zondag 28 mei 2017

Colson Whitehead || The Underground Railroad

Toen ik halverwege The Underground Railroad was, ging ik naar I Am Not Your Negroe, de documentaire gemaakt naar aanleiding van een essay van James Baldwin. In deze documentaire kwamen confronterende beelden en zorgvuldig geformuleerde tekst op indringende wijze samen. Terug naar Whitehead merkte ik dat ik de welbespraaktheid van Baldwin miste. Roman en documentaire laten beide op indringende, confronterende wijze zien hoe ‘zwart en wit’ er niet in slagen met respect voor elkaar samen te leven. De documentaire bezorgde me kippenvel omdat deze de kracht van taal demonstreerde.

Baldwin neemt ons mee in de recente geschiedenis; zijn uitspraak ‘er is geen geschiedenis, geschiedenis is het heden’ (uit mijn hoofd geciteerd) maakte indruk. Whitehead laat zien waarom in zijn beschrijving van het leven van een Afro-Amerikaanse vrouw, in eerste instantie als slavin daarna als vrouw op de vlucht. Een van de zaken die mij het meest schokte was, dat zij zelfs in zogenaamde ‘vrije’ staten niet vrij was. Ik had een grote mate aan bruut geweld verwacht, dat viel me mee. De wijze waarop ‘wit’ Amerika vrijgekomen slaven monddood en ‘tandeloos’ maakte, schokte mij.  Ik wist al sinds de eerste aflevering van Roots in de jaren zeventig dat slaven onbeschrijflijk wreed behandeld zijn door hun eigenaren, dat zogenaamde vrije vrouwen sterilisatie opgedrongen kregen was voor mij nieuw. Dat de regering slaven opkocht en ze daarmee eigenlijk van privé- naar staatsbezit verplaatste ook.

The Underground Railroad is één van die boeken die geschreven moest worden. Dat geldt ook voor The Sellout van Paul Beatty, Sport of Kings van C.E. Morgan of Homegoing van Yaa Gyasis; zij voegen een belangrijk hoofdstuk toe aan de geschiedenis. Daarmee schaar ik Colson Whitehead niet in het legertje auteurs dat op mij een onuitwisbare indruk heeft gemaakt met prachtig geschreven boeken over confronterende onderwerpen. Daarvoor is Whitehead’s metafoor van de fysieke spoorlijn te voor de hand liggend, zijn taalgebruik te eenvoudig en zijn stijl, zeker naarmate de roman vordert, te uitleggerig soms zelfs op het prekerige af.  Whitehead had een boodschap te verkondigen, geen literaire roman te schrijven. Petje af voor de wijze waarop hij het onderwerp op de agenda gezet heeft, ik hoop dat ik bij een volgende roman kippenvel krijg omdat onderwerp en tekst naadloos samenkomen.


donderdag 25 mei 2017

Stephen Orr || The Hands

Romantische ideeën over het leven in de Australische Outback smelten weg tijdens het lezen van The Hands. Hitte, de ongenaakbaarheid van het landschap, de droogte die het boerenbedrijf van de familie Wilkies teistert, het familieschandaal dat het leven van de Wilkies al generaties beheerst, ze maken bepaald niet voor een gemakkelijk leven. Op het moment dat echtgenote Carelyn bij een auto-ongeluk om het leven komt, versnelt de neerwaartse spiraal. Op dat moment blijkt het leven op een boerderij ver weg van iedereen vooral verstikkend.

Met meerdere generaties en familieleden in één huis wonen, blijkt bepaald geen pretje. Opa Murray kan het boerenbedrijf niet meer aan maar weigert de teugels over te dragen aan zoon Trevor, in zijn ogen niet geschikt om de juiste, stoere, beslissingen te nemen. Trevor worstelt steeds meer met de verantwoordelijkheid voor het bedrijf dat alleen maar geld vreet en niets oplevert, zonen Harry en Aidan beseffen pas gaandeweg dat er een verschil is tussen Outback-romantiek en daadwerkelijk een boerderij runnen in het droge landschap.

Praten is bovendien iets voor mietjes. Dus mag er sinds jaren niet gesproken worden over die ene Wilkie die deserteerde tijdens de Eerste Wereldoorlog, zijn vader die de schande niet aankon en zelfmoord pleegde, oma die doodgetrapt wordt door een stier, de dood van Carelyn of de financiële problemen. Alles wordt bedekt onder de mantel van niet eens zozeer liefde als wel stug blijven doorgaan.

In de roman spelen de besognes van de familie een mooi samenspel met de ongenaakbare natuur om hen heen. Waar Orr de familie kort en nuchter laat praten, gebruikt hij in zijn beschrijvingen van de Outback beeldspraak en een veelvoud aan bijvoeglijke naamwoorden om de schoonheid van het landschap te kunnen vatten.

