zondag 30 januari 2022

Jonathan Franzen || Crossroads

Wat schrijf je over een roman die alom de hemel in geprezen wordt en die alleen maar op lovende kritieken kan rekenen? Waarvan je vermoedt dat iedereen inmiddels weet waar die over gaat. En dat iedereen maar dan ook echt iedereen het een meesterwerk vindt. Misschien toch maar de voorzichtige bekentenis dan dat ik die mening niet toegedaan ben. Crossroads is absoluut een goede roman, maar een meesterwerk? Nu moet ik bekennen dat ik ook bij vorige romans van Franzen niet meteen overtuigd was. Blijkbaar zit er iets in mij dat niet helemaal aansluit bij hem. Laat ik eens proberen te formuleren wat ik goed vond aan Crossroads.

Absoluut goed is Franzen’s vermogen om zijn lezer voortdurend op het verkeerde been te zetten. Denk je net dat je snapt hoe een personage in elkaar steekt en hup dan onthult Franzen weer iets waardoor je volledig de andere kant opgaat. En op zo’n manier dat je niet steeds denkt ‘dit is een trucje’. Nee, elke keer weer dacht ik ‘ja, deze informatie over deze persoon verbaast mij niets’. Franzen bouwt zo gestaag aan complexe karakters en voegt steeds weer een elementje toe waardoor zij in menselijkheid toenemen.

Ik was ook onder de indruk van de wijze waarop Franzen het milieu tekent waarin zijn roman zich afspeelt. Een onschuldige tijd waarin witte Amerikanen nog ‘ontwikkelingswerk’ in de reservaten van de originele inwoners van Amerika deden zonder dat de woorden ‘woke’ of toe-eigenen vielen, een tijd dat flower power, peace en Vietnam de wereld bezig hielden. Maar ook een tijd waarin religie nog een rol speelde in de maatschappij, dat families veel meer dan nu nog bepaald werden door hun geloof en de zuil waarin zij hoorden. Of de tijd waarin jongere mensen het gezag van ouders, dominees en jongerenwerkers niet meer zo maar accepteerden, een tijd waarin het geven van weerwoord groeide en groeide.  

Ook goed is het feit dat Franzen’s hoofdpersonen niet allemaal even sympathiek zijn, dat hij ze neerzet met al hun fouten en gebreken. En toch wil je weten hoe dat zo allemaal gekomen is en hoe het gaat aflopen. De fouten en gebreken zijn bovendien herkenbaar. De vader van het gezin Hildebrandt die dreigt te bezwijken voor de charmes van een jongere vrouw, zijn echtgenote die een heel verleden voor hem verzwijgt, de oudste zoon die in zijn idealisme net een stapje te ver gaat, de dochter die haar vader wel heel gemakkelijk laat vallen. En tja, de middelste zoon die verslavingsgevoelig blijkt.

En dan kom ik misschien aan wat me niet zo beviel in Crossroads: Franzen legt wel heel veel op dat bordje van die ene familie. In sommige aspecten had het wat mij betreft best een onsje minder gemogen. Ik kreeg nu net iets te vaak het gevoel dat een verhaallijn net wat vergezocht was, dat het met iets minder ook heel goed had gewerkt. Net een tikkeltje overdreven was het woord dat helaas in me opkwam.

Oftewel. Ja natuurlijk heb ik genoten van Crossroads. Natuurlijk raad ik iedereen aan het te lezen, de roman is gewoon goed. Dat ik de roman niet de kwalificatie meesterwerk geef doet niets af aan de hoge kwaliteit van wat Franzen geleverd heeft.  


 

zondag 23 januari 2022

Andrew Michael Hurley || Devil’s Day

Devil’s Day begint intrigerend genoeg. Een vader jaagt met zijn blinde zoon in een landschap dat door Hurley meteen zo wordt neergezet dat je nu niet denkt ‘daar ga ik van de zomer eens naar toe’. Ergens in de loop van de roman merkte ik echter dat ik me wat begon te ergeren aan de roman. Ik kon de keuzes die betreffende vader maakt gewoonweg niet meer volgen.

In Devil’s Day neemt Hurley ons mee naar een nogal troosteloos stukje Engeland; een onherbergzaam gebied waar weinig werk is, keuterboertjes proberen in hun levensonderhoud te voorzien en de natuur blijkbaar weinig uitnodigt tot economie-bevorderend toerisme. Het dorp waar hoofdpersoon John zijn net-zwangere echtgenote Kat mee naar toeneemt, is armoedig en vervallen. John’s vader is één van die keuterboertjes; opa ‘de ouwe’ is net overleden. Beide mannen werken hard, onder zware omstandigheden.

