zondag 28 maart 2021

Yaa Gyasi || Transcendent Kingdom

 


Longlist 2021

Yaa Gyasi verrast voor de tweede keer op rij met een roman waarin afkomst, huidskleur, armoede en talent een grote rol spelen. Niet door luidkeels aandacht op te eisen maar door op vernuftige wijze de lezer deelgenoot te maken van het dagelijkse leven van een Ghanees-Amerikaanse vrouw. 

Die Ghanees-Amerikaanse vrouw is niet de gemiddelde vertegenwoordiger van haar groep. Gifty is een uitzonderlijk talent op het vlak van neurowetenschap, haar onderzoek leidt waarschijnlijk tot baanbrekende inzichten. Gifty is bovendien gezegend met het bovengemiddelde vermogen van wetenschappers om zich te focussen, om de wereld buiten te sluiten en zich te richten op dat ene doel. Gifty heeft vriendjes gehad maar liefde en seks hebben op dit moment geen plek in haar leven. 

Gifty is daarnaast ook de dochter van een Ghanese moeder die ooit haar land verliet om een beter leven op te bouwen voor haar familie. Echtgenoot volgt later maar redt het niet in Alabama, Amerika. Hij keert weer terug naar Ghana en start een nieuw gezin; zijn eerste gezin ziet hem nooit meer terug. Moeder, bijnaam The Black Mamba (TBM), werkt zich een ongeluk om het hoofd boven water te houden, haar twee kinderen Nana en Gifty daardoor vaak aan hun lot over latend. Wanneer Nana eerst een getalenteerd voetballer en daarna een nog getalenteerder basketballer blijkt, zet TBM alles op alles om zijn carrière mogelijk te maken. 

Nana’s talent laat zien hoe racisme kan doorwerken in het hedendaagse Amerika. Tja, dat concurrerende voetbalteams in Alabama waar TBM neergestreken is weinig subtiel omgaan met een zwarte speler verbaast niet. Dat iedereen ervan uit gaat dat voor een zwarte knul als Nana sport de enige uitweg naar een beter leven is, bevestigt gevestigde patronen. Ja, beurzen op basis van zijn sportieve prestaties zullen zeker helpen. Nana is echter slim genoeg om die beurzen, net als zus Gifty, op basis van zijn schoolcijfers te krijgen. Het leven beslist echter anders. En dan blijkt hoe armoede en racisme elkaar keer op keer versterken.

Nana raakt tijdens een wedstrijd zwaar geblesseerd, wordt zonder noemenswaardige hulp maar wel met de nodige, verslavende pijnstillers weer naar huis gestuurd. Herhalingsrecepten blijken makkelijk te verkrijgen, Nana raakt binnen de kortste keren verslaafd. Eerst aan de pijnstiller, daarna aan heroïne. De enige hulp die TBM weet te krijgen is vanuit de kerk. En ook daar geldt: zodra de succesvolle zwarte basketballer van zijn voetstuk valt, wordt hij keihard verstoten. Er is geen geld, geen mogelijkheid om Nana de zorg te bieden die hij nodig heeft. TBM kent de wegen niet die ze had kunnen bewandelen, dus valt Nana in de handen van dealers en is er voor hem al snel geen uitweg meer. 

Nana sterft aan een overdosis; TBM verzinkt al snel in een zware depressie, Gifty blijft moederziel alleen achter. Niemand heeft in de gaten welk effect verdriet en zorgen op haar hebben. Ze verandert al snel in iemand die niemand in haar leven toelaat en die doodsangsten uitstaat dat ook haar moeder haar zal verlaten. Gifty kiest voor de wetenschap en in die wetenschap voor een richting die haar wellicht antwoorden kan geven op de vraag ‘waarom raakt iemand verslaafd?’. De weinige relaties die ze heeft struikelen over haar onvermogen om nog langer mensen te vertrouwen. Ze houdt er steeds rekening mee dat aan alle goede dingen een einde komt. 

