Candice Carty-Williams || People Person

Vooropgesteld: ik heb me  kostelijk geamuseerd met People Person. Candice Carty-Williams heeft een roman geschreven met een aantal aanstekelijke hoofdpersonen waar ik mijn hart aan kon verpanden. Ik dacht echter dat ik een literaire roman zou gaan lezen en, hoe leuk dan ook, dat was People Person beslist niet. 

In People Person vinden vijf broers en zussen (met vier verschillende moeders) en één vader elkaar wanneer één van hen in de problemen dreigt te raken. Ondanks het feit dat ze elkaar tijdens hun jeugd wel helemaal één keer hebben gezien, staan ze dan toch klaar om zus Dimple te helpen. Het spreekt voor zich dat Nikisha, Danny, Lizzie, Prynce en Dimple in de loop van de roman naar elkaar toegroeien en op pagina 343 niet langer broer en zus in naam zijn. Hun familieband is dan wellicht hechter dan wanneer ze wel samen opgegroeid waren.

Vader Cyril is niet gemaakt voor het vaderschap. Hij doet niet eens zijn best en heeft altijd wel een of ander excuus om uit het leven van zijn kinderen te blijven. Van een financiële bijdrage aan hun opvoeding heeft hij nog nooit gehoord, sterker nog, hij bedelt om geld bij hen wanneer hij weer is blut is.  Tegen het einde van de roman blijkt dat zijn eigen jeugd in belangrijke mate heeft bijgedragen aan dat gedrag. Zijn levenslust en charme maken dat iedereen bereid is hem veel te vergeven; sommige van de moeders zijn diep in hun hart stiekem nog steeds een beetje verliefd. Voor degenen die net als ik geen aflevering van Death in Paradise hebben gemist, bij de verfilming van People Person komt maar één persoon in aanmerking om Cyril te spelen: Danny John-Jules aka Dwayne Myers.

People Person heeft een hoog slapstick-gehalte met name waar het gaat om de reden dat Dimple hulp zoekt bij haar broers en zussen. Ik dacht eerst nog bij mijzelf dat de slapstick-situatie een opstapje was naar een serieuzer thema maar nee. Dat wil niet zeggen dat Carty-Williams niet klink en klaar duidelijk maakt dat het vijftal in de maatschappij minder kansen, krijgt, harder moet werken en eerder met de politie in aanmerking dreigt te komen door hun huidskleur. Absoluut maar het is niet voldoende om het lichtvoetige thema te compenseren. 

Dimple is een influencer, met te weinig volgers om te kunnen zeggen dat ze succesvol is. Toch blijft ze die enkele honderden volgers trakteren op berichten en filmpjes. Onder andere over het feit dat ze het (voor de zoveelste keer) heeft uitgemaakt met vriendje Kyron. Carty-Williams geeft wat commentaar op de vergankelijkheid van het influencer-bestaan en laat de broers en zussen vaak aan Dimple vragen wat ze nu precies in het leven wil bereiken. Net zo als Carty-Williams natuurlijk ingaat op het feit dat Kyron losse handjes heeft en dat Dimple’s moeder haar ondanks haar 30 jaar nog wel heel erg bemoederd en betutteld. Dat de rollen af en toe zijn omgedraaid wanneer alcohol in het spel is, maakt voor de roman niet zoveel uit. Carty-Williams blijft lichtvoetig.

Oftewel, een kostelijke roman die zeker raakt aan maatschappelijke thema’s maar ze eerder lichtvoetig dan serieus benadert. Is dat een probleem? Nou nee. Waarom zou het uitmaken of iemand een serieus probleem verwerkt in een amusante roman, moet dat persé zwaar en gedragen? Zeker wanneer het zo soepeltjes en vloeiend wordt opgeschreven als in People Person. Carty-Williams heeft een enorm talent en dat moet ze vooral benutten.

Ik vermoed dat Carty-Williams niet in de voetsporen gaat treden van illustere voorgangsters als Tony Morrison, ik hoop dat Carty-Williams wel in de voetsporen treedt van de Ierse schrijfster die een meester is in romans die een serieus thema lichtvoetig aanvliegen: Marian Keyes. En voor alle duidelijkheid: dat is een enorm compliment! Slechts weinig schrijvers kunnen zich met haar meten. Ik word alleen al blij bij de gedachte dat ik nog vele jaren kan blijven genieten van hun romans.

 

 

Monica Ali || Love Marriage

Wanneer Love Marriage start, lijkt alles in het leven van hoofdpersoon Yasmin perfect. Ze is verloofd met de ideale man, is aardig op weg om een goede arts te worden en heeft een liefdevolle familie. Haar grootste zorg lijkt nog de ontmoeting met de moeder van haar verloofde: hoe gaat die ontmoeting tussen een traditioneel Pakistaans Moslim-gezin en een feministisch boegbeeld wel niet uitpakken? Arme Yasmin, haar overzichtelijke leventje staat op het punt enorm te veranderen.

In beide families komen langzaam maar zeker geheimen naar boven en blijkt de werkelijkheid lang zo idyllisch niet als Yasmin altijd dacht. Langzaam maar zeker blijkt dan ook dat zij al lange tijd de waarheid verdringt, dat haar positie in haar familie grotendeels bepaald is door conventie en machtsverhoudingen.

Ik zou zeggen, lees Love Marriage vooral wanneer je wilt weten hoe het afloopt met Yasmin, haar verloofde, haar familie en zijn moeder. Je zult worden beloond met vele vermakelijke maar ook dramatische scenes die door Ali vakkundig naar een einde worden toe geleid. Wat op de laatste pagina vooral duidelijk is geworden, is dat niets is wat het lijkt. En dat door alle verwikkelingen waarin Yasmin en de zijnen belanden de geheimen eindelijk naar boven komen en er een opening komt voor verbetering.

Yasmin en haar verloofde Joe zijn voor Ali het vehikel om te laten zien dat ieder gezin patronen heeft en dat in die patronen vaak vooroordelen zitten. Yasmin en Joe gaan in Love Marriage op de harde manier leren dat zij anders naar hun geliefden en naar zichzelf moeten gaan kijken. Om een klein voorbeeld te geven waarmee ik niet teveel weggeef: is broer Arif, de gesjeesde student, nu echt een mislukkeling of zien zijn vader en zus niet dat hij met zeer serieuze bedoelingen werkt aan een video over racisme? 

