zondag 28 januari 2018

Ali Smith || Winter

Een uitzonderlijke roman, dit vervolg op Autumn. Uitzonderlijk omdat Smith als geen ander de kunst van het spelen met taal, structuur, personages en realiteit verstaat. Uitzonderlijk ook omdat zij in deze roman politieke kleur bekent.

Om met het eerste te beginnen: de korte hoofdstukken over het eerste protest tegen kernenergie in Engeland waarbij vrouwen zich vast ketenden aan hekken en er een permanente protestbasis ontstond spreken voor zich. Smith is sympathisant; een van de hoofdpersonen, Iris, is een van die vrouwen die van het begin af aan protesteerde en die nu, op bejaarde leeftijd zich in Zuid-Europa inzet voor vluchtelingen. Voeg daaraan toe de opmerkingen van hoofdpersoon Lux, van Kroatische afkomst, dat zij niet weet of zij in Engeland kan blijven en het moge duidelijk zijn: Smith bekent kleur.

Smith verblijdt ons met een roman die volgepropt zit met onverwachte, onvermoede veranderingen in toon en perspectief, die van extreem realistisch nog net niet in een enkele zin overspringt naar poëtisch, waarin het realisme van anti-kernwapenbetogingen wordt afgewisseld met magisch-realistische beelden van rondzwevende hoofden die langzaam maar zeker veranderen in stenen. Haar hoofdpersonen laten bovendien prachtig zien welk effect een keuze kan hebben op de rest van je leven.

Het zou heel eenvoudig zijn om te stellen dat hoofdpersonen Sophia en Art(hur) een nuchtere, materialistische kijk op het leven hebben. Subtiele opmerkingen laten bijna terloops zien dat hun opvoeding een belangrijke rol gespeeld heeft in hun (onbewuste) keuze om emoties niet toe te laten in hun leven. Dit in tegenstelling tot oudere zus en tante Iris die zich juist volledig laat leiden door haar impulsen, haar gevoelens van onrecht, haar zorg voor de mensheid. Hun samenspel, hun relatie laat zien dat een menselijk leven te complex is om er op basis van zichtbare feiten eenvoudige conclusies over te trekken.

Lux is de onpartijdige, degene die moeiteloos laveert tussen Iris, Sophia en Arthur. Zij is ook degene die bij Art langzaam maar zeker het vermoeden doet ontstaan dat een meer ontspannen edoch bewustere leefstijl geen slechte optie is. Lux brengt de twee zussen samen, zij zorgt ervoor dat Art - op zijn manier - het contact levend houdt. Omdat ze niet weet of ze na Brexit in Engeland mag blijven, laveert ze letterlijk in haar eigen leven: geen vaste slaapplaats, geen vaste baan, geen toekomst. Ze lijkt bijna in het leven geroepen om Iris, Sophia en Art wakker te schudden en te laten beseffen hoe mooi hun leven is.

Winter is geen makkelijke roman in de zin dat je deze even snel leest en meteen snapt wat Smith ermee wil. Ik heb de indruk dat ik de roman eigenlijk een tweede keer zou moeten lezen om echt te kunnen doorgronden wat ik nu gelezen heb, dit blog komt daarmee eigenlijk te vroeg. Ik heb genoten van de vele prachtige passages, van de mooie maar zeker ook effectieve afwisseling tussen feit en verbeelding, van de subtiele manier waarop de vier hoofdpersonen van zwart-wit uitgroeien tot volwaardige personages. Ik verheug me nu al op Lente en Zomer, ik ben benieuwd wat die nog gaan brengen.


zondag 21 januari 2018

Margaret Drabble || The Dark Flood Rises

Het merendeel van de mensen die Drabble in haar roman opvoert is bejaard, met pensioen; soms nog vief en vitaal, soms ziek of krakkemikkig. De ene persoon onder de 67 die een rol van betekenis speelt, is op tragische wijze zijn geliefde kwijt geraakt. Het resultaat: een roman die voortkabbelt op de donkere stroom.