Gyasi beschrijft de wereld van Gifty wonderschoon. Ze neemt ons mee in het hoofd van een vrouw die door de rest van de wereld gezien wordt als een briljant wetenschapper die het ver gaat schoppen maar die in werkelijkheid onzeker is en niet goed voor zichzelf zorgt. Een tweede depressie waardoor ze de zorg voor de TBM weer op zich moet nemen zorgt langzaam maar zeker voor een verandering in het leven van Gifty. Beginnend met het schoorvoetend toestaan van twee wetenschappers in haar persoonlijke leven. 

Transcendent Kingdom gaat over  kansen in een maatschappij die vaak weinig kansen biedt aan bepaalde bevolkingsgroepen. Transcendent Kingdom gaat ook over de vraag waarom de één ten onder gaat aan zijn verslaving en de ander de aanleg tot verslaving inzet om resultaten te behalen. Laten we namelijk wel wezen: Gifty is wellicht niet verslaafd aan een pijnstiller of drug maar de manier waarop zij haar leven voor de wetenschap inzet vertoont aardig wat trekjes van verslaving. Gedrevenheid noemen we het dan. Haar levert het uiteindelijk succes op, haar broer sneuvelt.  

Gyasi is niet de schrijver die met veel bombarie heftig aandacht vraagt voor onrecht. Dat onrecht krijgt een plek in haar verhaal en keert keer op keer terug. Soms met subtiele verwijzingen, soms met keiharde feiten. Transcendent Kingdom kun je niet lezen zonder je bewust te worden van de ongelijkheid die het leven van zoveel mensen beheerst, van de kansen die hen bewust ontzegd worden. Gifty is hét voorbeeld dat die kansen er zijn, zij is ook hét voorbeeld van iemand die levenslang getekend is door verdriet en onrecht.  

Transcendent Kingdom is een prachtig geschreven roman over een prachtige  jonge vrouw die de lezer vanaf het eerste moment in het hart sluit. Gyasi laat ons op ongekende wijze diep doordringen in haar leven. Gifty’s wereld is gedurende ruim 250 pagina’s de onze, ik genoot van elke pagina. Een geduchte kanshebber voor de Women’s Prize dit jaar.  



 


zondag 21 maart 2021

Raven Leilani || Luster


 Longlist 

Weer een boek van een jonge vrouw over jong zijn nu. Eén belangrijk verschil met andere romans in dit genre: hoofdpersoon Edie heeft het écht moeilijk. Of ik haar oplossing helemaal vat is een tweede. 

Edie is jong, zwart, opgegroeid met twee ouders die het er bepaald niet goed hebben afgebracht. Ze kan met recht zeggen dat ze een moeilijke jeugd heeft gehad, haar toekomst is bepaald niet rooskleurig. Ze heeft een middelmatig baantje dat ze voor zichzelf verpest door zo ongeveer met elke daar werkende man het bed in te duiden. Het helpt zeker niet dat ze één van de twee zwarte vrouwen is die bij het bedrijf werkt en voortdurend tegen racisme aanloopt. Edie raakt haar baan en woonruimte kwijt, haar tekentalent laat ze grotendeels onbenut. Haar relatie met Eric biedt bepaald weinig perspectief.

Eric is een wat saaie witte man van middelbare leeftijd. Je kunt je afvragen waarom hij een relatie start met een jonge zwarte vrouw. Is het de leeftijd of speelt er iets anders? Bijvoorbeeld het feit dat hij en zijn vrouw pleegouders zijn van een jong zwart meisje en dat ze zich eigenlijk geen raad weten met al dan niet institutioneel racisme? Of hebben hij en echtgenote Rebecca een open relatie die af en toe vreemde situaties oplevert? Het wordt nooit helemaal duidelijk en ik moet eerlijk bekennen dat ik absoluut niets snap van beide echtelieden. Ik vroeg me regelmatig af waar ze in godsnaam mee bezig waren? 

Luster is een moderne versie van een wordingsroman waarin een jonge volwassene langzaam maar zeker de weg naar een eigen leven en toekomst vindt. Zo ook Edie. Haar worsteling past bij onze tijd, bij de omstandigheden waarin zij als jonge zwarte vrouw leeft en haar weg moet vinden. Tenminste, tot op het moment dat niet Eric maar Rebecca zich over haar ontfermt. De driehoeksrelatie die dan ontstaat gaat toch wel een tikkeltje verder. 

