zondag 27 juni 2021

Anna Hope || Expectation a novel

Weer zo’n mooie multi-interpretabele titel: verwachting draagt de lading op meer dan één manier. Eén van mijn eerste blogs ging over Wake van Anna Hope. Ik was indertijd erg te spreken over die roman. Vraag was natuurlijk of het met Expectation dezelfde kant op zou gaan.

Anna Hope heeft een soepele schrijfstijl die zij combineert met een vermogen om snel tot de kern van iemands persoonlijkheid te komen. Het maakt dat ik meteen gepakt werd door de roman en vooral door wilde lezen. Ook de structuur waarin zij voortdurend in tijd heen en weer springt draagt bij aan de aantrekkingskracht van de roman. Haar personages zijn levensecht, ze zijn zeker niet perfect. Waar ik met een auteur als Sally Rooney me nogal eens afvraag waar de hoofpersonen zich in godsnaam zo druk om maken, speelt dat bij Hope helemaal niet.

De drie vrouwelijke hoofdpersonen in Expectation, Cate, Hannah en Lissa, zijn dertigers in verschillende fases van relaties en verwachting. De één is met echtgenoot en pasgeboren zoon uit Londen vertrokken om dichter bij zijn familie te zijn, de ander lijdt onder het uitblijven van een zwangerschap, de derde vooral onder het uitblijven van succes als actrice. De drie hebben elkaar ontmoet tijdens middelbare school en universiteit, hebben jaren een huis gedeeld en staan nu op een punt dat duidelijk zal maken of hun vriendschappen verhuizingen, relatiebreuken, mislukte IV-behandelingen en bedrog gaan  overleven. 

Hope laat zien dat geen enkele situatie perfect is. Cate zou dolgelukkig moeten zijn met haar leuke echtgenoot en schattig zoontje maar voelt zich hopeloos ongelukkig. Ze heeft geen werk, ziet haar vrienden niet en voelt de muren op haar af komen. Hannah probeert alles om maar zwanger te raken, ziet om haar heen vriendinnen de ene baby na de andere werpen en zet haar relatie op het spel wanneer ze geen punt lijkt te kunnen zetten achter de vele behandelingen. Lissa had al een succesvolle actrice moeten kunnen zijn maar loopt de ene na de andere auditie af in de hoop op die ene rol. Ondertussen verdient ze geld met onderbetaalde baantjes. 

Ik zal niet verklappen op welk moment in de roman de drie dames hun levens weer wat op orde krijgen, of wie vrijwillig afstand neemt van haar vriendinnen. Hope slaagt erin hun problemen maar ook de mooie momenten in hun leven levensecht te beschrijven. Er is geen enkel moment dat je denkt ‘nou nee, dit is echt wel wat vergezocht’. Met als resultaat dat ik in ieder geval met alle drie meeleefde. Expectation is zo’n roman die je pakt en die je geboeid blijft lezen. Een aanrader deze.  




zondag 20 juni 2021

Marilynne Robinson || Jack

 Ik verklap iets over het einde

Robinson sluit haar serie romans over Gilead af met een roman die niet in Gilead speelt maar in St. Louis. Daar woont namelijk het zwarte schaap van de familie Broughton, Jack. Zij introduceert ons in zijn leven vlak nadat hij uit de gevangenis is gekomen en in de ban raakt van een jonge vrouw. Het eerste hoofdstuk, een kleine 80 pagina’s, is een ontmoeting op een kerkhof waar ze elkaar toevallig tegen het lijf lopen. Wat volgt is een complexe beschrijving van een paardans waarin Robinson zich te buiten gaat aan filosofische en religieuze overwegingen, veel literatuur en heel veel innerlijke monoloog van Jack.

Ik moet eerlijk bekennen dat ik dat eerste hoofdstuk moeizaam vond. Niet alleen omdat de gesprekken die Della en Jack voeren wel een erg hoog ingewikkeldheidsgehalte hebben, maar ook omdat ik merkte dat ik moeite had met de manier waarop Jack met zichzelf om gaat. Hij, de zoon van een predikant, ziet zichzelf als hopeloos verloren. Hij gelooft meer dan zijn omgeving dat wat hij ook doet zal mislukken. Dat alles wat hij probeert onherroepelijk leidt tot een volgende stap naar zijn ondergang. Hoewel het duidelijk is dat hij behoorlijk onder de indruk is van Della gelooft hij ook dat een mogelijke relatie met haar alleen maar tot verdriet zal lijden omdat hij nu eenmaal gevolgd wordt door verdriet.

