zondag 26 september 2021

Nick Bradley ||The Cat and the City

Soms ontgaat een roman je volledig en krijg je op je verjaardag zomaar opeens een pareltje in je schoot geworpen. The Cat and the City was aan mijn aandacht ontsnapt, gelukkig kon ik in de  herkansing. 

Twee hoofdpersonen in The Cat and the City: Tokio en een lapjeskat. De roman is eigenlijk een verhalenbundel maar dan wel eentje waarin steeds herkenbare elementen uit andere verhalen oppoppen. De kat bijvoorbeeld, die is in elk verhaal aanwezig. En Tokio natuurlijk. Een stad aan de vooravond van de Olympische Spelen (maar nog duidelijk voor Corona) waarin oude en nieuwe wereld met elkaar in botsing raken, bewoners een plek proberen te vinden in een omgeving die menselijk contact niet stimuleert.

Bradley heeft verhalen over uiteenlopende personages gebundeld en tot één geheel samengebracht. Soms door een toevallige ontmoeting in een café, soms omdat personages uit verschillende verhalen in een later verhaal samenkomen. Op die manier slaagt Bradley erin samenhang te creëren en tegelijkertijd behoudt hij de ruimte om totaal uiteenlopende verhalen te vertellen. De kat is de consequente rode draad, in elk verhaal aanwezig. Soms alleen op een foto, soms bijna als hoofdpersoon.

Tokio komt naar voren als een bruisende metropool maar wel eentje die hoge eisen stelt aan haar bewoners. De stad is druk, in beweging, de Japanse maatschappij is veeleisend als het om werk maar ook sociale werkcontacten gaat, woonruimte is lastig te vinden, voor buitenstaanders is steeds minder plaats. De komst van de Olympische Spelen maakt dat de stad opgeruimd, opgeknapt en vernieuwd wordt. Of iedereen daar blij mee is, is maar de vraag.

Bradley laat ons kennismaken met hardwerkende mensen die hun stinkende best doen om een leven op te bouwen in de stad. Hij neemt ook een uitstapje naar de onderwereld met zwervers en criminelen. Hij geeft ook een inkijkje in de problemen die (jonge) mensen hebben om bestendige relaties op te bouwen. Carrières die veel tijd vragen maar ook de diepgewortelde Japanse cultuur die het voor vrouwen bijvoorbeeld moeilijk maakt om een gelijkwaardige relatie op te bouwen met een man. De verhalen tikken alles bijna terloops aan.

Het knappe van The Cat and the City is dat Bradley erin slaagt bijna lichtvoetig door de verhalen heen te lopen maar dan toch steeds diepere problematiek aan te tikken. Bijna speels maar wel zo dat je als lezer voortdurend alert blijft op die diepere, wat duistere onderlaag. The Cat and the City is niet zomaar een vermakelijk verhaal, de verhalen duiden keer op keer op een diepere onderlaag. Die onderlaag is uiteindelijk de kracht van The Cat and the City; subtiel verwerkt maar duidelijk aanwezig. En ach ja, het is natuurlijk hartstikke leuk dat die kat net als mijn Sophietje en Tinker een eigenwijze lapjeskat is. Geen uitleg nodig voor de lapjeskatfan.







zondag 19 september 2021

Maggie Shipstead || Great Circle

 


Shortlist 2021

Shipstead heeft een ambitieuze roman geschreven. Eentje waarin ze de levens van twee vrouwen aan elkaar koppelt en ondertussen ook nog eens de geschiedenis van vrouwen in de luchtvaart uiteenzet. Hoofdpersoon Marian Graves is één van de pionieren die vliegen voor vrouwen mogelijk maakt, Hadley Baxter speelt haar jaren later in de verfilming van haar leven.

Om maar meteen met de deur in huis te vallen. Op een gegeven ogenblik vroeg ik me waarom Shipstead Hadley had toegevoegd. De roman draaide overduidelijk om Marian, haar karakter werd oneindig veel beter uitgewerkt dan dat van Hadley. Die kwam er eigenlijk een beetje bekaaid van af, in pagina’s en ontwikkeling. Shipstead zet met Marian een volwaardig uitgewerkt personage neer, haar leven en karakter ontvouwen zich pagina voor pagina.

Hadley daarentegen blijft een beetje hangen in het cliché van een jonge actrice die kampt met vooroordelen tegen haar knappe uiterlijk en zich te vaak in de nesten werkt door alcohol en onbezonnen sexuele escapades. Marian’s rol heeft ze hard nodig om de wereld te laten zien dat ze echt een serieuze actrice is. Omdat ze duidelijk op het tweede plan staat in de roman ontbreekt verdere verdieping. Pas op het allerlaatst blijkt waarom Shipstead haar aanwezigheid in de roman nodig vond. Om heel eerlijk te zijn, een beetje een trucje was het wel.

Daar staat tegenover dat Shipstead in Marian Graves een prachtige hoofdpersoon heeft geschapen. In het lijvige Great Circle leren we haar uitgebreid kennen: van klein meisje tot aan haar laatste ademsnik. Opgevoed door haar oom, kunstschilder en gokker;  een geïsoleerd leven met haar tweelingbroer Jamie en buurjongen Caleb en al vroeg in een redelijk onorthodoxe jeugd de ontdekking dat ze maar één ding wil: vliegen. En daar zet Marian een heleboel voor opzij. Het is een passie die ze uiteindelijk bekoopt met haar leven (geen verrassing: dat is vanaf het begin van de roman namelijk duidelijk).

Shipstead kan door Marian een belangrijke andere rode draad aan het verhaal toevoegen: de geschiedenis van vrouwen in de luchtvaart. Ze laat ons zien hoe deze eerst geen voet aan de grond kregen (of liever gezegd, teveel aan de grond), in de Tweede Wereldoorlog hun kans grepen en daarna nog steeds door mannelijke piloten zoveel mogelijk geboycot werden. En desondanks willen vliegen. Die passie doordrenkt de hele roman, bepaalt niet alleen Marian’s leven maar ook dat van andere vrouwen in de luchtvaart.

Shipstead beschrijft het leven van Marian en gedeeltelijk dat van Hadley. Dit betekent dat er veel personages en veel gebeurtenissen een plek krijgen in Great Circle. Het is de verdienste van Shipstead dat ze haar roman overzichtelijk heeft weten te houden. De duidelijke structuur helpt. Shipstead gaat redelijk chronologisch door het leven van Marian heen en voorziet elk hoofdstuk van een duidelijke tijds- en plaatsaanduiding waardoor steeds helder is waar en wanneer gebeurtenissen zich afspelen. Hadley’s tijdzone is beperkt: slecht één – twee jaar. De lezer weet dat één van haar hoofdstukken begint omdat deze slechts voorzien zijn van een beeldende hoofdstuktitel.

Zoals gezegd, een ambitieuze roman. En ik moet zeggen, Shipstead is behoorlijk goed in geslaagd mijn aandacht vast te houden en me te boeien. Het interessante leven van Marian is daar natuurlijk ook voor een belangrijk deel debet aan maar ook Shipstead’s duidelijke structuur en soepele schrijfstijl. Dat zorgt er voor dat de complexiteit van de roman niet strandt in moeizaam maar keer op keer verrassingen oplevert. Je moet er even voor gaan zitten maar Great Circle beloont de lezer die niet opziet tegen een paginaatje of 600.



 

zondag 12 september 2021

Rumaan Alam || Leave the World Behind

Veel positieve recensies over en positieve reacties Leave the World Behind. Voor een deel snap ik die: Rumaan Alam slaagt er deskundig in om het handelen van mensen in een crisissituatie duidelijk te maken, de steun die zij al dan niet bij elkaar zoeken. Het zal wel aan mij liggen dat ik die alwetende verteller af en toe behoorlijk irritant vond.

In Leave the World Behind gaat het gezin van Amanda en Clay op vakantie; samen met kinderen Archie en Rose nemen ze hun intrek in een luxe vakantiewoning ergens op Long Island. De eerste dagen gaan uitermate plezant voorbij, dan worden hun rust midden in de nacht verstoord. Voor hun deur staan de eigenaren van hun vakantiewoning, G.H. en Ruth. Een ouder echtpaar dat claimt dat ze in verband met een stroomstoring in New York gedwongen zijn om uit te wijken naar hun tweede huis. Hoewel de stroomstoring Long Island niet heeft getroffen, blijken internet, tv ed niet te werken. De twee gezinnen zijn afgesloten van de wereld en het nieuws. 

De stroomstoring blijkt niet tijdelijk, de gezinnen zijn op elkaar aangewezen. Ook wanneer er vreemde dingen gebeuren: angstaanjagende geluiden, zoon Archie die opeens doodziek wordt. Er is duidelijk iets aan de hand, maar wat.

De twee gezinnen zijn op elkaar aangewezen maar het is duidelijk dat dit niet vanzelf gaat. Niet zo vreemd, wanneer je nietsvermoedend de deur open doet en mensen claimen dat het huis van hen is. Het enige bewijs is eigenlijk het feit dat ze precies weten wat waar ligt. En dus de dure, verstopte whisky, tevoorschijn toveren. Er zit een onderliggend addertje in het wantrouwen van Amanda en Clay, een addertje waar zij zich allebei bewust van zijn: G.H. en Ruth zijn zwart, Amanda en Clay vragen zich voortdurend af in hoeverre dat hun oordeel beïnvloedt. Daar komt nog bij dat G.H. goochelt met financiën en daardoor stinkend rijk geworden is, terwijl Amanda en Clay ondanks hun goede banen zich nauwelijks uitspattingen kunnen veroorloven. 

Naarmate de situatie vordert, veranderen de onderlinge verhoudingen. Waar G.H. en Ruth eerst een beroep deden op Amanda en Clay, draaien de rollen om. Amanda en Clay hebben de hulp nodig van het oudere echtpaar. Die hulp word zeker door Ruth niet even van harte gegeven. Zij maakt zich zorgen om haar eigen dochter en kleinkinderen, wil niet dat G.H. haar verlaat om Archie naar een dokter te brengen. Ze ergert zich bovendien gruwelijk aan de ietwat slordig aangelegde Amanda en Clay die een spoor van troep achter zich laten. 

Alam wisselt in de roman voortdurend van perspectief. Alle in de roman voorkomende personages komen aan de beurt. Soms langere tijd, soms wisselt het perspectief na één paragraaf al weer. Dit werkt, het maakt dat de lezer een behoorlijk goed beeld krijgt van wat er in het huis gebeurt en hoe iedereen reageert op de onbekende dreiging die in de lucht hangt. Alam werkt daarnaast met een alwetende verteller die stelselmatig interrumpeert en kennis met ons deelt. Zo komen we te weten dat chaos heerst in New York, dat er al vele doden gevallen zijn. Dat het maar de vraag is of natuurlijke omstandigheden tot de stroomstoring geleid hebben; er lijkt een gewapend conflict te zijn ontstaan.

Ik vond de alwetend verteller vooral irritant, omdat deze mij voortdurend op een in mijn eigen ogen lichtelijk kinderachtige manier een wortel voorhoudt. Ik ben er niet zo van dat de verteller opmerkingen maakt als ‘indien Amanda had geweten dat er in New York doden vielen …, indien iedereen had geweten wat dat akelige geluid nu echt betekende …’.  Zoals gezegd, irritant.

Alam is er zeker in geslaagd een roman te schrijven waarin een onbekende dreiging mensen in elkaars armen drijft en te schetsen hoe onbekenden mensen in zo’n situatie, met alle onderliggende tonen van kleur- en klasseverschil, op elkaar reageren. Die alwetende verteller had hij wat mij betreft ietwat minder alwetend mogen laten.  




zondag 5 september 2021

RC Sherriff || The Fortnight in September

RC Sherriff schreef deze roman langgeleden, rond 1930 Ik heb deze alleen maar ontdekt, omdat het blijkbaar de lievelingsroman is van ene Kazuo Ishiguro. En ik snap waarom: The Fortnight is een plaatje, een prachtig portret van een eenvoudige, liefdevolle familie.

In The Fortnight in September gaat de familie Stevens twee weken op vakantie naar Bognor. Niet bijster interessant zou je zo zeggen maar Sherriff vertaalt de vakantie in een portret van de familie in zijn geheel en van de familieleden apart. Hun vakantie is bovendien een tekening van de Britse maatschappij uit die tijd, een tekening die echter ook in deze tijd nog uitermate herkenbaar is.

Vader Stevens is de familiepatriarch. Hij werkt 50 weken per jaar op kantoor, in een uitzichtloos baantje. Zijn afkomst zorgt ervoor dat hij nooit promotie zal maken, hij mocht nog de stap maken van schildershulpje naar klerk, daarna hield het voor hem op. Het pijnlijke is dat Stevens denkt dat hij meer in zijn mars heeft omdat hij stevig leiding geeft aan zijn gezin en ooit aan de plaatselijke voetbalclub. Hij heeft niet in de gaten dat het organiseren van een vakantie naar Bognor niet te vergelijken valt met het leidinggeven op zijn werk. Dat er een reden was dat de voetbalclub wel erg snel inging op zijn aanbod om af te treden als secretaris. 

De familie Stevens kijkt op naar hun vader. Zij zien een man die op het juiste moment de touwtjes in de handen neemt en kordaat actie onderneemt. Hij is degene die ervoor zorgt dat de vakantie naar Bognor probleemloos zal verlopen. Dat hij niets aan het toeval overlaat, elk detail tot in de puntjes heeft uitgewerkt siert hem alleen maar in hun ogen. Zelfs de momenten waarop de familieleden hun eigen dingen mogen doen liggen al vast. Dat de familie alles tot in de puntjes voorbereid, komt ook omdat de vakantie net financieel past, omdat de vakantie hét hoogtepunt van het jaar is waar het hele gezin 50 weken lang naar toe leeft. Die vakantie mag niet mislukken.

Deze vakantie mislukt niet. Sherriff laat echter wel zien dat de eerste rafelrandjes zijn ontstaan. Kinderen Dick en Mary worden ouder. Het is maar de vraag of ze een volgend jaar weer meewillen naar Bognor. Wat vader en moeder Stevens niet doorhebben is dat zij beide nadenken over hun toekomst. De Stevens hebben in de gaten dat Dick niet gelukkig is sinds hij werkt. Zij hebben niet in de gaten dat de knul dolgraag op zoek wil naar een andere baan, alleen maar blijft omdat zijn vader zo hard gevochten heeft om hem deze baan te bezorgen. De vakantie in Bognor is voor Dick het moment om na te denken over wat hij nu echt wil rekening houdend met de waardigheid van zijn vader. 

The Fortnight in September is meer dan een beschrijving van een vakantie. Het is een ingetogen familieportret dat laat zien hoe enkele hoogtijdagen een doorgaans saai en soms zwaar leven dragelijk maken. En laten we nu wel wezen, ook wij kijken allemaal uit naar onze vakanties. De familie Stevens is niet uitzonderlijk, zij zijn de vertegenwoordigers van een grote groep hardwerkende mensen die dag in dag uit hard werken en uitzien naar die dagen waarop ze even niet hoeven. De roman is al bijna een eeuw oud, nieuwe generaties Stevens leiden levens die in essentie niet zo veel verschillen. De roman is daarmee tijdloos en herkenbaar. 

The Fortnight is een juweeltje, zo’n roman die je oppakt en niet meer weg wil leggen. Het lezen alleen al riep voor mij het gevoel van een fijne, ontspannen vakantie op.