zondag 25 februari 2018

Bernard MacLaverty || Midwinter Break


MacLaverty heeft een roman geschreven waarin een korte vakantie in Amsterdam aanleiding is voor beschouwingen op religie, de noord Ierse ‘Troubles’ en het huwelijk. Hoofdpersonen Stella en Gerry, Iers maar woonachtig te Glasgow, bereiken in Amsterdam een bepalend moment in hun leven en huwelijk.

De aanleiding lijkt onschuldig: Gerry en Stella maken samen regelmatig korte uitstapjes. Stella blijkt echter een duidelijk doel te hebben voor haar bezoek aan Amsterdam. Zij is op zoek naar een zinvol, devoot bestaan en overweegt toe te treden tot de Begijnen. Gerry ziet Amsterdam vooral als de plek voor mooie architectuur, oud en nieuw, en zoekt steeds naar plekken waar hij zijn zakfles kan bijvullen met whisky.

In eerste instantie lijkt Stella de minder aardige van het stel: een beetje op de centen, hechtend aan structuur en bepaald zwaar Katholiek. Dan dringt het tot de lezer door dat haar echtgenoot een alcoholist is en dat dit haar leven zeker niet makkelijk maakt. Wanneer de reis zowel bij haar als bij Gerry herinneringen losmaakt, relativeert MacLaverty het gedrag van hem en haar steeds meer. Een ernstig ongeluk een jaar of 30 geleden eerder heeft namelijk grote consequenties gehad op het leven van het stel.

Mindwinter Break balanceert voortdurend tussen heden, verleden en toekomst. Soms lijkt het alsof MacLaverty een onderwerp er met de haren bijsleept, de Troubles of de Katholieke kerk bijvoorbeeld, in de loop van de roman blijkt hoe bepalend deze zijn geweest voor het leven van Stella en Gerry. De conclusie is dan ook dat MacLaverty deskundig doseert wanneer en hoe hij nieuwe informatie versterkt. Wat een persoonlijke aversie tegen kerk en IRA zou kunnen zijn, blijkt zijn basis te hebben in het leven van het echtpaar. De roman bouwt daardoor langzaam maar zeker op tot een ontroerende apotheose.

De locatie maakt Midwinter Break natuurlijk extra leuk. Wanneer MacLaverty beschrijft hoe Stella voor het eerst door de toegangspoort vanaf het drukke Spui de wereld van de Begijnen binnen stapt, zie ik dat letterlijk voor me (met dank aan meerdere concerten bij de Church of Scotland ). Detail dat ik me afvroeg wanneer MacLaverty voor het laatst in Amsterdam geweest was, die strippenkaart hebben we toch al lang niet meer.

Midwinter Break is een vakkundig geschreven roman, iets dat oude rot MacLaverty wel toevertrouwd is. Hij betrekt ons steeds meer bij zijn hoofdpersonen door dagelijkse realiteit en herinneringen gedoseerd af te wisselen. Voeg daaraan toe dat hij speelt met taal en beeldspraak en het resultaat is een goede roman (met een toefje slagroom door Amsterdam).




zondag 18 februari 2018

Polly Clark || Larchfield

Volgens de kaft van het boek gaat Larchfield over de zoektocht van de jonge dichter, Dora, naar het leven dat WH Auden leidde in het dorp waar zij is gaan wonen. In werkelijkheid gaat Larchfield voor een belangrijk deel over de enorme postnatale depressie die zij krijgt, mede veroorzaakt door haar secreet van een bovenbuurvrouw. WH Auden speelt een bijrol in het verhaal, een belangrijke dat wel.

Clark heeft haar roman weinig origineel opgebouwd: hoofdstukje Dora, hoofdstukje Wystan (Auden). In Audens leven draait het om de middelmatige kostschool waar hij werkt en waar hij steeds meer moeite heeft om zijn geaardheid verborgen te houden. In de andere hoofdstukken neemt Clark ons mee in het leven van Dora en Kit, een pasgetrouwd stel dat neergestreken is in de benedenverdieping van een fantastische villa en pas na de verhuizing erachter komt dat hun bovenburen recht van overpad vooral zien als 'het huis is eigenlijk van ons en jullie hebben hier niets te zoeken'. Na de te vroege geboorte van dochter Beatrice zorgen de terreur van de bovenbuurvrouw en de toenemende eenzaamheid in het dorp voor een giga postnatale depressie bij Dora die leidt tot de meest interessante hoofdstukken.