De ontdekkingsreis van de twee geliefden levert hen de waarheid op over de relatie van hun ouders en over de wijze waarop ook zij vaak gevangen zaten in door henzelf niet herkende patronen. De ontdekkingsreis zorgt er ook voor dat de waarlijk sterke persoonlijkheden worden onthuld terwijl de zwaar van zichzelf overtuigde persoonlijkheden moeten dimmen: ook zij blijken hun zwakheden te hebben. Of het nu is jezelf neerzetten als die geweldige fantastische feministische schrijfster, spreekster, etc etc of die stabiele vader en dokter die met zijn traditionele regels het leven van zijn familie in strakke ergo goede banen leidt.

Love Marriage is natuurlijk ook een roman over racisme en vooroordelen. Yasmin is Brits maar hoe ze het draait of keert, haar ouders zijn geboren en getogen in Pakistan. Dat vaderlief ontkent dat hij last heeft van racisme is mooi maar natuurlijk niet de waarheid. Hij ontkent om te kunnen overleven. Broer Arif en vriendin Rania zijn in Love Marriage degenen die actief ageren tegen racisme. Yasmin moet eerst haar eigen variant zien te overkomen. Op het werk maar ook thuis: zij ziet moeder Anisah toch echt vooral als het karakterloze sloofje dat braafjes haar echtgenoot gehoorzaamt. Neem van mij aan, Yasmin moet haar mening  over Anisah aardig bijstellen. 

De ontdekkingsreis van Yasmin en Joe laat ook zien welke rol regels in je leven kunnen spelen. Joe is opgegroeid in een totaal grenzeloos huishouden, Yasmins wereldje hing van regels aan elkaar vast. Beide moeten op hun eigen wijze leren dat er ook een gulden middenweg is: Joe moet grenzen stellen en Yasmin mag zichzelf meer ruimte gunnen om los te laten. In het eerste geval levert het een zwaar verbolgen moeder op die niet meer zonder te kloppen de badkamer mag binnenstappen waar haar zoon net aan het douchen, in het tweede geval leidt het zelfs tot opstand tegen de gevestigde cultuur.

Love Marriage is een complexe roman waarin Ali vakkundig meerdere lijntjes aan elkaar knoopt. Ze bouwt gestaag op naar een ontknoping die duidelijk maakt waarom de families zijn zoals ze zijn. En dat het hard nodig is om die patronen te doorbreken en de mensen om je heen te zien zoals ze daadwerkelijk zijn. Love Marriage is ook een roman waarin Ali kan laten zien hoe ze met enkele beelden op fantastische wijze karakters neerzet. Natuurlijk maakt ze daarbij gebruik van de beelden die in ons hoofd leven maar toch, Yasmin en de zijn kwamen met dank aan Ali tot leven en werden mensen van vlees en bloed. Lezen dus dat Love Marriage!  

Lulu Allison || Salt Lick

 

Women’s Prize for Fiction Longlist 2022

 

In Salt Lick werken twee verhaallijnen naar elkaar toe en vertellen uiteindelijk samen het volledige verhaal. Een koor geeft herhaaldelijk commentaar in dichtvorm. De roman start in een kleine gemeenschap op het platteland die machteloos toekijkt hoe een pandemie door de maatschappij raast en die langzaam maar zeker steeds meer in zijn grip krijgt. In de tweede verhaallijn heeft de gevestigde orde de pandemie (en alle pandemieën die volgden) misbruikt om burgers te controleren. Tijdens het lezen bekroop me af en toe het enge gevoel dat degenen die geloven in complottheorieën en virussen ontkennen deze roman maar beter niet kunnen lezen.

Jesse is het hoofdpersoon uit de eerste verhaallijn. Hij woont met zijn ouders in het klein dorp en ondervindt het effect van de pandemie in zijn dagelijkse leven. Buren die zijn overleden, steeds meer producten die niet leverbaar zijn, buren die wegtrekken omdat er doodeenvoudig geen werk meer is in het dorp. Allison beschrijft het platteland met veel liefde, haar beschrijvingen van de grote stad die lonkt zijn een stuk killer. Uiteindelijk kunnen Jesse’s ouders niet anders en verhuizen ook zij naar die grote stad. Jesse ontmoet daar na enige tijd de persoon die hem linkt aan de hoofdpersoon uit verhaallijn twee, Jada.

Isolde is de hoofdpersoon uit verhaallijn twee. Zij is het slachtoffer van een bomaanslag waarbij haar moeder is overleden en zij in een kindertehuis is terechtgekomen. Ze heeft in de grote stad een aardig bestaan opgebouwd; heeft leren leven met alle regels die de stedelingen vastpinnen. Wanneer wij haar ontmoeten, heeft ze net besloten dat ze op bezoek wil bij degene die de bomaanslag heeft gepleegd. Dat bezoek leidt ertoe dat ze doorkrijgt dat ze misschien voorgelogen is. Ze gaat op zoek naar de waarheid.

In die zoektocht naar de waarheid kruipen de twee verhaallijnen steeds dichter naar elkaar toe. Isolde’s zoektocht leidt namelijk naar een kleine gemeenschap op het platteland die zo goed als zelfvoorzienend leeft. Er zijn wel contacten met mensen in de stad maar idealiter regelen de mensen in de kleine gemeenschap alles zelf. Jada blijkt één van de stichters van de gemeenschap.

De twee verhaallijnen lopen uiteindelijk overtuigend in elkaar over; Isolde vindt niet alleen de waarheid over de dood van haar moeder maar leert ook zichzelf beter kennen. Ze reageert als een gebeten hond wanneer de gemeenschap haar laat voelen dat ze blij moet zijn dat ze hen gevonden heeft, ze ziet dat als een ontkenning van haar leven tot dan toe. Pas later realiseert zij zich dat zij zelf kan beslissen waar ze gaat of staat, dat dit geen keuze is van de machthebbers of de idealistische gemeenschap.

De hele roman is doorspekt met commentaar van het ‘koor’.  Commentaar op de omstandigheden, op gebeurtenissen, op de personages. Dat commentaar maakt dat je als lezer net even op een ander spoor wordt gezet, dat het vervreemdende effect van de roman wordt benadrukt.

De zoektocht van Isolde biedt Allison ook de mogelijkheid om commentaar te geven op de machthebbers die hun positie misbruiken en mensen volledig onder controle krijgen. Zo is er in de steden geen vers eten meer te  krijgen, mensen kunnen alleen nog maar kant-en-klaarmaaltijden kopen en raken zo langzaam maar zeker het besef van de natuur kwijt. Niemand uit de stad die erover peinst naar dat enge platteland te gaan. Op dat enge platteland wonen helaas ook enge mensen, ‘alt-right’-typetjes zullen we maar zeggen die geloven in de suprematie van het blanke ras en niet schromen om anderen te mishandelen en zelfs doden. Allison heeft een beklemmende maatschappij beschreven.

