zondag 25 augustus 2019

Max Porter || Lanny


Booker Prize Longlist 2019

Het daadwerkelijke verhaal is het niet het allerbelangrijkste in Lanny. De roman draait om relaties, vriendschappen, leven in een kleine dorpsgemeenschap, de waarheid over de beperktheid van je leven onder ogen zien, de angst om iemand die je liefhebt te verliezen. En nog belangrijker: Lanny draait vooral om prachtige taal. Laat daar geen misverstand over bestaan: Max Porter schrijft als geen ander.

Een korte samenvatting: Lanny’s ouders zijn verhuisd naar het platteland. Hij rijdt elke dag in zijn dure auto naar zijn werk, zij blijft thuis en doet een dappere poging een thriller te schrijven. Lanny gaat naar school en bezoekt regelmatig de excentrische dorpsberoemdheid, kunstenaar Pete. Op een dag verdwijnt Lanny, een kind met een rugzakje. Op dat moment wordt de relatie van zijn ouders op de proef gesteld, komen alle vooroordelen over Pete naar boven en wordt ‘nabuurschap’ daadwerkelijk getest.

Porter introduceert ook een mythisch element: Dead Papa Toothwort, een schepsel dat in de buurt van het dorp leeft en al lopend van vorm verandert: hij gebruikt alles wat hij tegenkomt, dopjes van flessen, bladeren, modder … Dead Papa Toothwort herkent Lanny als een gelijkgestemde, hij zoekt naar zijn stem in de kakofonie van geluiden die uit het dorp tot hem komen. Sommige dorpsbewoners geven hem de schuld wanneer Lanny verdwijnt.

Porter schrijft met grote klasse. Hij creëert nieuwe verbluffende woordcombinaties, hij speelt met de opmaak. De kakofonie van dorpsstemmen zie je als cursieve woorden die in bochten over de pagina dansen; wanneer hij zich opwindt worden de woorden dikker afgedrukt en lopen de regels dwars door elkaar heen. Het effect is betoverend.

In het eerste deel van de roman krijgt elke hoofdstuk de naam van de persoon uit wiens perspectief dan geschreven wordt. In het tweede deel, nadat Lanny is verdwenen, verandert het perspectief met elke paragraaf, de paragrafen worden aan elkaar gekoppeld met plustekens. De  lezer moet voortdurend alert blijven op wisselingen en goed kijken uit wiens perspectief nu geschreven wordt. Ook introduceert Porter nu het perspectief van dorpsbewoners. Dan wordt duidelijk hoe bevooroordeeld en veroordelend de dorpsbewoners echt zijn.

Lanny is soms poëtisch en liefhebbend, soms hard en wreed, soms magisch. Porter combineert het met gemak. Tegen het einde lopen realiteit en mythe in elkaar over. Het is niet langer mogelijk de twee van elkaar te onderscheiden: dagelijkse werkelijkheid en de mythische droomwereld van Dead Papa Toothwort zijn één geworden.

Lanny verdient het om langzaam gelezen te worden om zo lang mogelijk van alle mooie woordcombinaties en zinnen van Porter te genieten. Om je te verbazen over de perfecte manier waarop perspectief en opmaak elkaar versterken, over de mooie manier waarop realiteit en mythe een nieuwe wereld scheppen. Eentje die past bij de pure jongen Lanny. Lanny is een prachtige roman, die plek op de Booker Longlist is meer dan terecht.




zondag 18 augustus 2019

Jeanette Winterson || Frankissstein



Booker Prize Longlist 2019

Frankissstein is bepaald geen conventionele roman. Winterson combineert op geraffineerde wijze meerdere verhaallijnen om zo haar punt te maken: kunstmatige intelligentie is een stap voorwaarts voor de mensheid maar ook eentje omringd met vele kritische vragen en ethische dilemma’s.

Verhaallijn één is Mary Shelley die op het punt staat haar beroemde roman te schrijven: Frankenstein. We worden meegenomen naar Zwitserland waar de Shelleys en Lord Byron verblijven. Een verhaal van majestueuze armoede, van vermaarde dichters die vrouwen als de inferieure versie van de mens zien. We krijgen bovendien een kijkje in de keuken vna het creatieve proces, de manier waarop het idee van de roman, de creatie van een monster, vat krijgt op Mary’s leven.

Verhaallijn twee is Ry, de transgender die de beroemde wetenschapper op het vlak van kunstmatige intelligentie Victor bijstaat door hem te voorzien van ledematen uit het anatomische lab. Die ledematen blijken een tamelijk sinistere rol te spelen in Victors experimenten met kunstmatige intelligentie. Voor hem is kunstmatige intelligentie de oplossing voor al onzer problemen, hij negeert de ethische dilemma’s.
Victor is een imposante persoonlijkheid, Ry is volledig weg van hem. Victor op zijn beurt wordt tegelijkertijd aangetrokken en afgestoten door Ry. Hoe ga je om met iemand die noch man noch vrouw wenst te zijn? Die op een bepaalde manier al de toekomst is?

