zondag 30 september 2018

Esi Edugyan || Washington Black



Man Booker Shortlist 2018

Washington Black is een jonge slaaf die op wonderbaarlijke wijze zijn vrijheid krijgt en daarna emotioneel gebonden blijft aan zijn bevrijder. De roman eindigt wanneer Wash eindelijk bevrijder Titch kan loslaten, in de tussentijd maken wij kennis met een talentvolle jongeman met een wat wonderlijke af en toe lichtelijk ongeloofwaardige levensloop.

Wash groeit op op een plantage waar slavin Big Kit zich over hem ontfermt. Een nieuwe eigenaar blijkt wreed, de omstandigheden zijn beroerd. Dan arriveert Titch, de broer van de eigenaar, en neemt het leven van Wash een belangrijke wending. Hij mag Titch namelijk gaan helpen bij het bouwen van een luchtballon. Wash wordt weggerukt van Big Kit en wordt overgedragen aan de rijke, witte man. Die behandelt hem tot zijn stomme verbazing goed en ontdekt zelfs dat Wash een waanzinnig tekentalent heeft. Wash mag vanaf dat moment tekeningen maken voor een boek dat Titch schrijft.

Zonder iets te willen verklappen: Titch en Wash ontvluchten de plantage op wonderbaarlijke wijze en belanden uiteindelijk in Alaska. Daar laat Titch de knul achter. Hij moet het nu zelf uitzoeken. Avonturen, spannende ontwikkelingen, een verrassende nieuwe liefde en emotionele ontknopingen volgen. Wash ontwikkelt zich van een jong knulletje tot een volwassen getalenteerde man.

Wash ontmoet Tanna, de jonge dochter van een bioloog. Ook Tanna valt op: hoewel best wel mooi, kleedt ze zich niet vrouwelijk, ze toont meer interesses in biologie dan in de voor die tijd normale vrouwelijke bezigheden. Het tweetal blijkt voor elkaar gemaakt.

Washington Black is een roman over slavernij en ook weer niet. Esi Edugyan verwijst naar wreedheden, naar überhaupt het onrecht dat tot slaaf-gemaakten wordt aangedaan. In de roman staan hints naar vluchtroutes en naar de bewegingen in Europa en Amerika om slavernij af te schaffen. Wash ontmoet af en toe andere gevluchte slaven. Het is ook zeer duidelijk dat Wash is wie hij is door zijn verleden. De wreedheden die hij heeft meegemaakt, zijn constante vrees dat hij weer tot slaaf gemaakt wordt, de ongezonde relatie die hij met Titch en eigenlijk ook met zichzelf heeft: slavernij is de oorsprong en de oorzaak. En toch, Washington Black gaat vooral over de zoektocht van Wash naar zichzelf.

Washington Black is daarnaast een roman waarin deze rode draad verloren dreigt te gaan in de vele, vaak wel heel toevallige, ontwikkelingen. Voor de oppervlakkige lezer kan Washington Black al snel verworden tot een avonturenroman met wat mythische elementen. Omdat de hele roman door Wash verteld wordt, krijgen we daarnaast niets mee van wat er omgaat in Titch, in Tanna. Zij blijven een soortement bijfiguren en dat is jammer. De vele verwikkelingen leiden dan af van de zoektocht van Wash naar zichzelf, van de tegenwerking die hij als voormalig slaaf met een donkere huidskleur voortdurend ondervindt.

Esi Edugyan beschrijft de prachtige zoektocht van een jonge knul, getekend door het wrede leven dat hij geleid heeft. Hij moet ontdekken wie hij zelf is, hoe hij verder wil leven en hoe krachtig hij in het leven wil staan. Het is jammer dat die zoektocht af en toe verdrinkt in de vele soms ietwat ongeloofwaardige ontmoetingen en avonturen. De balans is af en toe ver te zoeken in Washington Black.




zondag 23 september 2018

Guy Gunaratne || In Our Mad and Furious City



Man Booker Longlist 2018

Die gekke, kwade stad is Londen. Onze hoofdpersonen wonen daar, in bepaald niet één van de betere wijken. ‘Estate’ is het verzamelputje van kansarm Londen. De wijk zindert door een terroristische actie eerder die week, een aangekondigde demonstratie van ultra rechts verergert de situatie. In ‘Estate’ proberen drie jongens hun leven te leiden:  Ardan, Selvon en Yusuf. Gunaratne trekt bovendien een duidelijke parallel met de ouders van de eerste twee, Caroline en Nelson. 