Salt Lick is een interessante roman die een beklemmende toekomst beschrijft. Het contrast tussen platteland en stad maar ook het commentaar van het ‘koor’ geven de roman een eigenheid die maakt dat Salt Lick net even afwijkt van de gemiddelde toekomstroman. Mensen in Salt Lick hebben nog een mogelijkheid om te ontkomen aan … hoe moeilijk dan ook. Of ze het doen is aan hen.  

Percival Everett || The Trees

 

Booker Prize Longlist 2022

Ik onthul een beetje van de inhoud

Indien The Trees een filmscript ware geweest dan was The Trees begonnen als een combi van actie, humor en crime: moord in verdachte omstandigheden waarvoor hulp van MBI en FBI nodig is. Halverwege de roman neemt echter horror over: de MBI en FBI doen nog steeds dapper hun best om hun werk te doen maar worden daarin danig gestoord door toenemende aantallen semi-dode Afrikaans-en Chinees Amerikanen. En oh ja, had ik al gezegd dat de roman in Mississippi speelt en dat het eerste slachtoffer de zoon is van een man die ooit een jonge zwarte man heeft gelyncht omdat hij het waagde naar zijn dochter te kijken?

Eén ding moet je Everett in ieder geval nageven: hij schrijft uitermate beeldend. Hij schetst in enkele rake beschrijvingen de personages en je ziet ze gewoon voor je. Ik kreeg vooral beelden uit Amerikaanse films en series voor me: de stoere agenten van MBI en FBI  tegenover de blanke schlemieletjes uit Mississippi (ik vermoed dat iedereen er wel een beeld bij heeft). Taal, uitdrukkingen, alles past precies bij de doelgroep.

Everett trakteert ons niet op gelaagde personages met voortschrijdende karakterontwikkeling. Hij kiest heel bewust voor clichés om des te beter duidelijk te kunnen maken wat er speelt in Money, Mississippi. De blanke medemens in Money is racistisch en steekt niet onder stoelen of banken dat de Klu Klux Clan een prima instituut is. De sheriff is een sukkel, de patholoog vult bij elke moord op een Afrikaans-Amerikaanse dorpsgenoot automatisch ‘zelfmoord’’  in en vindt dat nog logisch ook.

Zij vinden het minder logisch dat, wanneer er twee lijken gevonden worden waarvan eentje gebalsemd blijkt en voortdurend verdwijnt, hulp in geroepen wordt van MBI en FBI. Dat die hulptroepen ook nog eens zwart zijn, is natuurlijk helemaal een affront. De racistische opmerkingen die zij naar hun hoofd krijgen, de onverholen haat en de dreigementen die geuit worden: helaas dagelijkse realiteit.

De Afrikaans-Amerikaanse personages ontkomen ook niet aan clichés, maar wel wat milder. Ik vermoed dat actiefilm-kijkers weten wat ik bedoel wanneer ik verwijs naar Halle Berry (de FBI), Danny Glover of Samuel L. Jackson (de MBI). En ach, die ruim 100-jarige afstammelinge van tot slaaf gemaakten die alles weet wat er in haar omgeving speelt zien we ook allemaal zo voor ons.   

In haar geval wijkt Everett echter behoorlijk af van het cliché. Mama Z blijkt namelijk in haar huis dossiers te bewaren van alle maar dan ook echt alle gelynchte Afrikaans-Amerikanen vanaf het moment dat haar eigen vader jaren geleden gelyncht werd. Een indrukwekkende lijst, helaas ook omdat voor bijna 100% geldt: nooit opgelost. De pagina’s lange lijst met namen die Everett opneemt in de roman is huiveringwekkend.

Ergens ontploft The Trees. Dan verandert de moord gepleegd uit (verlate) wraak in horror. Op steeds meer plekken worden moorden gepleegd, de aantallen Afrikaans- en Chinees Amerikaanse moordende semi-doden nemen met de pagina toe. Ik moet eerlijk bekennen dat Everett me toen een beetje kwijt raakte. Ik snap dat hij waarschijnlijk een allegorie voor ogen heeft maar horror is nu eenmaal niet mijn lievelingsgenre laat staan gecombineerd met een soortement zombies. Niet echt mijn pakkie-an. En dan wijkt Everett op het allerlaatst weer bewust af van de clichés: FBI en MBI lossen de zaak niet op, ook zij gaan ten onder.

Ondanks alles is de harde boodschap van The Trees duidelijk: racisme is fout en helaas nog alom aanwezig in de Verenigde Staten van Amerika. De roman speelt in Mississippi om voorliggende redenen maar had eerlijk gezegd in zo goed als elke Amerikaanse staat kunnen spelen. Ik houd het er maar op dat ik de combi van moord en humor met de onderliggende boodschap amusant en tegelijkertijd verontrustend vond, de komst van de semi-doden en hun bloederige wraakacties ging mij een ietsiepietsie te ver.

Sarah Hall || Burntcoat

 Ik moet iets over de inhoud weggeven …

Sarah Hall heeft een verontrustend boek geschreven. Verontrustend omdat de hoofdpersoon er duidelijk niet goed aan toe is maar de wereld ook niet. Verontrustend omdat de hoofdpersoon een wel heel onorthodoxe opvoeding heeft gehad. Combineer dat verontrustende met prachtig geformuleerde zinnen en een goed uitgedachte opbouw van de plot en het resultaat is een indrukwekkende roman.

Hoofdpersoon Edith maakt sculpturen, enorme sculpturen van verbrand hout, een Japans procedé, die bewondering en afkeer oproepen. Ik moest meteen denken aan Blootstelling (Exposure) en Angel of the North van Antony Gormley, sculpturen die op welke manier dan ook emotie oproepen en die op publieke plekken staan waar ze aardig wat aandacht trekken. Edith’s Hecky heeft nog een ander neveneffect: ‘dat een vrouw zoiets verontrustend gemaakt kan hebben! En zo iets enorms! Dat hoort toch niet!”. Een gevoel dat Edith gemakkelijk naast zich neer kan leggen; dit soort commentaar heeft ze gekregen vanaf het moment dat ze op de kunstacademie niet voor een beter bij vrouwen horende kunstvorm koos.