Della denkt daar anders over. Deze dochter van een dominee ziet het goede in Jack en besluit hem niet op te geven. Alle pogingen van hem en haar omgeving om hen te scheiden saboteert ze. Oh ja, we leven ergens jaren vijftig in het zuiden van Amerika, in een tijd dat witte en zwarte mensen strikt gescheiden leven, dat een huwelijk tussen een witte en zwarte persoon zelfs wettelijk verboden is. Laat Della nu de dochter zijn van een eminente zwarte dominee die gelooft in een strikte scheiding tussen wit en zwart. Hij en de familie zijn niet blij dat voorbeeldige dochter Della smoorverliefd wordt op een witte nietsnut.

Ik heb Gilead, Lila en Home gelezen. In die laatste roman speelde Jack ook al een grote rol. Ik vraag me af of je Jack kunt lezen indien je de andere romans niet kent. Robinson verwijst regelmatig naar de familie van Jack, naar zijn verhouding met zijn vader en broers en zussen. Ik merkte dat ik tijdens het lezen automatisch deze laatste roman ging vergelijken met de voorgangers. En dat dit niet altijd positief was. Al tijdens het lezen vroeg ik me af waarom ik met name Lila en Home geboeid gelezen heb en op een of andere manier maar niet gegrepen werd door Jack.

Ik vermoed dat het komt, omdat in de drie andere romans de gemeenschap en families in Gilead een grote rol spelen. Ook in deze romans trakteert Robinson ons op veel best ingewikkelde beschouwingen en bespiegelingen, ze draaien echter niet volledig om één persoon. En dat gebeurt in Jack dus wel. De hele roman wordt uit zijn perspectief verteld, draait geheel om hem.  Della is weliswaar prominent aanwezig in de roman, maar het gaat vooral om wat Jack haar aan kan / zal doen, wat de consequenties zijn van een relatie met hem.

Er is nog een ander aspect dat speelt wanneer je Home gelezen hebt. Home eindigt niet positief voor Jack. Ik heb Jack dan ook gelezen met dat in mijn achterhoofd, voortdurend wachtend op een breuk tussen hem en Della die hem uiteindelijk naar zijn ouderlijk huis drijft. Tot mijn stomme verbazing eindigt Jack echter zeer positief, op een moment dat Della en hij alle problemen trotseren en bewust voor elkaar kiezen. Op zijn Jacks bedenkt hij dan eerst dat hij Della gestolen heeft, daarna komt de gedachte bij hem op dat hun relatie, hun verbondenheid met elkaar, ook een zegen kan zijn.

Robinson heeft traditiegetrouw geen roman geschreven waar je snel even door heen raast. Daarvoor schrijft ze te mooi, verwoordt ze gedachtes en bespiegelingen in zorgvuldig gekozen woorden. Woorden die vragen dat je met je aandacht erbij blijft. Uiteindelijk raakte ik steeds meer in de ban van Jack en Jack; de roman is misschien niet mijn favoriet in de Gilead-serie maar zeker de moeite waard. 

 




zondag 13 juni 2021

Julia Phillips || Disappearing Earth

Disappearing Earth stond al een tijdje op mijn verlanglijst. Ik bleef steken op pagina drie, daarna bleef het om mij inmiddels onduidelijke redenen ongelezen op mijn bed liggen. Toen ik verder gekomen was dan die pagina drie wist ik dat ik verder wilde lezen.

In Disappearing Earth verdwijnen twee jonge meisjes spoorloos. Terwijl hun moeder aan het werk is, dwalen zij door Petropavlosk, Kamchatka. Na een lange dag wandelen accepteren ze de lift van man die ze eerder hebben geholpen nadat hij was gevallen. Juist, daar waarschuwen volwassenen consequent voor: stap niet in de auto bij vreemde mannen. De zoektocht naar de meisjes loopt op niets uit, ze zijn weg.

