zondag 28 november 2021

Nathan Harris || The Sweetness of Water

 

Booker Prize Longlist 2021

Ik was wat bezorgd toen ik begon aan the Sweetness of Water, dat het zo’n roman zou worden waarin de boodschap met de botte bijl gebracht zou worden. Al snel bleek dat ik me daar geen zorgen om had hoeven maken: Harris heeft een gelaagde roman geschreven met een duidelijke maar genuanceerde boodschap, hoofdpersonen die zorgvuldig opgebouwd zijn en omstandigheden waarin goed of fout niet altijd even simpel te definiëren zijn.

Het gegeven: de Amerikaanse Burgeroorlog is beëindigd, het zuiden heeft verloren, aan beide kanten zijn veel slachtoffers gevallen,  slavernij wordt afgeschaft maar om nu te zeggen dat daarmee de rust is wedergekeerd. Nou nee. In het dorpje Old Ox wordt nu pas duidelijk wie waarvoor stond en of het einde van slavernij ook daadwerkelijk een einde aan onrecht betekent.

Twee voormalig tot slaaf gemaakten, de jonge broers Landry en Prentiss, hebben de plantage verlaten waar zij geboren zijn en altijd gewerkt hebben. Zij willen naar het noorden, op zoek naar een betere toekomst. Het aanbod van de rijke grondeigenaar George Walker om, tegen een goede beloning, hem te helpen grond te ontginnen namen ze na enige aarzeling aan. Niet wetend dat ze daarmee een serie gebeurtenissen in gang zetten met dramatische gevolgen.

George Walker is altijd een buitenbeentje geweest. Van zijn vader heeft hij land geërfd en zoveel geld dat hij  nooit heeft hoeven werken. Echtgenote Isabella is gewend aan zijn ietwat eigenaardige gedrag en accepteert hem voor wie hij is. Zij accepteert dus ook dat de twee knullen Landry en Prentiss hun intrek nemen in hun schuur. Het helpt haar de dood van hun zoon, gesneuveld in de oorlog, te verwerken.

George noch Isabella hebben in de gaten dat hun buren bepaald niet enthousiast zijn over het feit dat zij twee voormalige tot slaaf gemaakten in dienst hebben genomen, en goed betalen. Het is duidelijk dat de voormalige eigenaren van de tot slaaf gemaakten vooral hoopten dat hun vroegere bezittingen gratis voor hun zouden blijven werken. Landry en Prentiss geven helaas het verkeerde voorbeeld. Verzoeken aan George om de mannen weg te sturen worden door hem genegeerd. George en Isabella kiezen ervoor mensen te helpen, ongeacht hun huidskleur.

Ik zal niet verklappen wat leidt tot een serie dramatische gebeurtenissen, je moet de Sweetness zeker zelf lezen. Ik was vooral onder de indruk van de genuanceerde wijze waarop Harris laat zien hoe oorlog en slavernij het leven in een dorp beïnvloeden, hoe  de gevestigde orde vooral de status quo wil bewaren en niet staat te springen om goeddoeners zoals George die geen rekening houden met gevestigde belangen. De eerste signalen dat er ooit een Klu Klux Klan zal ontstaan zijn al aanwezig. Old Ox blijkt een dorp zoals velen waarin goed en kwaad beurtelings aan bod zijn.

Harris is een begenadigd schrijver die prachtige zinnen uit zijn pen laat rollen en bovendien knap perspectieven wisselt, van George naar Landry naar Prentiss naar Isabella. Die afwisseling biedt hem de mogelijkheid terug te gaan in de tijd en herinneringen op te halen. Aan de moeder van Landry en Prentiss, aan de momenten waarop zij geleden hebben als tot slaaf gemaakten. Maar ook de eerste ontmoeting tussen George en Isabella of de wijze waarop George’s moeder zonder mededogen zijn speelmaatje / vriendinnetje verkocht toen haar dat beter uit kwam.