Ik moet heel eerlijk bekennen dat ik me door Luster vooral ben gaan afvragen of ik nu zo truttig ben of dat de driehoeksverhouding echt wel te ver gaat, zeker gegeven het feit dat Edie niet zo maar een jonge vrouw is. Ze draagt een ronduit ongelukkige jeugd met waardeloze ouders met zich mee, ondervindt aan den lijve voortdurend racisme, is niet in staat normale relaties met mensen op te bouwen – mannen én vrouwen. De drie volwassenen in de roman spelen met elkaar, in wisselende constellaties. Edie is zeker geen willoos slachtoffer, ook zij speelt spelletje met Eric en Rebecca. Maar toch, haar positie in het leven is dermate veel beroerder dan die van Eric en Rebecca dat de driehoek voortdurend ongelijk voelt. 

Ik vermoed dat Leilani de driehoeksverhouding gebruikt om Edie wakker te laten worden voor haar mogelijkheden. Ik blijf het gevoel overhouden dat die relatie te extreem is, dat het doel ook gediend had kunnen worden met een wat minder extreme vorm. Het feit dat de relatie alleen belicht wordt door Edie maakt dat we nooit te weten komen wat de beweegredenen van Eric en Rebecca zijn.  Juist dat maakt dat ik daardoor het gevoel heb dat de driehoek teveel aandacht wegtrekt van Edie’s leven en dat vind ik persoonlijk jammer. Een wat minder extreme vorm had wellicht voor een betere balans in de roman gezorgd. 

Leilani geeft Edie een stem die naarmate de roman vordert steeds duidelijker en stelliger wordt. Zij is de ik-persoon, zij is het die het verhaal doet. Het zijn haar woorden die we steeds krachtiger en van deze tijd zien worden. Zo van deze tijd dat ik soms echt geen idee had wat er op papier stond. Ik vermoed dat Leilani dan taal uit games maar ook muziekteksten gebruikt, werelden waar ik ver van af sta. Ongeacht dat ik niet begrijp wat er op papier staat, het komt wel over. Ik kreeg af en toe de indruk dat ik een schrijvende rapper las, iemand die met veel gevoel voor ritme en kracht de juiste  woorden op papier zet.  

Luster is een moderne wordingsroman. Eentje waarin de omstandigheden vele malen verder gaan dan identiteitsproblemen op school of universiteit. Edie is een jonge zwarte vrouw die synoniem staat voor vele jonge zwarte vrouwen in haar omgeving. Met één groot verschil en dat maakt dat Luster ook toch wel weer zo’n roman is over een jonge vrouw die aan het einde van de roman goed terecht komt: Edie tekent en is een groot talent. Dat talent groeit met de roman mee, dat talent biedt haar een uitlaatklep en de kans om haar leven te veranderen. Luster eindigt met hoop, ook een moderne wordingsroman heeft zicht op een betere toekomst nodig. 





zondag 14 maart 2021

Naoise Dolan || Exciting Times



Longlist

Exciting Times valt in de categorie jonge vrouw (om een of andere reden zijn het vooral jonge vrouwen die dit soort romans schrijven) neemt ons mee in haar leven. En dat leven is bijna altijd moeizaam. Of het nu komt omdat betreffende jonge vrouw nog moet ontdekken hoe geweldig ze eigenlijk is, omdat jonge vrouwen van deze tijd het blijkbaar fijn vinden om moeilijk te doen over van alles en nog wat of omdat ze het echt moeilijk hebben. Ava valt een beetje tussen deze drie categorieën in. 

Ik realiseer me volledig dat deze categorie romans voor mij duidelijk maakt dat er sprake is van een generatiekloof. Ik kom zelf uit de beruchte generatie X die de spannende ontwikkelingen in de jaren 60—70 nooit had meegemaakt en alle leuke banen misliep omdat die al door de babyboomers waren ingepikt. Wij zijn er gekomen met hard werken en veel doorzettingsvermogen en ik moet bekennen dat dit mijn blik op de prinsesjes uit jongere generaties wat inkleurt. Een te hoge zuurheidsgraad bij de ene generatie, klagen op goede benen bij de andere.