Exposure - Antony Gormley

Edith’s jeugd heeft haar op een bepaalde manier voorbereid op dit soort commentaren. Ze groeit in eerste instantie op in een gelukkig gezin en dan krijgt haar moeder een hersenbloeding die haar in een totaal ander mens verandert: ‘vaarwel moeder, welkom Naomi’. Echtgenoot en vader doet zijn best maar blijkt niet te kunnen houden laat staan samenwonen met een vrouw die niet meer zijn vrouw is. Hij verlaat het gezin en laat, na een verloren, bitter gevecht om de voogdij, Edith achter bij haar moeder Naomi.

De twee verhuizen naar een afgelopen huisje ergens in het bos. Daar groeit Edith ver van de bewoonde wereld op, een groot deel van haar jeugd neemt zij taken van haar moeder over. Zij zorgt voor haar moeder, niet andersom. Niet vreemd dat zij anders in het leven staat dan de gemiddelde puber. Zeker wanneer je dit koppelt aan de voortdurend angst dat haar moeder een tweede hersenbloeding zal krijgen.

Wij leren Edith kennen wanneer ze al tegen de zestig is en een gevierde kunstenares. Ze staat op het punt een laatste sculptuur op te leveren. Al snel is duidelijk dat die oplevering zonder Edith plaats gaat vinden; een terloopse opmerking over moeheid en eigenlijk tests moeten laten doen maakt dat je als lezer meteen vermoedt dat ze ziek is. Dat ze het slachtoffer is van een pandemie wordt pas vele pagina’s later duidelijk. Net zoals pas vele pagina’s later duidelijk wordt wie de ‘jij’ is aan wie ze als laatste haar atelier heeft laten zien.

Hall neemt de tijd om via terugblikken aan de lezer te vertellen hoe Edith’s leven verlopen is. Haar eenzame jeugd, een stage in Japan, de start van haar carrière als kunstenares, de aankoop van de oude loods, Burtncoat, groot genoeg om te dienen als atelier en woning, en haar ontmoeting met Halit, de man met wie zij de laatste tijd in haar leven deelt. De eerste keer dat ze hem meeneemt naar atelier en bed komt in de roman pagina’s voor hun eerste ontmoeting.

Hall heeft namelijk gekozen voor een opbouw met korte alinea’s die niet synchroon verlopen. Ze springt voortdurend heen en weer in tijd. Dat maakt dat je alert moet zijn op tijd, plek en persoon over wie het gaat, het maakt ook dat benadrukt wordt dat er iets niet goed gaat in het leven van Edith. Zij is de ik-persoon, het zijn haar gedachtes die van hot naar her springen. Halverwege de roman noemt zij voor de eerste keer het beestje bij zijn naam: nova, een uitermate besmettelijk virus.

Nova verloopt niet hetzelfde als Covid; de verschijnselen zijn anders, het sterftecijfer veel hoger. Edith en Halit moeten een pandemie en lockdown trotseren in de eerste fase van hun liefde. Dat die liefde groot is, blijkt uit de prachtige zinnen die Edith besteedt aan Halit, aan hun relatie, aan de momenten die zij samen hebben doorgebracht. De roman wordt hierdoor een soort mengeling tussen liefdeslied, memoires en beschrijving van de pandemie. Liefde en passie samen met angst en afschuw.

Burntcoat is zeker geen eenvoudige roman. Hall maakt het haar lezers niet makkelijk. Haar zinnen bevatten vaak diepe gedachtes en vragen erom meerdere malen gelezen te worden om ze goed te vatten. De korte alinea’s maken dat die prachtige zinnen met diepe gedachtes bijna onafhankelijk gepresenteerd worden. Er is lettelrijk witte ruimte om alles even te laten bezinken. Burntcoat blinkt uit in uitzonderlijk mooie zinnen die alles beschrijven waarvan Edith houdt en heeft gehouden. Niet eentje voor op het strand, even snel tussendoor maar eentje om bewust en met gepaste rust te lezen.

 

Chang-Rae Lee || My Year Abroad

Chang-Rae Lee verweeft twee verhaallijnen en verbindt door één enkel personage, Tiller, de levens van twee mensen die zijn leven drastisch op de kop zetten: ondernemer / oplichter Pong en Val, de weduwe van een crimineel. De verhaallijn van Val begint die waar die van Pong ophoudt, Tiller neemt ons mee in hun en daarmee zijn verhaal.

Structuur is belangrijk in My year Abroad. Tiller is de verteller die vanuit het heden terugkijkt op een recente periode in het verleden. Gedurende de gehele romans wisselen hoofdstukken uit het verleden en het heden elkaar af. Tiller is degene die bepaalt wat wanneer en hoe vertelt wordt. Hij is degene die zijn stempel op het verhaal drukt; het perspectief van Val en Pong leren wij nooit kennen.

De twee verhaallijnen geven wel een steeds beter beeld van de persoon Tiller. Veranderingen in zijn leven leiden logischerwijs tot een soortement bewustwordingsproces, een groei naar volwassenheid. Op het moment dat hij met zijn roman start is hij nog steeds een prille twintiger, zijn reis met Pong start wanneer hij enkele jaren jonger is. Sommige van zijn belevenissen kunnen worden verklaard uit jeugdige naïviteit en optimisme, andere lijken toch steeds meer een relatie tot zijn jeugd en zijn karakter te hebben.

Tiller’s moeder is ooit spoorloos verdwenen, zijn vader doet zijn best maar slaagt er niet in om een innige, warme relatie met zijn zoon te bewerkstelligen. Voor Tiller is het de gewoonste zaak ter wereld dat zijn vader en hij weten dat ze van elkaar houden maar dat zeker niet laten zien. Afstand bewaren is het hoofdkenmerk van hun relatie. Tiller’s vader kenmerkt zich door middelmatigheid, hij is nergens echt goed in, heeft zich neergelegd bij het feit dat hij een degelijke baan bij een degelijk bedrijf heeft. Hij wijkt daarmee af van de vader’s van Tiller’s klasgenoten: succesvol, rijk en barstend van zelfvertrouwen. En dan ontmoet Tiller Pong.

Nu kun je als verstandige lezer meteen vraagtekens zetten bij Pong. Waarom zou een succesvolle zakenman in vredesnaam een puber op sleeptouw nemen die hij nauwelijks kent? Hoe haalt hij het in zijn hoofd een jonge knul mee te nemen op een wereldreis zonder even bij diens vader te checken wat die daar van vindt? Onbezonnen en lichtzinnig en tja, natuurlijk ook wel intrigerend. Pong is zo iemand die uitstraalt dat hij alles maar dan ook echt alles uit zijn leven wil halen en wie zou daar nu niet graag in mee gaan? Het kost Pong in ieder geval weinig moeite om Tiller ervan te overtuigen dat hij mee moet op de zakenreis.

