zondag 27 november 2022

Ali Smith || Companion Piece

Mag ik heel eerlijk toegeven dat ik best wel wat moeite had met deze Ali Smith? Ik was zoals gewoonlijk onder de indruk van haar prachtige taalgebruik, maar wat ze nu precies wilde met Companion Piece …?  Ik had de hulp van The Guardian nodig om de roman te doorgronden. En toen vielen er wat kwartjes.

Companion Piece is niet voor degenen die eventjes snel een boek willen lezen en er daarna vooral niet meer te veel mee bezig willen zijn. Companion Piece vraagt tijdens het lezen al veel van de lezer en blijft daarna in je hoofd hangen. Dat komt juist omdat de roman niet meteen doorgrond kan worden. Je moet moeite doen om door te dringen in de haarvaten van de roman.

Het is meteen duidelijk dat de hoofdpersoon midden in Covid-19 zit. Haar vader ligt in het ziekenhuis en het is maar de vraag of hij het gaat overleven. Het maakt dat Sandy, onze hoofdpersoon, menselijk contact mijdt opdat ze, wanneer dat weer kan, haar vader kan bezoeken. En dan meldt zich Martina Pelf-Inglis, een oud studiegenote die Sandy al lang vergeten was maar die nu van grote invloed op haar leven gaat zijn. Ze presenteert haar namelijk met een dilemma dat heel kort samengevat bestaat uit de keuze tussen ‘curlew ó curfew’. Overigens heel erg benieuwd hoe de vertaler dat oplost: wulp ó avondverbod klinkt beduidend minder spannend.

In Companion Piece krijgt de wulp een andere dimensie door toevoeging van een verhaal dat ergens in de Middeleeuwen speelt. De hoofdpersoon uit dit verhaal, een jonge vrouw die een begiftigd smid blijkt, wordt opgejaagd en verdreven omdat zij zich niet houdt aan de mores van het land. Een vrouw die paarden beslaat en nog beter dan mannen ook, het moet niet gekker worden. Tijdens haar zwerftochten ontfermt zij zich over een jonge wulp die niet meer van haar zijde wil afwijken. De wulp wordt daarmee een symbool voor onafhankelijkheid, voor het maken van eigen keuzes. En tja, dan krijgt dat dilemma ‘curlew ó curfew’ opeens een andere dimensie.

En blijkt Martina te staan voor mensen die geen keuzes willen maken, die ook in moeilijke tijden eigenlijk geen rekening willen houden met andere mensen, bijvoorbeeld door zich te houden aan 1,5 meter afstand. Martina hield als student al geen rekening met Sandy, als vrouw van middelbare leeftijd doet ze dat al helemaal niet. Helaas voor Sandy krijgt deze nu ook de complete familie van Martina erbij: moeder, dochters en echtgenoot verdrijven haar op een gegeven ogenblik letterlijk uit haar eigen huis. Smith schakelt dan probleemloos over naar absurdisme.

Martina staat ook voor de mensen die niet snappen wat er speelt. Het is niet voor niets dat zij het dilemma ‘curlew ó curfew’ aan Sandy voor legt. Het is ook niet voor niets dat haar dilemma zich voordoet wanneer ze voor haar museum een eeuwenoud, prachtig gesmeed slot ophaalt (ziet u de link met de smid al? Bij mij duurde dat wel even.). Martina en haar gezin zijn enkel en alleen in staat vanuit hun eigen perspectief te redeneren, abstractere vraagstukken, vraagstukken op wereldniveau doorgronden zij niet.

Zoals gezegd, ik had wat hulp nodig bij het doorgronden van de roman. Het is zelfs zo dat nu, enkele weken nadat ik de roman gelezen heb, kwartjes eindelijk vallen. Companion Piece is geen makkelijk te verteren brokje, de roman vraagt om tijd en reflectie. Tijdens mijn studie Engelse Taal- en Letterkunde vond ik het niet meer dan normaal dat ik een roman twee keer las. Vaak vielen stukjes pas bij tweede lezing op hun plaats en snapte ik wat ik had gelezen, met een zeer bevredigende ‘aha- beleving’ als resultaat.

