Pat Barker || The Silence of the Girls

Pat Barker maakte ooit een onuitwisbare indruk op mij met haar prachtige trilogie over de Eerste Wereldoorlog. Ze keert terug naar de oorlog maar nu eentje die zich ruim tweeduizend jaar geleden afspeelde, de veroverdrift in het Middellandse Zee gebied van de Grieken. Ook nu belicht ze niet de kant van de helden en de leiders maar die van de slachtoffers tegen wil en dank: de vrouwen in de veroverde stadstaten. Ze geeft de onzichtbare vrouwen uit de Ilias een gezicht en stem.

Briseis is één van die vrouwen. Zij is de echtgenote van een koning, wat betekent dat zij na de verovering van haar stadsstaatje geschonken wordt aan een grote Griekse held, Achilles. Haar leven als slavin start. Zij verhuist nu van een luxueus paleis naar het tijdelijke soldatendorp. De uitkomst staat vast, die is onderdeel van de Griekse mythen: Troje wordt veroverd, Achilles sterft tijdens de belegering. Omdat er voor de rest natuurlijk niet zoveel bekend is, grijpt Barker deze kans aan om haar eigen versie van Achilles te maken. Een held met nogal wat menselijke trekjes.

Achilles is half mens, half God. Hij is vooral een man die het vertrek van zijn moeder nooit te boven is gekomen en een nogal intense vriendschap heeft opgebouwd met zijn beste vriend. Wanneer deze komt te overlijden slaat hij door, met alle akelige consequenties vandien voor het verloop van de belegering en voor Briseis.

Barker geeft een realistisch beeld van het leven in het soldatendorp met alle vuiligheid, geweld en onzekerheid. De oorlog is voortdurend aanwezig, dood en ziekte liggen op de loer. Barker laat de zwakheden van de mythologische helden zien, de vertroebelde relatie die sommige slavinnen met hen hebben (wat gevalletjes van Stockholm-syndroom) maar ook de druk die op mannen als Achilles ligt. Hij is de held, zijn handelen bepaalt voor een groot deel het verloop van de strijd. En zijn eigen dood.

The Silence of the Girls wordt merendeels verteld vanuit het perspectief van Briseis. Soms wisselt Barker echter naar dat van Achilles. Hij wordt nooit de hoofdpersoon, dat is en blijft Briseis. De perspectiefwisselingen maken wel dat we een steeds duidelijker beeld krijgen van de man achter de held. Het geeft Silence of the Girls een extra gelaagdheid. De menselijkheid die Achilles van Barker krijgt maakt alle verwikkelingen des te wranger. Het maakt bovendien het prachtige, ontroerend einde mogelijk.

Hoewel Silence of the Girls in het verre verleden speelt, ontkwam ik toch niet aan de gedachte dat de omstandigheden van de toenmalige vrouwelijke slavinnen niet veel zullen hebben verschild van die van de jonge vrouwen ontvoerd door Boko Haram of IS. Deze niet-uitgesproken, niet-benoemde link naar het heden maakte wat mij betreft de roman des te beklemmender.

Laten we ook niet vergeten dat Barker een zeer vakkundige schrijfster is. Zij speelt met woorden, haar beschrijvingen van de soldatenbarakken maken het vuil en de stank bijna tastbaar. Op dezelfde vakkundige manier toont ze steeds meer de man en de vrouw achter de twee hoofdpersonen: zij worden van clichébeelden tot mensen van vlees en bloed. Ze goochelt bovendien op acceptabele wijze met het mythische deel van het verhaal: Achilles’ moeder verrijst gewoon uit de zee, lijken vergaan niet. Het past binnen het verhaal en voelt niet gekunsteld aan.

Barker geeft een stem aan vrouwen, toen en nu. Ze laat zien dat de vrouwen achter de wereldpolitiek, de eeuwige machtsstrijd, de bloederige en ontwrichtende conflicten mensen zijn van vlees en bloed met een duidelijke stem en mening. Briseis is net zo goed en misschien zelfs meer een held dan de mannen die Homereus ooit de lof toedichtte.