Wat Pong precies verkoopt doet er niet zo toe, dat Pong een opportunist is die elke situatie optimaal probeert te benutten, wordt steeds duidelijker. Net zo als het ook steeds duidelijker wordt dat Tiller veel te naïef is om door te hebben wat er gebeurt en hoe hij bespeeld wordt. In eerste instantie misschien niet eens bewust maar later doelbewust als pion in een gemeen spelletje dat oplichter Pong speelt met een slachtoffer. Het is maar de vraag of Pong zich realiseert hoe zeer hij het leven van Tiller op het spel zet.

Aan het begin van de roman woont Tiller samen met Val en haar zoontje Victor. Pong is definitief uit Tiller’s leven verdwenen en het lijkt er sterk op dat het niet helemaal goed afgelopen is met hem. Tiller blijkt voor de tweede keer in korte tijd een impulsieve stap gezet te hebben die zijn leven enorm beïnvloedt. Hij is niet met hangende pootjes teruggekeerd naar zijn ouderlijk huis, op de terugweg heeft hij weduwe Val ontmoet en heeft hij maar besloten  met haar mee te gaan. Niet teveel over nadenken en gewoon intrekken bij een weduwe die net in een getuigenbeschermingsprogramma is geplaatst omdat ze haar criminele echtgenoot heeft aangegeven bij de politie.

Tiller woont met Val en haar zoontje in een klein dorp. Waar zijn leven met Pong een en al actie, drank en luxe was, dompelt hij zich nu samen met Val onder in rust en gezapigheid in een klein, onbeduidend dorp ergens in Amerika. In de maanden die volgen blijkt echter wel dat Tiller geleerd heeft van wat hem is overkomen en dat hij langzaam maar zeker verandert in een weldenkende, impulsen vermijdende volwassene.

De twee verhaallijnen begeven zich al slingerend naar het einde van de roman. Lee doseert de informatie die hij geeft goed en bouwt de spanning vakkundig op. Naarmate de roman vordert wordt steeds duidelijker dat het nog niet zo vanzelfsprekend was dat Tiller gezond en wel in Amerika is teruggekeerd. Het wordt ook steeds duidelijk dat het leven in een beschermingsprogramma van grote invloed is op je leven, dat naïviteit en onbezonnenheid dan tot het verleden moeten behoren. En dat Tiller in dit geval degene wordt met een stevige dosis verantwoordelijkheidsgevoel.

My Year Abroad is een intrigerende roman. Hoofdpersoon Tiller neemt lezers mee op een reis naar volwassenheid, een reis die hij zelf waarschijnlijk van zijn leven nooit voorzien had. Het is aan de ene kant beangstigend hoe snel hij zich laat beïnvloeden, aan de andere kant bespeur ik toch ook wat jaloezie bij mij zelf ‘hoe fijn met het zijn om nog zo naïef zonder nadenken in een situatie te springen …’.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

Anthony Doerr || Cloud Cuckoo Land

Cloud Cuckoo Land lijkt op het eerste gezicht een spannend verhaal of liever gezicht meerdere spannende verhalen. Langzamerhand worden steeds meer overeenkomsten tussen de verhalen zichtbaar en werkt de roman naar een verrassende ontknoping toe. In alle verhalen springt het genot in lezen en verhalen vertellen van de pagina’s af. Ik werd op aangename manier teruggebracht naar het moment dat ik leerde lezen en voor eeuwig verslaafd raakte aan boeken.

De verhalen in Cloud Cuckoo Land spelen in verschillende tijdperken en in verschillende landen, eentje zelfs op een ruimteschip. In alle verhalen speelt het fictieve, Griekse Cloud Cuckoo Land geschreven door Antonius Diogenes een grote rol. In dit verhaal ontdekt herder Aethon na omzwervingen en transformaties in dieren hoe waardevol zijn tehuis is. Doerr laat het in elk verhaal op eigen wijze terugkomen.

Doerr linkt vier verhalen aan elkaar: dat van Anna en Omeir die de val van de stad Constantinopel meemaken rond 1439. Anna borduurt samen met haar zus de dure gewaden van priesters en breekt alle wetten door als eenvoudig meisje te leren lezen. Toevalligerwijs ontdekt ze in een ineengestort klooster een vochtige beschadigde versie van Cloud Cuckoo Land. Doerr laat door haar ogen en die van Omeir, een boerenzoon met een hazenlip, zien hoe ‘gewone’ mensen het slachtoffer worden van de expansiedrift van een sultan.

In het tweede verhaal maken we kennis met Zeno Ninis. Zijn ouders overlijden wanneer hij jong is, zijn enige uitweg lijkt dienst nemen in het Amerikaanse leger dat in de jaren vijftig een hopeloze oorlog voert in Korea. Tijdens die oorlog ontmoet Zeno Rex. De man die voor hem bevestigt dat hij op mannen valt en die hem bovendien kennis laat maken met het Grieks. Na zijn pensionering start Zeno mede door hem een gigantisch project om Cloud Cuckoo Land te vertalen.

In het volgende verhaal speelt Zeno weer een grote rol. Dit keer regisseert hij een toneeluitvoering van Cloud Cuckoo Land. Op de avond van de generale repetitie in de bibliotheek blijkt deze het doelwit van een anarchistische aanslag. Seymour is de dader van deze aanslag. Een jonge knul die al zijn hele leven aan een psychiatrische stoornis lijdt. Omdat zijn moeder twee baantjes heeft om überhaupt het hoofd boven water te houden, is er geen sprake van dat Seymour een fatsoenlijke diagnose krijgt. Jarenlang kan hij zich terugtrekken op een stukje land achter zijn huis waar hij geobsedeerd wordt door een grote uil. Die uil speelt eeuwen later een beslissende rol in het volgende verhaal.

Het vierde verhaal tenslotte speelt zich ver in de tijd af in de ruimte, op een ruimteschip: de Argos. Dit ruimteschip is op weg naar een planeet die mogelijk de redding gaat zijn van de mens. De aarde is uitgeput, een kleine groep mensen gaat zo’n eeuw of zes reizen om de verlossende planeet te bereiken. Konstance is één van de kinderen op het ruimteschip. Ik zal niet verklappen waarom zij degene is die ontdekt wat de relatie is tussen Argos en Cloud Cuckoo Land, neem vooral aan dat haar verhaal steeds beklemmender wordt, dat ook in haar geval geldt dat een kleine groep in dit geval bepaald bevlogen mensen het slachtoffer wordt van meedogenloze machthebbers.

