zaterdag 24 december 2022

Elizabeth Strout || Lucy by the Sea

Sommige mensen zullen Lucy Barton al kennen uit eerdere romans van Strout. In deze vierde roman over schrijfster Lucy neemt Strout ons mee naar een wereld die al bekend is uit de eerdere romans maar dit keer in een context die die hele wereld in 2020 overviel: Covid 19.

Lucy’s ex William is al snel doordrongen van het feit dat Covid 19 niet zo maar een griepje is maar een virus dat een spoor van dood achter zich zal laten. Hij dwingt Lucy die het allemaal nog niet zo vat om haar appartement in New York te verlaten en met hem hun intrek te nemen in een huis in een klein dorp ergens aan de zee. Lucy snapt pas langzaam dat haar wereld definitief verandert; zij gaat mokkend en tegenstribbelend met ex William mee.

Gebeurt er veel in Lucy by the Sea? Nee, bepaald niet. Of het moet de desastreuze zegetocht van Covid 19 door onze wereld zijn. Strout hoeft de beelden niet tot in detail te beschrijven; enkele woorden voldoen om die beelden die op ons netvlies gegrift staan weer tevoorschijn te toveren Gebeurt er veel in het leven van Lucy? Dat wel. Nieuwe vriendschappen ontstaan, oude relaties blijken levensvatbaarder dan ooit gedacht, familieleden maken allemaal hun eigen ontwikkelingen door.

Strout is geen schrijfster van het grote gebaar. Zij is degene die met prachtige formuleringen ons steeds meer verteld over een vrouw die haar vaste lezers inmiddels dierbaar geworden is. Feiten uit Lucy’s vroegere leven worden aangevuld, nieuwe zaken worden toegevoegd. Lucy ondertussen blijft die persoon wier mate van naïviteit blijft fascineren.

Lucy’s verhaal kabbelt door maar dient ondertussen ook om subtiel commentaar op de wereld te geven. Het feit dat William en Lucy in eerste instantie bepaald niet welkom werden geheten door de op hun eigen gezelschap gestelde dorpelingen, het feit dat Lucy’s zus steeds meer in de ban komt van een christelijke sekte die niets van vaccins wil weten, de vrouw die Lucy ontmoet bij de Voedselbank met wie Lucy maar niet in gesprek gaat over ene Donald Trump, de schoonouders van hun dochter die geen afstand willen houden van hun kinderen …

De wereld die Strout bouwt rondom Lucy is een wereld waarin normale dingen belangrijk zijn, waarin liefde en vriendschap tellen. Lucy bewoont deze wereld op haar manier. Zij is niet iemand die haar liefde en vriendschap snel weggeeft, ze is naar veel mensen ronduit afstandelijk. Het maakt haar herkenbaar en menselijk. Net zo als haar zorgen over William, haar dochters en haar andere geliefden; net als haar verdriet voor haar overleden echtgenoot David. Lucy is weliswaar een  beroemde schrijfster, ze is vooral een mens getekend door haar jeugd en haar leven.

Strout schrijft kleine, subtiele romans die desondanks treffend onze wereld beschrijven. Haar hoofdpersonen sluit jij misschien niet meteen in je hart, ze blijven er wel hangen – heel lang.




 

zondag 18 december 2022

Magha Majumdar || A Burning

Wanneer hoofdpersoon Jivan na een aanslag op een trein een ietwat domme opmerking plaatst op Facebook, belandt zij als hoofdverdachte van een terreuraanslag in de cel. Wat volgt is een roman waarin corruptie en eigen belang een hoofdrol spelen. 

Jivan is een naïef meisje; de dochter van arme ouders die de kans heeft gehad haar schooldiploma te behalen en met dat diploma op zak een baan die haar een beter vooruitzicht biedt. Ze is ook een meisje met dromen: genoeg geld, een nog betere baan, een mooier huis voor haar ouders. Het is ook aan alle kanten duidelijk dat ze geen idee heeft hoe de wereld in elkaar steekt. Zij is het perfecte slachtoffer om de terreuraanslag in de schoenen te schuiven. 

A Burning speelt in India en schetst een inktzwart beeld van de corruptie in dat land. Vriendjes op hoge positie, de juiste connecties maar ook bereid zijn je eigen integriteit opzij te schuiven op zoek naar een betere toekomst. Wanneer Jivan haar hoop vestigt op positieve getuigenissen van haar vroegere gymleraar PT Sir en Lovely, de ‘Hijra’ aan wie ze Engelse les geeft, blijkt uiteindelijk dat hun eigen toekomst belangrijker is dan de onschuld van Jivan.