Phillips beschrijft daarna het effect dat de verdwijning heeft op mensen in Kamchatka. Pas tegen het einde blijkt dat ze deze mensen met zorg gekozen heeft, uiteindelijk blijken ze allemaal een pionnetje te zijn in het geheel. Aan sommige mensen besteedt Phillips slechts enkele pagina’s, anderen krijgen lange hoofdstukken toebedeeld. De opzet van de roman maakt dat die grote gelijkenis toont met een bundel korte verhalen. Op het allerlaatst blijkt dat Phillips gestructureerd naar een bevredigend einde heeft gewerkt.

Het korte verhaleneffect maakte dat ik persoonlijk af en toe baalde. Behoorlijk wanneer ze de jonge Ksyusha aan het woord laat. Een studente opgegroeid in een klein dorp, zomers altijd op pad met de kudde elanden van haar ouders. Wanneer haar nichtje haar dwingt om mee te doen in een folkloristische dansgroep begint ze pas echt waardering te tonen voor haar eigen ‘Even’-cultuur, van één van de oorspronkelijke nomadenvolken op Kamchatka. Ze realiseert zich echter ook hoeveel druk er door familie en cultuur op haar wordt gelegd, een eigen keuze is haar niet gegund. Ik werd zo gegrepen door haar verhaal dat ik teleurgesteld was dat Ksyusha niet meer terugkeerde in het geheel.

In meerdere hoofdstukken komt ook de verdwijning van een Even-meisje enkele jaren eerder aan de orde. Dan blijkt hoe racistisch Kamchatka is. Ondanks alle verzoeken van de familie doet de politie nauwelijks een poging om haar te vinden. Er wordt al snel geoordeeld dat ze vast weggelopen is; haar slechte reputatie helpt niet mee. Haar moeder Alla bestiert een cultureel centrum in Esso, een dorp op het platteland. Zij weet dat het lot van haar dochter de politie niet interesseert, het wringt dat ze wel veel tijd en energie steken in de twee Russische meisjes.

Phillips verweeft op fijne wijze de verdwijning van de meisjes met het pittige leven in het onherbergzame Kamchatka waar klimaat maar ook de dwang van de samenleving het mensen moeilijk maken. Zo kun je maar beter niet tot de LHBTI-groep horen; niet acceptabel. Je hebt mazzel wanneer je slim genoeg bent om je dorp dan te ontvluchten en een carrière op te bouwen in de stad. Voor veel inwoners van Kamchatka is de vlucht naar de grote stap geen optie. Hun gebrekkige opleiding en gebrek aan geld maken dat ze blijven. Weer andere inwoners lijken bewust voor het onherbergzame gebied te hebben gekozen, bijvoorbeeld omdat ze wetenschappelijk onderzoek verrichten

Ik had er geloof de voorkeur aangegeven indien Disappearing Earth wat minder op een verhalenbundel had geleken. Ik houd gewoon niet zo van het feit dat je dan alleen maar korte stukjes gepresenteerd krijgt. Phillips wist precies waar ze mee bezig was en bouwt in een soortement crescendo naar het einde toe maar toch.  Ondanks mijn gepruttel over de verhalenstructuur heb ik Disappearing Earth geboeid gelezen. Dat Phillips een fijn einde aan de roman heeft gebreid waardeerde ik zeer. Welk? Daar moet je vooral zelf achter komen.



zondag 6 juni 2021

Kazuo Ishiguro || Klara

Ishiguro heeft weer een dystopische roman afgeleverd. En weer eentje waar de dreiging steeds op afstand zit, met verwijzingen maar nooit harde, brute gebeurtenissen. Hoofdpersoon Klara is het duidelijkste teken dat Ishiguro ons meeneemt naar een wereld in de toekomst: zij is geen mens maar een AF, ‘artificial friend’. In dit geval van zieke puber Josie.

Klara start in de winkel waar Klara samen met andere AF’s wacht op verkoop. Hoewel duidelijk is dat zij een uitzonderlijk goed gelukte AF is, duurt het toch eventjes voordat ze daadwerkelijk verkocht wordt. Die tijd benut Ishiguro om ons kennis te laten maken met Klara en het brein van een AF. 

