zondag 25 oktober 2020

Graham Swift || Here We Are

 Lang is Here We Are niet (nog geen 200 pagina’s), wel dik genoeg om meegezogen te worden in de wereld van variété, begin jaren zestig in Brighton. De tijd dat mensen een avond met een variëteit aan optredens nog spannend en geweldig vonden. In die tijd traden Ronnie, Evie en Jack op in het theater aan de pier. Een alwetend verteller kijkt jaren later terug.

Het mooie aan Here We Are de alwetend verteller. Zijn  (of haar?) manier van vertellen, bijna spreektaal-achtig, maakt dat je het idee krijgt dat je met iemand in een café zit die een boeiend verhaal vertelt. Dat boeiende verhaal concentreert zich eerst op Jack maar verandert halverwege subtiel: Evie en haar relatie met beide mannen krijgt vanaf dat moment alle aandacht. 

Jack, begin jaren zestig, is een ouderwets type artiest: hij praat de show bij elkaar praat maar treedt zelf ook zelf op. In Nederland zou ik niet zo snel een voorbeeld weten, in Groot Brittannië pakte de immens populaire Sir Bruce Forsyth deze rol tot op hoge leeftijd op. Jack heeft net als Sir Bruce indertijd de tijdsgeest goed in de smiezen: hij accepteert een rol in een soap, in de jaren die volgen blijkt hij een uitmuntend acteur en producer. 

Ronnie en Evie zijn een stel, privé en persoonlijk. Hij is de goochelaar, zij zijn assistente. Ronnie heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog als evacué gewoond bij een ouder stel, hij bleek goochelaar en leerde Ronnie de eerste kneepjes van het vak. Jack, een oude bekende uit het leger, biedt hem een kans om op te treden in Brighton. Daar verandert Ronnie langzaam maar zeker van goochelaar in illusionist. Een voorloper van Hans Klok of David Copperfield zullen we maar zeggen. Aan het einde van het seizoen doet Ronnie iedereen versteld staan met de ultieme truc. Hoe, dat moet je vooral zelf ontdekken.

Uiteindelijk draait het in Here We Are minder om Ronnie, Evie en Jack als wel om de wereld die Swift schetst. Een wereld die nog steeds de naweeën van de Tweede Wereldoorlog voelt maar die ook aan de vooravond staat van verandering. Het leven in de theaters van Brighton zoals Swift dat nu schets overleefde de jaren zestig niet. In welgekozen woorden treft Swift de sfeer van een land waar de middenklasse eindelijk meer mogelijkheden heeft, waar de mensen getekend zijn door de harde jaren die eraan vooraf gegaan zijn. Ronnie, Evie en Jack hebben elk hun eigen tik gehad in de oorlog, ze gaan er elk op eigen wijze mee om.

Here We Are draait ook om de relatie tussen drie mensen, of liever gezegd, de relatie die één vrouw heeft met twee mannen. Evie is jarenlang door haar moeder gedrild: succes in het theater staat op het spel. Jack of Ronnie blijkt uiteindelijk ook een keuze tussen een leven als assistente of als succesvolle producente. Of Evie haar keuze bewust maakt, is de vraag: ze laat zich leiden door de omstandigheden en handelt bijna instinctief. In de roman leren we haar kennen als jonge en als oude vrouw. Al terugkijkend op haar leven krijg je al snel het idee dat ze nooit het achterste van haar tong laat zien, dat ze ooit duidelijk haar mening zal geven.

Swift schetst een beeld van twee werelden die achter ons liggen: die tijd begin jaren zestig toen optimisme overheerste en een jaar of veertig  en zo’n veertig jaar later toen het optimisme voor een deel gerechtvaardigd was maar waar teleurstelling en verdriet ook zijn intrede heeft gedaan. De toon van de verteller maakt dat je als lezer meegenomen wordt. Je komt om maar even een vreselijk woord te gebruiken in ‘de flow’. Bij het sluiten van de roman keer je bruut terug naar de werkelijkheid.

Ik heb genoten van Here We Are. Het is zo’n roman die laat zien dat er geen groot arsenaal aan drama of ingewikkelde opbouw nodig is om te overtuigen. Swift overtuigt juist in subtiliteit, in het gevoel dat je aan de lippen hangt van een groot verteller. 




zondag 18 oktober 2020

C Pam Zhang || How Much of These Hills is gold

 


Longlist 2020

Bij de bekendmaking van de Longlist gaf de jury gekozen te hebben voor debutromans, omdat de toon en de ideeën nog zo oorspronkelijk waren, zo helder en fris. Voor How Much of These Hills is Gold gaat dat absoluut op. C Pam Zhang heeft absoluut een oorspronkelijke roman geschreven.