Er gebeuren gruwelijke dingen in The Sweetness of Water. Harris heeft gelukkig niet de  neiging ze al te plastisch te beschrijven maar ze zijn er wel. De genuanceerdheid van de roman blijkt ook weer uit het feit dat George’s grootste tegenstander op het moment suprême toch ook weer gewoon de buurman blijkt die hij al jaren kent. Of uit het feit dat Harris de roman met een tikkeltje optimisme laat eindigen. Ook in Old Ox worden de zaadjes voor jarenlang racisme gezaaid, mensen als George en Isabella die naar de mens en niet naar de huidskleur kijken geven hoop.

The Sweetness of Water is een prachtige roman, waarin schrijver Harris de vinger op vele pijnlijke plekken legt. Hij blijft echter consequent genuanceerd, de roman wordt nergens schreeuwerig. Juist de nuance legt bloot waar menselijk gedrag onherroepelijk in de jaren die volgen tot veel geweld en vele misstanden zal lijden.



zondag 21 november 2021

Francis Spufford || Light Perpetual

Booker Prize Longlist 2021

Tijdens een bombardement komen vijf kinderen in London in 1944 om. Spufford heeft hen in Light Perpetual een tweede kans gegeven: de bom valt niet, ze leven door. Wat dan?  Verandert de wereld omdat zij blijven leven? Wordt ons duidelijk dat hun dood een enorm gemis zou zijn geweest voor de mensheid? Nee, eigenlijk niet.

Vern, Jo, Valerie, Alex en Ben leven geen van allen uitzonderlijke levens, ze hebben onze wereld niet opzienbarend veranderd. Ze hebben op hun eigen wijze wellicht wel bijgedragen aan een aangenamere wereld voor de medemens. Of niet. Vern blijkt een pestkont die ook op oudere leeftijd niet schroomt om andere mensen te misbruiken zolang hij er maar beter van wordt. Valerie valt voor een uitermate onaangename ultrarechtse gewelddadige man die haar meetrekt in een spiraal van geweld. Pas na zijn dood krijgt ze een kans om dit goed te maken.

De vijf, met een enkele uitzondering, leven dus het normale leven van de gemiddelde Brit, of liever gezegd, Londenaar. School, werk, verliefd worden, depressie, trouwen, kinderen krijgen, ouder worden, zorgen om de kinderen, een tweede kans krijgen, hun bescheiden persoonlijke bijdrage leveren aan een beste wel oké maatschappij, alles komt voorbij. En omdat de roman zo’n 65 jaar vanaf 1944 beschrijft, trakteert Spufford ons door het vijftal ook op (aanzienlijke) veranderingen in de maatschappij.

De kansloosheid van kinderen in Zuid-Londen die in de ogen van hun schoolhoofd in de jaren vijftig nooit tot iets zullen worden. De opkomst van neo-nazi’s maar ook die van popmuziek en flower power. De rol van vakbonden die met de komst van nieuwe technologieën steeds meer uitgespeeld raakt, banen die overbodig worden, andere banen die ontstaan. Betere medicijnen en gezondheidzorg die van patiënten weer volwaardige burgers maken. Van strikt in je eigen zuil leven groeien naar relaties met zwarte Britten uit voormalige koloniën. Het passeert allemaal de revue.

Light Perpetual begint met de energie van de bom die al dan niet valt. Die energie heeft Spufford vertaald naar woorden. En hoe. Een energieke stroom aan woorden met ongelooflijk veel bijvoeglijke naamwoorden en gedetailleerde beschrijvingen spat van de pagina’s af. Snel, gevat, kleurrijk en de wereld zo beschrijvend dat die bijna tastbaar wordt. Op het manische af.

En toen merkte ik op een gegeven ogenblik dat het tempo afgenomen was. Geleidelijk aan. Met het groeien van de jaren, het rustiger worden van de personages nam ook de energie in de taal af. Van een explosie aan knap gekozen woorden transformeerde Light Perpetual tot een gestaag kabbelende stroom van woorden,  zorgvuldig gevat in gecompliceerde zinnen. Laten we daar duidelijk in zijn: Francis Spufford zou met haar taalgebruik nooit B1 niveau halen. En wat mogen we daar blij om zijn. De lol van het schrijven spat van de pagina’s af, het plezier bij het lezen van zinnen die bijna een halve pagina beslaan. Genieten, jongens!

