zaterdag 24 december 2022

Elizabeth Strout || Lucy by the Sea

Sommige mensen zullen Lucy Barton al kennen uit eerdere romans van Strout. In deze vierde roman over schrijfster Lucy neemt Strout ons mee naar een wereld die al bekend is uit de eerdere romans maar dit keer in een context die die hele wereld in 2020 overviel: Covid 19.

Lucy’s ex William is al snel doordrongen van het feit dat Covid 19 niet zo maar een griepje is maar een virus dat een spoor van dood achter zich zal laten. Hij dwingt Lucy die het allemaal nog niet zo vat om haar appartement in New York te verlaten en met hem hun intrek te nemen in een huis in een klein dorp ergens aan de zee. Lucy snapt pas langzaam dat haar wereld definitief verandert; zij gaat mokkend en tegenstribbelend met ex William mee.

Gebeurt er veel in Lucy by the Sea? Nee, bepaald niet. Of het moet de desastreuze zegetocht van Covid 19 door onze wereld zijn. Strout hoeft de beelden niet tot in detail te beschrijven; enkele woorden voldoen om die beelden die op ons netvlies gegrift staan weer tevoorschijn te toveren Gebeurt er veel in het leven van Lucy? Dat wel. Nieuwe vriendschappen ontstaan, oude relaties blijken levensvatbaarder dan ooit gedacht, familieleden maken allemaal hun eigen ontwikkelingen door.

Strout is geen schrijfster van het grote gebaar. Zij is degene die met prachtige formuleringen ons steeds meer verteld over een vrouw die haar vaste lezers inmiddels dierbaar geworden is. Feiten uit Lucy’s vroegere leven worden aangevuld, nieuwe zaken worden toegevoegd. Lucy ondertussen blijft die persoon wier mate van naïviteit blijft fascineren.

Lucy’s verhaal kabbelt door maar dient ondertussen ook om subtiel commentaar op de wereld te geven. Het feit dat William en Lucy in eerste instantie bepaald niet welkom werden geheten door de op hun eigen gezelschap gestelde dorpelingen, het feit dat Lucy’s zus steeds meer in de ban komt van een christelijke sekte die niets van vaccins wil weten, de vrouw die Lucy ontmoet bij de Voedselbank met wie Lucy maar niet in gesprek gaat over ene Donald Trump, de schoonouders van hun dochter die geen afstand willen houden van hun kinderen …

De wereld die Strout bouwt rondom Lucy is een wereld waarin normale dingen belangrijk zijn, waarin liefde en vriendschap tellen. Lucy bewoont deze wereld op haar manier. Zij is niet iemand die haar liefde en vriendschap snel weggeeft, ze is naar veel mensen ronduit afstandelijk. Het maakt haar herkenbaar en menselijk. Net zo als haar zorgen over William, haar dochters en haar andere geliefden; net als haar verdriet voor haar overleden echtgenoot David. Lucy is weliswaar een  beroemde schrijfster, ze is vooral een mens getekend door haar jeugd en haar leven.

Strout schrijft kleine, subtiele romans die desondanks treffend onze wereld beschrijven. Haar hoofdpersonen sluit jij misschien niet meteen in je hart, ze blijven er wel hangen – heel lang.




 

zondag 18 december 2022

Magha Majumdar || A Burning

Wanneer hoofdpersoon Jivan na een aanslag op een trein een ietwat domme opmerking plaatst op Facebook, belandt zij als hoofdverdachte van een terreuraanslag in de cel. Wat volgt is een roman waarin corruptie en eigen belang een hoofdrol spelen. 

Jivan is een naïef meisje; de dochter van arme ouders die de kans heeft gehad haar schooldiploma te behalen en met dat diploma op zak een baan die haar een beter vooruitzicht biedt. Ze is ook een meisje met dromen: genoeg geld, een nog betere baan, een mooier huis voor haar ouders. Het is ook aan alle kanten duidelijk dat ze geen idee heeft hoe de wereld in elkaar steekt. Zij is het perfecte slachtoffer om de terreuraanslag in de schoenen te schuiven. 

A Burning speelt in India en schetst een inktzwart beeld van de corruptie in dat land. Vriendjes op hoge positie, de juiste connecties maar ook bereid zijn je eigen integriteit opzij te schuiven op zoek naar een betere toekomst. Wanneer Jivan haar hoop vestigt op positieve getuigenissen van haar vroegere gymleraar PT Sir en Lovely, de ‘Hijra’ aan wie ze Engelse les geeft, blijkt uiteindelijk dat hun eigen toekomst belangrijker is dan de onschuld van Jivan.

PT Sir blijkt al snel bereid de waarheid geweld aan te doen. Zo getuigt hij regelmatig in rechtszaken om de partijleider van zijn favoriete partij een plezier te doen. Ergens merkt hij zelf op dat het toch moet opvallen dat hij regelmatig getuige is van misdrijven maar nee, zijn getuigenissen helpen om vele mensen te veroordelen. Het wordt nergens gezegd maar het is duidelijk dat de verdachten de partij niet gunstig gezind zijn. PT Sir blijkt al snel nergens voor terug te deinzen, Jivan heeft geen schijn van kans. 

Lovely is een Hijra. De Hijra zijn transgenders die al bedelend de kost verdienen. Zij worden bijvoorbeeld ingehuurd voor bruiloften als een soortement bezwering. Lovely houdt van acteren, zij volgt lessen en probeert samen met Jivan aan haar Engels te werken. Haar getuigenis in de rechtbank is dermate passioneel dat deze voor haar een weg naar een carrière in de filmwereld opent.  Om dan keihard aan te lopen tegen de vraag of het voor haar gunstig is om Jivan te blijven steunen**.

Majumdar blijft hangen in prototypes. Jivan, hoe lief dan ook, blijft een stereotype. Haar naïviteit, haar vasthoudende optimisme maken dat ze op geen enkele manier reflecteert en kan snappen hoe zij misbruikt wordt. PT Sir en Lovely ontsnappen nooit aan stereotype. Lovely leek nog even de goede kant op te gaan, maar nee, ook zij – ondanks haar afwijkende positie – voldoet uiteindelijk aan de stereotypes. 

A Burning schetst een ontluisterend beeld van de Indiase maatschappij. Helaas voor Majumdar is zij er niet in geslaagd haar roman naar een hoger niveau te tillen. Het beeld dat zij schetst is te zwart-wit, haar taalgebruik te weinig inspirerend. De verwijzingen naar het gevaar van social media of haar gebruik van de Hijra als afwijkende groep in de maatschappij pakt zij onvoldoende door. Het feit dat ik de 300 pagina’s tellende roman moeiteloos in een dagje uitlas, zegt genoeg. Ik begon me op een gegeven ogenblik zelfs te storen aan de van dik hout zaagt men planken stijl. 

Jivan had een betere chroniqueur verdient. Majumdar heeft een aardige roman geschreven die een onthutsend beeld schetst maar de verhaallijn is te dun, te zwart-wit om echt indruk te maken. 





* Voor een goede beschrijving van Hijra: 

https://rpl.hds.harvard.edu/religion-context/case-studies/gender/third-gender-and-hijras

** ik gebruik ‘haar’ omdat in de roman duidelijk is dat Lovely kiest voor een leven als vrouw


zondag 11 december 2022

Bonnie Garmus || Lessons in Chemistry

Sorry, ik moet af en toe wat weggeven over de inhoud

Lessons in Chemistry was een hit in 2022 en terecht. Ik heb me kostelijk geamuseerd met de belevenissen van scheikundige Elizabeth die in de jaren 50-60 in een totaal vrouwonvriendelijke wereld een plek moet zien te veroveren. Vanuit literair oogpunt valt er van alles en nog wat aan te merken op de roman, maar oh, je zou toch willen dat elke puber, mannelijk en vrouwelijk, de roman leest en daardoor snapt wat er nog steeds mis is met man-vrouwverhoudingen.

Elizabeth is een briljante scheikundige. Dat zij die waardering niet krijgt, ligt niet aan haar maar aan de wereld om haar heen. Ze heeft niet kunnen promoveren, omdat het de universiteit beter uitkwam haar weg te sturen dan de hoofddocent die haar had verkracht en die toevallig te veel aanzien had (en daarmee sponsoren binnenhaalde). Op de universiteit waar ze desondanks aangenomen wordt, krijgt ze alleen maar tegenwerking van de hoofddocent. Hij snapt in eerste instantie doodeenvoudig niet waar ze mee bezig is en tegen de tijd dat hij het wel snapt, pikt hij haar werk gewoon in. Nadat hij haar eerst, met dank aan een vrouwelijke P&O-er ontslagen heeft.

In dit geval omdat Elizabeth een dubbele doodzonde heeft begaan: ze woont ongetrouwd samen met een briljante scheikundige die baanbrekend werk verricht, weigert met hem te trouwen en blijft bij zijn onverwachte overlijden zwanger en daardoor werkloos achter. Wanneer ze toevallig wordt ontdekt en een kookprogramma mag gaan presenteren op een totaal onmogelijk tijdstip (einde van de middag wanneer alle potentieel kokende moeders kapot op de bank hangen) blijkt haar show een enorme hit. Niet omdat ze gracieus ronddartelt over het scherm en lieflijk de gesponsorde producten aanprijst maar omdat ze het tegendeel doet: ze blijft zichzelf en neemt haar vrouwelijke kijkers serieus.