De AF wordt gevoed door de zon, letterlijk. Hun systeem draait op zonne-energie. Klara en de andere AF’s zoeken dan ook voortdurend naar straaltjes zon, een plek in de etalage is de hoofdprijs omdat daar de zon voluit naar binnen schijnt. Hoe verder naar achter de plek, hoe minder energiek de AF. Voor Klara is de zon een god, degene die levens mogelijk maakt en redt. Zij heeft niet in de gaten dat de zon deze rol niet speelt in het leven van mensen. Er is ook niemand die haar hierop wijst. Dus trekt Klara op basis van wat zij in de etalage ziet verkeerde conclusies.

AF’s worden gevreesd omdat zij de potentie hebben om hun verstandelijke vermogens in te zetten die voor mensen niet mogelijk is. Ishiguro maakt door de manier waarop hij weergeeft hoe Klara één en één verbindt duidelijk dat er dan wel iets of iemand moet zijn die het lerende vermogen test en toetst. In het geval van de AF’s in zijn roman gebeurt dat duidelijk niet, zij blijven daardoor robots met al hun beperkingen. 

Niet dat Klara geen beminnelijke robot is. Zij is geprogrammeerd om haar mens te helpen en dat doet ze. Zelfs wanneer blijkt dat Josie wellicht ongeneeslijk ziek is en dat opoffering van de kant van Klara wellicht nodig is om haar door te laten leven. Het is vertederend om te lezen hoezeer Klara gelooft dat ook Josie kan genezen door de zon en hoe ver zij gaat om haar geliefde Josie te redden. Het wringt wanneer steeds duidelijker wordt dat Klara slechts een speelbal is in de omstandigheden.

De dystopische wereld openbaart zich niet aan de lezer door beschrijvingen van een verwoeste wereld maar door verwijzingen naar een maatschappij waarin een keiharde tweedeling zich openbaart. De mensheid heeft niet alleen geleerd hoe ze levensechte AI kan maken, ze heeft ook geleerd hoe ze intelligentie genetisch kan manipuleren. Ouders hebben de keuze om hun kinderen ‘op te tillen’. Josie’s ouders hebben die keuze gemaakt. 

Goede universiteiten vragen om ‘opgetilde’ studenten, bepaalde banen staan niet meer open voor mensen wiens genen niet gemanipuleerd zijn. Groepen mensen komen buiten de maatschappij te staan. Terloopse opmerkingen maken duidelijk dat dit binnen niet al te lange termijn tot geweld zal leiden. De mensen in Klara merken daar echter zelf nog niets van. Zij lijden vooral onder een andere bijwerking van het ‘optillen’. Het lijkt er toch echt op dat Josie met dank aan het ‘optillen’ zo ziek geworden is. De keuze van haar ouders kan haar het leven kosten. 

Ishiguro vertelt het verhaal van Klara en Josie vanuit het perspectief van de eerste. Wij leren dus over de wereld waarin zij vertoeft vanuit haar onvolledige begrip van wat zij ziet. In een fase waarin haar brein zich vormt en zij de basis legt voor verdere ontwikkeling blijkt de beperking van dat brein. Klara zou zich moeten kunnen ontwikkelen tot een fantastisch intellect, zij blijft steken op het niveau van een kind. Het lijkt er sterk op dat de AF’s door de mensen om hen heen tegen gehouden worden. Klara ziet Josie als haar grootste vriendin, voor Josie is zij uiteindelijk slechts een pratende pop. 

Klara laat ons kennis maken met een beangstigende wereld. Het is weer de kracht van Ishiguro dat hij die wereld schetst door ons deze te laten zien vanuit de ogen van een onvolkomen wezen, dat hij met subtiele verwijzingen een keiharde wereld schetst achter de bijna dromerige die hij ons op papier voor tovert. Klara is beminnelijk, je leeft met haar mee. Ik kreeg plaatsvervangende schaamte toen ik echt doorkreeg hoe zij in feite door ‘haar’ mensen misbruikt wordt. Klara, roman en AF, laat ons zien hoe een wereld met ‘Artificial’ en gemanipuleerde intelligentie er vooral niet uit zou moeten zien. Petje af voor Ishiguro.