Doerr is één van die Amerikanen die weet hoe hij een verhaal moet vertellen. Soepel geschreven, alles past precies in elkaar, de spanning wordt gestaag opgevoerd. Ik hing dan ook aan zijn lippen (figuurlijk dan). Hij slaagde er daarnaast ook nog eens in om in alle vier de verhalen te laten zien hoe eenvoudige mensen te vaak het slachtoffer zijn van het systeem. Of het nu de expansiedrift is van een sultan of de onmogelijke positie waarin alleenstaande moeders in het welvarende Amerika terecht kunnen komen.

En toch was dat allemaal niet de voornaamste reden dat ik Cloud Cuckoo Land met veel plezier gelezen heb. Dat was toch echt het feit dat Doerr door een verhaal centraal te stellen in zijn roman keer op keer benadrukte hoe belangrijk het is dat mensen kunnen lezen, dat zij verhalen kunnen vertellen en delen. Ik werd helemaal blij toen Anna in Constantinopel haar eerste les in lezen kreeg en een totaal andere wereld zich voor haar opende. Een ervaring die ik lang geleden met haar deelde en die ik iedereen gun.

 

Emily St. John Mandel || Sea of Tranquility

Ergens halverwege het tweede hoofdstuk van Sea of Tranquility begon ik mijzelf af te vragen, ‘dat verhaal over die oplichters? Heb ik dat niet eerder gelezen?’. En ja hoor, St. John Mandel introduceert enkele van haar personages uit The Glass Hotel opnieuw. Slechts één van de slimme ingrepen die van Sea of Tranquility een geweldige roman maken.

St. John Mandel heeft een roman geschreven over tijd, tijd reizen en de intrigerende vraag, gesteld in 2041, of de mensheid echt bestaat of slechts een computerprogramma is. Een kleine storing in drie verschillende jaren maakt dat wetenschappers zich zorgen maken. Eén van de personages uit een Sea reist terug in tijd om uit te vinden wat de storingen heeft veroorzaakt. Gaspery-Jacques Roberts accepteert deze opdracht, zich niet realiserend welke impact deze zal hebben op zijn leven.

Roberts moet terug in de tijd: naar 1912, 2020 en 220. Hij moet daar alleen maar observeren en mag absoluut niets doen waardoor tijd verstoord kan raken. Eenmaal terug in tijd realiseert hij zich echter al snel dat dit betekent dat hij moet toezien hoe iemand op een psychiatrische afdeling belandt of naar een zekere dood veroorzaakt door een gevaarlijk nieuw virus. St.John Mandel zet haar lezers aan het denken: wat zou jij doen? Zou jij een vrouw ziek laten worden indien je haar ook aanraden aarde zsm te verlaten? Of zou jij een jongeman in de waan laten dat de storing die hij heeft gezien een symptoom van gekte is?

St. John Mandel zet haar lezers wel vaker aan het denken. Zij confronteert ons meteen wereld in de toekomst die geteisterd wordt door steeds meer en steeds dodelijkere virussen en combineert dat met de afschuwelijke effecten van kolonisatie: oorspronkelijke bewoners bezwijken massaal aan door westerlingen geïntroduceerde ziektes als mazelen en waterpokken. Haar laatste wereld lijkt al die ellende te hebben overwonnen, maar zal zich moeten wapenen tegen de vraag wat te doen indien wereld en mensheid slechts computersimulaties blijken te zijn. Dan zal keer op keer de vraag gesteld worden die Shakespeare onsterfelijk maakte: ‘to be or not to be’.

Sea of Tranquility is zo opgebouwd dat structuur de plot perfect ondersteund. De roman start in 1912, elk volgend deel brengt ons verder in tijd. En vanaf 2401 weer terug naar 1912. In elk deel is een rol weggelegd voor Roberts, elk deel is onderdeel van de verstoring. Pas op het allerlaatst ontdekken we de waarheid; een waarheid die voor de wetenschappers blijkbaar te voor de hand liggend was.

Sea of Tranquility gaat dus over tijd, over een wereld die voortdurend veranderd en tegelijkertijd stil lijkt te staan. Personages Roberts, Edwin St. John St. Andrew, Vincent en Mirella, auteur Olive Llewellyn leven allemaal in verschillende eeuwen, zelfs op verschillende planeten. Toch komen hun levens wonderbaarlijk overeen. Tijd lijkt niet zoveel verschil gemaakt te hebben.

St. John Mandel heeft een intrigerende roman geschreven die prachtige zinnen combineert met een vloeiende stijl die maakt dat je aan één stuk door wilt lezen. Een vloeiende stijl die maakt dat zij haar personages met een paar raak gekozen penseelstreken neerzet, dat wij een helder beeld krijgen van de verschillende perioden in tijd ondanks een minimum aan informatie.

Ik heb genoten van Sea of Tranquility. De roman boeide van begin tot einde, mijn enige klacht dat die maar 250 pagina’s omvatte. Ik had graag een heel dikke versie willen lezen, eentje die me meer tijd haf gegeven in Mandel’s wereld.

Joy Williams || Harrow

Harrow, zelfstandig naamwoord, betekent ‘eg’, een landbouwwerktuig. Het werkwoord ‘to harrow’ onderdrukken, angst aanjagen, schrikken. Logische conclusie zou zijn dat William’s titel slaat op het werkwoord. Toch weet ik dat niet helemaal zeker. Dat komt vooral, omdat in het boek meerdere malen verwezen wordt naar een afbeelding, een logo van, ik neem aan, een eg. De enige uitleg die ik dat kan geven is dat de titel symbool staat voor de vreemde wereld die Williams beschrijft, een wereld waarin niets is wat het lijkt.

Bij de start van de roman lijkt het nog alsof we vooral te maken hadden met een gezin waarin de verhoudingen wat gespannen zijn. Dan wordt al snel duidelijk dat die gespannen verhoudingen voor een belangrijk deel te wijten zijn aan de wereld waarin het gezin leeft. Williams beschrijft een maatschappij die de aarde waarop zij leeft totaal uitgeput en vernield heeft, en daar trots op is. Zij die zich zorgen maken over het milieu worden verketterd; zij die nog betere manieren verzinnen om de aarde uit te putten,  worden geloofd en geprezen.