De drie jongens zijn vrienden. Ze hebben elkaar ontmoet op school en voetballen samen op straat. Ardan is van Ierse afkomst, bezeten door muziek en dan met name rap. Te iel, te onzichtbaar om veel indruk te maken. Selvon is Jamaicaans, hij traint tot op het obsessieve af om maar uit zijn wijk te kunnen ontsnappen. Een sportbeurs voor de universiteit is zijn ontsnappingsroute. Yusuf is van Pakistaanse afkomst, zijn vader was imam maar is recentelijk overleden. Een akkefietje met zijn oudere broer maakt dat familie en de nieuwe imam samenspannen om beide jongens weer op het rechte pad te krijgen. Yusuf wordt tegen zijn wil langzaam maar zeker de fundamentalistische islam ingetrokken.

Caroline is op het moment van schrijven een dronken, verlopen vrouw van Ierse afkomst. Zij blijkt door haar familie in Belfast naar Londen gestuurd om niet verwikkeld te raken in de gevechten tussen Britten en IRA. In Londen krijgt ze te maken met andere problemen, een echtgenoot met losse handjes bijvoorbeeld. Nelson is één van de vele Jamaicanen die een beter leven heeft gezocht in Londen. Hij dreigt eerst meegezogen te worden in gevechten tussen rechts en ‘zwart’ maar kiest ervoor om zijn leven vreedzaam te lijden. Hij accepteert dat zijn keuze tegen geweld tegelijkertijd een keuze is voor accepteren dat hij tweederangs is, dat hij nooit een echte Brit zal zijn.

Beide ouders hebben nauwelijks contact met hun zonen. De één is te dronken, de ander na een beroerte niet meer tot praten in staat. De één denkt niet na over wat er met haar zoon gebeurt, de andere piekert zich suf en vreest het ergste. De derde zoon heeft geen vader meer waarop hij kan terugvallen en is overgeleverd aan ‘zíjn’ mensen.

Gunaratne laat ons kennis maken met vijf mensen die alle vijf hun zwakke en sterke punten hebben. Zijn hoofdpersonen zijn de mensen die je op straat daadwerkelijk tegen kunt komen. Niet perfect, elk met hun eigen problemen en zorgen , geen enkele behoefte om verwikkeld te raken in de wereld van geweld en terrorisme. Ardan, Selvon en Yusuf zijn waarschijnlijk de jongetjes waarvan je in eerste instantie op straat schrikt om dan later tot de conclusie te komen dat het gewoon aardige knullen zijn.

Gunaratne wisselt in elk hoofdstuk het perspectief van zijn hoofdpersonen af; er is geen misverstand over wie aan het woord is. Omdat Caroline en Nelson ouder zijn, werkt hij in hun hoofdstukken met terugblikken naar de tijd dat zij de leeftijd van hun kinderen hadden. Door deze parallel kan Gunaratne laten zien dat ook in hun tijd problemen speelden over ras, geloof en afkomst. En dat persoonlijke keuzes bepalen welke kant je opgaat.

Gunaratne schrijft prachtige volzinnen die hij afwisselt met straattaal. Zijn vijf hoofdpersonen gebruiken woorden die behoren bij hun generatie, bij hun wijk. Het zorgt ervoor dat de roman snelheid en vaart krijgt, dat de onderhuidse spanning in Londen door de taal weerspiegelt wordt.

Gunaratne speelt aan de ene kant met de alledaagsheid van de drie jongens maar kiest er tegelijkertijd voor om het verhaal een zeer verrassende wending te geven. Aan het einde van de roman vliegen ultra-rechts en moslim elkaar in de haren, een uitgebrande moskee wakkert letterlijk en figuurlijk het conflict aan. Alleen de lezers weten wie daadwerkelijk de moskee in brand gestoken heeft.