In The Dark Flood Rises schetst Drabble de levens van meerdere mensen tegen het einde van hun leven, Fran is de centrale persoon die iedereen verbindt. Ondanks haar leeftijd (ver in de zestig) is ze nog steeds actief op het vlak van ouderenhuisvesting, verzorgt ze haar ziekelijke ex en heeft ze een druk sociaal leven. Met haar kinderen heeft ze sporadisch contact, vooral via sms-jes. Via Fran ontmoet de lezer een verscheidenheid aan senioren en daarmee een verscheidenheid aan manieren om de oude dag op te vullen.

Dat wil zeggen, de mogelijkheden die je hebt om je oude dag op te vullen indien je kapitaalkrachtig genoeg bent om dat op de in The Dark Flood Rises beschreven wijze te kunnen doen. De woning op de Canarische Eilanden, het appartement in het luxe seniorencomplex, de privé-verpleegster, het is niet iedereen gegeven. De andere kant komt vooral naar boven wanneer Fran 'normale' tehuizen voor ouderen bezoekt.

Omdat het merendeel van Fran's vrienden en vrienden van ooit een goede opleiding heeft genoten gevolgd door een dito baan, praten zij niet over koetjes en kalfjes. Conversaties en gedachtegangen zijn doorspekt met verwijzingen naar (vaak obscure) schrijvers, schilders en kunstenaars. Het zou kunnen dat Drabble de vele weetjes en feitjes opvoert om te laten zien dat het leven van de ouderen draait om onbenulligheden, om pogingen ook na de pensionering een doel in het leven te vinden. Dan is Ivor, de partner van, die alleen maar kan bogen op (ooit) een mooi uiterlijk en gedienstigheid aan zijn oudere partner, wel zo verfrissend. Het effect van alle kennis op mij is verveling.

Drabble biedt een realistisch beeld van de oudere dag van een bepaald deel van de bevolking. Ik schat in dat haar schetsen van haar personages behoorlijk raak getroffen zijn. Of zij daarmee een roman geschreven heeft die mij heeft geraakt, nou nee. Daarvoor raakt ze te weinig aan de ware aard van haar personages, ze blijft bij vrij oppervlakkige beschrijvingen van hun levens. Daarmee toont ze weliswaar de oppervlakkigheid van en de verveling in het leven van haar hoofdpersonen aan, het zorgt er niet voor dat de roman van begin tot einde boeit. The Dark Flood Rises kabbelt rustig voort.



zondag 14 januari 2018

Bill Beverly || Dodgers

Op de kaft en in de enthousiaste loftuitingen wordt Dodgers een van de beste misdaadromans ooit genoemd. Dat doet, met alle respect voor het misdaadgenre, Dodgers toch echt te kort. Hoofdpersoon East is dan wellicht een (piepjonge) huurmoordenaar in spe, de roman gaat over zijn groeiproces. Dat hij toevallig op pad gestuurd wordt om iemand te vermoorden is een detail.

East is een typisch voorbeeld van een kind dat in het milieu waarin hij opgroeit, een vrij criminele achterbuurt in Los Angeles, geen schijn van kans heeft. Zijn verslaafde moeder maalt er niet om dat East beschermd wordt door een van de zware drugsdealers en dat deze East aan het werk zet om een verkooplocatie in de gaten te houden. Dat hoort er gewoon bij in hun leven. School is niet belangrijk, goede relaties wel.

East krijgt opdracht om een rechter te vermoorden en moet daartoe vanuit Los Angeles naar het midden van Amerika vertrekken. Het wordt voor hem een kennismaking met een ander Amerika en met hemzelf. Zijn drie eveneens piepjonge reisgenoten dienen niet alleen om te helpen met de moord, ze dienen vooral om East af te zetten tegen hun karakters. De gokverslaafde die alles riskeert om in Las Vegas te kunnen gokken, de gewetenloze, emotieloze schietgrage psychopaat, het slimpie dat zijn hersenen gebruikt om in de criminele wereld te groeien.