De manier waarop met mensen wordt omgegaan is ronduit bevreemdend. Hoofdpersoon Khristen wordt door haar moeder achtergelaten op een school die ze de komende jaren niet mag verlaten, leraren leren de leerlingen vooral hoe ze nut en noodzaak van menselijk leven moeten betwisten. Wanneer de school van het ene op het andere moment sluit, staat Khristen op straat. Haar enige clou over de verblijfplaats van haar moeder een laatste opmerking over een resort aan een meer.

Khristen dwaalt moederziel alleen door het land en belandt uiteindelijk bij een vervallen gebouw aan een meer. In dat gebouw woont een groep ouderen: ziek, uitgeput, half-dood maar vastbesloten de wereld te redden met terreur. Iedereen ontwikkelt een plan om degenen die zij verantwoordelijk houden voor de toestand van de wereld te doden, liefst met een enorme knal. In de praktijk komen de meeste oudjes niet veel verder dan plannen.

Voor degenen die nu denken ‘waar gaat dat boek over? Ik snap er niets van!’, ik weet niet of Williams echt wil dat we deze roman begrijpen. Ik krijg sterk de indruk dat ze haar lezers voortdurend op het verkeerde been wil zetten en door de grove overdrijving in Harrow haar lezers wil wijzen op het gevaar waarin onze wereld zich bevindt, met name door menselijk gedrag. En daar slaagt ze wonderbaarlijk wel in.

Harrow is zeker geen makkelijke roman om te lezen. Williams schrijft prachtig maar bepaald ingewikkeld proza, haar plot is vooral bedoeld om lezers keer op keer wakker te schudden. Ik vermoed dat Harrow het type roman is dat je meerdere malen moet lezen om helemaal te kunnen doorgronden waar die over gaat. Eén keer lezen levert vooral het beeld op dat niets is wat het lijkt, dat wat gisteren nog heel echt  leek, vandaag totaal anders is. En dat moet ik zeggen, doet Williams briljant. Harrow is waarschijnlijk eén van de vreemdste romans die ik sinds lange tijd gelezen heb maar wel eentje die uitermate intrigeert.  Ik begin te begrijpen waarom Williams in kleine kring zeer gewaardeerd wordt; ik vrees dat ze voor veel mensen te extreem is.

 

Elif Shafak || The Island of Missing Trees

 

Women's Prize for Fiction 2022 Shortlist

Het eiland uit de titel is Cyprus en één van de vermiste bomen is een vijgenboom. Uit Cyprus meegesmokkeld in de koffer van twee geliefden, in Londen getuige van het verloop van deze relatie. Wat The Island zo bijzonder maakt is de stem van de vijgenboom; zij is de verteller, zij verbindt heden en verleden, geschiedenis en actualiteit.

Shafak heeft gekozen voor een structuur waarin zij heden en verleden afwisselt, schakelt tussen een neutrale verteller op de achtergrond en een heel aanwezige verteller met een persoonlijk belang. Een verteller waarvan je als lezer steeds meer de indruk krijgt dat zij ook aanwezig is in de hoofdstukken waarin zij niet de ik-persoon is. In zoverre een vijgenboom de ik-persoon kan zijn natuurlijk. Het feit dat ik dit als lezer zonder slag of stoot accepteer, geeft aan hoe goed Shafak haar boek en de natuurlijke plek van de vijgenboom daarin heeft opgebouwd.

Die vijgenboom stond oorspronkelijk letterlijk middenin een restaurant ergens op Cyprus. Twee vrienden zwaaiden er scepter: een Griek en een Turk. Hun afkomst leek geen belemmering voor hun vriendschap, hun seksuele geaardheid houden ze op het conservatieve eiland zo goed als mogelijk geheim. Twee andere geliefden, Kostas en Defne, kiezen het restaurant als geheime ontmoetingsplek. In hun geval is afkomst wel degelijk een belemmering: noch haar noch zijn familie accepteert een partner die niet Grieks of Turks, katholiek of islamitisch is.

We lezen al vrij snel dat Kostas en Defne het eiland verlaten hebben en in Londen samen met hun dochtertje Ada een gelukkig leven leiden, totdat Defne te jong overlijdt. De roman start één jaar na Defne’s dood; Ada en Kostas leven langs elkaar heen en weten elkaar niet te vinden in hun verdriet. De komst van Defne’s zus Meryem brengt daar verandering in. Zij is degene aan wie Ada vragen kan stellen over het huwelijk van haar ouders, de situatie op het eiland.

Lees de roman vooral wanneer je ook te weten wilt komen hoe Kostas en Defne een nieuw leven gestart zijn, welke gebeurtenissen allemaal plaatsvinden op Cyprus, wat zich afspeelt in het leven van Ada die zich meer dan ooit op een kruispunt bevindt: een kruispunt tussen heden en verleden, tussen haar ouders en de familie in Cyprus die ze niet kent, een kruispunt tussen hechten  aan afkomst of kiezen voor een leven waarin die afkomst geen enkele rol speelt.

Ada is op een punt in haar leven aanbeland waarin het haar duidelijk wordt dat de wereld van geliefden te vaak vermorzeld wordt door de belangen van regeringen of van godsdienst. Tegelijkertijd leeft zij in een wereld waarin iets persoonlijks zonder dat je er iets aan kunt doen overgenomen wordt door activisten, dat het filmpje bedoeld om jou te pesten opeens viraal gaat en jou als strijder neerzet.  Net als de vijgenboom leeft Ada in twee werelden.

De vijgenboom verbindt alles en iedereen. Zij is de as waarom de roman draait. De vijgenboom is bovendien het symbool van wat er misgaat in Cyprus: oorspronkelijk uitbundig groeiend in het restaurant, is ze door de verdeeldheid op het eiland teruggebracht tot een door zwammen en insecten aangetast zo goed als dode boom. Die ene gezonde tak die door Kostas in Britse aarde gepland wordt, creëert een nieuwe kans, nieuw leven. Maar ver van de plek waar zij oorspronkelijk ontsproot.

Een toekomst op het verdeelde Cyprus bleek onmogelijk voor de twee mannen van het restaurant, voor Kostas, Defne en Ada. De oude vijgenboom op het eiland is inmiddels afgestorven, de nieuwe ent gedijt naar behoren in haar nieuwe tehuis (hoewel ze bepaald symbolisch de winter ingepakt en begraven doorbrengt) . Hoewel Shafak natuurlijk informatie geeft over de situatie op Cyprus, het eiland door midden gehakt door een geforceerde grens, symboliseert juist die ene vijgenboom hoe wrang haar positie is, hoe onmogelijk de situatie op haar eiland. Ze moest het verlaten om te kunnen overleven.