Dora belandt in een psychose waarin ze terechtkomt op de school van Auden en hem daar ontmoet, spreekt en een soortement vriendschap met hem opbouwt. Het zijn deze hoofdstukken die de roman overeind houden en boven 'ach wel aardig uittillen'.  In de andere hoofdstukken doet Clark net iets teveel haar best met net iets te veel gekunsteld taalgebruik, net wat teveel verwijzingen naar wat er in Nazi-Duitsland nog allemaal staat te gebeuren, met gebeurtenissen die net iets te toevallig en geforceerd overkomen. In de droomwereld laat ze Auden en Dora zo natuurlijk samenkomen, dat hun ontmoetingen - zelfs al weet je dat ze vooral in Dora's brein plaatsvinden - realistisch worden. Clarks taalgebruik krijgt net dat duwtje extra waardoor het poëtisch en lyrisch wordt en niet langer gekunsteld voelt.

Larchfield is geen onaardige roman maar in het merendeel van de hoofdstukken slaagt Clark er door haar structuur en taalgebruik net niet in om te overtuigen. Het geheel ademt nog teveel 'ik doe enorm mijn best om heel mooi te schrijven' uit. De Dora-Auden hoofdstukken maken dat ik wel geloof dat er zeker een goede schrijver in Clark verborgen zit. Iets meer loslaten, iets meer op haar eigen talent vertrouwen en dan wachten ons nog mooie romans.



zondag 11 februari 2018

Colm Tóibín || House of Names

Ik geef de inhoud weg

Wat mij betreft had Tóibín na het magistrale eerste deel van zijn roman mogen stoppen: het verdriet en de wanhoop van koningin Clytemnestra springen van de pagina af, beroeren je. Daarna wordt alles alleen maar steeds vlakker.

Ik kende het verhaal niet maar Tóibín hervertelt de mythe van Agamemnon, Clytemnestra, Iphigenia, Electra en Orestes. In het kort: Agamemnon offert dochter Iphigenia aan de goden op in de hoop dat haar dood hem een zege in oorlog zal opleveren; Clytemnestra is zo verscheurd door verdriet en wraakgevoelens dat zij haar echtgenoot bij zijn thuiskomst doodt; dochter Electra snapt de gevoelens van haar moeder niet en zet bij zijn terugkeer na jarenlange ontvoering haar broer Orestes aan om Clytemnestra te vermoorden.

House of Names begint op het moment dat Agamemnon zijn dochter opoffert. De wil van zijn echtgenote schuift hij rücksichtslos opzij. Wat volgt zijn ruim 100 pagina's rauw verdriet en wanhoop, de gedachte aan wraak verblind Clytemnestra volledig. Zij schuift er letterlijk alles, ook de zorg voor haar ietwat labiele dochter Electra, voor opzij. Na dit eerste deel vol rauwe emotie stapt Tóibín over naar het verhaal van Orestes en dan begint het probleem voor zijn roman. De verwikkelingen zijn nog steeds interessant - hoe Orestes en zijn vriend / minnaar Leander ontsnappen aan hun ontvoerders, jarenlang verstopt leven en dan bij terugkeer een totaal veranderde wereld aantreffen - maar Orestes is bepaald niet de krachtige persoon die Clytemnestra in al haar verdriet wel is. Hij heeft geen eigen ideeën, hij volgt braafjes Leander en later Electra. Hij verwordt tot een niet bijster slimme toehoorder in zijn eigen wereld.

Wat House of Names ondanks Orestes toch nog interessant maakt, is dat Tóibín laat zien hoe miscommunicatie leidt tot misverstanden, misleidingen en moord. Het niet-begrijpen van elkaar loopt als een rode draad door de gehele roman en leidt van begin tot einde tot geweld. Er waren momenten dat je tegen Clytemnestra, Electra of Orestes had willen verzuchten 'vraag je nu toch eens af waarom je moeder/dochter/zus/broer zo reageert?'.

