Longlist 2021
Yaa Gyasi verrast voor de tweede keer op rij met een roman waarin afkomst, huidskleur, armoede en talent een grote rol spelen. Niet door luidkeels aandacht op te eisen maar door op vernuftige wijze de lezer deelgenoot te maken van het dagelijkse leven van een Ghanees-Amerikaanse vrouw.
Die Ghanees-Amerikaanse vrouw is niet de gemiddelde vertegenwoordiger van haar groep. Gifty is een uitzonderlijk talent op het vlak van neurowetenschap, haar onderzoek leidt waarschijnlijk tot baanbrekende inzichten. Gifty is bovendien gezegend met het bovengemiddelde vermogen van wetenschappers om zich te focussen, om de wereld buiten te sluiten en zich te richten op dat ene doel. Gifty heeft vriendjes gehad maar liefde en seks hebben op dit moment geen plek in haar leven.
Gifty is daarnaast ook de dochter van een Ghanese moeder die ooit haar land verliet om een beter leven op te bouwen voor haar familie. Echtgenoot volgt later maar redt het niet in Alabama, Amerika. Hij keert weer terug naar Ghana en start een nieuw gezin; zijn eerste gezin ziet hem nooit meer terug. Moeder, bijnaam The Black Mamba (TBM), werkt zich een ongeluk om het hoofd boven water te houden, haar twee kinderen Nana en Gifty daardoor vaak aan hun lot over latend. Wanneer Nana eerst een getalenteerd voetballer en daarna een nog getalenteerder basketballer blijkt, zet TBM alles op alles om zijn carrière mogelijk te maken.
Nana’s talent laat zien hoe racisme kan doorwerken in het hedendaagse Amerika. Tja, dat concurrerende voetbalteams in Alabama waar TBM neergestreken is weinig subtiel omgaan met een zwarte speler verbaast niet. Dat iedereen ervan uit gaat dat voor een zwarte knul als Nana sport de enige uitweg naar een beter leven is, bevestigt gevestigde patronen. Ja, beurzen op basis van zijn sportieve prestaties zullen zeker helpen. Nana is echter slim genoeg om die beurzen, net als zus Gifty, op basis van zijn schoolcijfers te krijgen. Het leven beslist echter anders. En dan blijkt hoe armoede en racisme elkaar keer op keer versterken.
Nana raakt tijdens een wedstrijd zwaar geblesseerd, wordt zonder noemenswaardige hulp maar wel met de nodige, verslavende pijnstillers weer naar huis gestuurd. Herhalingsrecepten blijken makkelijk te verkrijgen, Nana raakt binnen de kortste keren verslaafd. Eerst aan de pijnstiller, daarna aan heroïne. De enige hulp die TBM weet te krijgen is vanuit de kerk. En ook daar geldt: zodra de succesvolle zwarte basketballer van zijn voetstuk valt, wordt hij keihard verstoten. Er is geen geld, geen mogelijkheid om Nana de zorg te bieden die hij nodig heeft. TBM kent de wegen niet die ze had kunnen bewandelen, dus valt Nana in de handen van dealers en is er voor hem al snel geen uitweg meer.
Nana sterft aan een overdosis; TBM verzinkt al snel in een zware depressie, Gifty blijft moederziel alleen achter. Niemand heeft in de gaten welk effect verdriet en zorgen op haar hebben. Ze verandert al snel in iemand die niemand in haar leven toelaat en die doodsangsten uitstaat dat ook haar moeder haar zal verlaten. Gifty kiest voor de wetenschap en in die wetenschap voor een richting die haar wellicht antwoorden kan geven op de vraag ‘waarom raakt iemand verslaafd?’. De weinige relaties die ze heeft struikelen over haar onvermogen om nog langer mensen te vertrouwen. Ze houdt er steeds rekening mee dat aan alle goede dingen een einde komt.
Gyasi beschrijft de wereld van Gifty wonderschoon. Ze neemt ons mee in het hoofd van een vrouw die door de rest van de wereld gezien wordt als een briljant wetenschapper die het ver gaat schoppen maar die in werkelijkheid onzeker is en niet goed voor zichzelf zorgt. Een tweede depressie waardoor ze de zorg voor de TBM weer op zich moet nemen zorgt langzaam maar zeker voor een verandering in het leven van Gifty. Beginnend met het schoorvoetend toestaan van twee wetenschappers in haar persoonlijke leven.
Transcendent Kingdom gaat over kansen in een maatschappij die vaak weinig kansen biedt aan bepaalde bevolkingsgroepen. Transcendent Kingdom gaat ook over de vraag waarom de één ten onder gaat aan zijn verslaving en de ander de aanleg tot verslaving inzet om resultaten te behalen. Laten we namelijk wel wezen: Gifty is wellicht niet verslaafd aan een pijnstiller of drug maar de manier waarop zij haar leven voor de wetenschap inzet vertoont aardig wat trekjes van verslaving. Gedrevenheid noemen we het dan. Haar levert het uiteindelijk succes op, haar broer sneuvelt.
Gyasi is niet de schrijver die met veel bombarie heftig aandacht vraagt voor onrecht. Dat onrecht krijgt een plek in haar verhaal en keert keer op keer terug. Soms met subtiele verwijzingen, soms met keiharde feiten. Transcendent Kingdom kun je niet lezen zonder je bewust te worden van de ongelijkheid die het leven van zoveel mensen beheerst, van de kansen die hen bewust ontzegd worden. Gifty is hét voorbeeld dat die kansen er zijn, zij is ook hét voorbeeld van iemand die levenslang getekend is door verdriet en onrecht.
Transcendent Kingdom is een prachtig geschreven roman over een prachtige jonge vrouw die de lezer vanaf het eerste moment in het hart sluit. Gyasi laat ons op ongekende wijze diep doordringen in haar leven. Gifty’s wereld is gedurende ruim 250 pagina’s de onze, ik genoot van elke pagina. Een geduchte kanshebber voor de Women’s Prize dit jaar.