Mijn waardering voor Companion Piece bleef tijdens het lezen nog even achterwege. Pas door na te denken over wat ik gelezen had, werd duidelijk hoe Smith zaken aan elkaar gekoppeld had en hoe ze haar problematiek had verstopt in ingenieus aan elkaar gelinkte verhalen. Ik vermoed dat een tweede lezing  bevestigt dat Companion een meesterwerk is.




 

zondag 20 november 2022

Maddie Mortimer || Maps of Our Spectacular Bodies

 

Booker Prize Longlist 2022

Maddie Mortimer heeft een indringende roman geschreven. Het onderwerp, terminale kanker, zal nooit licht zijn. De wijze waarop Mortimer heeft verwoord hoe kanker toeslaat is uitzonderlijk. Het sterfproces van hoofdpersoon Lia biedt Mortimer daarnaast de mogelijkheid om haar te laten terugkijken op essentiële momenten in haar leven.

Mortimer laat ‘de kanker’ aan het woord. Alle vet afgedrukte tekst, komt uit de mond van de kankercellen. Zij beschrijven hun aankomst, hun zegetocht, hun gevecht tegen ‘red’, de ultieme chemokuur die Lia krijgt en hun overwinning. ‘Kanker’ geeft ook commentaar op de persoon Lia, op de mensen om haar heen. Omdat ‘kanker’ natuurlijk onlosmakelijk met de persoon Lia verbonden is, ontkom je niet aan de indruk dat haar onderbewustzijn op deze manier commentaar geeft op de mensen om haar heen, op haar leven.

Naarmate de roman vordert, vloeien Lia en ‘kanker’ in elkaar over. Een fysiek proces, de groei van hersentumoren en het effect van morfine, krijgt zo een heel andere lading. Mens en ziekte zijn één, kunnen niet van elkaar gescheiden worden. Dit wordt nog benadrukt door het spel met typografie: woorden dansen soms letterlijk over de pagina, zijn op afwijkende manier gezet. Omdat er maar weinig lange hoofdstukken voorkomen in Maps, meestal beperkt Mortimer zich tot korte alinea’s of zelfs enkele zinnen, benadrukken typografie en de lengte van teksten het ziekteproces.

Lia en haar familie en vrienden komen ook aan het woord, in cursief. Soms heel kort, soms lange stukken tekst. Mortimer slaagt er zo in hun gevoelens, hun worsteling met Lia’s aanstaande dood inzichtelijk te maken. Alle normaal afgedrukte tekst komt uit de mond van de verteller. Deze rapporteert aan ons vanaf het moment dat Lia te horen gekregen heeft dat haar kanker teruggekeerd is tot het moment dat ze daadwerkelijk sterft. De verteller staat in het heden maar gaat ook terug naar het verleden. Het commentaar van de verteller maakt mede dat de lezer ervaart hoe Lia en de mensen om haar heen haar sterfproces ervaren.

Lia heeft een benauwende opvoeding gehad door streng religieuze ouders die niet echt wisten wat ze met hun – in hun ogen – rebelse dochter aan moesten. Zo tekent Lia prachtig, later maakt ze daar ook haar beroep van, maar snappen haar ouders niet wat ze tekent, waarom ze tekent. Wanneer haar ouders een pupil van haar vader, de dominee in het dorp, in huis opnemen, snappen ze net zo min welk effect zijn bijna voorkeursbehandeling heeft op hun dochter. Zij voelt zich door hem nog minder begrepen. Uiteindelijk leidt dit tot een (tijdelijke) breuk met haar ouders.

Mortimer verwoordt alles in prachtig proza, onafhankelijk van het perspectief dat ze op dat moment kiest. Kanker, verteller en de mensen krijgen mooie, diepe gedachtes in hun mond gelegd. Naarmate het sterfproces van Lia vordert, worden haar uitingen chaotischer. Soms denkt ze iets en blijkt uit de tekst van de verteller dat haar omgeving haar niet meer bereikt. Zo dragen ook de woorden die Mortimer kiest bij aan het effect dat haar roman beoogt.