Ava, de hoofdpersoon uit Exciting Times, heeft het ook moeilijk. Zij is na haar opleiding naar Hongkong gevlucht en verdient daar de kost met het geven van Engelse les aan Hongkongse kindertjes.  Een baan waarover ze regelmatig klaagt, wat mij dan doet denken ‘meissie, als jij die baan zo beroerd vindt, waarom zoek je dan geen andere? Doe wat met die opleiding van je’. Omdat Hongkong duur is, trekt Ava noodgedwongen in bij ‘vriend met voordelen’ Julian. Een rijke bankier met bindingsangst die het geen enkel probleem vindt om Ava te onderhouden; zijn creditcard staat tot haar beschikking. 

Dan ontmoet Ava Edith en wordt duidelijk waarom ze in het katholieke Dublin niet echt aardde: ze valt eigenlijk op meisjes. Dan blijkt ook Ava’s echte onzekerheid: ze kan zich niet voorstellen dat iemand als Edith, knap, succesvol en met veel vrienden, op iemand als haar zou vallen. Toch blijkt dat het geval: Ava en Edith worden een stelletje. Julian werkt ondertussen tijdelijk in Europa, waardoor Ava vrijelijk over zijn appartement kan beschikken. Vragen van Edith over haar relatie met Julian omzeilt ze. Uiteindelijk maakt Ava een keuze. Die verklap ik natuurlijk nu niet, dat is aan de lezer om zelf te ontdekken.

Wat Exciting Times toch wel de moeite van het lezen waard maakt is de manier waarop taal ingezet wordt om verschillen te duidelijk: of je Engels spreekt met een Brits of Iers accent maakt opeens veel uit. Betekenissen van woorden blijken in de twee buurlanden wezenlijk te verschillen, Ava wordt door haar accent, de woorden in haar Engels wezenlijk anders dan de Britten in haar omgeving. 

Ava is bovendien lichtelijk vertederend. Ik wil wel verklappen dat aan het einde van de roman niet blijkt dat ze eigenlijk o zo populair is en dat ze natuurlijk briljant is in haar werk; haar ongemak met haar eigen persoontje en de manier waarop ze nu in het leven staan zit dieper dan valse bescheidenheid. Ava is een lichtelijke nerd die op onnavolgbare wijze filosofeert. Ik moet bekennen dat ik haar af en toe niet helemaal kon volgen maar het leverde wel mooi geformuleerde zinnen op.  

Waar ik bij de hoofdpersonen van leeftijdgenote Sally Rooney me steeds meer afvroeg wanneer die verwende wezens normaal gingen doen, overkwam me dat bij Ava veel minder. Zeker naar mate de roman vordert en haar moeizame relatie tot haar seksuele voorkeur een prominentere rol krijgt. Je moet toch Iers zijn en op een katholieke meisjesschool terechtkomen. 

Gegeven het feit dat de roman speelt in 2016-2017 komt de huidige problematiek in Hongkong slechts zijdelings aan de orde, er wordt af en toe in een bijzin naar verwezen. In Exciting Times leren we vooral Hongkongers van goede afkomst met goede banen kennen die nog niet vermoeden dat hun leventjes ingeperkt gaan worden door het gezag. 

Zoals gezegd: ik constateer een generatiekloof waardoor ik bijna als een oma al tut tut tut zeggend naar Ava kijk. Taal en juist het feit dat Ava eigenlijk niet ongelooflijk populair en succesvol is, maken dat ik de roman met een soortement vertedering heb gelezen. Ik kan me voorstellen dat leeftijdsgenoten Ava en haar leven heel anders ervaren. Sorry, meiden!





zondag 7 maart 2021

Richard Owain Roberts || Hello Friend We Missed You

Winner Not the Booker Prize 2021

Veel gebeurt er niet in Hello Friend. Hoofdpersoon Hill verhuist tijdelijk naar het eiland Môn (voor de kust van Wales) om daar voor zijn terminaal zieke vader te zorgen. Langzaam maar zeker onthult Roberts steeds meer feiten over Hill, het gaat niet echt goed met hem. Het hoe en waarom wordt stap voor stap duidelijk.