Gunaratne eindigt zijn roman met een soort vooruitblik. Ik weet niet of ik daar nu zo blij mee was. Ik geloof dat ik liever zelf had kunnen beslissen hoe het met de vijf afloopt. Desondanks was ik onder de indruk van In Our Mad and Furious City. De roman is met vaart geschreven, wisselt effectief tussen de vijf perspectieven van de hoofdpersonen, springt vakkundig heen en weer tussen tijd en kent een onderhuidse spanning die de spanning op straat weerspiegelt.




zondag 16 september 2018

Richard Powers || The Overstory



Man Booker Prize Longlist

Heel kort samengevat: Powers volgt de levens van mensen die al dan niet toevallig bomenactivist worden of op een andere manier tegen het einde van de roman een plekje in die strijd krijgen. Deze korte samenvatting doet de uitermate complexe roman met een veelheid aan hoofdpersonen behoorlijk te kort. Het duurde even voordat ik door had waar Powers mee bezig was, maar daarna wilde ik alleen nog maar doorlezen.

Mijn initiële verwarring met The Overstory werd veroorzaakt door de opbouw van de roman: deze start met kortere hoofdstukken over families of personen en de bomen in hun leven. Pas op 1/3 van de roman blijkt dat al deze mensen, en de bomen waar zij zo van houden, een plek hebben in The Overstory. Dan blijkt ook dat er maar één echte hoofdpersoon is, het oerbos.

Powers neemt ons mee in de strijd van een groepje bomenactivisten in de jaren 80-90 van de 20e eeuw. Zij verzetten zich met hand en tand tegen de rücksichtslose commerciële kap van oerbossen door beursgenoteerde organisaties die alleen maar uit zijn op gewin. En ondersteund worden door de toenmalige wetenschappers op het vlak van bossen. Ook die geloofden heilig dat een productiebos een beter bos is; al die troep op de grond van oerbossen: weg er mee. De enkele persoon die gelooft in de meerwaarde van de ondergrond in bossen wordt meedogenloos weggevaagd. Zij wordt belachelijk gemaakt wanneer uit haar onderzoek blijkt dat bomen in het bos verbonden zijn en communiceren. Zij verliest haar positie meer in de wetenschappelijke wereld en vlucht letterlijk het bos in.

De plek van de bomenactivisten is op een gegeven ogenblik duidelijk. De rol van een aantal personages blijkt echter onduidelijk. Vooral die van de whizzkid die games bouwt waar miljoenen spelers verslaafd aan zijn. Hem bieden ze de mogelijkheid om zijn gehandicapte lichaam, hij is uit een boom gevallen en heeft een dwarslaesie opgelopen, te laten voor wat het is en rond te dwalen in zijn eigen wereld. Ik vroeg me eerst af of Powers hem had opgevoerd als contrast met de wereld van de bomen. Aan het einde van de roman blijkt zijn rol echter vele malen mooier dan ik had kunnen bedenken. Ook hij probeert vanuit zijn rolstoel met alle digitale middelen die hem ter beschikking staan de bossen te redden.

The Overstory is te complex om even in een blog te vatten. Ik vrees ook dat de roman niet voor iedereen zal zijn. Powers is er niet de auteur naar om het zijn lezers makkelijk te maken en dat doet hij ook in deze roman niet. Even snel diagonaal scannend door The Overstory heen vliegen is niet aan de orde. Aan Powers is eenvoudige taal niet besteed, de structuur van The Overstory vraagt voortdurende aandacht, de verhaallijnen vloeien naadloos over in het ene betoog dat Powers houdt: red de bossen! De gedachte aan wortels en boom is natuurlijk zeer voor de hand liggend.

Hij blijkt een pleitbezorger die zich in zijn onderwerp heeft verdiept. Powers laat zijn lezers zien dat bossen en individuele bomen een onderlinge verbondenheid hebben die zij waarschijnlijk niet vermoeden. Ik was gefascineerd door de wereld die Powers mij door de ogen van de verguisde wetenschapper laat zien. Haar liefde voor bomen en de wereld die zij creëren is enorm, door haar zijn mijn ogen geopend voor een mij totaal onbekende wereld.