Spufford heeft er ook bewust voor gekozen enorme sprongen te maken in de tijd. Ze neemt ons niet mee in synchroon verlopende levens, ze springt steeds jaren vooruit. Dat is aan de ene kant jammer, ik had best willen weten wat er in die tussenliggende jaren gebeurd was. Aan de andere kant maakt dat het de onherroepelijkheid van het ouder worden, en het gevoel dat dit steeds sneller gaat, alleen maar benadrukt. In elke sprong in de tijd komt elk van de vijf weer aan bod, soms wat langer, soms wat korter. Verschillen of juist overeenkomsten tussen de vijf worden daardoor zichtbaar. Afgezien van  hun leeftijd deelt het vijftal weinig.

Spufford heeft een knappe roman geschreven die zeker in het begin wel wat vraagt van de lezer. Er staan zoveel woorden opeen gepropt in de enorme hoeveelheid lange zinnen dat ik meer dan eens terug moest lezen wat er stond. Diezelfde vaart zorgt er echter ook voor dat het bijna een sport is om de eerste hoofdstukken van Light Perpetual te leven. Om dan een explosie van energie uitermate tevreden en voldaan in een steeds rustiger tempo naar het einde toe te werken. Knap, goed gedaan.  




zondag 14 november 2021

Imbolo Mbue || How Beautiful We Were

How Beautiful We Were is één van die romans die je na een klimaattop met een wat teleurstellend eindresultaat zou moeten lezen. De roman beschrijft haarfijn wat er gebeurt wanneer een Westerse olie-gigant samenzweert met de plaatselijke dictator: bevolking en milieu zijn het slachtoffer.

In het dorpje Kosawa was het altijd goed wonen. De bewoners waren trots op hun land, voelden zich er diep mee verbonden. De komst van Pexton verandert dit alles. De bewoners blijven trots en blijven zich verbonden voelen maar de vervuiling van hun omgeving is dramatisch. De dampen die van de boorpompen afkomen, de lekkages, de giftig stoffen die in het grondwater geloosd worden. We kennen de beelden allemaal uit bijvoorbeeld Nigeria.

Elke maand houdt een vertegenwoordiger van Pexton de bewoners van Kosawa aan het lijntje. Met vage beloftes en toezeggingen. De daad van één enkele man veroorzaakt een rimpeling in het equilibrium. Die enkele daad maakt dat de levens van de andere bewoners veranderen, in positieve en negatieve zin. Kosawa laat zien hoe corruptie het leven van mensen verziekt, letterlijk en figuurlijk. Hoe het vasthouden aan eeuwenoude tradities tegelijkertijd een zegen en een vervloeking is.

Kosawa is het symbolische slachtoffer van ’s wereld ongebreidelde zucht naar olie en geld. Het lot van de bewoners en hun kinderen is minder belangrijk dan de verkoop van vele tonnen olie, het verwerven van nog meer geld, nog meer macht. Kosawa laat ook zien hoe in een traditioneel dorp machtsverhoudingen liggen en maar moeilijk veranderen. Dat één van de meisjes uit het dorp naar de middelbare school mag en uiteindelijk zelfs naar de universiteit in Amerika is mogelijk gemaakt door die ene daad. Dat dorpelingen die geweld verafschuwen, uiteindelijk er toch naar grijpen: allemaal een consequentie van macht, corruptie, vraatzucht en die enkeling die opstond.

How Beautiful We Were is de roman over grootschalige vervuiling van natuur en de bijna onmenselijke houding die dit vraagt van de beslissers hoog in de top. Beslissers die ook nu nog niet lijken te snappen dat natuur en mens meer waard zijn dan de winst op een enkel vat olie. How Beautiful We Were is daarnaast ook een roman over de verandering die wordt veroorzaakt wanneer de moderne wereld en traditie elkaar ontmoeten.