Het opmerkelijke aan Hello Friend is niet de inhoud, die is niet echt verrassend: man keert terug naar geboortegrond, zorgt daar voor zieke vader, ontmoet leuke vrouw en herstelt langzaam maar zeker van de trauma’s in zijn leven. Het opmerkelijke zit in de schrijfstijl en de leefstijl die past bij een twintiger voor wie de digitale wereld geen verrassingen kent. 

Hill is een filmer. Hij heeft een filmpje gemaakt dat opgepikt is door ene Jack Black, een echte acteur die vooral in films speelt die ik meestal bewust mis. Black heeft de rechten van Hill’s film opgekocht, hij wil er iets groots mee doen. In deze huidige tijd blijkt het dus vrij simpel om je werk onder de aandacht van echte Hollywoodsterren te brengen, het blijkt ook mogelijk daardoor in een soortement droomwereld te belanden.

Ik betwijfel of Black echt iets wil met Hill’s film, hij wil vooral voorkomen dat iemand anders de rechten opkoopt. Hij heeft in ieder geval geen haast. Hill heeft dit niet in de gaten. Hij stuurt mail na mail naar Black en heeft echt de illusie dat hij een serieuze gesprekspartner is voor de man. Gaandeweg de roman groeit de overtuiging dat Hill’s film met een I-phone gemaakt is, dat zijn artistieke ambities niet geheel overeenkomen met de dagelijkse realiteit. De vraag komt al snel op of Hill nu zo naïef is of dat door de digitale wereld waarin wij verkeren contact met ‘sterren’ mogelijk wordt voor alledaagse mensen. En dat daardoor bepaalde fundamenten in ons leven lichtelijk op drijfzand gebouwd blijken.

Roberts benadrukt Hill’s ambities door in zijn schrijfstijl te kiezen voor stijlelementen die zo gekozen lijken uit scripts. Enkele voorbeelden: Is Dave awake, Hill thinks. Drug cat, Hill thinks. Objectively beautiful, Hill thinks. Did I ever appreciate this, Hill thinks. Nope, Hill thinks. Nope, Hill thinks. Nope, Hill thinks. Iedere keer dat Hill zijn nieuwe liefde ontmoet staat beschreven welke kleding zij allebei dragen. De roman wemelt van de beschrijvingen van mensen en omgeving. Een genereus gebruik van witregels versterkt de indruk dat je een soort script aan het lezen bent. 

Een script dat dan overigens zorgvuldig opgebouwd is. Roberts laat ons eerst kennis maken met Hill en nieuwe liefde Trudy, zijn vader blijft letterlijk in een andere kamer op de achtergrond, voordat hij onthult waarom Hill niet helemaal lekker in zijn vel zit. De ontmoetingen met oud-schoolgenoten maakt dat de lezer zich ook de vraag stelt ‘wie heeft het nu gemaakt in dit leven?’.  De persoon die sinds de lagere school geen steek veranderd is, de noodzaak niet ziet om ook maar iets in zijn leven aan te passen of degene die op zijn minst geprobeerd heeft  een andere weg in te slaan? Aan de lezer de keuze. 

Hill is het type hoofdpersoon waarvoor je met de pagina meer sympathie krijgt. Nee, hij heeft nog geen succesvolle carrière gemaakt. Ja, hij vertoont wel wat overeenkomsten met een nerd maar toch. Hij doet zijn best, maakt menselijke fouten en probeert te leren van wat gebeurt. Je hoopt echt voor hem dat vriend Jack Black zijn beloftes waarmaakt en Hill meeneemt in de vaart der volkeren.

Ik snap waarom deze roman de Not The Booker Prize gewonnen heeft. Verrassend en ontwapend, een genot om te lezen. Het maakt ook weer pijnlijk duidelijk dat de jury van de echte Booker Prize op zoek ging naar vernieuwing, koos voor bepaald traditionele romans en de echt vernieuwende romans uit 2020 en 2021 over het hoofd zag.