De lezer wordt op uitzonderlijke wijze meegenomen in een onafwendbaar proces en ervaart door Mortimer’s unieke vertelwijze hoe het proces iedereen raakt. Maps is geen makkelijke roman maar intrigeert van begin tot einde. Ik was diep onder de indruk van het spel tussen personages, tekst, structuur en typografie.




zondag 13 november 2022

Jennifer Egan || The Candy House

The Candy House is een opmerkelijke roman, om meerdere redenen. De opbouw bijvoorbeeld maar ook het centrale thema: de volgzaamheid waarmee de gemiddelde mens zich zonder nadenken overgeeft aan automatisering.

De roman begint en eindigt met Bix, de man die ver vooruitloopt op de rest van de wereld wanneer het op het gebruik van internet etc aankomt en daar een zeer goed lopend bedrijf mee heeft gebouwd. Aan het begin van de roman twijfelt hij, omdat hij geen nieuwe, geniale inval meer heeft gehad om verder uit te bouwen, aan het einde van de roman, jaren later op zijn sterfbed, weten we wat het effect is geweest van de geniale inval die alsnog volgt: mensen zijn zonder blikken of blozen bereid hun geheugen te downloaden in een grote database en maken daarmee hun leven volledig openbaar.

Voordat we zover zijn, heeft Egan ons echter meegenomen in een complexe wereld waarin de belevenissen van mensen die op een of andere manier een relatie hebben tot BIx centraal staan. Zijdelingse personages uit het ene hoofdstuk kunnen het centrale personage worden in een volgend hoofdstuk. In sommige gevallen draagt het personage bij aan het centrale thema, in andere gevallen lijken het meer uitstapjes om te laten zien hoe het leven van iemand verloopt. Op die manier slaagt Egan er ook in om op ongedwongen wijze leven in Amerika te schetsen.

Eén zo’n uitstapje is het uitermate vermakelijke verhaal van Lulu die op zoek gaat naar haar vader, een regisseur. Omdat hij een beroemdheid is, kan ze niet zomaar bellen en zeggen ‘hallo, ik ben Lulu en ik ben je zevende kind’. Dus benadert ze een actrice die ze ooit eens heeft ontmoet met de vraag of zij de gegevens heeft van de man. Ik zal niet verklappen hoe ze de man, eerder al een personage in een ander hoofdstuk, uiteindelijk ontmoet. Wat ik wel kan verklappen, is dat dit hele hoofdstuk de vorm heeft van emails die alle betrokkenen elkaar sturen.

In een roman met een groot aantal personages komt Egan misschien niet toe aan het groots uitwerken van hun karakterontwikkeling. Ze slaagt er wel degelijk in om door subtiele verwijzingen of door goed in te spelen op wat wij weten over bepaalde lichamelijke en geestelijke beperkingen alle personages meer diepte te geven dan je eigenlijk voor mogelijk zou houden. Zo leidt de terloopse opmerking dat ene Ames het middelste kind is tot een laatste hoofdstuk waarin Egan laat zien dat het onzichtbare middelste kind uiteindelijk excelleert omdat hij de gave heeft om onzichtbaar te zijn.

Uiteindelijk komen alle draadjes toch weer bij elkaar. Al is het maar, omdat de geniale uitvinding van Bix er uiteindelijk voor zorgt dat mensen een keuze hebben: je geheugen downloaden of niet. Sommige van de personages weigeren; hun levens blijven daardoor gesloten voor de rest van de wereld. Andere personages downloaden hun geheugens wel en maken bovendien gebruik van de database om informatie over andere mensen te verkrijgen. Tot grote verbazing van Bix en een groot aantal mensen om hen heen, lijken mensen geen enkel probleem te hebben met zaken als hun levens openbaar maken, hun veiligheid op het spel zetten. Het kan, dus doen ze het.

Egan behoort tot die categorie Amerikaanse auteurs die soepel schrijven en precies weten hoe ze een roman moeten opbouwen; voor de prachtig geformuleerde zin is vaak geen ruimte. In dit geval was ik bereid dat op de koop toe te nemen. Egan heeft mij verleid met een roman die doordrenkt is van een serieus thema. In haar geval is de literaire kwaliteit van de roman niet het kind van de rekening, zij versterken elkaar en maken The Candy House tot een uitstekende roman met een duidelijke boodschap.




zondag 6 november 2022

Sorry!

Sorry, geen blog deze week. Er waren wat zaken die dringend mijn aandacht vroegen. Volgend week ben ik er weer.