Kosawa is een traditioneel dorp met veel gewoontes waar de dorpelingen terecht trots op mogen zijn. Het  is ook een dorp met traditionele rolpatronen: mannen zijn er voor de jacht, vrouwen koken en zorgen voor de kinderen. Jongens leven tot aan hun huwelijk een vroliljk, onbezorgd leven, meisjes gaan zodra ze voor het eerst ongesteld worden op zoek naar een man. Zonder man geen toekomst, niets ergers dan dat je te onaantrekkelijk bent en echtgenote drie wordt.

Mbue laat subtiel zien hoe met de strijd voor natuur en gezondheid toch ook een tikkeltje emancipatie het dorp insluipt. Misschien dat de komst van welwillende westerlingen ook maakt dat de positie van de vrouwen in het dorp een beetje verandert. Ze laat ook zien dat de dorpelingen weliswaar slachtoffer zijn van de omstandigheden maar toch ook wel een beetje achterblijven in voor zichzelf opkomen. Hun vasthouden aan traditie, hoe mooi dan ook in bepaalde aspecten, is niet alleen maar positief.

Mbue vertelt een verhaal dat niet geheel chronologisch verloopt. Daarvoor laat zij personages te vaak terug en vooruit kijken, gooit ze er zelf af en toe een opmerking in die al wat weggeeft over de toekomst. Het meest opmerkelijke aan de roman is het spel met perspectief. Mbue wisselt regelmatig van perspectief en benut dat om de zienswijze van personages wat meer aan de zijkant alsnog te belichten. Het meest interessante perspectief is dat van de kinderen, of liever gezegd, één specifieke groep kinderen allemaal in het zelfde jaar geboren. Deze groep kinderen pakt de Griekse-tragedie rol van ‘koor’ op zich. Geeft als groep commentaar op ontwikkelingen, vertelt als groep hoe het met bepaalde mensen afloopt, speelt als groep op een gegeven ogenblik de hoofdrol in de gebeurtenissen.

How Beautiful We Were is een knap geschreven roman die taal, structuur en het spel met perspectief inzet om één urgente boodschap te verkondigen. Mbue laat precies zien waar macht corrumpeert, waar hebzucht ontmenselijkt.  How Beautiful We Were is geen roman die je even in een namiddag leest, de boodschap – zeker in de week van Glasgow – blijft hangen, gaat niet meer weg.




zondag 7 november 2021

Carys Davies || The Mission House

Davies heeft een roman geschreven die niet zozeer gaat om gebeurtenissen als wel om relaties. Of liever gezegd, de manier waarop gebeurtenissen in ons leven ons vermogen bepalen om relaties op te bouwen. Of niet.

Hoofdpersoon Hilary Byrd is een angstig man. Ik vermoed dat hij in werkelijkheid in een hokje was geplaatst: te verlegen, een tikje autistisch. Hoe dan ook, Hilary Byrd is al zijn hele leven bang voor het leven. Hij heeft maar één goede relatie in zijn leven, die met zijn zus. Een mogelijke liefdesrelatie gedwarsboomd door zijn eigen onhandige opereren. Wij zouden zeggen dat Hilary mislukt is op zijn werk. Hij kon nieuwe eisen, luidruchtige en opdringerige collega’s en veranderingen niet aan en is daardoor ziek thuis komen te zitten. Het is absoluut verbazingwekkend dat hij ergens in zijn brein het idee heeft opgevat dat hij, zonder zijn zus, op reis moet. En dan notabene naar een land dat bekend staat om zijn drukte, om zijn overdaad aan indrukken in kleur en geur: India.