Hoofdpersonen in haar roman zijn Lucy en Sam, twee Chinese meisjes die net wees geworden zijn. Ergens in de 19e eeuw, ergens in het nog wilde westen van Amerika. Ze groeien op in een gezin dat van goudvondst naar goudvondst trekt om uiteindelijk in een mijnwerkersdorp te belanden. Na de dood van hun vader ontvluchten beide meisjes dat dorp en beginnen een zoektocht.

Een fysieke zoektocht naar een plek die zij thuis kunnen noemen maar ook een symbolische. Lucy staat in de roman voor realisme, voor een toekomst waarin het dagelijks leven geen harde strijd is, waar ze naar school kan gaan en kan leren, voor een poging om ondanks hun uiterlijke kenmerken op te gaan in de maatschappij. Sam is degene die hangt aan haar verleden, die haar eigen pad kiest, leert van wat ze om zich heen ziet, zich niet conformeert. Aan het einde van de roman zal blijken welke weg het meeste heeft opgeleverd. Of toch niet.

Lucy en Sam zijn geboren en getogen in Amerika, spreken nauwelijks Chinees. Toch speelt die afkomst een grote rol in hun leven. In de eerste plaats omdat hun ouders wel elementen uit het leven in China meegeven aan de meisjes. Zo doorkruist een tijger meerdere malen het pad van het tweetal. Hij is mythisch en tegelijkertijd bijna tastbaar aanwezig. Ook begrafenisrituelen, de geur van het parfum in de dekenkist van hun moeder, zij voeren terug op China. 

In de tweede plaats omdat Lucy en Sam er Chinees uitzien en daardoor dus te maken krijgen met discriminatie. Chinezen waren nog net geen slaven maar het scheelde niet veel. Ze werkten tegen hongerloontjes aan spoorlijnen, in de mijnen en werden alom als minderwaardig beschouwd. In de roman spat de discriminatie, de onrechtvaardige behandeling van Chinezen van de pagina’s af. Wat te denken bijvoorbeeld van de woning die de ouders voor veel geld van de mijn mogen huren: het kippenhok. 

C Pam Zhang kiest voor het perspectief van één persoon, Lucy. We zien het leven door haar ogen. Sam komt nooit aan het woord, wij zien haar worsteling met haar vrouw zijn, of liever gezegd haar wens om man te zijn, alleen door de ogen van Lucy. Wat wij over haar denken, komt volledig uit de koker van Lucy. Slechts op één moment brengt Zhang daar verandering in. Dan spreekt één hoofdstuk lang de geest van Ba, de vader. Door zijn perspectief verandert onze kijk op zijn huwelijk, zijn relatie tot Ma, de keuzes die zij samen gemaakt hebben. 

C Pam Zhang laat de barre omgeving waarin Lucy en Sam verblijven een grote rol spelen. Het droge landschap, de verzengende hitte of juist de aanhoudende reden, de wind die voortdurend waait, het goudgekleurde gras dat gaat tot waar het oog reikt, ze vormen een bijna zinnelijk element in de roman. Voor Lucy en Sam is hun omgeving niet de plek waar je toevallig vertoeft, het is een integraal onderdeel van hun leven, van hun persoonlijkheid, van hun zijn. De omgeving is hun thuis op meerdere manieren.

Vanaf het eerste moment springt het taalgebruik van C Pam Zhang in het oog. Poëtisch, met een verfijnd oog voor detail, lyrisch. Het maakt dat je de af en toe wat houterige constructie van de roman, de net wat te strakke scheiding van de werelden van Lucy en Sam op de koop toeneemt. Op het moment dat je zou kunnen denken ‘hm, hier hamert Zhang wel erg op waar beide meiden voor staan’,  valt vooral de prachtige woordkeuze, de zinsconstructie, die wijze waarop taalgebruik de zinnelijkheid van de buitenwereld versterkt op. 

Ik heb genoten van How Much of These Hills is Gold. Het is wat mij betreft een debutroman die terecht door de Booker jury is genomineerd. Waarom de roman de shortlist niet gehaald heeft, is mij dan weer een raadsel. Die had How Much zeker verdiend. 





zondag 11 oktober 2020

Lydia Millet || A Children’s Bible

Finalist 2020


Lydia Millet, Amerikaanse auteur van een groot aantal romans, bleek aan mijn aandacht ontsnapt.  A Children’s Bible bleek dit jaar genomineerd voor de Pullitzer en leek daarom een mooi moment om kennis te maken met Millet. Die kennismaking beviel. 