PT Sir blijkt al snel bereid de waarheid geweld aan te doen. Zo getuigt hij regelmatig in rechtszaken om de partijleider van zijn favoriete partij een plezier te doen. Ergens merkt hij zelf op dat het toch moet opvallen dat hij regelmatig getuige is van misdrijven maar nee, zijn getuigenissen helpen om vele mensen te veroordelen. Het wordt nergens gezegd maar het is duidelijk dat de verdachten de partij niet gunstig gezind zijn. PT Sir blijkt al snel nergens voor terug te deinzen, Jivan heeft geen schijn van kans. 

Lovely is een Hijra. De Hijra zijn transgenders die al bedelend de kost verdienen. Zij worden bijvoorbeeld ingehuurd voor bruiloften als een soortement bezwering. Lovely houdt van acteren, zij volgt lessen en probeert samen met Jivan aan haar Engels te werken. Haar getuigenis in de rechtbank is dermate passioneel dat deze voor haar een weg naar een carrière in de filmwereld opent.  Om dan keihard aan te lopen tegen de vraag of het voor haar gunstig is om Jivan te blijven steunen**.

Majumdar blijft hangen in prototypes. Jivan, hoe lief dan ook, blijft een stereotype. Haar naïviteit, haar vasthoudende optimisme maken dat ze op geen enkele manier reflecteert en kan snappen hoe zij misbruikt wordt. PT Sir en Lovely ontsnappen nooit aan stereotype. Lovely leek nog even de goede kant op te gaan, maar nee, ook zij – ondanks haar afwijkende positie – voldoet uiteindelijk aan de stereotypes. 

A Burning schetst een ontluisterend beeld van de Indiase maatschappij. Helaas voor Majumdar is zij er niet in geslaagd haar roman naar een hoger niveau te tillen. Het beeld dat zij schetst is te zwart-wit, haar taalgebruik te weinig inspirerend. De verwijzingen naar het gevaar van social media of haar gebruik van de Hijra als afwijkende groep in de maatschappij pakt zij onvoldoende door. Het feit dat ik de 300 pagina’s tellende roman moeiteloos in een dagje uitlas, zegt genoeg. Ik begon me op een gegeven ogenblik zelfs te storen aan de van dik hout zaagt men planken stijl. 

Jivan had een betere chroniqueur verdient. Majumdar heeft een aardige roman geschreven die een onthutsend beeld schetst maar de verhaallijn is te dun, te zwart-wit om echt indruk te maken. 





* Voor een goede beschrijving van Hijra: 

https://rpl.hds.harvard.edu/religion-context/case-studies/gender/third-gender-and-hijras

** ik gebruik ‘haar’ omdat in de roman duidelijk is dat Lovely kiest voor een leven als vrouw


zondag 11 december 2022

Bonnie Garmus || Lessons in Chemistry

Sorry, ik moet af en toe wat weggeven over de inhoud

Lessons in Chemistry was een hit in 2022 en terecht. Ik heb me kostelijk geamuseerd met de belevenissen van scheikundige Elizabeth die in de jaren 50-60 in een totaal vrouwonvriendelijke wereld een plek moet zien te veroveren. Vanuit literair oogpunt valt er van alles en nog wat aan te merken op de roman, maar oh, je zou toch willen dat elke puber, mannelijk en vrouwelijk, de roman leest en daardoor snapt wat er nog steeds mis is met man-vrouwverhoudingen.

Elizabeth is een briljante scheikundige. Dat zij die waardering niet krijgt, ligt niet aan haar maar aan de wereld om haar heen. Ze heeft niet kunnen promoveren, omdat het de universiteit beter uitkwam haar weg te sturen dan de hoofddocent die haar had verkracht en die toevallig te veel aanzien had (en daarmee sponsoren binnenhaalde). Op de universiteit waar ze desondanks aangenomen wordt, krijgt ze alleen maar tegenwerking van de hoofddocent. Hij snapt in eerste instantie doodeenvoudig niet waar ze mee bezig is en tegen de tijd dat hij het wel snapt, pikt hij haar werk gewoon in. Nadat hij haar eerst, met dank aan een vrouwelijke P&O-er ontslagen heeft.