Die bossen zijn de absolute hoofdpersonen van The Overstory, de mensen slechts pionnen die dienen om te laten zien hoe mooi de bossen zijn, hoe complex hun manier van leven en communiceren. Ik vond bossen altijd mooi maar om nu te zeggen dat ze een speciaal plekje in mijn hart hebben, nou nee. Ik zal door de lyrische beschrijvingen van hun schoonheid en hun onderlinge verbondenheid vanaf nu anders naar welk bos dan ook kijken. 

The Overstory is een prachtige, complexe roman met een duidelijke, indringende boodschap. Gelukkige is het aan Powers toevertrouwd om de boodschap te onderbouwen met een roman die aan vele literaire eisen voldoet: prachtig geschreven, complexe structuur die het verhaal ondersteunt, hoofdpersonen die een eigen rol, plek en ontwikkeling hebben, meerdere wisselende perspectieven van voor- en tegenstanders. The Overstory vraagt om een duidelijke inspanning van de lezers maar die krijgen er dan ook heel wat voor terug. 




zondag 9 september 2018

Daisy Johnson || Everything Under



Man Booker Longlist 2018

Everthing Under bleek de bewerking van een oude Griekse tragedie. Ik zal niet verklappen welke, dat bederft de pret. Johnson laat ons kennis maken met mensen die aan de zelfkant van de maatschappij leven en die hun eigen mores hebben. De relatie tussen moeder Sarah en dochter Gretel staat centraal.

Sarah en Gretel hebben geen makkelijke moeder-dochter relatie. Sarah voedt haar dochter alleen op. Ze wonen op een gammele woonboot en vormen onderdeel van een gemeenschap van reizigers, van waterbewoners. De tekenen dat het niet goed gaat met Sarah zijn alom aanwezig. Haar angst voor en de zoektocht naar de Borak, een mysterieus watermonster, is slechts één voorbeeld. Gretel weet niet beter en accepteert haar leven als normaal. Ook de komst van Marcus, een jonge knul die thuis is weggelopen, accepteert Gretel zonder nadenken. Idem dito zijn vertrek zonder afscheid te nemen.

Het verhaal begint wanneer Gretel en Sarah na jaren weer verenigd zijn. Sarah heeft haar dochter lang geleden verlaten en zoekt pas weer contact wanneer duidelijk is dat haar dementie dramatische vormen begint aan te nemen. Gretel zoekt haar moeder en neemt haar in huis op. Ondanks haar gebrek aan scholing heeft zij een baan gevonden als lexicograaf bij een woordenboek. Ze lijdt onder het feit dat haar moeder letterlijk woorden kwijt raakt en ze probeert te bewaren door de papiertjes waarop ze staan op te eten. Gretel probeert uit te zoeken wat is gebeurd met Sarah en Marcus, het kost haar echter moeite.

Op zoek naar haar moeder komt ze Robert, Laura en Fiona tegen. Zij blijken de adoptieouders en buurvrouw van Marcus. Fiona weet waarom Marcus thuis is weggerend, ze vertelt het Gretel pas na lang aarzelen. 

Ook Johnson geeft de waarheid niet meteen weg. Ze heeft haar roman kunstig opgebouwd: het perspectief van Gretel en Marcus, waarbij niet altijd meteen duidelijk is dat het perspectief veranderd is, sprongen in de tijd waardoor gebeurtenissen op het moment zelf of als terugblik gezien worden. Langzaam maar zeker onthult Johnson de stukjes van de puzzle en wordt duidelijk wat er jaren geleden heeft gespeeld. En welk Grieks drama een moderne bewerking heeft gekregen.

Johnson beschikt bovendien ook nog eens over een groot schrijftalent. Ze formuleert prachtig, tovert een variatie aan korte en lange zinnen met bijzinnen uit haar pen en betovert met haar vergelijkingen en beeldspraak. Ik was onder de indruk van Everything Under. Ik heb begrepen dat dit de eerste roman is van Johnson, van  mij mag ze zo doorgaan. Dan wachten ons nog vele prachtige romans.



zondag 2 september 2018

Nick Drnaso || Sabrina




Man Booker Longlist 2018

Indien Sabrina niet genomineerd was geweest voor de Man Booker had ik het boek waarschijnlijk nooit gelezen. Een grafische roman was namelijk niet in mijn hoofd opgekomen, zelfs niet met laaiend enthousiaste aanbevelingen van een Zadie Smith. En ik vraag me nu toch echt af waarom zij Sabrina ‘een meesterwerk’ vindt: ‘It scared me. I loved it.’ Het moge duidelijk zijn: ik ben het niet met haar eens.