Het zal niemand verbazen dat de baas van het tv-station zich gruwelijk aan deze onvrouwelijke persoon ergert en haar liever nog gisteren dan vandaag ziet vertrekken, nadat hij haar natuurlijk eerst even tegen haar zin wil laten kennis maken met een echte man. Hij gaat aan zijn trekken thuiskomen, met Elizabeth spot je niet. Daar is zij te rechtlijnig voor, te veel haar eigen persoon. Zo voedt zij ook dochter Mad (nee, geen afkorting van Madeleine maar een vergissing bij het noteren van de naam) op alsof het meisje al een volwassene is. Geen kinderboeken voor Mad maar volwassen literatuur, geen betutteling maar erkenning van het feit dat Mad net als haar ouders superintelligent is.

Lichtelijk overdreven allemaal en wel heel erg zwart-wit? Absoluut! Maar gut, wat schrijft Garmus het allemaal aanstekelijk op en hoe aantrekkelijk maakt ze haar hoofpersonen wel niet. Of juist niet. Dat bepaalde personages zelfs van hun fouten leren en de kans krijgen ze te herstellen verhoogt de pret alleen nog maar. De scene waarin sponsor, voormalig P&O-er en onze Elizabeth samen aan de hoofddocent uitleggen waarom hij nu ontslagen wordt, is waarlijk briljant. Ik vrees dat medereizigers mij regelmatig hardop hoorden lachen.

Lichtelijk overdreven dus en bepaald zwart-wit maar helaas nog steeds de werkelijkheid. In de week dat ik dit blog schrijf, zijn net twee universitaire docenten ontslagen in verband met ongewenst gedrag (de één noemde het geloof ik ouderwets gedrag, net alsof het vroeger wel door de beugel kon). En wat te zeggen van vrouwen die afgerekend worden op dominant gedrag? Geldt dat voor mannen ook of zien wij dergelijk gedrag bij mannen nog altijd als natuurlijk terwijl we het bij vrouwen afkeuren? Zegt u het maar!

Oftewel, Garmus heeft een kostelijke roman geschreven waarin onder de humor een flinke lading maatschappij kritiek verstopt zit. Misschien dat die humor in dit geval jonge lezers over de streep kan trekken. Een tiktokje op Booktok doen ter promotie van Lessons in Chemistry wellicht? 



zondag 4 december 2022

Douglas Stuart || Young Mungo

Blijkbaar is het op bepaalde Britse universiteiten al de gewoonte om de tere zieltjes van studenten literatuur te beschermen tegen de inhoud van bepaalde romans. ‘Wees voorzichtig, Austen en Brontes schrijven vrouwonvriendelijk! Wees voorzichtig, Shakespeare is racistisch en seksistisch!”. Ik vrees voor Douglas Stuart dat Young Mungo zoveel waarschuwingen krijgt dat de tere zieltjes er niet eens aan beginnen. En om heel eerlijk te zijn, dat snap ik dan ook nog.

Young Mungo kan vrij gemakkelijk worden samengevat: Mungo is een puber die zijn ontluikende gevoelens voor hetzelfde geslacht begint te ontdekken. Helaas voor hem groeit hij op in een achterbuurt van Glasgow in de jaren tachtig van de vorige eeuw waarin geen ruimte is voor dat soort gevoelens. Een man is een man is een man en voor de rest geen onzin, of wil je soms een pak slaag krijgen? Mungo krijgt dat pak slaag niet maar wordt door zijn moeder Mo-Maw wel zonder blikken of blozen meegestuurd met twee mannen die zij vaag kent van AA om samen te gaan vissen. Iedereen snapt dat dit vragen om problemen is. 

De roman start met Mungo die vertrekt met de twee mannen en eindigt met Mungo die alleen weer terugkeert naar Glasgow. In de tussenliggende hoofdstukken vertelt Stuart hoe eea zo gekomen is en schetst hij vooral een ontluisterend beeld van de wijk waar Mungo opgroeit. Een volksbuurt waarin werkloosheid is toegeslagen met dank aan ene mevrouw Thatcher en waar jongeren zonder enig perspectief opgroeien. Agressie is de gebruikelijke taal; op jonge leeftijd leren kinderen al dat zij de keuze hebben tussen slaan of geslagen worden. Degene die afwijkt wordt beschimpt en belachelijk gemaakt.

Mungo is een gevoelige knul; hij past totaal niet in de wereld waarin hij opgroeit. Het trieste is dat hij helaas ook niet in staat lijkt een uitweg te zien. Hij ziet alleen maar het pad dat grote broer Hamish heeft uitgezet (drugs, gangs en geweld) en snapt niet dat goede resultaten op school hem beter zouden helpen. Ook wanneer hij James ontmoet, een katholieke buurjongen, en de twee langzaam maar zeker gevoelens ontwikkelen voor elkaar is Mungo niet in staat te kiezen voor deze gevoelens.

Stuart heeft een redelijk zwart-wit verhaal geschreven met hoofdpersonen die dicht tegen prototypes aanschurken. Zo heeft Hamish weinig uitleg nodig: werkloos, drugs, op zijn 18e al vader, vechten, neerkijken of iedereen die anders is. Hij kijkt dus ook neer op zus Jodie die wel degelijk haar best doet op school en daardoor naar de universiteit kan.  En ontmoedigt Mungo om deze route te volgen: een echte man heeft maar één keuze. De onderbuurman, homo, single en zwaar gepest in de buurt, is een ander soort prototype: de man met het hart op de juiste plek die juist doet wanneer dat nodig is en anderen helpt, maar zich ondertussen wel verschuilt in zijn huisje uit angst voor ...

Mungo’s wereld is eentje van armoede, geweld en verwaarlozing. Het is ook een wereld van wanhoop over keuzes die voor mensen gemaakt zijn. Vrouwenmishandeling is aan de orde van de dag; één van de mooiste scenes in de roman is die waarin de bovenbuurvrouw voor de zoveelste keer door haar echtgenoot in elkaar geslagen is en waarin zij uitlegt aan Mungo en Jodie dat zij hem begrijpt, dat zij snapt dat zijn wereld in elkaar gestort is door zijn werkloosheid. En die fijntjes aan broer en zus meedeelt dat zij toch zouden moeten begrijpen dat je kunt blijven houden van iemand die je slaat, die je verwaarloost.

Die wereld van armoede, geweld en verwaarlozing wordt door Stuart rucksichtslos beschreven. Ik weet niet wat erger was: de expliciete beschrijvingen van geweld of wat er tussen de regels doorsijpelde? De zware verwaarlozing door Mungo’s moeder, haar egoïsme, de totaal stupide besluiten die zij neemt? De totaal verziekte kijk op de wereld van Hamish die ook zelf meegesleurd is in een spiraal van geweld en criminaliteit? De vader van James die zijn puberzoon weken achter elkaar alleen thuis laat zodat hij geld kan verdienen op een booreiland? Maar hem ondertussen wel in elkaar ramt omdat hij niet op meisjes valt?

De wereld van Mungo is schokkend. Stuart ramt deze wereld bij zijn lezers erin, zonder enig mededogen. Alleen de onderbuurman en bovenbuurvrouw zijn lichtpuntjes in deze inktzwarte van alcohol, drugs en geweld doordrenkte wereld. De lezer moet tot aan de allerlaatste bladzijdes wachten om enige menselijkheid van Mo-Maw en Hamish te verwachten. Ik ben persoonlijk blij dat Stuart eindigt met een open einde: hij laat aan Mungo de keuze tussen de wereld die hij kent of eentje die hem nieuwe mogelijkheden biedt.

Young Mungo is een roman die een inktzwart beeld schetst van een keiharde wereld. Ik heb de roman meerdere malen met een kreet van afschuw weggelegd en dichtgeslagen. Stuart is duidelijk op zijn best wanneer hij een dergelijke wereld schets. Of de lezer daar altijd van gelukkig van wordt is een tweede. Wees gewaarschuwd.  



 

zondag 27 november 2022

Ali Smith || Companion Piece

Mag ik heel eerlijk toegeven dat ik best wel wat moeite had met deze Ali Smith? Ik was zoals gewoonlijk onder de indruk van haar prachtige taalgebruik, maar wat ze nu precies wilde met Companion Piece …?  Ik had de hulp van The Guardian nodig om de roman te doorgronden. En toen vielen er wat kwartjes.

Companion Piece is niet voor degenen die eventjes snel een boek willen lezen en er daarna vooral niet meer te veel mee bezig willen zijn. Companion Piece vraagt tijdens het lezen al veel van de lezer en blijft daarna in je hoofd hangen. Dat komt juist omdat de roman niet meteen doorgrond kan worden. Je moet moeite doen om door te dringen in de haarvaten van de roman.

Het is meteen duidelijk dat de hoofdpersoon midden in Covid-19 zit. Haar vader ligt in het ziekenhuis en het is maar de vraag of hij het gaat overleven. Het maakt dat Sandy, onze hoofdpersoon, menselijk contact mijdt opdat ze, wanneer dat weer kan, haar vader kan bezoeken. En dan meldt zich Martina Pelf-Inglis, een oud studiegenote die Sandy al lang vergeten was maar die nu van grote invloed op haar leven gaat zijn. Ze presenteert haar namelijk met een dilemma dat heel kort samengevat bestaat uit de keuze tussen ‘curlew ó curfew’. Overigens heel erg benieuwd hoe de vertaler dat oplost: wulp ó avondverbod klinkt beduidend minder spannend.

In Companion Piece krijgt de wulp een andere dimensie door toevoeging van een verhaal dat ergens in de Middeleeuwen speelt. De hoofdpersoon uit dit verhaal, een jonge vrouw die een begiftigd smid blijkt, wordt opgejaagd en verdreven omdat zij zich niet houdt aan de mores van het land. Een vrouw die paarden beslaat en nog beter dan mannen ook, het moet niet gekker worden. Tijdens haar zwerftochten ontfermt zij zich over een jonge wulp die niet meer van haar zijde wil afwijken. De wulp wordt daarmee een symbool voor onafhankelijkheid, voor het maken van eigen keuzes. En tja, dan krijgt dat dilemma ‘curlew ó curfew’ opeens een andere dimensie.

En blijkt Martina te staan voor mensen die geen keuzes willen maken, die ook in moeilijke tijden eigenlijk geen rekening willen houden met andere mensen, bijvoorbeeld door zich te houden aan 1,5 meter afstand. Martina hield als student al geen rekening met Sandy, als vrouw van middelbare leeftijd doet ze dat al helemaal niet. Helaas voor Sandy krijgt deze nu ook de complete familie van Martina erbij: moeder, dochters en echtgenoot verdrijven haar op een gegeven ogenblik letterlijk uit haar eigen huis. Smith schakelt dan probleemloos over naar absurdisme.

Martina staat ook voor de mensen die niet snappen wat er speelt. Het is niet voor niets dat zij het dilemma ‘curlew ó curfew’ aan Sandy voor legt. Het is ook niet voor niets dat haar dilemma zich voordoet wanneer ze voor haar museum een eeuwenoud, prachtig gesmeed slot ophaalt (ziet u de link met de smid al? Bij mij duurde dat wel even.). Martina en haar gezin zijn enkel en alleen in staat vanuit hun eigen perspectief te redeneren, abstractere vraagstukken, vraagstukken op wereldniveau doorgronden zij niet.

Zoals gezegd, ik had wat hulp nodig bij het doorgronden van de roman. Het is zelfs zo dat nu, enkele weken nadat ik de roman gelezen heb, kwartjes eindelijk vallen. Companion Piece is geen makkelijk te verteren brokje, de roman vraagt om tijd en reflectie. Tijdens mijn studie Engelse Taal- en Letterkunde vond ik het niet meer dan normaal dat ik een roman twee keer las. Vaak vielen stukjes pas bij tweede lezing op hun plaats en snapte ik wat ik had gelezen, met een zeer bevredigende ‘aha- beleving’ als resultaat.

Mijn waardering voor Companion Piece bleef tijdens het lezen nog even achterwege. Pas door na te denken over wat ik gelezen had, werd duidelijk hoe Smith zaken aan elkaar gekoppeld had en hoe ze haar problematiek had verstopt in ingenieus aan elkaar gelinkte verhalen. Ik vermoed dat een tweede lezing  bevestigt dat Companion een meesterwerk is.




 

zondag 20 november 2022

Maddie Mortimer || Maps of Our Spectacular Bodies

 

Booker Prize Longlist 2022

Maddie Mortimer heeft een indringende roman geschreven. Het onderwerp, terminale kanker, zal nooit licht zijn. De wijze waarop Mortimer heeft verwoord hoe kanker toeslaat is uitzonderlijk. Het sterfproces van hoofdpersoon Lia biedt Mortimer daarnaast de mogelijkheid om haar te laten terugkijken op essentiële momenten in haar leven.

Mortimer laat ‘de kanker’ aan het woord. Alle vet afgedrukte tekst, komt uit de mond van de kankercellen. Zij beschrijven hun aankomst, hun zegetocht, hun gevecht tegen ‘red’, de ultieme chemokuur die Lia krijgt en hun overwinning. ‘Kanker’ geeft ook commentaar op de persoon Lia, op de mensen om haar heen. Omdat ‘kanker’ natuurlijk onlosmakelijk met de persoon Lia verbonden is, ontkom je niet aan de indruk dat haar onderbewustzijn op deze manier commentaar geeft op de mensen om haar heen, op haar leven.

Naarmate de roman vordert, vloeien Lia en ‘kanker’ in elkaar over. Een fysiek proces, de groei van hersentumoren en het effect van morfine, krijgt zo een heel andere lading. Mens en ziekte zijn één, kunnen niet van elkaar gescheiden worden. Dit wordt nog benadrukt door het spel met typografie: woorden dansen soms letterlijk over de pagina, zijn op afwijkende manier gezet. Omdat er maar weinig lange hoofdstukken voorkomen in Maps, meestal beperkt Mortimer zich tot korte alinea’s of zelfs enkele zinnen, benadrukken typografie en de lengte van teksten het ziekteproces.

Lia en haar familie en vrienden komen ook aan het woord, in cursief. Soms heel kort, soms lange stukken tekst. Mortimer slaagt er zo in hun gevoelens, hun worsteling met Lia’s aanstaande dood inzichtelijk te maken. Alle normaal afgedrukte tekst komt uit de mond van de verteller. Deze rapporteert aan ons vanaf het moment dat Lia te horen gekregen heeft dat haar kanker teruggekeerd is tot het moment dat ze daadwerkelijk sterft. De verteller staat in het heden maar gaat ook terug naar het verleden. Het commentaar van de verteller maakt mede dat de lezer ervaart hoe Lia en de mensen om haar heen haar sterfproces ervaren.

Lia heeft een benauwende opvoeding gehad door streng religieuze ouders die niet echt wisten wat ze met hun – in hun ogen – rebelse dochter aan moesten. Zo tekent Lia prachtig, later maakt ze daar ook haar beroep van, maar snappen haar ouders niet wat ze tekent, waarom ze tekent. Wanneer haar ouders een pupil van haar vader, de dominee in het dorp, in huis opnemen, snappen ze net zo min welk effect zijn bijna voorkeursbehandeling heeft op hun dochter. Zij voelt zich door hem nog minder begrepen. Uiteindelijk leidt dit tot een (tijdelijke) breuk met haar ouders.

Mortimer verwoordt alles in prachtig proza, onafhankelijk van het perspectief dat ze op dat moment kiest. Kanker, verteller en de mensen krijgen mooie, diepe gedachtes in hun mond gelegd. Naarmate het sterfproces van Lia vordert, worden haar uitingen chaotischer. Soms denkt ze iets en blijkt uit de tekst van de verteller dat haar omgeving haar niet meer bereikt. Zo dragen ook de woorden die Mortimer kiest bij aan het effect dat haar roman beoogt.

De lezer wordt op uitzonderlijke wijze meegenomen in een onafwendbaar proces en ervaart door Mortimer’s unieke vertelwijze hoe het proces iedereen raakt. Maps is geen makkelijke roman maar intrigeert van begin tot einde. Ik was diep onder de indruk van het spel tussen personages, tekst, structuur en typografie.




zondag 13 november 2022

Jennifer Egan || The Candy House

The Candy House is een opmerkelijke roman, om meerdere redenen. De opbouw bijvoorbeeld maar ook het centrale thema: de volgzaamheid waarmee de gemiddelde mens zich zonder nadenken overgeeft aan automatisering.

De roman begint en eindigt met Bix, de man die ver vooruitloopt op de rest van de wereld wanneer het op het gebruik van internet etc aankomt en daar een zeer goed lopend bedrijf mee heeft gebouwd. Aan het begin van de roman twijfelt hij, omdat hij geen nieuwe, geniale inval meer heeft gehad om verder uit te bouwen, aan het einde van de roman, jaren later op zijn sterfbed, weten we wat het effect is geweest van de geniale inval die alsnog volgt: mensen zijn zonder blikken of blozen bereid hun geheugen te downloaden in een grote database en maken daarmee hun leven volledig openbaar.

Voordat we zover zijn, heeft Egan ons echter meegenomen in een complexe wereld waarin de belevenissen van mensen die op een of andere manier een relatie hebben tot BIx centraal staan. Zijdelingse personages uit het ene hoofdstuk kunnen het centrale personage worden in een volgend hoofdstuk. In sommige gevallen draagt het personage bij aan het centrale thema, in andere gevallen lijken het meer uitstapjes om te laten zien hoe het leven van iemand verloopt. Op die manier slaagt Egan er ook in om op ongedwongen wijze leven in Amerika te schetsen.

Eén zo’n uitstapje is het uitermate vermakelijke verhaal van Lulu die op zoek gaat naar haar vader, een regisseur. Omdat hij een beroemdheid is, kan ze niet zomaar bellen en zeggen ‘hallo, ik ben Lulu en ik ben je zevende kind’. Dus benadert ze een actrice die ze ooit eens heeft ontmoet met de vraag of zij de gegevens heeft van de man. Ik zal niet verklappen hoe ze de man, eerder al een personage in een ander hoofdstuk, uiteindelijk ontmoet. Wat ik wel kan verklappen, is dat dit hele hoofdstuk de vorm heeft van emails die alle betrokkenen elkaar sturen.

In een roman met een groot aantal personages komt Egan misschien niet toe aan het groots uitwerken van hun karakterontwikkeling. Ze slaagt er wel degelijk in om door subtiele verwijzingen of door goed in te spelen op wat wij weten over bepaalde lichamelijke en geestelijke beperkingen alle personages meer diepte te geven dan je eigenlijk voor mogelijk zou houden. Zo leidt de terloopse opmerking dat ene Ames het middelste kind is tot een laatste hoofdstuk waarin Egan laat zien dat het onzichtbare middelste kind uiteindelijk excelleert omdat hij de gave heeft om onzichtbaar te zijn.

Uiteindelijk komen alle draadjes toch weer bij elkaar. Al is het maar, omdat de geniale uitvinding van Bix er uiteindelijk voor zorgt dat mensen een keuze hebben: je geheugen downloaden of niet. Sommige van de personages weigeren; hun levens blijven daardoor gesloten voor de rest van de wereld. Andere personages downloaden hun geheugens wel en maken bovendien gebruik van de database om informatie over andere mensen te verkrijgen. Tot grote verbazing van Bix en een groot aantal mensen om hen heen, lijken mensen geen enkel probleem te hebben met zaken als hun levens openbaar maken, hun veiligheid op het spel zetten. Het kan, dus doen ze het.

Egan behoort tot die categorie Amerikaanse auteurs die soepel schrijven en precies weten hoe ze een roman moeten opbouwen; voor de prachtig geformuleerde zin is vaak geen ruimte. In dit geval was ik bereid dat op de koop toe te nemen. Egan heeft mij verleid met een roman die doordrenkt is van een serieus thema. In haar geval is de literaire kwaliteit van de roman niet het kind van de rekening, zij versterken elkaar en maken The Candy House tot een uitstekende roman met een duidelijke boodschap.




zondag 6 november 2022

Sorry!

Sorry, geen blog deze week. Er waren wat zaken die dringend mijn aandacht vroegen. Volgend week ben ik er weer.

zondag 30 oktober 2022

Candice Carty-Williams || People Person

Vooropgesteld: ik heb me  kostelijk geamuseerd met People Person. Candice Carty-Williams heeft een roman geschreven met een aantal aanstekelijke hoofdpersonen waar ik mijn hart aan kon verpanden. Ik dacht echter dat ik een literaire roman zou gaan lezen en, hoe leuk dan ook, dat was People Person beslist niet. 

In People Person vinden vijf broers en zussen (met vier verschillende moeders) en één vader elkaar wanneer één van hen in de problemen dreigt te raken. Ondanks het feit dat ze elkaar tijdens hun jeugd wel helemaal één keer hebben gezien, staan ze dan toch klaar om zus Dimple te helpen. Het spreekt voor zich dat Nikisha, Danny, Lizzie, Prynce en Dimple in de loop van de roman naar elkaar toegroeien en op pagina 343 niet langer broer en zus in naam zijn. Hun familieband is dan wellicht hechter dan wanneer ze wel samen opgegroeid waren.

Vader Cyril is niet gemaakt voor het vaderschap. Hij doet niet eens zijn best en heeft altijd wel een of ander excuus om uit het leven van zijn kinderen te blijven. Van een financiële bijdrage aan hun opvoeding heeft hij nog nooit gehoord, sterker nog, hij bedelt om geld bij hen wanneer hij weer is blut is.  Tegen het einde van de roman blijkt dat zijn eigen jeugd in belangrijke mate heeft bijgedragen aan dat gedrag. Zijn levenslust en charme maken dat iedereen bereid is hem veel te vergeven; sommige van de moeders zijn diep in hun hart stiekem nog steeds een beetje verliefd. Voor degenen die net als ik geen aflevering van Death in Paradise hebben gemist, bij de verfilming van People Person komt maar één persoon in aanmerking om Cyril te spelen: Danny John-Jules aka Dwayne Myers.

People Person heeft een hoog slapstick-gehalte met name waar het gaat om de reden dat Dimple hulp zoekt bij haar broers en zussen. Ik dacht eerst nog bij mijzelf dat de slapstick-situatie een opstapje was naar een serieuzer thema maar nee. Dat wil niet zeggen dat Carty-Williams niet klink en klaar duidelijk maakt dat het vijftal in de maatschappij minder kansen, krijgt, harder moet werken en eerder met de politie in aanmerking dreigt te komen door hun huidskleur. Absoluut maar het is niet voldoende om het lichtvoetige thema te compenseren. 

Dimple is een influencer, met te weinig volgers om te kunnen zeggen dat ze succesvol is. Toch blijft ze die enkele honderden volgers trakteren op berichten en filmpjes. Onder andere over het feit dat ze het (voor de zoveelste keer) heeft uitgemaakt met vriendje Kyron. Carty-Williams geeft wat commentaar op de vergankelijkheid van het influencer-bestaan en laat de broers en zussen vaak aan Dimple vragen wat ze nu precies in het leven wil bereiken. Net zo als Carty-Williams natuurlijk ingaat op het feit dat Kyron losse handjes heeft en dat Dimple’s moeder haar ondanks haar 30 jaar nog wel heel erg bemoederd en betutteld. Dat de rollen af en toe zijn omgedraaid wanneer alcohol in het spel is, maakt voor de roman niet zoveel uit. Carty-Williams blijft lichtvoetig.

Oftewel, een kostelijke roman die zeker raakt aan maatschappelijke thema’s maar ze eerder lichtvoetig dan serieus benadert. Is dat een probleem? Nou nee. Waarom zou het uitmaken of iemand een serieus probleem verwerkt in een amusante roman, moet dat persé zwaar en gedragen? Zeker wanneer het zo soepeltjes en vloeiend wordt opgeschreven als in People Person. Carty-Williams heeft een enorm talent en dat moet ze vooral benutten.

Ik vermoed dat Carty-Williams niet in de voetsporen gaat treden van illustere voorgangsters als Tony Morrison, ik hoop dat Carty-Williams wel in de voetsporen treedt van de Ierse schrijfster die een meester is in romans die een serieus thema lichtvoetig aanvliegen: Marian Keyes. En voor alle duidelijkheid: dat is een enorm compliment! Slechts weinig schrijvers kunnen zich met haar meten. Ik word alleen al blij bij de gedachte dat ik nog vele jaren kan blijven genieten van hun romans.



 

 

zondag 23 oktober 2022

Colm Toíbin || The Magician

The Magician is Thomas Mann, de beroemde Duitse auteur. Hij heeft deze bijnaam gekregen van zijn kinderen omdat hij af en toe goocheltrucjes uithaalt. In The Magician neemt Toíbin ons mee in zijn leven. Of de man die hij beschrijft in het echt bestaan heeft, is maar de vraag. De feiten kloppen maar de gedachtes en emoties zijn vooral de invulling van Toíbin.

Er waren momenten waarop The Magician naar mijn smaak net iets teveel op een autobiografie begon te lijken. Dan overheersten pagina’s lang de beschrijvingen van politieke omstandigheden en het effect daarvan op de familie Mann. Op het moment dat ik dan net bij mijzelf begon te denken ‘hm, wordt wat saai’ verraste Toíbin me gelukkig weer op een prachtig geformuleerde gedachtegang van Mann.

Als Toíbin namelijk ergens goed in is, dan is het prachtig schrijven. Beschrijvingen van de omgeving, van de familie, van de ontwikkelingen in het leven van de familie Mann en vooral ook de gedachtes in het hoofd van Mann. De Nobelprijs-winnaar heeft in Toíbin de auteur gevonden die hem op ingenieuze wijze met zorgvuldig geformuleerde zinnen tot leven brengt. Toíbin neemt ons mee in het proces zoals zich dat in het hoofd van Mann had kunnen voltrekken wanneer hij bezig was met een roman. Zo ontvouwt zich de totstandkoming van de Toverberg, van Dood in Venetië, van Buddenbrooks.

De roman is lineair opgebouwd: van de prille jeugd tot de allerlaatste dagen van Mann. Feiten uit het leven van Mann komen allemaal aan de orde: persoonlijk en algemeen. Het is natuurlijk zo dat Mann, gebeuren aan het einde van de 19e eeuw, in roerige tijden geleefd heeft: Eerste Wereldoorlog, crisis in de jaren dertig gepaard gaand met opstand in het verslagen, arme Duitsland, de Tweede Wereldoorlog en daarna de jacht op communisten. Omdat Toíbin vertelt namens Mann is het zijn perspectief dat tot ons komt, dat van alle familieleden en vrienden komt altijd via de schrijver.

Het beeld dat Toíbin van Mann schetst is vooral dat van een man die nooit ergens vol voor gaat. Dat blijkt vooral wanneer hij zich zou kunnen uitspreken over de politieke situatie in zijn land.  Waar broer Heinrich en de twee oudste kinderen fel tegen de Nazi’s ingaan, aarzelt Mann voortdurend over wat hij wel of niet kan zeggen. Altijd met rationele argumenten als rechtvaardiging: hij moet aan het lot van zijn uitgever denken, zijn schoonouders wonen nog in Duitsland … Pas laat in zijn leven ontdekt Mann, in de versie van Toíbin natuurlijk, hoe bevrijdend het is om zich wel uit te spreken.

In The Magician spreekt Mann zich in ieder geval nooit uit over zijn seksuele voorkeur. Waar zijn oudste kinderen demonstratief biseksueel zijn en huwelijken sluiten waarvan duidelijk is dat ze vooral bedoeld zijn als dekmantel, verstopt Mann zijn gevoelens voor mannen voortdurend. Ze komen pas naar voren op papier, in zijn romans. Er is geen enkele twijfel over het feit dat hij veel van zijn echtgenote houdt, diep in zijn hart verlangt Mann naar een man.

The Magician is een roman over een man die successen behaalt als schrijver maar die door Toíbin prachtig wordt neergezet als een man met twijfels. Twijfels over zijn geliefde Duitsland, over zijn schrijfkunsten, over zijn kinderen met wie hij nooit een goede relatie opbouwt, over de liefde. Twijfels die zo mooi opgeschreven zijn dat het een waar genot is om ze te lezen. The Magician is voor mij vooral weer een voorbeeld van Toíbin’s kunnen, van zijn talent om de prachtigste zinnen aan het papier toe te vertrouwen.



zondag 16 oktober 2022

Booker Prize 2022: mijn favoriet


Morgen maakt de jury de winnaar van de Booker Prize 2022 bekend. Ik moet bekennen dat het grote verschil tussen de romans het moeilijk maakt om en favoriet te kiezen. Ik heb de hele short list gelezen en er zat niet één roman tussen die ik de prijs niet waardig achtte. Ik begreep ze misschien niet allemaal even goed, was niet altijd gecharmeerd van het genre maar ik waardeerde hun unieke bijdrage aan de wereld van literatuur.