In dit geval omdat Elizabeth een dubbele doodzonde heeft begaan: ze woont ongetrouwd samen met een briljante scheikundige die baanbrekend werk verricht, weigert met hem te trouwen en blijft bij zijn onverwachte overlijden zwanger en daardoor werkloos achter. Wanneer ze toevallig wordt ontdekt en een kookprogramma mag gaan presenteren op een totaal onmogelijk tijdstip (einde van de middag wanneer alle potentieel kokende moeders kapot op de bank hangen) blijkt haar show een enorme hit. Niet omdat ze gracieus ronddartelt over het scherm en lieflijk de gesponsorde producten aanprijst maar omdat ze het tegendeel doet: ze blijft zichzelf en neemt haar vrouwelijke kijkers serieus.

Het zal niemand verbazen dat de baas van het tv-station zich gruwelijk aan deze onvrouwelijke persoon ergert en haar liever nog gisteren dan vandaag ziet vertrekken, nadat hij haar natuurlijk eerst even tegen haar zin wil laten kennis maken met een echte man. Hij gaat aan zijn trekken thuiskomen, met Elizabeth spot je niet. Daar is zij te rechtlijnig voor, te veel haar eigen persoon. Zo voedt zij ook dochter Mad (nee, geen afkorting van Madeleine maar een vergissing bij het noteren van de naam) op alsof het meisje al een volwassene is. Geen kinderboeken voor Mad maar volwassen literatuur, geen betutteling maar erkenning van het feit dat Mad net als haar ouders superintelligent is.

Lichtelijk overdreven allemaal en wel heel erg zwart-wit? Absoluut! Maar gut, wat schrijft Garmus het allemaal aanstekelijk op en hoe aantrekkelijk maakt ze haar hoofpersonen wel niet. Of juist niet. Dat bepaalde personages zelfs van hun fouten leren en de kans krijgen ze te herstellen verhoogt de pret alleen nog maar. De scene waarin sponsor, voormalig P&O-er en onze Elizabeth samen aan de hoofddocent uitleggen waarom hij nu ontslagen wordt, is waarlijk briljant. Ik vrees dat medereizigers mij regelmatig hardop hoorden lachen.

Lichtelijk overdreven dus en bepaald zwart-wit maar helaas nog steeds de werkelijkheid. In de week dat ik dit blog schrijf, zijn net twee universitaire docenten ontslagen in verband met ongewenst gedrag (de één noemde het geloof ik ouderwets gedrag, net alsof het vroeger wel door de beugel kon). En wat te zeggen van vrouwen die afgerekend worden op dominant gedrag? Geldt dat voor mannen ook of zien wij dergelijk gedrag bij mannen nog altijd als natuurlijk terwijl we het bij vrouwen afkeuren? Zegt u het maar!

Oftewel, Garmus heeft een kostelijke roman geschreven waarin onder de humor een flinke lading maatschappij kritiek verstopt zit. Misschien dat die humor in dit geval jonge lezers over de streep kan trekken. Een tiktokje op Booktok doen ter promotie van Lessons in Chemistry wellicht? 



zondag 4 december 2022

Douglas Stuart || Young Mungo

Blijkbaar is het op bepaalde Britse universiteiten al de gewoonte om de tere zieltjes van studenten literatuur te beschermen tegen de inhoud van bepaalde romans. ‘Wees voorzichtig, Austen en Brontes schrijven vrouwonvriendelijk! Wees voorzichtig, Shakespeare is racistisch en seksistisch!”. Ik vrees voor Douglas Stuart dat Young Mungo zoveel waarschuwingen krijgt dat de tere zieltjes er niet eens aan beginnen. En om heel eerlijk te zijn, dat snap ik dan ook nog.

Young Mungo kan vrij gemakkelijk worden samengevat: Mungo is een puber die zijn ontluikende gevoelens voor hetzelfde geslacht begint te ontdekken. Helaas voor hem groeit hij op in een achterbuurt van Glasgow in de jaren tachtig van de vorige eeuw waarin geen ruimte is voor dat soort gevoelens. Een man is een man is een man en voor de rest geen onzin, of wil je soms een pak slaag krijgen? Mungo krijgt dat pak slaag niet maar wordt door zijn moeder Mo-Maw wel zonder blikken of blozen meegestuurd met twee mannen die zij vaag kent van AA om samen te gaan vissen. Iedereen snapt dat dit vragen om problemen is. 