Reden één: Drnaso tekent van oorsprong cartoons en dat merk je. Hij tekent met grove lijnen, op het schetsmatige af (het zegt al wat dat ik in eerste instantie geen idee had of de persoon op de eerste pagina’s een man of vrouw was, het bleek Sabrina te zijn). Is dat de grote kunst waar Smith het over heeft? Of zoals iemand anders op de kaft het stelt: ‘de gezichten van zijn hoofdpersonen zijn net zo enigmatisch als de Mona Lisa, ze ondergaan de moderne tijd met uitdrukkingsloze gezichten.’ Drnaso zet dit nog wat extra aan door te kiezen voor vale, bijna deprimerende kleuren. Ik zou toch een tikkeltje beledigd zijn indien mijn eeuwenoude kunstwerk werd vergeleken met de cartoons van Drnaso. Zeker gezien het feit dat de kaft juist zo schreeuwerig is, dat ik het boek bijna niet in mijn kast durf te zetten.

Reden twee: Drnaso combineert zijn tekeningen met afgemeten, korte zinnen. De enige persoon die volzinnen produceert, is de man die op de radio zijn complottheorieën de wereld instuurt. Het gaf mij steeds meer het idee dat ik geen grafische roman maar een script voor een film of tv-serie aan het lezen was, voor Homeland bijvoorbeeld. 

Reden drie: als lezer moet je veel zelf invullen. De vrij lege plaatjes bieden de context en die is vaak mager. We moeten bijvoorbeeld maar raden naar wat er in de hoofden van de voornaamste personages omgaat. Doordat zij bijvoorbeeld vele plaatjes lang apathisch op een bed liggen (leest wel heel lekker door, moet ik zeggen).

Reden vier: de plot is bepaald mager. Meisje wordt vermoord, haar vriend duikt onder bij een vroegere, vage vriend die militair is. De moord geeft aanleiding tot complottheorieën, de complotdenkers achtervolgen de zus, het vriendje en de militair digitaal. Na verloop van tijd zwakt de aandacht weer af en gaat iedereen door met zijn / haar leven. Kan gebeuren in de moderne tijd maar de gemiddelde tv-serie pakt het spannender aan. Ik vrees dat Homeland dit plot niet had geaccepteerd.

Zitten er ook nog positieve kanten aan Sabrina? Ja, dat denk ik wel. Drnaso laat in zijn grafische roman bijvoorbeeld zien hoe snel een complottheorie ontwikkeld kan worden. Van ‘Sabrina is vermoord’ in recordtijd naar ‘Sabrina was een actrice die is ingehuurd …’.  Bepaald intrigerend en beangstigend. En Drnaso laat wel degelijk zien hoe leeg het leven is van zijn hoofdpersonen, hoe moeizaam zij met elkaar en het leven omgaan. Ik kan er ook nog wel in meegaan dat hij het huidige Amerikaanse klimaat met wantrouwen en nepnieuws goed typeert.

Is Sabrina een meesterwerk onder de grafische romans? Geen idee, het is mijn eerste en ik heb geen vergelijkingsmateriaal. Is Sabrina een nieuwe uitingsvorm waar ik open voor zou moeten staan. Misschien wel. Ik kan me zeker voorstellen dat in deze tijd waarin beeld en taal steeds meer door elkaar gaan lopen grafische romans een krachtig middel kunnen zijn. Zie ik Sabrina als een literair meesterwerk? Nee, absoluut niet. Daarvoor is de plot te magertjes, het taalgebruik te vlak, de hoofdpersonen te ééndimensionaal.

Man Booker heeft Sabrina genomineerd voor een prestigieuze prijs. Om recht te hebben op die prestigieuze prijs en in de voetsporen te kunnen treden van literaire zwaargewichten moet je wat te bieden hebben. Ik gun Drnaso dat hij met Sabrina vele prijzen wint voor grafische romans. Om de Man Booker te kunnen winnen moet je meer in huis hebben dan cartoons, afgemeten korte zinnen en een plot waarvan ik vermoed dat die te mager zou zijn voor een serie als Homeland.