is afgeleverd en het moge duidelijk zijn wat ik bedoel met ‘geen keuzes’ gemaakt. De verkrachtingsverhaallijn alleen had al een prachtige roman kunnen opleveren. Nu krijgt die volop concurrentie van de robotverhaallijn en af en toe ook nog de wereldgeschiedenis die zich om Charlie, Miranda en Adam heen afspeelt.
En dan Adam. Tja, ik zei het al eerder. Data liet al eerder zien hoe menselijk een robot kan zijn maar ook hoe irritant in al zijn perfectie. Data kreeg van zijn makers afleveringen lang de kans te groeien van betweterige robot tot menselijke android, op papier gaat die ontwikkeling razendsnel. En om alles nog wat complexer te maken voegde McEwan er nog iets extra’s aan toe. De Adam’s en Eva’s die zijn geproduceerd lijken niet in staat zich te voegen naar de vaak absurde realiteit, hun feitelijke brein kan niet overweg met niet-logische zaken. Steeds meer plegen hun variant van zelfmoord, Charlie, en daarmee ook de lezer, checkt voortdurend of ook Adam signalen toont dat het niet goed gaat met hem.
Oftewel, Machines Like Me had een briljante roman kunnen zijn indien McEwan wat verhaallijnen minder prominent had gemaakt. De impact die de aanschaf van een robot heeft op een mens, de morele dilemma’s van Miranda, onderwerpen die makkelijk tot een prachtige ‘eigen’ roman hadden kunnen leiden. Machines Like Me gaat lichtelijk ten onder aan teveel tegelijkertijd.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten