zondag 29 september 2019

Margaret Atwood || The Testaments



The Booker Prize Shortlist 2019

Stel dat ik op een onbewoond eiland had gewoond en deze roman was bij mij aangespoeld. Ik had deze dan gelezen zonder enige voorkennis, ik had niet geweten dat een eerdere roman van Atwood fenomenaal verfilmd was en dat een mogelijk vervolg van The Handmaid’s Tale alleen al om die reden veel aandacht zou krijgen. Ik zou dan ook niet weten dat de Booker Prize jury in alle wijsheid besloten had deze roman al te nomineren voordat die uit was, dat diezelfde jury zichzelf rechtvaardigde met allerlei loftuitingen over hoe geweldig The Testaments wel niet is, dat de hype al gestart was voordat iemand ook maar een woord gelezen had.

Ik had de roman dan waarschijnlijk met plezier gelezen en had na afloop gezegd ‘aardig, geen meesterwerk maar ook zeker niet slecht’.  Met alle voorkennis en alle hoge verwachtingen kan ik alleen maar concluderen dat Atwood een goede roman heeft opgeleverd maar zeker niet het meesterwerk is waar de Booker-jury op duidt. Een duidelijke kwestie van hype dus.

Wat ik leuk vind aan The Testaments is dat Atwood ogenschijnlijk een nieuw verhaal start. We zijn terug in Gilead maar we krijgen het verhaal over Gilead nu uit drie monden te horen: tante Lydia, Agnes en Daisy, woonachtig in Canada. Tante Lydia’s verhaal is redelijk schokkend. Het laat zien hoe een vrouw met een prachtige carrière als rechter door omstandigheden, enigszins geholpen door wat dreiging met marteling, overstag gaat en het zwaar-religieuze regime in Gilead helpt. Zij houdt een dagboek bij en via dit dagboek neemt zij ons mee in geschiedenis en toekomst van Gilead. Hoe die toekomst eruit ziet verklap ik natuurlijk niet. Het is makkelijk te oordelen over tante Lydia maar ik zou niet weten wat ik zou doen indien ik in haar schoenen had gestaan. Ik hoop dat ik in ieder geval over haar uithoudingsvermogen zou beschikken.

Agnes en Daisy, twee jonge meiden, groeien onder andere omstandigheden op en voegen daardoor twee verschillende perspectieven toe aan de roman. Ook zij kijken vanuit de toekomst terug naar het verleden en vertellen wat er is gebeurd. Hoe is het om te groeien in Gilead in de wetenschap dat je weinig keuzes hebt: tante, echtgenote, Martha (huishoudster) of handmaid? Agnes weet niet beter en lijkt zich te schikken in haar lot. Hoe is het om op te groeien in Canada en dagelijks beelden te krijgen van Gilead? Bijvoorbeeld omdat de zogenaamde Pearl Girls ook in de winkel van jouw ouders op zoek zijn naar naïeve, verloren zieltjes (vrouwelijke wel te verstaan). En wat doe je dan indien in beide gevallen jouw hele bestaan gebaseerd blijkt op een welbedoelde leugen?

The Testaments leest vlot. Laten we wel wezen, Atwood heeft al lang bewezen dat ze goed kan schrijven. De roman is goed opgebouwd met steeds verschillende hoofdstukken waarin de drie vrouwen hun verhaal vertellen en terugblikken naar verschillende periodes in het verleden.  De drie verschillende perspectieven maken dat veel kanten op natuurlijke wijze belicht worden. De spanningsboog wordt goed opgebouwd. Ik wilde naarmate de roman vorderde echt wel weten hoe het allemaal zou gaan aflopen. En ook daarvoor geldt, dat is een ervaren rot als Atwood wel toevertrouwd.

Tante Lydia is een keiharde vrouw; je leest haar verhaal met gemengde gevoelens. Het is het verhaal van een intelligente, hoogopgeleide vrouw die een keuze heeft gemaakt en binnen die keuze er het beste van maakt. Die weet hoe spelletjes gespeeld worden en niet schroomt om haar eigen spelletjes te spelen. Haar verhaal overtuigt het meeste. Zij komt goed uit de verf, haar overwegingen en acties zijn goed opgebouwd. Agnes en Daisy blijven een beetje clichés. Zonder al teveel te verklappen zijn zij het type ‘ik sta voor een moeilijke opgave, ik vind het lastig maar oké, voor het welzijn van de natie offer ik mij maar op'.  De roman kan niet zonder hen maar had wellicht een meesterwerk kunnen worden indien zij beter uitgewerkt waren. Nu blijven ze teveel op de vlakte.

En voor degenen die denken ‘maar onze Offred dan?’.  Hoe gaat het met haar in het vervolg op haar verhaal? Haar ontmoeten we niet, er is slechts de verwijzing naar haar en baby Nicole (een leuke verwijzing naar de serie) die ze Gilead uitgesmokkeld heeft. En dat maakt de roman eigenlijk wel zo verfrissend en eigenwijs: hoezo verwacht iedereen dat ik verder ga met Offred? Ik doe lekker waar ik zin in heb!

Kan ik The Testaments aanraden? Tuurlijk, ik heb de roman met plezier gelezen en werd steeds meer meegenomen in de spanning. Ik wilde echt wel weten hoe het afliep. Is The Testaments het meesterwerk dat sommigen er van maken? Nee, absoluut niet. Had de roman genomineerd moeten worden voor de Booker Prize? Nee, andere romans hadden meer recht gehad op een plek op de longlist, meerdere schrijvers op de longlist hadden Atwoods plek op de shortlist verdiend. De roman is zeker de moeite van het lezen waard maar stel je hoge verwachtingen bij, anders word je zwaar teleurgesteld.


zondag 22 september 2019

Bernardine Evaristo || Girl, Woman, Other





Booker Prize Shortlist 2019

Evaristo heeft Girl, Woman, Other vernuftig opgebouwd. Alle vrouwelijke hoofdpersonen zijn op één of andere manier familie of bevriend. De roman is opgedeeld in delen die elk gewijd zijn aan een trio: vaak moeder, dochter, soms lerares, leerling, soms vriendin of geliefde. Alle hoofdpersonen blijken uiteindelijk via familie, vrienden of bekenden een rol te spelen in elkaars leven.

Centraal thema: zo goed als alle vrouwen in de roman hebben een donkere huidskleur, allemaal hebben ze door hun afkomst extra hun best moeten doen om te slagen in het leven. De één wat meer dan de ander, de één wat meer eigen keuze dan de ander.

Evaristo laat ons kennismaken met een grote verscheidenheid aan vrouwen. De roman start met Amma, een regisseur die na jaren in kleinere theaters aan haar oeuvre te hebben gewerkt, nu eindelijk de kans krijgt om in een gerenommeerd theater een stuk te regisseren. Niet het meest conventionele stuk overigens, het draait om Afrikaanse lesbische strijders eeuwen geleden. Via Amma stappen we daarna in een wereld van vrouwen met een donkere huidskleur, van oud tot jong.

De leefwereld van deze vrouwen verschilt enorm. Van de boerin met een Ethiopische vader die er niet over peinst haar geliefde boerderij te verlaten tot haar gendervrije kleinkind Morgan (geboren Megan), van regisseur Amma tot haar vrijgevochten vriendin Dominique en haar conventionele vriendin Shirley. De één organiseert festivals voor vrije vrouwen, de ander werkt als lerares op een middelbare school en haalt haar levensdoel uit de enkele scholier die meer wil in het leven. Van de scholier die na een hartverscheurend incident in haar jeugd eindigt als succesvol bankier (maar wel eentje die bij elke nieuwe ontmoeting met een cliënt de verwachtingen bijgesteld ziet worden) tot haar vroegere schoolvriendinnetje die op haar 21e al drie kinderen van verschillende vaders heeft maar dan zichzelf tot orde roept en carrière maakt in de winkel waar ze werkt.

Evaristo laat ons zien welke invloed huidskleur en geslacht op ons leven kunnen hebben, maar ook welke rol onze eigen persoonlijkheid speelt. Gegeven het feit dat Amma en Shirley uit eenzelfde milieu komen, naar dezelfde scholen gaan en dezelfde voorbeelden hebben, leiden ze totaal verschillende levens. Morgan en haar levensgezel voelen zich allebei niet thuis in hun lichaam maar maken totaal verschillende keuzes. Of wat te zeggen van de Egyptische studente die eigen vrijheid minder belangrijk vindt dan het luxe leventje dat haar rijke ouders haar bieden. Of haar vriendin, een Somalische die vol overtuiging een hoofddoek draagt maar dan wel extreem opgeblingd.

De belangrijkste boodschap die ik uit Girl, Woman, Other haal is dat bepaalde groepen met een achterstand beginnen in het leven maar dat succes uiteindelijk voor een belangrijk deel ook van jezelf afhangt. De enige witte vrouw in de roman, een arme boerendochter wier afkomst bepaald niet garant staat voor een succesvolle carrière, biedt eenzaam tegenwicht. Zij ziet er dan misschien uit als een blozende deern, dat wil niet zeggen dat haar leven probleemloos verloopt. Integendeel.

Een klein probleem dat ik heb met Girl, Woman, Other is de zware verwachting die er als een deken overheen ligt: het is bepaald geen eenvoudige taak om een ‘zwarte’ vrouw te zijn in de wereld van Evaristo. Haar hoofdpersonen moeten nogal wat. Op hun manier succesvol zijn, op hun manier van betekenis zijn voor de ‘zwarte’ persoon. Zo heel af en toe hoorde ik van die typisch Amerikaanse filmmuziek in mijn hoofd, van zo’n film waarin iemand na heel veel ontberingen te hebben geleden natuurlijk toch overwint.

Evaristo schrijft niet conventioneel; haar zinnen combineren poëzie en stream of consciousness. Omdat ze gelukkig goed schrijft en formuleert, zuigt deze unieke schrijfstijl je de roman in. Het maakt ook dat de zwaarte van de roman gecompenseerd wordt door de lichtheid van de stijl. Ik vond het na een eerste aarzeling (een behoorlijke pil in stream of consciousness, nee toch!) prima werken.

Ik weet niet of Girl, Woman, Other voor iedereen is. Daarvoor is het zendingsgehalte misschien net iets te hoog. Zodra je vergeet dat Evaristo zelf veel belang hecht aan geslacht en huidskleur en haar hoofdpersonen vooral ziet als mensen dan heeft ze een geweldige groep personen neergezet. Vol liefde en emotie. Ik weet niet of Girl, Woman, Other de Booker in de wacht gaat slepen, ik weet wel dat ik de roman met veel plezier gelezen heb.




zondag 15 september 2019

Kevin Barry || Night Boat to Tangier



Booker Prize Longlist 2019

Ik wist niet precies wat ik moest verwachten van Night Boat to Tangier, een roman over twee Ierse kleine criminelen die iets vaags doen in Algeciras. Ik werd verrast door een roman over verknipte vriendschap en liefde, over een leven bepaald door drugs en drugshandel, over geen oog meer hebben voor de werkelijkheid. En alweer een roman met lyrisch taalgebruik genomineerd voor de Booker.

Hoofdpersonen Charlie en Maurice zijn in Algeciras, Spanje. Ze hopen daar de verdwenen dochter van Maurice, Dilly, te vinden. Ze geloven dat ze samen met Ierse ‘travellers’ reist; ze bedreigen de ‘travellers’ die ze bij de haven ontmoeten. Het lijkt er eerst op dat ze net aangekomen zijn na een nieuwe aanwijzing, langzamerhand blijkt dat ze al geruime tijd elke dag in de haven speuren naar Dilly. Het wordt ook steeds duidelijker dat ze vooral hard blaffen maar niet meer bijten.

Terwijl ze wachten, neemt Barry ons mee in hun levensverhaal. Hij springt op en neer in de tijd en van Londen naar Spanje en Ierland om hun verhaal te vertellen. En wat is het een droevig, melancholisch verhaal. Beide mannen zijn kleine criminelen die dapper geprobeerd hebben hun slag te slaan in de drugshandel. Het grote geld dat ze verdiend hebben ging op om stommiteiten en veel drugs.

Charlie en Maurice komen allebei uit milieus die je bijna voorbereiden op een leven in de misdaad. Een leven waar zij ook uitstekend geschikt voor bleken: altijd gespannen, snel beledigd, vooral op zoek naar de grote knaller, niet bereid hard te werken voor hun inkomsten. Ze zijn geboren misdadigers. Misdadigers die niet in staat blijken om te gaan met hun persoonlijke demonen en niet weten wat ze aan moeten met hun angsten.

Beide mannen houden van dezelfde vrouw: Cynthia. De echtgenote van Maurice, de minnares van Charlie. Zij gaat eerst mee in de plannen om snel veel geld te verdienen, ze is net zo verslaafd aan drugs als haar echtgenoot, ze houdt niet eens op met gebruiken wanneer ze zwanger is. Pas later realiseert zij zich dat ze haar dochter een kans op een ander leven moet bieden. Of haar dat is gelukt laat ik aan jullie over. Laten we het erop houden dat ze uiteindelijk in Algeciras komt opdagen.

Barry is een ware woordkunstenaar. Maurice en Charlie strooien met prachtige zinnen en woorden, die wel passen bij hun aard, alsof het niets is. Tegelijkertijd laten hun conversaties zien dat ze bepaald zielig geworden zijn. Ze zijn teveel kwijt geraakt, hun vriendschap is het enige dat hun nog rest. Ze zijn verdoemd om samen oud te worden. Night Boat to Tangier is tegelijkertijd grappig en in en in triest. Ondanks het feit dat Charlie en Maurice bepaald geen lievertjes waren, krijg je toch medelijden met ze. Hun leven slipt door hun vingers, ze zijn hulpeloos en niet in staat om hun leven weer een positieve draai te geven.

Barry neemt ons mee in de wereld van kleine drugdealers die de straten van achterbuurten onveiig maken en het type bar bezoeken dat jij en ik angstvallig vermijden. De haven in Algeciras is één en al troosteloosheid. Van de mensen die aankomen uit Tangier, degenen die er juist voor de drugs naartoe willen, van Charlie en Maurice die wanhopig op zoek zijn een meisje en een leven. Waarlijk geweldig.


.

zondag 8 september 2019

Erin Ruskovich || Idaho

Idaho is een sfeervolle roman over toekomst en verleden van een echtpaar. Zij, Ann, is zijn tweede echtgenote; hij, Wade, dementeert in een razend tempo. Zijn eerste echtgenote Jenny heeft hun jongste dochter vermoord, de oudste is weggevlucht en nooit meer teruggevonden.

Hoewel de moord een belangrijke rol speelt in de roman is het niet waar die om draait. Idaho gaat vooral om leren leven met pijn, verdriet en ziekte. Wade verliest in een razend tempo zijn herinneringen, Jenny moet ermee leren leven en Ann realiseert zich maar al te goed dat zij voor Wade de herinnering aan zijn dochters June en May levend moet houden. Elke keer dat hij iets vergeet, voelt zij de verantwoordelijkheid om te onthouden.

Ruskovich vertelt haar verhaal niet lineair, zij springt door de tijd. Zij wisselt bovendien regelmatig van perspectief; dat van Ann, dat Ann die zich verplaatst in de twee jonge meisjes, dat van Jenny en celgenote Elisabeth. Door deze opbouw verstevigt zij de verhaallijn en houdt ze de aandacht van haar lezer lang vast. Desondanks was de roman gebaar geweest bij iets minder pagina’s, iets minder uitstapjes naar bijzaken. Hoofdstukken waarin we opeens vanuit het perspectief van een bloedhond kijken of waarin een vroegere leerling van Ann zijn verhaal doet leiden alleen maar af, ze voegen niets toe.

Ruskovich heeft een mooie, bijna poëtische vertelstijl die mooi past bij het verhaal en de omgeving waarin ze het plaatst: een staat met veel natuurschoon maar wel afgelegen en eenzaam. Het huis van Ann en Wade bijvoorbeeld is zo goed als onbereikbaar in de winter.

Waarom Jenny haar dochter May vermoordt, we komen er nooit achter. Het doet er ook niet toe. In Idaho draait het om wat er vervolgens gebeurt. De poging die zowel Wade als Jenny doen om hun levens weer op te pakken. Wade die contact zoekt met zijn vroegere pianolerares en verliefd op haar wordt, Jenny die zich in de gevangenis eerst jaren isoleert en dan langzaam maar zeker zich openstelt voor Elisabeth. Dochter June keert nooit terug, ook met dat verlies moeten ze leren leven.

Idaho is een mooie roman over verdriet en tegelijkertijd hoop. Ach, Ruskovich had iets beter kunnen schrappen maar dat is een klein detail.


zondag 1 september 2019

Sharlene Teo || Ponti

Ponti is de afkorting voor Pontianak, een bloeddorstig monster dat de campongs in Singapore onveilig maakt. Een regisseur heeft er drie films over gemaakt, die hebben inmiddels cultstatus bereikt. Net als hoofdrolspeelster Amisa, een koele afstandelijke schoonheid. Een remake van Ponti is in de maak.

Teo heeft haar roman in drie verschillende tijdzones geplaatst: de jeugd en de jaren die leiden tot Amisa’s rol in Ponti, de pubertijd van haar dochter Szu en het heden waarin Szu’s voormalige beste vriendin Circe de remake publicitair moet begeleiden.

Szu lijdt duidelijk onder de pubertijd. Ze is verlegen, gewoontjes, doet af en toe bepaald vreemd en als ze intelligent is dan komt dit niet naar voren uit haar cijfers. Het is ook duidelijk dat haar moeder niet overstroomt van liefde en affectie (als ze die al heeft). Szu’s ouders zijn gescheiden. Szu moet haar leven voor een belangrijk deel uitzoeken, hooguit geholpen door tante Yunxi, een vreemde dame die samen met Amisa seances doet in hun huis.

Amisa’s kilte wordt voor een deel verklaard in de hoofdstukken die over haar gaan. Zij is altijd degene geweest die afweek, die nooit echt iets om mensen leek te geven. Met één grote uitzondering: ze was dol op haar jongere broertje Didi. Met een huwelijk op jonge leeftijd als enige vooruitzicht vlucht Amisa naar de grote stad. Daar wordt duidelijk dat Amisa het type mens is dat nooit echt gelukkig zal zijn. Moederschap is teveel voor haar, vooral met een dochter die zo gewoontjes is.

Szu is een typische puber die opgroeit in omstandigheden die het voor haar nog moeilijker maken contact te krijgen met de andere meisjes in haar klas. Wanneer een drama zich voltrekt, is Circe haar steun en toeverlaat.

Circe is tot nu toe een goede vriendin geweest. Zij groeit op een in een gemiddeld, gelukkig gezin zonder grote problemen. Zij lijkt de aangewezen persoon om Szu te helpen. Zij kiest er echter op een gegeven ogenblik voor om afstand te nemen van Szu. Ze wendt zich tot de andere klasgenoten, de verschillen tussen haar en Szu nemen toe. Het drama in Szu’s leven zorgt niet voor verdere verdieping van hun vriendschap maar juist voor afstandelijkheid.

Jaren later blijkt juist Circe degene die minder is gegrond dan men had mogen verwachten. Ze heeft net de jarenlange relatie met haar vriend verbroken, deelt weer een appartement met iemand en vraagt zich af waar ze mee bezig is. De remake van Ponti duwt haar met het neus op het feit dat ze een beslissende rol gespeeld heeft in het instorten van Szu. Helemaal op het laatst krijgen we een glimp uit het leven van Szu: zij leidt een normaal leven met man en kind. Een mooie verwijzing naar het feit dat mensen nu eenmaal anders omgaan met wat ze in het leven voor de kiezen krijgen.

Ponti is een mooie, goed geschreven roman. Niet alleen Amisa, Szu en Circe worden vakkundig tot leven gewekt, ook de drukte in Singapore en het leven daar is prachtig beschreven. Een aanrader.