In A Children’s Bible brengt een groep bevriende volwassenen samen met hun kinderen de vakantie door in een groot landhuis, van alle gemakken voorzien. Vanaf het begin laten de volwassenen de kinderen aan hun lot over; de alcohol vloeit rijkelijk, drugs zijn altijd binnen handbereik. De oudere kinderen besluiten een eigen spel te spelen: zo weinig mogelijk contact met de ouders, zo lang mogelijk onduidelijk laten wie jouw ouders zijn. Het spel begint misschien onschuldig maar wordt door sommige pubers wel heel erg fanatiek gespeeld. 

Dan blijkt dat de ouders wellicht een reden hebben om zich elke dag te bezatten en geen aandacht aan hun kinderen te besteden. Er lijkt iets gaande in de wereld om hen heen. Een enorme storm die het landhuis zwaar beschadigd blijkt slechts één van de tekenen van opwarming. In de Verenigde Staten valt niet meer te ontkennen dat er iets met het klimaat is.

A Children’s Bible kan opgesplitst worden in twee delen. In het eerste deel lijkt het spel dat de jeugd speelt vooral bedoeld om de tijd te verdrijven. Een dreigende ondertoon is vanaf het begin duidelijk, die kan nog te maken hebben met het lichtelijk liederlijk en onvolwassen gedrag van de ouders. De storm vormt een ommekeer die duidelijk maakt dat de wereld van de ouders en de kinderen in gevaar is. En, daar zijn de kinderen heel stellig in, dat komt door diezelfde ouders die erop los geleefd hebben zonder ooit te denken aan de aarde, vervuiling of opwarming. De vage dreiging uit het begin maakt plaats voor keiharde feiten en gebeurtenissen. De toekomstroman is gearriveerd.

A Children’s Bible wordt verteld vanuit het perspectief van één van de pubers, Eve. Zij spelt het spel met verve, zondert zich zoveel mogelijk van haar falende ouders af, wil alleen iets van haar jongere broertje Jack weten. Het eerste teken dat er iets speelt in de buitenwereld, is een opmerking van Eve dat zij Jack vreselijk zal moeten teleurstellen. Ze moet hem laten weten dat het niet meer goed gaat komen met de dieren waar hij zoveel om geeft, pinguïns bijvoorbeeld. Eve is een typische puber. Aan de ene kant tekenen van een nog onvolwassen brein, aan de andere kant een zeer groot verantwoordelijkheidsgevoel naar haar broertje en vrienden. 

Eve en Jack hebben een duidelijke rol in de roman. Eve vertelt, neemt ons mee in de gebeurtenissen. Jack is een profeet in de dop. Hij redt dieren waar hij kan en brengt zijn eigen leven in gevaar om ze voor de storm te beschutten. Zijn bron van inspiratie blijkt steeds meer een kinderbijbel. Aan die bijbel geeft hij wel een heel verrassende interpretatie. Eentje die misschien ooit de mensheid weer kan verlossen (maar dan moeten ze wel nog wat jaartjes geduld hebben). 

A Children’s Bible mengt elementen van psychologische en toekomstroman. De gespannen verhouding tussen de ouders en hun kinderen speelt een grote rol maar ook de wijze waarop in de wereld gereageerd wordt op overstromingen, voedseltekort en dergelijke. Psychologie en dystopie ontmoeten elkaar daar waar de schuldvraag speelt. Voor de kinderen is het duidelijk: hun ouders, lees alle volwassenen, hebben de ellende veroorzaakt. In de roman laten die volwassenen helaas weinig verantwoordelijkheidsgevoel zien, ze dansen vooral op de vulkaan. We zullen het maar aan het onvolwassen brein van de pubers wijten dat ze niet in de gaten hebben dat ze zelf toch ook graag en met liefde gebruik maken van alle geneugten van het moderne leven. Wat moet een puber tenslotte zonder smart phone en games? 

Ik was vooral onder de indruk van de wijze waarop Millet in Eve’s vertelstijl de dreiging inbouwt. Eve observeert, stelt vast, deelt zonder verfraaiingen feiten aan ons mede. Haar vocabulaire en zinsopbouw past bij een puber;  het geeft de roman vaart, maakt dat je de onderhuidse angst en emoties voelt. Tegen het einde gaat deze toon over naar een ietwat belerende. De ouders kunnen dan niets goeds meer doen, Eve moet duidelijk nog leren dat er ook zoiets is als reflectie op het eigen handelen. De boodschap wint het dan kort van de rest.

