vrijdag 15 september 2017

Paul Auster || 4321




Shortlist 2017

In 4321 geeft Auster vier varianten op het leven van Archibald Ferguson, nazaat van een Joods-Russische immigrant die opgroeit in New York en haar voorsteden in de jaren 50 en 60 van de 20e eeuw. In de vier varianten laat Auster zien hoe een speling van het lot het leven van iemand kan beïnvloeden. Waar de geschiedenis van Amerika zich voltrekt zoals wij deze kennen, verandert het leven van Archie door factoren in zijn persoonlijke leven.

De veranderingen in het leven van Archie zijn groot voor hem, niet persé voor zijn lezer. Die wordt geconfronteerd met vier verhaallijnen die afwijken maar waarin een groot aantal elementen gelijk gebleven is. Dus is het steeds even opletten in welke verhaallijn de ouders van Archie scheiden en in welke niet, in welke verhaallijn Archie nu wel een relatie krijgt met zijn stiefnicht en in welke niet. Juist het subtiele detail maakt duidelijk dat de speling van het noodlot levens beïnvloedt maar niet altijd op opzienbarende wijze. En kabbelen die vier verhaallijnen zo’n 850 pagina’s rustig door.

Archie loopt in zijn jonge leven (de roman eindigt wanneer hij begin twintig is) tegen de dingen aan waar elke gemiddelde opgroeiende knul tegenaan loopt. Verwacht geen spektakel in deze roman, Auster beschrijft het dagelijkse leven in Amerika (maar dan vier keer). Om Archie heen verandert de wereld wel drastisch. Die veranderende wereld met politieke moorden, rassenonrusten, gewelddadig neergeslagen studentenprotesten wordt door Auster tot in detail beschreven. Het laat bovendien zien dat een toevallige ontmoeting, een voorval kan leiden tot een persoonlijke keuze om al dan niet actief betrokken te worden in deze veranderende, roerige wereld.

De gedachte achter 4321 is interessant, de uitwerking is wat mij betreft wat minder geslaagd. Ik houd nu eenmaal niet van romans waarin geschiedenis tot op hoog detailniveau uit de doeken gedaan wordt, dit in de wetenschap dat er veel lezers zijn die dit juist wel waarderen. Omdat Archie geen opzienbarend leven leidt, komen in elke variant dezelfde alledaagse zaken terug. Zeker wanneer Archie nog jong is, niet altijd even interessant. Pas op het moment dat Archie ouder wordt, voor belangrijke beslissingen over zijn leven staat en bewuster door dat leven gaat, ontstijgt de roman het kabbelende karakter. Dan slaat ook Auster’s schrijftalent optimaal toe: zinsconstructies, woordkeuze, metaforen, ze laten allemaal zien hoe een groot schrijver taal gebruikt om (filosofische) gedachten van een twijfelende jongeman te verwoorden.

Ik heb zo mijn twijfels over deze Auster. 805 pagina’s die mij niet van begin tot einde boeien zorgen voor een arbeidsintensieve leesexercitie, ik kan me zo maar voorstellen dat wat snoeiwerk, zeker in de hoofdstukken over de jonge Archie’s, had bijgedragen aan mijn leesgenot.



zondag 3 september 2017

Ali Smith || Autumn


Man Booker Long List 2017

Laat ik vooropstellen dat Ali Smith als geen andere weet te betoveren met taal en beelden, Autumn kent daarvan weer vele schone voorbeelden. Ik moet echter toegeven dat ik niet geheel weet wat ik nu met Autumn aan moet. Ik geloof dat ik begrijp waar het boek over gaat, maar heel zeker weet ik het niet.

In Autumn neemt Smith ons mee langs meerdere verhaallijnen die allemaal op de een of andere manier aan elkaar gekoppeld zijn. In de eerste plaats de dromen die 101-jarige Daniel Gluck heeft terwijl hij in een coma ligt. Magisch-realistisch met elementen uit de herkenbare Britse geschiedenis. Tenminste voor hen die nog een beeld hebben bij de jaren 60 met de koude oorlog aan de ene kant en het hippietijdperk aan de andere kan, en die zich vaag kunnen herinneren dat er iets was met ene Christine Keeler en de geheime dienst. Ik kan me zomaar voorstellen dat voor hen die niet weten welk schandaal veroorzaakt werd door Keeler de passages geen tweede laag toevoegen.

De tweede verhaallijn betreft Elizabeth Demand, het vroegere buurmeisje van Gluck. Zij bezoekt hem elke dag, leest hem voor en denkt terug aan de tijd dat zij als jong meisje hele gesprekken met hem voerde. Haar liefde voor een inmiddels vergeten schilder Pauline Boty, jong gestorven, uit de Beatnik-periode is daar ontstaan. De zoektocht naar informatie over Boty krijgt steeds meer het karakter van een zoektocht naar Demands eigen leven.

De derde verhaallijn is, vermoed ik, Groot Brittannië na de Brexit.  Smith geeft voorbeelden van bureaucratie, van achterdocht jegens mensen die afwijken van de norm die duidelijk maken dat zij het graag anders had gezien. Buurman Gluck, van Duits-Joodse afkomst, ooit gevlucht naar het Verenigd Koninkrijk laat zien waarom het land zich niet zou moeten afsluiten van de rest van de wereld.

Op een of andere manier komen de verhaallijnen niet lekker bij elkaar. Met name de geforceerd aandoende hoofdstukken over de moeizame aanvraag van een paspoort, de mysterieuze hekken die opeens langs de kust verrijzen, lijken er met de haren bijgesleept. De twee werelden van Elizabeth en Gluck vloeien steeds mooier in elkaar over, de realiteit schuurt. Het zou kunnen dat dit juist de bedoeling was van Smith, dan nog kan ik me voorstellen dat iemand met het schrijftalent van Smith die realiteit anders had kunnen laten schuren.

Autumn bevat wonderbaarlijk mooi geschreven proza, de vriendschap tussen Elizabeth en Gluck komt prachtig uit de verf, de verwijzingen via Keeler en Boty naar een tijd waarin de koude oorlog het land wantrouwig maakte werken. Dat had wellicht voldoende boodschap kunnen zijn aan haar landgenoten. Ik houd gemengde gevoelens over aan Autumn, misschien dat ik de roman over een tijdje nog eens moet lezen om te zien of ik dan wel helemaal snap wat Smith beoogt.