Zoals trouwe lezers ondertussen wel weten ben ik geen fan van expliciete beschrijvingen van geweld. Twee van de romans op de short list beschrijven dictatuur en burgeroorlog in hun landen; de logisch daaraan gekoppelde beschrijvingen van geweld werkten niet voor mij. Om die reden vallen, ondanks alle positieve dingen die ik over de romans kan zeggen, Glory en The Seven Moons of Maali Almeida af.

Ik begreep helaas niets van Treacle. Het hielp niet dat de roman voor mijn gevoel wel heel erg tegen ‘fantasy’ aan schurkte. Ik kan me voorstellen dat liefhebbers van het genre deze roman zeer waardeerden, ik kon er weinig mee. Ook het aantal levende doden (of dode levenden) dat de pagina’s van The Trees bevolkte sprak me bepaald niet aan. Horror is al helemaal geen favoriet en hoewel ik ook in dit geval best zag dat de levende doden nodig waren voor de verhaallijn en de boodschap, haakte ik persoonlijk af toen hun aantallen per pagina groeiden.

Oh William! en Small Things passen beter bij mij. Het zijn ‘kleine’, bijna introverte romans met veel persoonlijke introspectie. Geen luidruchtige stemmen of hoofdpersonen, geen oproepen tot actie en geweld. Ik geef daar echt wel de voorkeur aan. Een keuze tussen beide romans is nog best lastig, ik heb van beide genoten. Uiteindelijk gaf het prachtige, kippenvel veroorzakende einde van Small Things de doorslag. Keegan slaagt erin een boodschap van hoop mee te geven aan een keuze die onherroepelijk negatieve gevolgen zal hebben voor het gezin van de hoofdpersoon. De enige keuze die hij kon maken.



 

zaterdag 15 oktober 2022

Shehan Karunatilaka || The Seven Moons of Maali Almeida


Booker Prize Shortlist 2022

 Het is vanaf het prille begin duidelijk dat hoofdpersoon Maali Almeida dood is. He is net aangekomen in een soort verzamelplek voor de overledenen, een mogelijk startpunt om opnieuw geboren te worden. Maali heeft zeven dagen om wat formaliteiten af te handelen; indien hij te lang in de vertrekhal blijft, is hij gedoemd om voor eeuwig in de tussenzone te blijven. Medewerkers proberen hem naar de plek te leiden waar zijn hergeboorte kan plaatsvinden, Maali heeft echter een ander plan. Hij is vastbesloten eerst wat problemen uit zijn leven op te lossen. Wat volgt is een lawaaierige, kleurrijke and tegelijkertijd angstaanjagende reis door heden en hiernamaals.  

Maali heeft een dubbele persoonlijkheid. Hoewel hij heel veel van zijn vriendje houdt, horen slippertjes met bekende en onbekende mannen voor hem tot het leven. Hij is verslaafd aan gokken, wat hij verbergt voor het vriendje en lijkt het leven bepaald niet serieus te nemen. Hij is een aanstekelijke losbol die van het leven geniet. In de roman komt ook zijn andere kant steeds duidelijker naar boven. Die waarin hij gewelddadigheden vastlegt op de foto en zo de voortdurende strijd in Sri Lanka vastlegt.

Een kant die bovendien onverwacht beschermend is naar vriend Dilan en beste vriendin Jaki. Hij wil dat zij hem helpen om de waarheid over zijn dood boven tafel te krijgen, tegelijkertijd wil hij niet dat ze daardoor in gevaar komen. En moet hij bovendien accepteren dat ze vanaf nu zonder hem door moeten.

The Seven Moons lijkt een beetje op een goed uitgevoerde combinatie van achtbaan en spookhuis op de kermis. The roman krioelt met geesten en rare, agressieve wezens in de tussenzone, in de echte wereld duiken steeds meer mensen op die wellicht iets weten over Maali’s dood. Ik moet bekennen dat ik op een gegeven ogenblik het spoor bijster was waar het ging om alle vechtende partijen in Sri Lanka; ik leed een beetje aan informatie overload.

Karunatilaka vermengt de echte wereld en de tussenwereld bijna willekeurig. De duidelijkste structuur in de roman is de indeling in hoofdstukken die elk de tijdzone van één ‘maan’ beschrijven. Binnen die hoofdstukken gaat hij los. Snelle wisselingen tussen heden – verleden en tussenzone maken dat je voortdurend alert moet zijn op waar je wanneer met wie bent. Dit gekoppeld aan de kleurrijke en levensechte beschrijvingen van beide werelden, de mensen, de geesten en de duivels maken voor een bijna explosieve leeservaring.

Een explosieve leeservaring die waarschijnlijk correspondeert met de politieke en maatschappelijke situatie in Sri Lanka. Ik weet niet precies wat er allemaal op het kleine eiland gebeurt, het lijkt één van die plekken op aarde waar fracties, politici en bevolkingsgroepen het nooit met elkaar eens worden en liever blijven vechten voor de macht. The Seven Moons gaf ook mij een beknellend kijkje in Sri Lanka met al het geweld dat hoort bij de voortdurende strubbelingen. Maali is degene die alles op beeld heeft vastgelegd.

Ik zal niet onthullen of Maali erin slaagt uit te vinden hoe hij overleden is en om zijn vrienden en vijanden naar zijn foto’s te leiden. Ik onthul wel dat Maali naarmate de roman vordert steeds meer in mijn achting groeide. Ondanks zijn niet helemaal serieuze houding ten opzichte van relaties en gokken blijkt hij één van die mensen die in staat zijn ondanks alles onafhankelijke keuzes te maken. Hij is een goede man die de juiste beslissingen neemt. Ik weet niet zeker of The Seven Moons wat mij betreft de Booker moet winnen, ik geef toch de voorkeur aan iets minder drukke romans. Ik snap wel degelijk waarom de roman op de shortlist staat.




 

zondag 9 oktober 2022

NoViolet Bulawayo || Glory

 

Booker Prize Shortlist 2022

Glory is geen makkelijke roman. De realistische beschrijvingen van de wreedheid en het geweld in een dictatuur komen hard aan en confronteren je als lezer met de harde waarheid dat wereldwijd duizenden en duizenden mensen onderdrukt, mishandeld, uitgehongerd en gedood worden door de grillen van een kleine elite en een wrede egoïstische dictator. Het feit dat de personages in Glory dieren zijn veranderde daar niets aan; sterker nog, Bulawayo’s boodschap kwam er alleen maar harder door aan.

De personages in Glory zijn dus dieren, dat wil zeggen, tamme dieren. De leeuwen en de olifanten worden lekker met rust gelaten in Jidada met een -da en nog een -da. Bulawayo’s keuze zorgt ogenblikkelijk voor een verschuiving: Glory’s voornaamste personages zijn in hoge mate symbolisch. Ze staan niet alleen voor Jidada, ze representeren alle wezens die het slachtoffer zijn in een dictatuur. In deze zwaar symbolische roman beschrijft Bulawayo het proces om te komen tot een dictatuur: wat was de eerste stap? Wie vochten eerst voor vrijheid en veranderden vervolgens in wezens die het einde van kolonisatie benutten om er vooral zelf heel veel beter van te worden? Wat gebeurt er met degenen die in opstand komen? Waarom duurt een dictatuur voort? Is er een manier om er een einde aan te maken?

Het is aan de lezers van Glory om te beoordelen of Bulawayo erin slaagt het proces succesvol te beschrijven. Ik was in ieder geval onder de indruk van de wijze waarop ze een stem geeft aan hen die misbruiken en zij die onderdrukt worden. Dictator Truvy, een zwarte hengst, wordt in haar handen realistisch en angstaanjagend, ik kon me helemaal voorstellen dat welke dictator dan ook zijn wijze van redeneren zou kunnen volgen. Het effect van Glory zit niet zozeer in de beschrijving van al het geweld, het zit in Bulawayo’s mensenkennis, haar perfecte toepassing van literaire stijlelementen.

Ik vond Bulawayo’s keuze voor dieren eerst wat ongemakkelijk. Het was bijna alsof ik wat ik las niet serieus kon nemen. Het feit dat het land dat leed onder een dictatuur steevast bijna vrolijk en optimistisch Jidada met een -da en nog een -da werd genoemd hielp daarbij niet. Het duurde even voordat ik me realiseerde dat deze keuze het mogelijk maakte om de personages naar het symbolische niveau op te tillen. Bulawayo doet daar vervolgens een stapje bovenop: bijna hypnotiserend gebruik van opsomming en herhaling. Bulawayo noemt bijvoorbeeld niet één onderdrukte groep, nee, ze somt ze allemaal op (zelfs al vergt dat meerdere pagina’s). Het versterkt het gevoel van noodzaak dat de roman doordrenkt. Er is geen tijd voor overweging of reflectie. Glory’s taal is vanaf de eerste regel superactief en roept op tot actie, tot verandering.  

De opsommingen en de herhaling versterken bovendien de perspectiefwijzigingen die Buluwayo gebruikt: van één dier naar een alwetende verteller naar een complete groep. Vele pagina’s lang is niet één dier aan het woord maar alle dieren, de gehele natie. In Glory krijgt slechts een beperkt aantal dieren individuele aandacht: de dictator natuurlijk, de leider van de honden en geit Destiny als vertegenwoordiger van de onderdrukten. De lezer leert alleen haar een beetje kennen, het is duidelijk dat zij een rol zal spelen in het misschien beëindigen van de dictatuur. .

Jidada is een land op  het Afrikaanse continent. Sommige van de dieren zijn Christenen, anderen geloven in pre-koloniale goden. Truvy, als een ware opportunist, kiest voor traditie of geïntroduceerd zoals het hem uitkomt. Een tovenaar helpt hem met bezwerende spreuken en magische sjaals, een priester helpt om de vrouwen aan het aanrecht te houden. Kat Duchesse, spreekbuis voor de traditionele goden, helpt de dieren om in contact te komen met hun voorouders en houdt zo de gedachte aan herinnering en wraak levendig.

Zoals ik al zei, bepaald geen makkelijke roman. Glory wijst je pijnlijk op al die landen die nu lijden onder een dictatuur, oorlog en invasie. Ik vroeg me tijdens het lezen regelmatig af in welk dier Bulawayo een Poetin of Assad zou transformeren. Ik kan me absoluut voorstellen dat zij met de Booker Prize aan de haal gaat,  in welk geval terecht een schrijver wint die stijl, taal en inhoud perfect combineert om haar boodschap van de daken te schreeuwen.



zondag 2 oktober 2022

Alan Garner ||Treacle Walker

 

Booker Prize Shortist 2022

Wanneer deze roman wint, dan is het voor het eerst sinds tijden dat ik werkelijk geen idee heb waar de roman over gaat. Ik heb via de recensie in de Guardian een poging gedaan maar zelfs dan snap ik het nog niet.

In de roman ontmoet een jongetje een reizende handelaar die lompen verruild voor porselein en bot. De keuze van het jongetje voor een bepaald schaaltje blijkt een keuze voor een reis naar het onbekende, naar het magische. Hij ziet met zijn luie oog opeens een andere wereld dan met zijn goed werkende oog. Hij snapt niet waarom en wat hij met dit cadeau aan moet.

Het jongetje heeft vast een familie maar die komt in de novelle niet voor. Hij ligt alleen op zijn bed en meet tijd af aan het passeren van een trein. Dan is het ‘nu’.  In de nieuwe werkelijkheid ontmoet hij een gnoom die in het moeras woont dat grenst aan het huisje waarin hij woont. Die laat hem zien hoe het ene oog de weg laat zien door het moeras terwijl het andere oog deze juist verbergt.

Het jongetje ontmoet ook drie stripfiguren die met dank aan zijn nieuwe kracht tot leven komen. Die stripfiguren springen van hun pagina de echte wereld in, later kan het jongetje de opeens lege strip weer vullen met de stripfiguren. Blijkbaar, zo zegt de Guardian, staat dit voor een spel met tijd: deze is eindeloos en niet vast te leggen. Zo ook de personages: op de laatste pagina van de roman neemt het jongetje de plek in van de reizende handelaar en start aan een nieuwe reis.

Ik geloof meteen dat dit allemaal zwaar symbolisch is en dat we het vooral niet te letterlijk moeten nemen. Ik vermoed dat een tweede lezing misschien een kwartje doet vallen en dat ik dan wel snap hoe ik moet kijken naar tijd en oneindigheid. Nu denk ik vooral ‘het zal wel’.

Blijft natuurlijk de vraag of ik nu zo gecharmeerd ben van een roman die wel heel erg tegen ‘phantasy’ aanleunt. Het is niet voor niets dat ik zelden tot nooit iets uit dat genre leest. Ik heb gesmuld van Lord of the Rings met elfen en orks, heb heel wat tegen phantasy aanschurende  Arthuriaanse romans gelezen maar die hadden allemaal een vrij concrete basis: het gevecht tegen goed en kwaad. Die basis, die ik blijkbaar wel nodig heb, mis ik in Treacle Walker.

Oftewel, geen succesvolle kennismaking met Alan Garner. Ik vrees dat het bij deze ene roman zal blijven. Mocht Treacle Walker winnen dan zal ik geamuseerd naar de uitleg van de jury luisteren. Ik geef me gewonnen.



 

zondag 25 september 2022

Monica Ali || Love Marriage

Wanneer Love Marriage start, lijkt alles in het leven van hoofdpersoon Yasmin perfect. Ze is verloofd met de ideale man, is aardig op weg om een goede arts te worden en heeft een liefdevolle familie. Haar grootste zorg lijkt nog de ontmoeting met de moeder van haar verloofde: hoe gaat die ontmoeting tussen een traditioneel Pakistaans Moslim-gezin en een feministisch boegbeeld wel niet uitpakken? Arme Yasmin, haar overzichtelijke leventje staat op het punt enorm te veranderen.

In beide families komen langzaam maar zeker geheimen naar boven en blijkt de werkelijkheid lang zo idyllisch niet als Yasmin altijd dacht. Langzaam maar zeker blijkt dan ook dat zij al lange tijd de waarheid verdringt, dat haar positie in haar familie grotendeels bepaald is door conventie en machtsverhoudingen.

Ik zou zeggen, lees Love Marriage vooral wanneer je wilt weten hoe het afloopt met Yasmin, haar verloofde, haar familie en zijn moeder. Je zult worden beloond met vele vermakelijke maar ook dramatische scenes die door Ali vakkundig naar een einde worden toe geleid. Wat op de laatste pagina vooral duidelijk is geworden, is dat niets is wat het lijkt. En dat door alle verwikkelingen waarin Yasmin en de zijnen belanden de geheimen eindelijk naar boven komen en er een opening komt voor verbetering.

Yasmin en haar verloofde Joe zijn voor Ali het vehikel om te laten zien dat ieder gezin patronen heeft en dat in die patronen vaak vooroordelen zitten. Yasmin en Joe gaan in Love Marriage op de harde manier leren dat zij anders naar hun geliefden en naar zichzelf moeten gaan kijken. Om een klein voorbeeld te geven waarmee ik niet teveel weggeef: is broer Arif, de gesjeesde student, nu echt een mislukkeling of zien zijn vader en zus niet dat hij met zeer serieuze bedoelingen werkt aan een video over racisme? 

De ontdekkingsreis van de twee geliefden levert hen de waarheid op over de relatie van hun ouders en over de wijze waarop ook zij vaak gevangen zaten in door henzelf niet herkende patronen. De ontdekkingsreis zorgt er ook voor dat de waarlijk sterke persoonlijkheden worden onthuld terwijl de zwaar van zichzelf overtuigde persoonlijkheden moeten dimmen: ook zij blijken hun zwakheden te hebben. Of het nu is jezelf neerzetten als die geweldige fantastische feministische schrijfster, spreekster, etc etc of die stabiele vader en dokter die met zijn traditionele regels het leven van zijn familie in strakke ergo goede banen leidt.

Love Marriage is natuurlijk ook een roman over racisme en vooroordelen. Yasmin is Brits maar hoe ze het draait of keert, haar ouders zijn geboren en getogen in Pakistan. Dat vaderlief ontkent dat hij last heeft van racisme is mooi maar natuurlijk niet de waarheid. Hij ontkent om te kunnen overleven. Broer Arif en vriendin Rania zijn in Love Marriage degenen die actief ageren tegen racisme. Yasmin moet eerst haar eigen variant zien te overkomen. Op het werk maar ook thuis: zij ziet moeder Anisah toch echt vooral als het karakterloze sloofje dat braafjes haar echtgenoot gehoorzaamt. Neem van mij aan, Yasmin moet haar mening  over Anisah aardig bijstellen. 

De ontdekkingsreis van Yasmin en Joe laat ook zien welke rol regels in je leven kunnen spelen. Joe is opgegroeid in een totaal grenzeloos huishouden, Yasmins wereldje hing van regels aan elkaar vast. Beide moeten op hun eigen wijze leren dat er ook een gulden middenweg is: Joe moet grenzen stellen en Yasmin mag zichzelf meer ruimte gunnen om los te laten. In het eerste geval levert het een zwaar verbolgen moeder op die niet meer zonder te kloppen de badkamer mag binnenstappen waar haar zoon net aan het douchen, in het tweede geval leidt het zelfs tot opstand tegen de gevestigde cultuur.

Love Marriage is een complexe roman waarin Ali vakkundig meerdere lijntjes aan elkaar knoopt. Ze bouwt gestaag op naar een ontknoping die duidelijk maakt waarom de families zijn zoals ze zijn. En dat het hard nodig is om die patronen te doorbreken en de mensen om je heen te zien zoals ze daadwerkelijk zijn. Love Marriage is ook een roman waarin Ali kan laten zien hoe ze met enkele beelden op fantastische wijze karakters neerzet. Natuurlijk maakt ze daarbij gebruik van de beelden die in ons hoofd leven maar toch, Yasmin en de zijn kwamen met dank aan Ali tot leven en werden mensen van vlees en bloed. Lezen dus dat Love Marriage!  



zondag 18 september 2022

Delia Owens || Where the Crawdads Sing

Soms heb je van die romans die gehypet worden. Crawdads is daar eentje van. Mijn natuurlijk reactie is dan altijd even wachten totdat de storm geluwd is en daarna mijn eigen mening vormen. Dus stond de roman al enige tijd op mijn e-reader maar wachtte ik nog steeds af. Toen kreeg ik door dat er een film aan stond te komen en dacht ik bij mijzelf ‘misschien niet meer te lang wachten’.

Wat zal ik zeggen: er is één ding dat de Crawdads ervoor nog net voor behoedt dat de roman ontaardt in een melodramatische draak. Dat is de prachtige manier waarop Owens het moerasland waar hoofdpersoon Kya woont beschrijft. De liefde voor dat moerasland en de natuur spatten aan alle kanten van de pagina’s af. Het is aan alle kanten duidelijk dat Owens van dat landschap houdt en dat ze die liefde uit via Kya.

En waarom een melodramatische draak? De korte samenvatting maakt dat ogenblikkelijk duidelijk: Kya wordt geboren in een dysfunctioneel gezin. Stuk voor stuk verlaten broers en zussen het gezin, ook moeders verlaat haar aan alcohol verslaafde man. Kya blijft eenzaam en alleen achter; wanneer vaders ook nog verdwijnt moet het meisje zien te overleven. Geen school maar mosselen verkopen aan een aardige handelaar. Het spreekt voor zich dat Kya door deze jeugd bepaald sociaal onhandig wordt. Het spreekt ook voor zich dat deze Kya natuurlijk een schoonheid is voorzien van oneindige benen, een prachtige bos haar en flonkerende ogen.

Kya blijkt ondanks haar gebrek aan opleiding te beschikken over een uitgebreide kennis over fauna en flora in haar geliefde moerassen. Gecombineerd met een fantastisch talent om alles te kunnen tekenen, leidt dit via haar eerste liefde tot een serie boeken met tekeningen. Haar bijnaam ‘moerasmeisje’ wordt dan een soortement eretitel. Dan wordt haar tweede liefde vermoord en wijzen alle tekenen erop dat Kya hem heeft vermoord. De rechtszaak die zich dan ontspant voltrekt zich via alle patronen en is volledig voorspelbaar. Daarna wacht een gelukkig leven met de in Kya’s leven teruggekeerde eerste liefde.

Het feit dat een gerenommeerde krant als de Guardian wel helemaal één ster geeft aan de verfilming maakt duidelijk dat verhaal en beeld alleen niet voldoen. Kya’s verhaal voldoet aan alle wetten van een Amerikaans succesverhaal: ondanks alle tegenspoed etc etc etc Ik snap ook best wel waarom mensen als Oprah de roman hebben omarmd; al die rampspoed en dan toch zo talentvol en succesvol blijken.

Het moeras redt de roman dus. Al lezend waande ik me daar ter plekke; hoorde ik de dieren, rook ik de zee en voelde ik de liefde van degenen die er wonen. Owens heeft het moeras uitzonderlijk mooi beschreven, het is alleen jammer dat het verhaal eromheen zo dunnetjes is, zo voorspelbaar en zo melodramatisch. Dat moeras had meer verdiend.



zondag 11 september 2022

Lulu Allison || Salt Lick

 


Women’s Prize for Fiction Longlist 2022

 

In Salt Lick werken twee verhaallijnen naar elkaar toe en vertellen uiteindelijk samen het volledige verhaal. Een koor geeft herhaaldelijk commentaar in dichtvorm. De roman start in een kleine gemeenschap op het platteland die machteloos toekijkt hoe een pandemie door de maatschappij raast en die langzaam maar zeker steeds meer in zijn grip krijgt. In de tweede verhaallijn heeft de gevestigde orde de pandemie (en alle pandemieën die volgden) misbruikt om burgers te controleren. Tijdens het lezen bekroop me af en toe het enge gevoel dat degenen die geloven in complottheorieën en virussen ontkennen deze roman maar beter niet kunnen lezen.

Jesse is het hoofdpersoon uit de eerste verhaallijn. Hij woont met zijn ouders in het klein dorp en ondervindt het effect van de pandemie in zijn dagelijkse leven. Buren die zijn overleden, steeds meer producten die niet leverbaar zijn, buren die wegtrekken omdat er doodeenvoudig geen werk meer is in het dorp. Allison beschrijft het platteland met veel liefde, haar beschrijvingen van de grote stad die lonkt zijn een stuk killer. Uiteindelijk kunnen Jesse’s ouders niet anders en verhuizen ook zij naar die grote stad. Jesse ontmoet daar na enige tijd de persoon die hem linkt aan de hoofdpersoon uit verhaallijn twee, Jada.

Isolde is de hoofdpersoon uit verhaallijn twee. Zij is het slachtoffer van een bomaanslag waarbij haar moeder is overleden en zij in een kindertehuis is terechtgekomen. Ze heeft in de grote stad een aardig bestaan opgebouwd; heeft leren leven met alle regels die de stedelingen vastpinnen. Wanneer wij haar ontmoeten, heeft ze net besloten dat ze op bezoek wil bij degene die de bomaanslag heeft gepleegd. Dat bezoek leidt ertoe dat ze doorkrijgt dat ze misschien voorgelogen is. Ze gaat op zoek naar de waarheid.

In die zoektocht naar de waarheid kruipen de twee verhaallijnen steeds dichter naar elkaar toe. Isolde’s zoektocht leidt namelijk naar een kleine gemeenschap op het platteland die zo goed als zelfvoorzienend leeft. Er zijn wel contacten met mensen in de stad maar idealiter regelen de mensen in de kleine gemeenschap alles zelf. Jada blijkt één van de stichters van de gemeenschap.

De twee verhaallijnen lopen uiteindelijk overtuigend in elkaar over; Isolde vindt niet alleen de waarheid over de dood van haar moeder maar leert ook zichzelf beter kennen. Ze reageert als een gebeten hond wanneer de gemeenschap haar laat voelen dat ze blij moet zijn dat ze hen gevonden heeft, ze ziet dat als een ontkenning van haar leven tot dan toe. Pas later realiseert zij zich dat zij zelf kan beslissen waar ze gaat of staat, dat dit geen keuze is van de machthebbers of de idealistische gemeenschap.

De hele roman is doorspekt met commentaar van het ‘koor’.  Commentaar op de omstandigheden, op gebeurtenissen, op de personages. Dat commentaar maakt dat je als lezer net even op een ander spoor wordt gezet, dat het vervreemdende effect van de roman wordt benadrukt.

De zoektocht van Isolde biedt Allison ook de mogelijkheid om commentaar te geven op de machthebbers die hun positie misbruiken en mensen volledig onder controle krijgen. Zo is er in de steden geen vers eten meer te  krijgen, mensen kunnen alleen nog maar kant-en-klaarmaaltijden kopen en raken zo langzaam maar zeker het besef van de natuur kwijt. Niemand uit de stad die erover peinst naar dat enge platteland te gaan. Op dat enge platteland wonen helaas ook enge mensen, ‘alt-right’-typetjes zullen we maar zeggen die geloven in de suprematie van het blanke ras en niet schromen om anderen te mishandelen en zelfs doden. Allison heeft een beklemmende maatschappij beschreven.

Salt Lick is een interessante roman die een beklemmende toekomst beschrijft. Het contrast tussen platteland en stad maar ook het commentaar van het ‘koor’ geven de roman een eigenheid die maakt dat Salt Lick net even afwijkt van de gemiddelde toekomstroman. Mensen in Salt Lick hebben nog een mogelijkheid om te ontkomen aan … hoe moeilijk dan ook. Of ze het doen is aan hen.  




zondag 4 september 2022

Selby Wynn Schwartz || After Sappho

Booker Prize Longlist 2022

 Wat zal ik zeggen? Gemengde gevoelens over deze. Vooral omdat ik af en toe het idee had dat ik een anthologie van belangrijke vrouwelijke kunstenaars die van betekenis waren geweest voor de positie van de vrouw in de periode 1880 – 1930 aan het lezen was. Een aanzienlijke lijst overigens. Ik ben op een gegeven ogenblik alle namen gaan noteren om niet in de war te raken. Wynn Schwartz introduceert in haar roman zo’n veertig vrouwen aan haar lezers.

Heel eerlijk: Ik houd niet van anthologieën, biografieën of geschiedkundige werken (wat niet hetzelfde is als niet kunnen genieten van een historische roman). After Sappho bleek dus een klein probleempje voor mij. Ik had het gevoel dat ik onder valse voorwendselen verleid was een verhandeling over de positie van vrouwen in Europa te gaan lezen. Ik voelde me volledig overrompeld door de hoeveelheid namen die op me afgevuurd werd en – daar ben ik eerlijk in – heb aardig wat keren op het punt gestaan om het bijltje er maar bij neer te gooien. Er waren twee redenen dat ik door ben blijven lezen.

De belangrijkste reden: wat kan die Selby Wynn Schwartz ongelooflijk mooi schrijven. De schrijfster heeft haar gedachten prachtig, lyrisch en gepassioneerd aan het papier toevertrouwd. Ik heb genoten van haar taal, werd geraakt door de emotie die er door heen schitterde. Het proza van After Sappho behoort tot de top en plaatst de roman op eenzame hoogte. Wynn Schwartz’s keuze om in het meervoud te schrijven, valt ook op. Haar hoofdpersoon is niet één enkele vrouw, het is ‘Sappho’- alle vrouwen die leven voor de kunst.

De andere reden spreekt voor zichzelf: vrouwen zijn bepaald niet goed behandelde de afgelopen eeuwen. Of ze nu doorsnee waren net als mijn vrouwelijke voorouders of de getalenteerde vrouwen aan wie Wynn Schwartz ons voorstel. Ze werden dwars gezeten door regeringen en maatschappijen, hadden totaal geen rechten en konden rekenen op kritiek wanneer ze afweken van de geaccepteerde normen en rollen: plichtsgetrouwe echtgenote, dochter of zus.  Wynn Schwartz beschrijft vrouwen met een groot talent die leefden voor hun kunst, hun hart volgden en vrouwen ook op een niet-bijbelse manier lief hadden. Samen zijn zij Sappho.

Sommige van deze vrouwen zijn geboren leiders die hun ‘zusters’ inspireren. Anderen inspireren vooral door de werken die zij hebben achtergelaten. Sommige hebben het voordeel dat ze rijk geboren zijn en zich niet druk hoeven te maken over mondaine zaken als geld verdienen. Weer anderen waren afhankelijk van de verkoop van hun kunst, uitnodigingen van vrienden of giften. Allemaal daagden ze de maatschappij uit. Soms bewust, soms alleen al door een roman te schrijven die grote woede opwekte bij de heren critici.  

After Sappho is een exceptionele roman in de zin dat Wynn Schwartz’ gepassioneerde proza creatieve vrouwen een stem geeft die ooit door hun kunst opgekomen zijn voor de rechten van alle vrouwen. Persoonlijk had ik het fijn gevonden indien Wynn Schwartz zich beperkt had tot een klein aantal van hun, zodat ik minder het gevoel had gehad dat ik een anthologie aan het lezen was. Haar fantastische proza maakte voor mij veel goed, ik ben blij dat ik de roman uitgelezen heb. Het is altijd goed dat je weer herinnerd wordt aan een tijd waarin veel van wat wij nu normaal vinden nog bevochten moest worden.




zondag 28 augustus 2022

Hernan Diaz || Trust

 


Booker Prize Longlist 2022

Trust bestaat uit vier delen. In die delen beschrijft Diaz vanuit verschillend perspectief het huwelijk van Mildred en Andrew Bevel. Hij een succesvolle bespeler van financiële markten, zij de ideale vrouw op de achtergrond. Hoewel? Dat beeld van succesvolle man gesteund door zijn liefdevolle echtgenote gaat in de loop van Trust steeds verder aan duigen. En daarmee ook het beeld van zijn successen op de financiële markten.

Andrew Bevel stamt uit een succesvolle en rijke Amerikaanse familie; hij breidt het familiefortuin aanzienlijk uit met gewaagde en zeer succesvolle transacties op de beurs. In de vier delen van Trust legt Diaz zijn karakter bloot. Diaz laat ook zien hoe een man als Bevel volledig los is komen te staan van de wereld en niet langer in de gaten heeft hoeveel schade zijn handelen berokkend. En of dat handelen wel helemaal binnen de wettelijke kaders viel.

Diaz speelt met perspectief. De Amerikaanse beurskrach uit de jaren dertig demonstreert dit prachtig. Is Bevel de man die als enige heeft aangevoeld dat het de verkeerde kant op ging met investeringen en terecht  aandelen heeft opgekocht en verkocht (en er en passant puissant rijk van werd). Of geloofde hij daadwerkelijk dat hij de markt zou kunnen redden door te kopen en verkopen? Of is hij de rücksichtsloze kapitalist die met voorkennis handelt en profijt trekt uit het instorten van de markten? Aan het einde van de roman zal de gemiddelde lezer daar zo een mening over hebben; blijft staan dat Diaz ons meerdere perspectieven biedt.

Net zoals hij meerdere perspectieven biedt als het gaat om Mildred: wie is zij? De ietwat introverte vrouw met onorthodoxe jeugd die een huwelijk met weinig intimiteit wel zo fijn vindt? De lieve bijna huismoederachtige dienende echtgenote die alles doet om haar echtgenoot’s carrière verder te helpen, inclusief het organiseren van huiskamerconcerten waar vooral gemakkelijk in het oor liggende klassieke muziek gespeeld wordt? Of is zij de vrouw met een briljante geest die floreert in de aanwezigheid van literaire talenten en huiskamerconcerten organiseert waar avant-garde muziek een kans krijgt? Eén ding delen de vrouwen uit alle perspectieven: de hoeveelheid geld die Mildred besteed aan goede doelen, sociaal en cultureel, waarmee zij het handelen van Andrew compenseert.

Diaz schrijft heerlijk soepel maar grossiert niet in fantastisch mooie zinnen. Trust is doordacht opgebouwd en zit goed in elkaar. De vier delen sluiten net niet zo naadloos op elkaar aan dat het de lezer te gemakkelijk gemaakt wordt. Bij de start van elk deel moet je echt toch wel even nadenken over wat er nu geboden gaat worden. Trust is vooral een roman waarin door de wisseling van de perspectieven niets is wat het lijkt. Alle zekerheden die in deel één worden gegeven, worden vakkundig afgebroken in de volgende delen. Wat nu echt de waarheid is, blijft altijd de vraag en misschien ook wel een kwestie van smaak. Mijn voorkeur gaat uit naar de Mildred uit deel vier maar die keuze laat Diaz aan al zijn lezers persoonlijk over.

Trust is een knap geschreven boek dat vooral intrigeert door de perspectiefwisselingen. Of de roman Booker Prize materiaal is weet ik niet, daarvoor maakte Diaz op mij persoonlijk te weinig indruk met zijn taalgebruik. Soepel maar niet bijzonder.  




zondag 21 augustus 2022

Percival Everett || The Trees

 

Booker Prize Longlist 2022

Ik onthul een beetje van de inhoud

Indien The Trees een filmscript ware geweest dan was The Trees begonnen als een combi van actie, humor en crime: moord in verdachte omstandigheden waarvoor hulp van MBI en FBI nodig is. Halverwege de roman neemt echter horror over: de MBI en FBI doen nog steeds dapper hun best om hun werk te doen maar worden daarin danig gestoord door toenemende aantallen semi-dode Afrikaans-en Chinees Amerikanen. En oh ja, had ik al gezegd dat de roman in Mississippi speelt en dat het eerste slachtoffer de zoon is van een man die ooit een jonge zwarte man heeft gelyncht omdat hij het waagde naar zijn dochter te kijken?

Eén ding moet je Everett in ieder geval nageven: hij schrijft uitermate beeldend. Hij schetst in enkele rake beschrijvingen de personages en je ziet ze gewoon voor je. Ik kreeg vooral beelden uit Amerikaanse films en series voor me: de stoere agenten van MBI en FBI  tegenover de blanke schlemieletjes uit Mississippi (ik vermoed dat iedereen er wel een beeld bij heeft). Taal, uitdrukkingen, alles past precies bij de doelgroep.

Everett trakteert ons niet op gelaagde personages met voortschrijdende karakterontwikkeling. Hij kiest heel bewust voor clichés om des te beter duidelijk te kunnen maken wat er speelt in Money, Mississippi. De blanke medemens in Money is racistisch en steekt niet onder stoelen of banken dat de Klu Klux Clan een prima instituut is. De sheriff is een sukkel, de patholoog vult bij elke moord op een Afrikaans-Amerikaanse dorpsgenoot automatisch ‘zelfmoord’’  in en vindt dat nog logisch ook.

Zij vinden het minder logisch dat, wanneer er twee lijken gevonden worden waarvan eentje gebalsemd blijkt en voortdurend verdwijnt, hulp in geroepen wordt van MBI en FBI. Dat die hulptroepen ook nog eens zwart zijn, is natuurlijk helemaal een affront. De racistische opmerkingen die zij naar hun hoofd krijgen, de onverholen haat en de dreigementen die geuit worden: helaas dagelijkse realiteit.

De Afrikaans-Amerikaanse personages ontkomen ook niet aan clichés, maar wel wat milder. Ik vermoed dat actiefilm-kijkers weten wat ik bedoel wanneer ik verwijs naar Halle Berry (de FBI), Danny Glover of Samuel L. Jackson (de MBI). En ach, die ruim 100-jarige afstammelinge van tot slaaf gemaakten die alles weet wat er in haar omgeving speelt zien we ook allemaal zo voor ons.   

In haar geval wijkt Everett echter behoorlijk af van het cliché. Mama Z blijkt namelijk in haar huis dossiers te bewaren van alle maar dan ook echt alle gelynchte Afrikaans-Amerikanen vanaf het moment dat haar eigen vader jaren geleden gelyncht werd. Een indrukwekkende lijst, helaas ook omdat voor bijna 100% geldt: nooit opgelost. De pagina’s lange lijst met namen die Everett opneemt in de roman is huiveringwekkend.

Ergens ontploft The Trees. Dan verandert de moord gepleegd uit (verlate) wraak in horror. Op steeds meer plekken worden moorden gepleegd, de aantallen Afrikaans- en Chinees Amerikaanse moordende semi-doden nemen met de pagina toe. Ik moet eerlijk bekennen dat Everett me toen een beetje kwijt raakte. Ik snap dat hij waarschijnlijk een allegorie voor ogen heeft maar horror is nu eenmaal niet mijn lievelingsgenre laat staan gecombineerd met een soortement zombies. Niet echt mijn pakkie-an. En dan wijkt Everett op het allerlaatst weer bewust af van de clichés: FBI en MBI lossen de zaak niet op, ook zij gaan ten onder.

Ondanks alles is de harde boodschap van The Trees duidelijk: racisme is fout en helaas nog alom aanwezig in de Verenigde Staten van Amerika. De roman speelt in Mississippi om voorliggende redenen maar had eerlijk gezegd in zo goed als elke Amerikaanse staat kunnen spelen. Ik houd het er maar op dat ik de combi van moord en humor met de onderliggende boodschap amusant en tegelijkertijd verontrustend vond, de komst van de semi-doden en hun bloederige wraakacties ging mij een ietsiepietsie te ver.