East blijkt standvastig en loyaal. Hij is het type degelijk waarop valt te vertrouwen. Of hij dat zelf ziet en waardeert is maar de vraag. Naarmate de roman vordert, blijken mensen om hem heen die kwaliteit wel degelijk hoog te hebben. Langzaam maar zeker worden Easts ogen geopend voor zijn eigen kwaliteiten en mogelijkheden. De opdracht blijkt voor hem een mogelijkheid om buiten zijn vertrouwde wereld een ander besluit te kunnen nemen (überhaupt een besluit) over zijn toekomst.

Beverly zet een jonge knul neer die in een harde wereld opgroeit, die met lede ogen moet toezien hoe zijn moeder ten onder gaat en die zijn houvast zoekt in goed doen wat hem gevraagd wordt. Het is ontroerend om te lezen hoe hij omgaat met de verandering in zijn leven. En om te constateren dat ergens in die harde wereld mensen toch het beste met hem voor hebben. Beverly heeft een prachtige roman afgeleverd die toevallig speelt in een criminele wereld maar die vooral gaat over de ontroerende zoektocht van een jonge knul.




zondag 7 januari 2018

Mike McCormack || Solar Bones

Ik geef het einde weg

In Solar Bones beschouwt Marcus Conway zijn leven: heden en verleden worden aan elkaar gelinkt in een enkele zin die ruim 250 pagina's duurt. Op een kwart van de roman vroeg ik mij al af of deze stijlfiguur nu echt noodzakelijk was. Mij vermoeide het lezen zonder visuele pauzes.

In een enkele zin springen we van onderwerp naar onderwerp, het is duidelijk dat McCormack beïnvloed is door ' stream of consciousness' maar dan wel nog vrij gestructureerd. Waar de roman in het begin werkt met korte zinnen die van onderwerp naar onderwerp schieten, worden de alinea's naarmate de roman vordert langer en de fragmenten niet zozeer flarden uit Conways geheugen als wel hele passages.

In die passages schieten gedachten niet alle kanten op. Zeker die waarin McCormack het werk van Conway beschrijft (ik vermoed dat hij in Nederland als ingenieur zou werken voor Openbare Werken) of de expositie van zijn dochter blijft hij in de passage lineair. Om dan in een korte tussenzin door te schieten naar een volgend onderwerp. Ik vroeg mij af of McCormack op die manier het karakter van Conway wilde volgen: lichtelijk vooroordeeltje, de man is een vrij rechtlijnig denkende ingenieur. Dat blijkt ook wel uit wat hij vertelt over zijn leven.

Het effect is dat, in tegenstelling tot bijvoorbeeld A Girl is a Half-Formed Thing van Eimar McBride, de lezer niet de roman in gezogen wordt. McCormack laat de lezer (bewust?) op afstand staan, wat bij mij tijdens het lezen al de vraag opriep wat die ene zin nu toevoegde. Ik betwijfel of een wat klassiekere structuur gekoppeld aan McCormacks prachtige formuleringen en beschouwingen niet hetzelfde effect had gesorteerd.

Pas op de allerlaatste pagina's ben ik daaraan gaan twijfelen. Toen liet McCormack Conway namelijk in een zo'n zes pagina's durende hartaanval overlijden. Op dat moment dacht ik bij mijzelf 'aha, dit is een variatie op je leven aan je voorbij zien flitsen'. De wat chaotischere stijl aan het begin van de roman zou dan veroorzaakt kunnen zijn doordat Conway toen net was overleden. Om die reden zou de lange zin bestaansrecht hebben.

Heeft McCormack mij als lezer een plezier gedaan met deze stijlconstuctie? Nee, mij persoonlijk niet. Ik vond vooral de combinatie van het ontbreken van witregels, de rechtlijnigheid van Conway en de langere beschrijvende passages niet werken. Het effect van ' stream of consciousness' viel daardoor wat mij betreft weg. Ik vrees dat McCormack mij tevreden had gekregen door te kiezen voor een traditionelere indeling of juist de 'stream of consciousness' nog verder door te voeren. Een wat chaotischer denkend hoofdpersoon had misschien geholpen.