En nee, Hilary is niet op zijn plek in India. Wanneer hij hoort over een stad in de bergen waar het rustig en koel is weet hij niet hoe snel hij in de trein moet springen. Om in die trein gered te worden door de Padre, een predikant die na de dood van zijn vrouw onthand is achter gebleven. Hilary mag in het missiehuis logeren. De Padre zelf is geobsedeerd op zoek naar een man met wie zijn protegé Priscilla kan trouwen, zodat hij zeker weet dat ze in goede handen is wanneer hij om welke reden dan ook uit haar leven verdwijnt.

Bij aankomst in het dorp wordt Hilary besprongen door taxichauffeurs. Hij negeert ze allemaal, één van hen helpt hem later bij een valpartij. Hilary beloont deze Jamshed voor deze daad van vriendelijkheid door hem tot zijn persoonlijke chauffeur te bombarderen. Beide mannen gaan elke dag op pad. Er ontstaat een relatie die zeker in de ogen van Jamshed veel betekenis krijgt. 

The Mission House vertelt ons hoe Hilary vaart in het rustige, koele huis en dorp. We krijgen langzaam maar zeker een beeld van een man die het niet gered heeft in onze hectische maatschappij. Die nooit goed geleerd heeft hoe menselijk gedrag te lezen, niet weet hoe hij met andere mensen moet omgaan. Het is dan ook niet vreemd dat Hilary blijft plakken in het dorp. Natuurlijk betaalt hij de Padre een vergoeding voor een verblijf in de predikantenwoning maar toch … Er is weinig besef bij Hilary dat er een tijd van komen en van gaan is.

Niet dat de Padre daaraan bijdraagt. Hij betrekt Hilary namelijk steeds meer in het leven van hem en Priscilla. Hij hoopt dat Hilary Priscilla klaar kan voorbereiden op haar leven met Engelse les, door te leren naaien en bakken. De Padre heeft niet in de gaten dat zowel Hilary als Priscilla met deze lessen andere plannen hebben. Hilary krijgt in ieder geval het idee dat hij meer dan van harte welkom is. Hij heeft niet in de gaten dat hij bepaalde signalen totaal verkeerd interpreteert. 

The Mission House is een roman die het kleine benadrukt. Davies blinkt uit in het gedetailleerd beschrijven van mens en omgeving. Haar schrijfstijl benadrukt dat het leven uit een opeenvolging van kleine, soms positieve soms negatieve gebeurtenissen bestaat. Die opeenvolging van gebeurtenissen maakt dat het leven in de woning door lijkt te kabbelen; de hoofdstukken waarin Jamshed’s neef wordt geïntroduceerd bereiden ons voor op een verrassende wending. 

Davies heeft Hilary knap beschreven. Ik zag de man zo voor me, kon me precies voorstellen waarom hij zo sociaal onhandig handelde. Het drama in zijn leven is overduidelijk. Het is drama op een heel klein persoonlijk niveau maar daardoor niet minder navrant en invoelbaar. Hilary is niet gemaakt voor het leven in een hectische maatschappij, hij mist doodeenvoudig de competenties die daarvoor nodig zijn. Davies behandelt hem met respect, en laat daardoor zien dat deze maatschappij bepaald niet goed omgaat met de mensen die om andere dingen vragen. 

De Padre en Priscilla bleven wat meer clichés: de predikant die het beste voor heeft met de mensheid en niet ziet wat er daadwerkelijk om hem heen gebeurt, de protegé die ongemerkt een eigen leven opbouwt. De relatie Hilary – Jamshed was voor mij niet geheel helder. Ik snap niet echt waarom de oudere taxichauffeur zo gehecht raakt aan Hilary. Voor hem gaat de relatie verder dan zakelijk, voor mij werd niet duidelijk waarom dit voor Jamshed zo belangrijk was. 

The Mission House is een roman die kalm voort kabbelt totdat er opeens een verrassende wending komt die zorgt voor de nodige drama en commotie. Ik heb genoten van de manier waarop Davies gedetailleerd en zorgvuldig het leven van de hoofdpersonen tekende. Het drama in Hilary’s leven was overduidelijk aanwezig, maar door haar leefde ik mee met Hilary en hoopte ik op een bevredigende afloop voor hem.