The Hands is een prachtige roman die mooi laat zien dat familietradities en boerenromantiek een zwaar leven verhullen. Trevor, Aidan en Harry kiezen uiteindelijk ervoor zich los te maken van de boerderij. Patriarch Murray volhardt in traditie en principe, tegen heug en meug.



zondag 14 mei 2017

Gwendoline Riley || First Love



Baileys' Prize Short List 2017

Het ging niet goed tussen Gwendoline Riley en mijzelf. Ik viel namelijk consequent in slaap tijdens het lezen van First Love. Het kan aan de hooikoorts gelegen hebben waardoor ik wat vermoeider was dan normaal, het lag misschien toch ook wel aan het onderwerp en de wijze waarop Riley vertelde.

Neve is het product van een beroerd huwelijk tussen twee mensen die elk hun eigen problemen hebben. Zij neemt afstand van haar ouders maar belandt tegelijkertijd bij Edwyn, een man die wellicht fysiek minder agressief is dan haar vader maar hem in verbale agressie zeer goed benadert. Hij doet haar steeds geloven dat zij in hun relatie de fouten maakt, terwijl je tijdens het lezen alleen maar kunt denken ‘wat ben jij een ongelooflijk egoïstische manipulatieve etterbak’. Omdat Riley ervoor kiest haar roman vanuit het perspectief van Neve te schrijven, wringt het dat zij niet tot nauwelijks in staat is door de manipulatie van Edwyn heen te dringen. Zij lijkt niet te zien dat zij terugvalt op een man die zo zeer lijkt op de vader die ze haat.

Grote delen van First Love bestaan uit weergaven van conversaties; tussen Neve en Edwyn, Neve en haar moeder, Neve en haar vader. Het effect daarvan is dat de valsheid en de agressiviteit vrij direct bij de lezer binnenkomen. Dat is best knap. Een ander effect, in ieder geval bij, was dat mij steeds meer het gevoel bekroop ‘heb ik wel zin om dit te lezen?’. Wil ik nu echt pagina’s lang geconfronteerd worden met de manipulerende uitingen van een egoïst en met de verontschuldigingen van de gemanipuleerde? Het antwoord was helaas ‘nee’.  Gelukkig is First Love niet zo heel dik en bleek ik sneller dan verwacht bij het, open, einde aanbeland.

Dubbele gevoelens dus. Ik herken de kwaliteit van wat er geschreven is, ik zie dat Riley er knap in geslaagd is de onmacht van Neve neer te zetten: zij is door haar omstandigheden bijna gedoemd om niet aan een bepaalde manier van leven te ontsnappen. First Love is een knap geschreven roman maar helaas voor Riley, ik heb haar First Love niet met plezier gelezen.



dinsdag 9 mei 2017

Linda Grant || The Dark Circle



Bailey’s Short List 2017

The Dark Circle begint dynamisch: Grant introduceert tweeling Lenny en Miriam, twee levenslustige edoch lichtelijk ordi inwoners van Londen, van Joodse afkomst. Vlak na WO2 pakken zij enthousiast hun leven weer op. De toevallige ontdekking van TBC gooit behoorlijk roet in het eten. Lenny en Miriam moeten de stad verlaten en vertrekken naar een sanatorium in Kent. Ooit gestart als een privékliniek, met dank aan de net geïntroduceerde gratis ziekenzorg nu ook een plek waar de minder-bedeelden, die voor die tijd buiten het zicht van de maatschappij thuis doodgingen, recht op genezing hebben.

The Dark Circle is niet alleen een schets van Lenny en Miriam, de roman schetst ook de wijze waarop in de jaren 40 en 50 TBC werd genezen én de ontmoeting tussen de gevestigde orde en de bravouretypetjes die zich een weg de maatschappij in banen. Lenny en Miriam veroorzaken al een schok in het sanatorium, de komst van Yankee Pretzki zet de tent helemaal op zijn kop. Het regime dat patiënten vooral onmondig houdt, omdat ze op die manier lijdzaam hun – in onze ogen vaak krankjorum – behandeling ondergaan begint te wankelen. De komst van een nieuw medicijn, dat eindelijk echt tot genezing leidt, is het begin van het einde van het sanatorium.

The Dark Circle begint dynamisch, neemt dan het tempo van het sanatorium over en verzandt in het laatste deel. Dan verhaalt Grant hoe het Lenny en Miriam vergaan is nadat ze het sanatorium verlaten hebben. Dat deel lijkt op een toetje waarvan je spijt hebt dat je het hebt genomen omdat het gewoon niet lekker genoeg is. Voor mij is dit laatste deel overbodig, het voegt eigenlijk weinig toe aan de roman. Het is dan al duidelijk dat TBC-patiënten in het verleden bepaald niet fijntjes behandeld werden, het is ook duidelijk dat de gevestigde maatschappij aan het kantelen geslagen is. De concrete bewijslast daarvan werkt averechts.

The Dark Circle is een aardige roman. Ik vind het jammer dat Grant de dynamiek uit het begin niet vast kan houden. Toen spatte de woorden van de pagina’s af, daarna werden ze gemiddeld. Iets wat je van Lenny en Miriam met de beste wil ter wereld niet kan zeggen.