zondag 28 februari 2016

Andrew Michael Hurley || The Loney

The Loney start met de vondst van een kinderlijkje waardoor hoofdpersoon Tonto terugblikt naar de jaarlijkse pelgrimstocht naar The Loney, een heilige bron aan de Engelse noordwestkust. Tonto en zijn broer Hanny zijn opgevoed in een streng katholiek milieu. Zo’n milieu waarin minstens één zoon pastoor zou moeten worden en de pastoor letterlijk gezien wordt als het woord Gods. In dat milieu gaan twee dingen niet helemaal naar wens: de nieuwe pastoor die nieuwerwetse dingen probeert te introduceren en zoon Hanny die verstandelijk beperkt is. De pelgrimstocht is onder andere bedoeld om bij God te smeken om zijn genezing.  Dat onder de leiding van de nieuwe pastoor de pelgrimstocht niet naar behoren verloopt, verbaast niet. Tonto’s moeder blijkt niet van plan af te zien van oude rituelen, voor haar vormen ze een integraal onderdeel van haar leven. De genezing van Hanny staat voor haar voorop, Tonto’s leven is ondergeschikt aan dat van Hanny – iets waar hij de rest van zijn leven last van zal hebben.
Hurley beschrijft het starre katholieke milieu prachtig. De omgeving waar de pelgrimstocht naartoe leidt, draagt daar in hoge mate aan bij: somber, dreigend, onheilspellend. Ook de onderlinge relaties geeft Hurley goed weer: de mate waarin de vrome dames elkaar de loef af proberen te steken in vroomheid is meer dan treffend beschreven. De arme nieuwe pastoor maakt geen schijn van kans met zijn vernieuwingen, die dienen nergens toe. Een ander element dat Hurley zonder het nader te benoemen prachtig verwerkt, is de invloed van Tonto’s moeder op het gezin. Haar starheid grenst in meer of mindere mate aan autisme, het verlamt het hele gezin. Aan het einde van de roman blijkt ook Tonto ermee behept: de zorg voor zijn broer heeft hij op krampachtige wijze in hun latere leven voortgezet.
Wat ik minder vond aan de roman was ‘het wonder’: Hanny geneest.  Ik vond dit wonder te ver gezocht. De wantrouwige manier waarop katholieken en buurtbewoners  met elkaar omgaan, omschrijft Hurley mooi. Datzelfde geldt voor de verstikkende sfeer in de groep starre katholieken die elkaar niets gunt, elkaar de loef probeert af te steken en elke verandering resoluut afwijst. De wonderbaarlijke genezing van Hanny voegt daar niets aan toe, sterker nog, het wonder haalt de kracht van de roman onderuit. De wijze waarop Hurley de sfeer heeft gezet en met enkele bewoordingen de personages sterk neerzet, overtuigt. Door het wonder wordt plotsklaps een overbodige laag aan de roman toegevoegd waar ik persoonlijk niets mee kan en waardoor ik me opeens afvraag ‘waar ging de roman nu over?’: de beklemmende sfeer van katholiek Engeland of de waarheid achter een wonder? Wat mij betreft had The Loney zich tot het eerste mogen beperken.



zondag 21 februari 2016

Bill Clegg || Did You Ever Have a Family

Did You Ever Have a Family start met een drama: op de dag dat haar dochter gaat trouwen, ontploft de gaskachel en sterven alle familieleden van June en haar vriend door de explosie en de daarop volgende uitslaande brand. June is in de tuin en moet machteloos toezien hoe al haar dierbaren gruwelijk omkomen. Zij is zo in shock dat ze de steun van Lydia, de moeder van haar jongere vriend Luke, bruusk afwijst en vlucht uit het dorp waar zij woont. Daarna ontrafelt Clegg stap voor stap de gebeurtenissen door direct of zijdelings betrokkenen hun verhaal te laten vertellen. Zo leren wij meer over June, Lydia en Luke maar ook over Rebecca, Kelly en Cissy, de dames die June zonder vragen te stellen opvangen in hun hotel. Clegg heeft ervoor gekozen de toon van de roman wat afstandelijk te houden. Ondanks het drama is Did You Ever Have a Family geen melodrama maar eerder een lichtelijk afstandelijke beschouwing. Door de vele vertellers kan Clegg op bijna natuurlijke wijze feiten kwijt over de levens van June, Lydia en hun kinderen. De structuur voelt nergens gekunsteld, de vele vertellers vullen elkaar goed aan. Het voorkomt bovendien dat Did You Ever Have a Family zich concentreert op June of Lydia. Clegg laat zien dat beide moeders hun verdriet op eigen wijze ondergaan. De één door letterlijk fysiek afstand te nemen, de ander door zich terug te trekken in zichzelf. Dat zij uiteindelijk elkaar nodig hebben om de dood van kind en geliefde te verwerken, is een logische stap in het geheel van het boek.
Did You Ever Have a Family is vrij afstandelijk geschreven, het grote verdriet van de hoofdpersonen wordt slechts af en toe concreet door hen benoemd. Juist die afstand overtuigt. Maar ook het feit dat Clegg nergens oordeelt, Zelfs de observaties van de vertellers over het roddelcircuit dat na de explosie op volle toeren draait, blijven op de vlakte. Juist de afstandelijkheid en het ontbreken van grootse emoties maakt het mogelijk mee te leven met zowel June als Lydia. De wijze waarop Clegg zijn onderwerp aanpakt en zijn prachtige verstelstijl maken Did You Ever Have a Family tot een prachtige, ingetogen roman over een verdriet dat te groot voor woorden is.