De roman start met Mungo die vertrekt met de twee mannen en eindigt met Mungo die alleen weer terugkeert naar Glasgow. In de tussenliggende hoofdstukken vertelt Stuart hoe eea zo gekomen is en schetst hij vooral een ontluisterend beeld van de wijk waar Mungo opgroeit. Een volksbuurt waarin werkloosheid is toegeslagen met dank aan ene mevrouw Thatcher en waar jongeren zonder enig perspectief opgroeien. Agressie is de gebruikelijke taal; op jonge leeftijd leren kinderen al dat zij de keuze hebben tussen slaan of geslagen worden. Degene die afwijkt wordt beschimpt en belachelijk gemaakt.

Mungo is een gevoelige knul; hij past totaal niet in de wereld waarin hij opgroeit. Het trieste is dat hij helaas ook niet in staat lijkt een uitweg te zien. Hij ziet alleen maar het pad dat grote broer Hamish heeft uitgezet (drugs, gangs en geweld) en snapt niet dat goede resultaten op school hem beter zouden helpen. Ook wanneer hij James ontmoet, een katholieke buurjongen, en de twee langzaam maar zeker gevoelens ontwikkelen voor elkaar is Mungo niet in staat te kiezen voor deze gevoelens.

Stuart heeft een redelijk zwart-wit verhaal geschreven met hoofdpersonen die dicht tegen prototypes aanschurken. Zo heeft Hamish weinig uitleg nodig: werkloos, drugs, op zijn 18e al vader, vechten, neerkijken of iedereen die anders is. Hij kijkt dus ook neer op zus Jodie die wel degelijk haar best doet op school en daardoor naar de universiteit kan.  En ontmoedigt Mungo om deze route te volgen: een echte man heeft maar één keuze. De onderbuurman, homo, single en zwaar gepest in de buurt, is een ander soort prototype: de man met het hart op de juiste plek die juist doet wanneer dat nodig is en anderen helpt, maar zich ondertussen wel verschuilt in zijn huisje uit angst voor ...

Mungo’s wereld is eentje van armoede, geweld en verwaarlozing. Het is ook een wereld van wanhoop over keuzes die voor mensen gemaakt zijn. Vrouwenmishandeling is aan de orde van de dag; één van de mooiste scenes in de roman is die waarin de bovenbuurvrouw voor de zoveelste keer door haar echtgenoot in elkaar geslagen is en waarin zij uitlegt aan Mungo en Jodie dat zij hem begrijpt, dat zij snapt dat zijn wereld in elkaar gestort is door zijn werkloosheid. En die fijntjes aan broer en zus meedeelt dat zij toch zouden moeten begrijpen dat je kunt blijven houden van iemand die je slaat, die je verwaarloost.

Die wereld van armoede, geweld en verwaarlozing wordt door Stuart rucksichtslos beschreven. Ik weet niet wat erger was: de expliciete beschrijvingen van geweld of wat er tussen de regels doorsijpelde? De zware verwaarlozing door Mungo’s moeder, haar egoïsme, de totaal stupide besluiten die zij neemt? De totaal verziekte kijk op de wereld van Hamish die ook zelf meegesleurd is in een spiraal van geweld en criminaliteit? De vader van James die zijn puberzoon weken achter elkaar alleen thuis laat zodat hij geld kan verdienen op een booreiland? Maar hem ondertussen wel in elkaar ramt omdat hij niet op meisjes valt?

De wereld van Mungo is schokkend. Stuart ramt deze wereld bij zijn lezers erin, zonder enig mededogen. Alleen de onderbuurman en bovenbuurvrouw zijn lichtpuntjes in deze inktzwarte van alcohol, drugs en geweld doordrenkte wereld. De lezer moet tot aan de allerlaatste bladzijdes wachten om enige menselijkheid van Mo-Maw en Hamish te verwachten. Ik ben persoonlijk blij dat Stuart eindigt met een open einde: hij laat aan Mungo de keuze tussen de wereld die hij kent of eentje die hem nieuwe mogelijkheden biedt.

Young Mungo is een roman die een inktzwart beeld schetst van een keiharde wereld. Ik heb de roman meerdere malen met een kreet van afschuw weggelegd en dichtgeslagen. Stuart is duidelijk op zijn best wanneer hij een dergelijke wereld schets. Of de lezer daar altijd van gelukkig van wordt is een tweede. Wees gewaarschuwd.