Ook commerciële en religieuze aspecten van kunstmatige intelligentie komen aan de orde. Journaliste Polly is op zoek naar dé primeur die haar carrière kan maken, handelaar in geavanceerde sexpoppen Ron laat de wat schimmige kant van de ontwikkeling zien, Claire is op zoek naar religieuze waarheid (en draait vrolijk met alle winden mee). Ron met al zijn ongepolijstheid voegt een beklemmend aspect aan de discussie over kunstmatige intelligentie toe: tot hoe ver willen we gaan?

Verhaallijn drie is Victor Frankenstein, Mary Shelley’s hoofdpersoon, tevergeefs op zoek naar zijn monster. Eindigend in een Victoriaanse psychiatrische kliniek. In zijn korte maar essentiële verhaal lopen waarheid en fantasie door elkaar. Is Frankenstein inderdaad gek geworden door zijn eigen verhaal over het scheppen van leven of zwerft zijn monster echt over deze wereld rond?

Kent Frankissstein zwakke plekken? Ik zou kunnen zeggen dat de hoofdpersonen weinig karakterontwikkeling vertonen. De vrouwelijke en transgender hoofdpersonen leveren emotie en empathie, de mannen tonen vooral een ernstig gebrek aan. Het gebrek aan karakterontwikkeling ondersteunt de roman echter prachtig. Het voegt namelijk een laag toe aan de discussie over wat we moeten met emoties en empathie in een wereld waarin robots domineren. Winterson heeft haar hoofdpersonen bovendien behoorlijk goed gekozen. Ik zag de dichters, Victor of Ron zonder enig probleem zo voor me. Net als Mary, Ry en Claire, met dank aan een leven lang tv en films kijken.

Frankissstein intrigeert, ik heb van elke minuut genoten. Ik vergeef  het Winterson dat ze wat kritischer is naar haar mannelijke hoofdpersonen dan naar haar vrouwelijke, ze maken het er af en toe tenslotte ook naar. Ik vond de manier waarop ze de verhaallijnen mengde knap gedaan, ik was blij dat het einde geen enkel definitief antwoord op welk ethisch dilemma dan ook geeft. Ik vond Mary en Ry (afkorting voor Mary) geweldig, ze vertegenwoordigen allebei hun eigen tijd op een prachtige manier.

Frankissstein is geen eenvoudig boek dat je snel even tussendoor leest. Winterson heeft het doorspekt met quotes uit boeken en romans, ze vermijdt filosofische betogen niet. Ze vraagt om aandacht met elke verandering van verhaallijn. Alles samen maakt Frankissstein tot een intrigerende roman.


zondag 11 augustus 2019

Elif Shafak || 10 Minutes 38 seconds In This Strange World



Booker Prize 2019 Longlist

Op het moment dat de roman start is hoofdpersoon Tequila Leila al dood. Ze is ‘s nachts vermoord, haar lichaam zal snel ontdekt worden. Haar bewustzijn is nog 10 minuten en 38 seconden aanwezig. In die 10 minuten en 38 seconden leren wij Leila en haar beste vrienden kennen.

Shafak neemt ons mee naar Leila’s jeugd (ze heette toen nog Leyla) en het misbruik dat leidt tot haar vlucht naar Istanbul. Dat haar oom incest pleegt, wordt door de vingers gezien; dat zij nu bezoedeld is wordt haar aangerekend. Leila’s hoop op een beter leven blijkt al snel te optimistisch: ze belandt snel in de prostitutie. Leila accepteert haar leven en probeert er het beste van te maken. Haar goede vrienden D/Ali, Sinan, Nalan, Jameelah, Zaynab and Humeyrah dragen in belangrijke mate bij aan haar welzijn. Niet de meest voor de hand liggende goede vrienden zoals Shafak in de aan hen gewijde hoofdstukken zal onthullen.

In tien minuten en 38 seconden passeren Leila’s jeugd in Van en haar eerste ontmoetingen met haar vrienden de revue. Zodra ze aan een vriend denkt, schakelt Shafak om naar die persoon. Zijn / haar jeugd en hun leven in Istanbul. Je kunt ervan uitgaan dat ze bepaald geen middelmatige typetjes zijn. De transgender, de mishandelde echtgenote, de helderziende kleine persoon of Leila’s jeugdvriendje: ze hebben allemaal geleden en proberen iets van hun levens te maken. Eén ding wordt in ieder geval zeer duidelijk in die 10 minuten en 38 seconden: Turkije is bepaald niet de plek waar je wilt wezen indien je niet die normale, onopvallende, plichtbewuste burger bent.

Shafak confronteert haar lezers met misbruik, pijn, verdriet en onrechtvaardigheid. En met mensen die proberen het beste van hun levens te maken, ondanks alle moeilijkheden die zij ervaren. Ondanks het feit dat ze niet passen in een Turks ideaalbeeld. Ze accepteren wat er in hun situatie mogelijk is. Ze overleven en nemen gewelddadigheden door politie gericht op hun professie of staat van zijn mensmoedig op de koop toe. In Shafak's roman blijven ze prototypen. We lezen wel wat hen heeft gemaakt tot wat zij zijn, verdere verdieping van hun persoonlijkheden blijft uit. Zij belichamen een bepaald maatschappelijk onrecht.