John’s terugkeer voor de begrafenis van ‘de ouwe’ maakt dat Hurley ons kan meenemen in de geschiedenis van het dorp. Daadwerkelijke geschiedenis maar ook meer traditionele aspecten. Endlands blijkt zo’n dorp dat een speelbal is geweest van rijke en adellijke Britten; zij hebben er gejaagd (op wild en op elkaar), zij hebben pogingen gedaan om textielindustrie van de grond te krijgen. Wereldoorlog Een heeft dat alles stopgezet. Eigenaren zijn verdwenen, de boeren zijn gebleven.

Traditie is rijkelijk aanwezig in Endlands, en dan vooral de traditie om op de dag in het najaar waarop de schapen weer dicht bij huis gestald worden de duivel uit te drijven. Hurley beschrijft hoe in het verleden de duivel in één winter in het dorp heeft thuisgehouden en meerdere doden op zijn geweten heeft. Totdat één bewoner op het idee kwam om hem te misleiden en zo het dorp uit te jagen. Succesvol. Dat wordt nu elk jaar herhaald. Wat een levendige traditie lijkt, blijkt naarmate het boek vordert bittere noodzaak. Traditie verandert gestaag in horror, nu bepaald niet mijn favoriete genre.

Er is nog iets dat gestaag verandert in de roman: de houding van John. Eigenlijk alleen terug voor de begrafenis van zijn opa, blijkt hij uiteindelijk in het dorp te willen blijven om zijn vader te helpen met de boerderij. Voor mij kwam die omslag te onverwacht en overtuigde me dan ook niet. De enkele verwijzing naar een gesprek dat leraar John heeft met de directeur van zijn school over klachten die zijn ontvangen over de ongeïnspireerde wijze van lesgeven, gaven voor mij in ieder geval onvoldoende aanwijzing dat John terug wilde naar het platteland.

Het wereldje in Endlands is klein: de drie boerenfamilies en wat gezinnen die een stukje verderop wonen. Veelal werkzaam in de plaatselijke slachterij. Met name met één gezin zijn de verhoudingen bepaald gespannen. John wil niet naar een makkelijke wereld terugkeren, het is dan ook te begrijpen dat Kat niet staat te springen. Zij wordt behandeld als een teer, verwend vrouwtje dat aan niets gewend is en het zware leven in Endlands zeker niet aan kan.

John wordt naarmate de roman vordert steeds enger, de natuur wordt steeds somberder en dreigender, de spanningen in de gezinnen lopen op. En dan komt de dag waarop de duivel uitgedreven moet worden. Wat tot dan toe nog gezien kon worden  als symboliek verandert dan echt in horror. Ik moet eerlijk bekennen, voor mij had deze wending niet gehoeven. Ik had kunnen leven met een duidelijke verwijzing naar een te levendig geloof in traditie.

Hurley gebruikt in Devil’s Day de overtuigende trap ietwat te vaak. Ik weet dat het veel regent in Engeland maar toch, in Endlands lijkt het alleen maar te regenen. Die natuur wordt zo beschreven dat alles duister, ontoegankelijk en troosteloos lijkt. Nu zou het natuurlijk kunnen dat Endlands inderdaad net in dat ene stukje Engeland ligt waar de natuur niet overtuigt,  ik kan me echter niet aan de indruk onttrekken dat Hurley de negatieve kanten van Endlands wel erg zwaar aanzet en de positieve kanten behoorlijk onderbelicht laat.

Oftewel, ik was niet overtuigd door Devil’s Day. Hurley schrijft mooi maar de opzet van deze roman en de verdere uitwerking slagen in mijn ogen niet. Dat ik helaas geen fan ben van horror en dan ook niet warm loop voor een einde dat er te dicht bij in de buurt komt, helpt natuurlijk niet. 




zondag 16 januari 2022

Meg Mason || Sorrow and Bliss

Er was een groot risico dat ik Sorrow and Bliss zuchtend naast me neer had gelegd. Weer zo’n roman over een jonge vrouw die haar leven niet op orde heeft, ondertussen verdomd succesvol blijkt te zijn en eigenlijk niets te klagen heeft. Dan blijkt al snel dat hoofdpersoon Martha wel degelijk reden tot klagen heeft. 

De roman start op het feestje voor Martha’s 40e verjaardag. Het feestje dat zal leiden tot een breuk met haar echtgenoot Patrick. Vanaf dat moment neemt Mason ons mee terug in Martha’s leven en legt zij uit hoe eea zo gekomen is. Te beginnen met Martha’s ouders, allebei artistiek, allebei niet in staat om in hun levensonderhoud te voorzien, een moeder die haar dochter emotioneel behoorlijk verwaarloost. Martha’s tante is degene die het gezin financieel ondersteunt. Mason maakt meteen de moeilijke relatie tussen beide gezinnen duidelijk: afhankelijkheid, dankbaarheid (of niet), familieverplichtingen, eenvoudig is het niet. 

Ergens in Martha’s pubertijd krijgt ze last van depressies. Psychologen en psychiaters worden bezocht, medicijnen worden geslikt, Martha blijft echter vanaf dat moment last houden van depressieve buien. Omdat Martha de ik-figuur is in de roman en we daardoor alleen haar perspectief krijgen, ontstaat daardoor het beeld van een vrouw die somber is, die van het ene toevallige baantje in het andere struikelt en vooral met dank aan familie en echtgenoot Patrick overleeft.  

De breuk tussen Patrick en Martha is het breekpunt in de roman. Vanaf dat moment moet zij alleen aan de bak. En dat gaat niet van een leien dakje, Martha gaat zo op in haar eigen verdriet dat zij niet in de gaten heeft dat ze de grens van haar dierbaren overschrijft. Zelfs haar zus met wie ze een behoorlijk intensieve relatie heeft, geeft haar te kennen dat het genoeg geweest is. Een nieuw bezoek aan een psychiater zorgt voor een schok.

Waar eerder eigenlijk nooit een diagnose gesteld werd, blijkt deze man meteen te weten wat haar mankeert. Martha heeft ‘……..’ (een bewuste keuze van Mason om niet de aandacht te vestigen op een bestaand ziektebeeld). Indien die diagnose jaren eerder was gesteld, had Martha de juiste behandeling kunnen krijgen en, niet onbelangrijk, hadden zij en Patrick kinderen kunnen krijgen. Iets dat door andere psychiaters steeds afgeraden is. Haar moeder blijkt al lang geleden het zelfde vermoeden gehad te hebben; niet vreemd: haar halve familie leed eraan en zijzelf ook. Martha neemt haar dat hogelijk kwalijk en wil maanden niet met haar spreken. Begrijpelijk. 

Sorrow and Bliss is een soortement volwassenwordingsroman maar dan eentje waarin de hoofdpersoon wat laat aan volwassen worden begint. Veertig is niet meteen de leeftijd die je dan in gedachten hebt. De roman verloopt na de breuk tussen Martha en Patrick en haar diagnose met het gebruikelijke patroon van dergelijke romans: probleem, probleem, probleem, bewustwording, nog meer bewustwording en dan langzaam maar zeker (in dit geval behoorlijk geholpen door medicijnen) de weg naar daadwerkelijke volwassenheid en herstel van de relaties met de andere volwassen in je omgeving. En dat doet Mason goed. 

Sorrow and Bliss is een stevig opgebouwde, soepel geschreven roman die gestaag toewerkt naar de essentiële momenten in het leven van de hoofdpersoon. Op het moment dat zij de fase van volwassenheid ingaat, komt er letterlijk ruimte voor de stemmen van haar omgeving. Martha is dan pas daadwerkelijk in staat te horen wat zij zeggen, echt naar hen te luisteren. Dan komen – in de woorden van haar familie – de positieve en sterke kanten van Martha naar boven. Het feit dat zij zo iemand is die op een feestje onnadrukkelijk altijd het centrum van de aandacht is, het feit dat ze verdomd goed schrijft. Zij hopen allemaal dat volwassen Martha nu daadwerkelijk haar kracht laat zien. Volwassen Martha realiseert zich gelukkig dat ze kleine stapjes moet zetten en niet teveel tegelijkertijd moet oppakken.

Zoals gezegd, mijn eerste vrees dat Sorrow and Bliss over een verwend prinsesje zou gaan bleek ongegrond. Mason heeft een overtuigende roman geschreven die laat zien hoe diep een psychische stoornis ingrijpt in het leven van iemand en haar omgeving, zeker indien de diagnose uitblijft. Martha blijkt een kwetsbare heldin die in ieder geval mijn sympathie gekregen heeft. Ik had af en toe medelijden met haar omgeving die het nogal te verduren had maar Mason maakte gaandeweg onomstotelijk duidelijk dat Martha die sympathie verdiende.  




zondag 9 januari 2022

Claire Keegan || Small Things Like These

Small Things Like These is een novelle, wel helemaal 110 pagina’s tellend. In die 110 pagina’s schetst zij een subtiel beeld van een kleine Ierse gemeente ergens in de sombere jaren tachtig van de vorige eeuw. Langzaam maar zeker maakt de rust in het plaatsje plaats voor dreiging.

Small Things Like These speelt in een week net voor de Kerst. Ondernemer Bill Furlong werkt hard om de mensen in zijn kleine gemeente van kolen en hout te voorzien, de eerste sneeuw van het jaar is voorspeld. Bill is het prototype hardwerkende zorgzame burger. Hij zorgt goed voor zijn gezin met vijf dochters, voor zijn medewerkers en voor mensen die het nodig hebben. Net als de meeste Ieren maakt hij zich zorgen om werkloosheid, om de stijgende armoede. Hij oordeelt niet snel over de mensen die in barre omstandigheden de verkeerde uitweg, drank bijvoorbeeld, kiezen.

Bill is de ‘illegale’ zoon van een jonge vrouw die ongelooflijk veel geluk heeft gehad. Terwijl haar familie haar verstoot om haar zwangerschap, mag ze van haar werkgeefster blijven. Dus hebben zij en haar zoon jarenlang een veilig thuis, krijgt de jonge Bill waarschijnlijk meer kansen met dank aan mevrouw Wilson dan hij in zijn eigen familie gekregen had. En vermijdt de jonge vrouw een verblijf in een Magdalena Wasserij.

De Magdalena Wasserijen zijn inmiddels een berucht begrip in Ierland. Bill blijkt de leverancier van één van de kloosters en wordt net voor de Kerst geconfronteerd met de zwarte kant van de wasserij. Keegan legt meedogenloos bloot, dat heel veel mensen waarschijnlijk geweten hebben van de wreedheden van de nonnen maar erover gezwegen hebben. Omdat de nonnen zoveel invloed hadden in hun leefgemeenschap, beter niet gedwarsboomd konden worden.

Keegan brengt vervolgens de zoektocht in beeld van een man die zelf gepest is over zijn afkomst en die zich realiseert dat zijn moeder een hard gelag bespaard gebleven is. Een man ook die zich realiseert dat zijn familie, zijn kleine kern, het goed heeft en dat hij hun toekomst op het spel kan zetten door de nonnen te dwarsbomen. Een man ook die door een toevallige opmerking opeens ontdekt waarom zijn moeder beschermd is door haar werkgeefster.

Ik vind het ongelooflijk knap dat Keegan in zo weinig pagina’s een zo complex vraagstuk zo neerzet. Haar zinnen bevatten al dan niet subtiele verwijzingen naar feiten die haar lezers zouden moeten / kunnen kennen. Het zijn juweeltjes, prachtig geschreven met een onderliggende betekenis. Ook de opbouw van de novelle klopt helemaal: van de wat oppervlakkige schets van Bill steeds dieper in op zijn geschiedenis, de koppeling van die geschiedenis aan wat er naast de deur speelt. Bill ontwikkelt zich in 110 pagina’s van het prototype hardwerkende zorgzame burger tot een persoonlijkheid, getekend door zijn eigen geschiedenis, zijn hoop voor zijn eigen gezin. 

Ik las in één recensie dat de schrijver teleurgesteld was over het feit dat Keegan weliswaar een zwart beeld schetst maar er dan toch te ver vanaf blijft. Blijkbaar waren vorige verhalen en romans behoorlijk donker en zwart. Vraag is natuurlijk wat in deze novelle donker en zwart zou zijn? Je ogen sluiten voor het feit dat er vlak bij jou meisjes stelselmatig mishandeld worden of de toekomst van je eigen dochters op het spel zetten? Laat ik het erop houden dat Keegan de Kerstsetting vast niet voor niets gekozen heeft. Ze biedt hoop; ik laat even in het midden voor wie die hoop op de korte en lange termijn goed uitpakt.

Mijn blog komt te laat voor de kerstcadeautjes, maar één ding moge duidelijk zijn: ik vond Small Things prachtig.