Ik sta in dubio of ik het einde van de roman nu wel of niet waardeer. House of Names eindigt met de geboorte van Leanders neefje. Orestes en hij wachten samen op nieuws. Voor het eerst lijkt het alsof de innige vriendschap die zij tijdens hun gevangenschap hadden weer telt. Waar House of Names begon met geweld, eindigt de roman met hoop. Je zou kunnen zeggen dat de roman aan het einde wat stilletjes wegebt, je kunt je ook concentreren op de krachtige boodschap van hoop. In deze roman over rauwe emotie en miscommunicatie is dat misschien wel de betere keuze.


zondag 4 februari 2018

Jennifer Egan || Manhattan Beach

Egan's eerste Roman, A Visit From The Goon Squad, verraste. Egan had een afwijkende vorm gekozen die een sublieme roman opleverde. Aan haar om een tweede, overtuigende roman te schrijven. Mijn verwachtingen waren in ieder geval hoog, ook al omdat om mij heen Manhattan Beach de lucht in geprezen werd. En tja, dan kan deceptie om de hoek liggen.

In Manhattan Beach neemt Egan ons mee naar New York voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij laat aan de hand van twee mannelijke hoofdpersonen, Eddie Kerrigan en Dexter Styles, zien dat er een groot grijs vlak bestaat tussen wettelijk en wetteloos. De criminele wereld is overal aanwezig, de zogenaamd wettelijk opererende wereld heeft er behoorlijk baat bij. Zolang iedereen zijn mond houdt en zijn rol in het geheel accepteert, gaat het goed. Uit de criminele wereld stappen blijkt zo goed als onmogelijk.

Kerrigan heeft zijn gezin met een zwaar gehandicapte dochter in de steek gelaten; zijn vrouw en oudste dochter moeten de tent nu zelf draaiende zien te houden. De oorlog biedt in deze uitkomst: Anna kan aan de slag op de marinebasis en slaagt er zelfs in om een plek als duiker in de haven te veroveren. Zij overtuigt in dit mannenbolwerk, zij blijkt een talentvolle duiker.

Ooit heeft Kerrigan Anna meegenomen tijdens een bespreking met Styles. Zij herkent de man in een nachtclub en forceert een ontmoeting die leidt tot een korte hartstochtelijke romance. Deze eindigt wanneer blijkt dat Kerrigan Anna's vader is. Het lijkt erop dat Styles de dood van de man op zijn geweten heeft, de lezer weet inmiddels beter. Die weet namelijk al lang dat Kerrigan in de oorlog op een koopvaardijschip vaart.

Egan heeft een roman geschreven die vaak wisselt van perspectief en springt in de tijd. Kerrigan en Styles bieden bovendien de mogelijkheid om twee totaal verschillende milieus in dezelfde stad neer te zetten: die van de superrijken waar Styles door zijn huwelijk in beland is en die van de hardwerkende gemiddelde New Yorker. Beide milieus blijken in hoge mate geïnfiltreerd door de criminele wereld. Kerrigan werkt op een wat andere manier voor de vakbond dan zijn echtgenote vermoedt.

Egan heeft ook een roman geschreven waarin zij de worstelingen van Kerrigan, Styles en Anna probeert weer te geven. Een worsteling die in alle drie de gevallen neerkomt op het bewust uit je eigen milieu stappen, met alle risico's die daaraan verbonden zijn.

Mijn probleem met Manhattan Beach is dat Egan wat veel tegelijk wil. Om alles enigszins te kunnen combineren gaat ' toeval' daardoor een te grote rol spelen. Egan probeert alle draadjes aan elkaar vast te knopen en dat kwam op mij steeds geforceerder over. Waar Goon Squad overtuigde door een losse structuur, struikelt Manhattan Beach over een poging om alles te goed aan elkaar te verbinden.

Manhattan Beach is zeker de moeite van het lezen waard, al is het maar om de manier waarop Egan laat zien hoe criminaliteit in alle lagen van de maatschappij verweven zit. Of hoe moeilijk het is voor een vrouw om voor haarzelf te kiezen. Manhattan Beach had een uitstekende roman kunnen zijn indien Egan minder geforceerd met haar materie om was gegaan.