Nadat de minuten en 38 seconden zijn verlopen, verspringt de aandacht van Leila naar haar vrienden. Zij zijn diepbedroefd door haar moord en door het feit dat haar familie haar een fatsoenlijke begrafenis ontzegd heeft. En vastbesloten om dat laatste recht te zetten. Pas tegen het einde keert Leila weer terug, in een staat van totale rust. Ik zal niet onthullen hoe haar vrienden dat voor elkaar krijgen, dat mogen jullie zelf ontdekken.

Eén van de redenen dat je 10 Minutes 38 Seconds in This Strange World absoluut moet lezen is Shafak’s talent om te schrijven. Ik ben in Turkije en Istanbul geweest en haar taal, haar keuze voor woorden maakt dat de geluiden, geuren en beelden van dat prachtige land en die geweldige stad zo ongeveer van de pagina’s afspringen. Je kunt Turkije in haar boek bijna aanraken, ruiken en voelen door haar kleurrijke beschrijvingen en beelden. Door haar woorden belandde ik weer in land en stad.

Een absoluut minpunt van de roman is de neiging van Shafak om bombastisch, belerend en zelfs moralistisch te worden op het moment dat zij beschrijft hoe de maatschappij omgaat met mensen die er zogenaamd niet in passen of thuishoren. Er komen gedachten in de hoofden van de groep vrienden op die beter thuis zouden horen op de ons welbekende tegeltjes met spreuken. Het verschil met de kleurrijke taal en beelden is dan groot. Gelukkig wegen de weelderige taal en de tragi-komische gebeurtenissen in het tweede deel van de roman op tegen de drakerige toon van de preken.

Ik snap dat Elif Shafak is genomineerd voor de Booker Prize 2019. Zij heeft een gewaagde roman geschreven die onrecht in de wereld met kleurrijke taal en beelden aanklaagt. Tegelijkertijd word je door diezelfde taal en beelden een beetje verliefd op die bepaald niet perfecte wereld. Moet ze winnen? Nee, daarvoor zijn de hoofdpersonen te ééndimensionaal en is het preekgehalte net iets te hoog.




zondag 4 augustus 2019

Liane Moriarty || Nine Perfect Strangers

Voordat ik echt start met de verantwoorde, zware Booker Prize literatuur heb ik mijzelf een uitstapje gegund naar Nine Perfect Strangers. Niet bepaald literatuur met een hoofdletter L maar wel met een diepere betekenis en een serieuze ietwat vileine ondertoon.

Moriarty neemt ons mee naar de Australische outback, naar een resort. Negen mensen zijn er naar afgereisd en kijken uit naar een levensveranderende ervaring. Ze kunnen niet bevroeden dat dit maar al te waar is. In tegenstelling tot wat ze dachten en hoopten krijgen ze niet de kans *om lekker te relaxen en te genieten van de rust, ze worden onderworpen aan steeds vreemder wordende behandelingen (die ik natuurlijk niet zal verklappen). Door die behandeling behoorlijk te overdrijven duwt Moriarty ons op redelijk ongedwongen wijze met de neus op het feit dat wij Westerlingen zo af en toe wel rare dingen doen om aan onze dagelijkse realiteit te ontsnappen. En er nog voor betalen ook.

De hoofdpersonen in Nine Perfect Strangers zijn lekker dik aangezette wandelende clichés. Ze doen keurig wat wij van hun typetje verwachten en ondertussen schuurt het wat. Je kunt wel hooghartig denken ‘wat ze nu toch accepteren’ maar het is maar de vraag wat wij zelf in hun omstandigheden zouden doen. Het scheelt dat ze allemaal, zelfs de hysterische eigenaresse van de resort, wat puntjes hebben waardoor je ze toch eigenlijk wel graag mag. Ze lijken nu eenmaal net op ons

Gelukkig is Moriarty bepaald geen brave schrijfster, haar scherpheid voegt altijd net een rauw randje toe aan wat ze schrijft. Haar vileine woorden en gedachten maken dat haar romans, ook deze, niet ten ondergaan in de grote karakterloze massa. Moriarty is gelukkig niet van de zoetsappigheid.

Ik vind de wijze waarop Moriarty een heldere boodschap kan toevoegen aan een vlot geschreven amusante roman geweldig. In Big Little Lies kwamen mishandeling en vrouwelijke kracht netjes bij elkaar, in deze roman is het de boodschap dat we ervoor moeten waken dat we niet teveel van onszelf afdrijven. Dan kan het wel eens heel erg misgaan.

Moriarty zal niet snel de Booker of de Women’s Prize winnen. Dat doet niet af aan het feit dat ze pittige romans levert die een serieuze boodschap met een ietwat vileine glimlach brengen. En die bovendien een uitstekende basis blijken voor geweldige tv-series.