Desalniettemin, mijn kennismaking met Millet stelde niet teleur. Afgezien van het net ietwat te bevoogdende einde heb ik genoten van de roman waarin zij psychologie en toekomst probleemloos verweeft. Zeker de moeite waard. 




zondag 4 oktober 2020

Avni Doshi || Burnt Sugar

 



Booker Shortlist 2020

Misschien dat Burnt Sugar niet helemaal het juiste boek was in een week waarin Corona voor de tweede keer in één half jaar tijd tot strenge maatregelen leidde, met consequenties privé en op mijn werk. Een relaas van een dertiger over de getroebleerde relatie met haar dementerende moeder is dan misschien niet ideaal.  

In eerste instantie lijkt het erop dat hoofdpersoon Antara, wonend in Poena – India, zich vooral zorgen maakt om haar dementerende moeder Tara. Dan sluipt langzaam maar zeker een andere laag de roman in. De verhouding van moeder en dochter die het niet geheel logisch maakt dat de laatste de zorg voor haar ouder wordende moeder op zich neemt.

Antara is opgegroeid in een gebroken gezin en gaandeweg wordt duidelijk dat Tara daar voor een belangrijk deel debet aan was. Te jong getrouwd, met kind en al naar een ashram vertrokken waar dochter Antara aan haar lot overgelaten werd omdat de guru belangrijker was. Op het moment dat hij zijn blik richtte op een nieuw model pakte Tara haar biezen en kon Antara weer opnieuw beginnen. De hoop dat ze bij haar vader zou kunnen wonen werd meteen de kop ingedrukt: hij verhuisde naar de VS.

Voor Antara is haar jeugd een kwestie van verwaarloosd worden en zo onzichtbaar mogelijk zijn voor de buitenwereld. Om haar leven structuur te geven, verzamelt ze objecten. Een verzamelwoede die uiteindelijk leidt tot een jarenlang kunstproject. Wanneer de roman start, tekent Antara elke dag het portret van dezelfde man. Een portret dat steeds iets anders uitvalt. Antara claimt dat zij de foto van de man uit een tijdschrift gescheurd heeft. De werkelijkheid blijkt anders. De heftige reactie van haar moeder op de tekeningen is een teken aan de wand.

Antara is degene die ons haar verhaal vertelt. Het is dus gekleurd door haar emotie, haar beleving van zaken, haar herinnering. Bijna nergens neemt Doshi ons mee in het standpunt van Tara of van Antara’s echtgenoot Diilip. Geen idee wat hij vindt van een echtgenote die steeds meer tekenen van trauma vertoont.

Eén ding stoort mij aan Antara: haar totale gebrek aan reflectie, aan inlevingsvermogen. Doshi doet  haar best om het beeld te schetsen van iemand die beschadigd is door haar jeugd, door haar ouders. Dat heeft er in ieder geval toe geleid dat Antara alleen maar haar eigen perspectief beziet. En tja, dan is er toch echt sprake van die beruchte pot die de ketel verwijt dat ze zwart ziet. Antara lijkt meer op haar o zo egoïstische moeder dan ze wil / kan erkennen. En om heel eerlijk te zijn: ze is niet het type hoofdpersoon waarvan je op slag houdt. Integendeel. 

Burnt Sugar speelt zich af in India, dat is op veel momenten merkbaar. De levendigheid van India, de kleuren en geuren die bij andere Indiase schrijvers vaak van de pagina afspringen, ontbreken volledig bij Doshi. Haar roman had overal ter wereld kunnen spelen. Antara is geen prototype Indiase, de roman gaat over de moeilijkheden die een Indiase zelfstandige vrouw ondervindt, over de moeilijke relatie tussen moeder en dochter. Een relatie die waar ook ter wereld moeilijk had zullen worden In dat aspect is Burnt Sugar opmerkelijk en on-Indiaas. En daarmee baanbrekend.  Het verbaast me niets dat de kritieken in India fel waren. 

Recensies spreken over een scherpe roman vol bittere humor. De wijze waarop de moeder-dochterrelatie is uitgediept krijgt lof. Naar mijn mening is juist die relatie te eenzijdig.  De scherpte en bitterheid zijn inderdaad alom aanwezig. Ik denk dat ik de roman meer gewaardeerd had indien ook Tara’s perspectief belicht was. Ik vermoed dat beide vrouwen dan beter uit de verf gekomen waren. 

Zoals gezegd, misschien niet de roman om te lezen in een week waarin al zoveel speelt. Ik merkte dat ik het lastig vond om te beoordelen of ik Burnt Sugar nu wel of niet kon waarderen. We zullen merken wat de jury ervan vindt. Ik zou in ieder geval zeggen ‘wacht even totdat de omstandigheden wat rooskleuriger zijn voordat jij je aan Burnt Sugar waagt’.