zondag 14 februari 2016

Mary Gaitskill || The Mare

The Mare (De Merrie) heeft alle ingrediënten van een melodrama: kinderloos echtpaar neemt tijdens de zomervakantie een meisje uit een Dominicaans éénoudergezin op. Dit meisje, Velvet, blijkt een natuurtalent als het op paarden aan komt. Ze rijdt niet alleen geweldig, ze begrijpt de dieren als vanzelfsprekend. Zo legt zij als enige daadwerkelijk contact met het moeilijkste paard uit stal, met een verleden vol mishandeling. De parallel met Velvet is natuurlijk snel gelegd: zij groeit op met een moeder die niet beter weet dan haar te vernederen en te mishandelen, iets anders wacht haar toch niet in het leven. Velvet groeit op in een wereld waarin school een vijandige omgeving is, waar jonge kerels haar prille leeftijd (13) geen onoverkomelijk probleem vinden en waar leren geen soelaas biedt. Bij Ginger en Paul leert Velvet een andere kant van het leven kennen. Dat The Mare geen melodrama wordt, komt omdat Gaitskill er steeds voor waakt dat het verhaal doorslaat. Velvet’s wereld verandert niet wonderbaarlijk, haar moeder verandert niet als een blad aan de boom en ook Ginger en Paul blijken zo hun problemen te hebben. Ginger’s naïviteit over het in huis opnemen van een jonge puber wordt meer dan eens keihard op de proef gesteld. Velvet is een moeilijk opvoedbare puber die hard op weg lijkt om een kindmoeder te worden, ondanks alle aandacht van Ginger.
Wat de roman voor mij extra leeswaardig maakte, was natuurlijk de aanwezigheid van paarden. En ook het feit dat Velvet op de paarden niet automatisch de opvoedingstechnieken toepast, die zij van haar moeder krijgt: afstraffen en kleineren in de hoop zo kracht en trots te kweken. Velvet snapt in haar omgang met de paarden dat juist liefde, aandacht en respect noodzakelijk zijn. De paardentrainster die paarden leert door ze hardhandig af te straffen, kan niet op de goodwill van Velvet rekenen. En ook niet op die van mij.
Gaitskill trapt niet in de valkuil van een gelukkig einde. Ja, Velvet heeft kunnen proeven aan succes maar zij blijft dat Dominicaanse meisje dat in een keiharde wereld zal moeten zien te overleven. Haar enige zekerheid in het leven is, dat ze ‘haar’ merrie Fiery Girl ooit weer zal zien al dan niet met een diploma van school op zak of een baby op schoot.



maandag 8 februari 2016

Claire Vaye Watkins || Gold Citrus Fame

Claire Vaye Watkins || Gold Citrus Fame

Ik begon met grote verwachtingen aan Watkins' roman Gold Citrus Fame, mede gevoed door de vier sterren die de roman kreeg van de Volkskrant. Ik moet bekennen dat deze verwachtingen niet waargemaakt zijn. Niet dat Gold Citrus Fame een slechte roman is, verre van dat. Het is echter wel een roman die te dapper probeert. In Gold Citrus Fame beschrijft Watkins het leven aan de westkust van de Verenigde Staten nadat droogte daar huis gehouden heeft. Water en eten staan op rantsoen, de niet verdroogde staten laten slechts mondjesmaat vluchtelingen uit de westelijke staten toe. De ruïnes en resten van de ooit zo welvarende maatschappij maken de situatie des te schrijnender. De oude bouwstenen van de staten, goud, citrusvruchten en roem, spelen er geen rol meer.
Twee geliefden, Luz en Ray, ontfermen zich over een baby, Ig, en proberen om wille van haar het dorre land te ontvluchten. Die vlucht eindigt in het tentenkamp van Levi, een profeet die een bonte verzameling verloren zielen om zich heen verzameld heeft. Het is van het begin af aan duidelijk dat de man een charlatan is, Luz snapt dat echter niet. Net zo als zij niet in de gaten heeft dat hij haar misbruikt en drogeert. Tegen de tijd dat ze dit door heeft, is het te laat.
Ik was onder de indruk van de wijze waarop Watkins het barre droge land beschrijft, de wijze waarop zij overtuigend laat zien wat het effect van droogte en wanhoop is op grote groepen mensen. Ook de wijze waarop ze ons meeneemt met Luz, niet al te bijster intelligent en een slachtoffer van haar opvoeding in een steeds agressiever land, en haar zoektocht naar een beter leven overtuigt. Datzelfde geldt niet voor de vaak paginalange opsommingen of geschiedkundige feiten. Ik persoonlijk had niet het geduld om ze zorgvuldig te lezen. Ook de fragmenten waarin Watkins hint op een toekomst waarin Levi in een psychiatrische inrichting verblijft, stoorden mij eerder dan dat ze overtuigden. Ik had zelf ook al besloten dat de man een waanzinnige was die een groep hopeloos verloren zielen om zich heen had verzameld. De bevestiging was wat mij betreft niet nodig. Watkins heeft duidelijk geprobeerd te experimenteren met vorm en structuur. De hoofdstukken waarin de bewoners van het tentenkamp om de beurt in korte alinea's hun visie op bepaalde gebeurtenissen gaven, werkten, de vooruitblikken naar de toekomst of de opsommingen niet. Geen vier sterren wat mij betreft maar zeker de moeite waard deze roman.