Shafak heeft haar roman niet alleen kundig opgebouwd, ze schrijft ook nog eens wondermooi. Ik betrapte mezelf op een gegeven ogenblik erop dat ik baalde dat ze wel heel concreet schreef over de slachtoffers van de oorlog op Cyprus, omdat het zo afweek van de dromerige sfeer die ze met haar woorden en beelden creëert. Om heel snel tot het inzicht te komen dat ze daarmee de realiteit op Cyprus imiteert: het eiland dat zo ongelooflijk sprookachtig mooi kan zijn, totdat de keiharde werkelijkheid van verdeeldheid en oorlog weer van zich doet spreken.

Ik heb genoten van The Island. Ik vermoed dat Shafak met deze roman een goede kans maakt om de Women’s Prize te winnen. Ik zou het in ieder geval een terechte keuze vinden voor deze roman die laat zien tot hoeveel pijn verdeeldheid leidt.

Willy Vlautin || The Night Always Comes

Ik was volledig onder de indruk van Vlautin’s Don’t Skip Out on Me. Ik hoopte dat ik net zo onder de indruk zou zijn van The Night Always Comes. Dat viel tegen. Niet omdat de boodschap over onrecht niet van de pagina’s afspatte maar omdat de roman steeds meer op een boodschap over maatschappelijk onrecht begon te lijken. 

Een soepel geschreven boodschap. Vlautin is één van die Amerikanen die vloeiend schrijft maar niet de indruk wekt dat hij lang nadenkt over de formulering van zijn zinnen. Ik geloof dat ik in zo’n tweehonderd pagina’s geen zin ben tegengekomen die de moeite van het herlezen waard was. Het zegt ook wel wat dat ik de roman in één middag uit kon lezen. Soepel en vloeiend dus. 

Hoofdpersoon Lynette heeft twee baantjes en nog wat extra bijverdiensten en is nog steeds niet in staat om een huis te kopen of huren. Zeker niet in de buurt waar ze is opgegroeid, een deel van Portland waar ‘gentrification’ nieuwe inwoners trekt, de oude langzaam maar zeker naar mindere stadsdelen of ‘trailer camps’ jaagt. Lynette is erin geslaagd 80.000 dollar te sparen als aanbetaling op de ‘opknapper’ waar zij, haar moeder en haar broer wonen. Dan blijkt dat haar moeder niet bereid is de hypotheek te ondertekenen. Wat volgt is een steeds wanhopigere zoektocht naar geld om die eerste aanbetaling cash te voldoen.

Gedurende die zoektocht leren we wie Lynette’s echte vrienden zijn, wie vooral misbruik van haar hebben gemaakt. En om eerlijk te zijn, van wie zij misbruik heeft gemaakt. We komen erachter dat een trauma in Lynette’s jeugd haar heeft laten ontsporen. Een relatie met een daadwerkelijk goede man loopt mis, omdat Lynette hem liever laat gaan dan dat ze haar mentale problemen aanpakt. Aan het begin van de roman lijkt ze al vijf jaar vrij van depressie en woede. Het relaas van twee dagen en nachten laat zien hoe kwaad ze kan worden, wat ze wel niet doet om een oplossing te vinden voor haar problemen. 

Lynette is zeker geen makkelijk mens. Het wordt echter al snel duidelijk dat haar moeder, haar vader en andere mensen er zeker aan hebben bijgedragen dat ze is ontspoort. Een Lynette opgegroeid in een gezin met liefhebbende ouders was waarschijnlijk uitgegroeid tot een redelijk evenwichtige volwassene, iemand die met dank aan steun uit haar omgeving haar leven op orde had. Die steun heeft Lynette slechts zeer beperkt gehad. De zorg voor haar oudere broer met een mentale leeftijd van drie jaar heeft haar zorgen over het leven alleen maar vergroot.

De zoektocht naar geld is schrijnend. Het is schokkend om te zien welke grenzen Lynette overschrijdt om haar doel te bereiken. Aan het einde van de roman heeft ze genoeg geld voor die aanbetaling maar is haar moeder nog steeds niet bereid haar aandeel in het huis te leveren. De passage die dan volgt, laat zien waarom voor mij de roman steeds meer op een boodschap begon te lijken. In de woorden van Lynette’s moeder gaat Vlautin tekeer tegen de zogenaamde Amerikaanse droom. Heel fijn voor de mensen die deze droom leven, wat minder voor degenen die het niet redden:

The people who are remembered are the ones taking. People arrive somewhere and try to get their piece. They don’t care who they hurt doing it, they really don’t , and I’m starting to understand why. Because it’s all bullshit. The land of the free and that whole crock of shit. It’s just men taking what they want and justifying it any way the need to so they can get up on the morning and take more and buy another speedboat and their third vacation home and their fifth rental property and then push people out of their homes so they can make more money ….

Geen fijne boodschap, niet waar? Vlautin laat de lezer gelukkig de keuze om zelf te besluiten of het met Lynette goed gaat aflopen. Ze verlaat haar geboortestad in haar nieuwe tweedehandsauto en gaat op zoek naar haar Amerikaanse droom met een kleine 100.000 dollar op zak. Hopen maar dat het goed komt met haar. 

Vlautin’s boodschap komt keihard aan. Lynette staat model voor een grote groep Amerikanen die ondanks meerdere baantjes met moeite het hoofd boven water houdt. Te vaak het onderspit delft. De andere kant van de Amerikaanse droom wordt haarscherp beschreven door Vlautin, hij laat de lezer geen enkele illusie over hoe veel van zijn landgenoten leven, met dank aan de vaak meedogenloze mede-burgers die hun Amerikaanse droom wel hebben zien uitkomen. Het plaatje is meer dan helder. De roman helaas ondergeschikt aan de boodschap. 

 

 

Kirsty Capes || Careless

 

Women’s Prize for Fiction Longlist 2022

Ik dacht dat ik een Young Adult-roman ging lezen en daardoor waren mijn verwachtingen niet zo heel hoog. Dat heb ik moeten bijstellen. Even afgezien van het feit dat Capes erg goed schrijft, raakt haar roman je op precies de juiste plekken. Hoofdpersoon Bess en haar hartsvriendin Eshal behoren zonder enige twijfel tot de top van indrukwekkende hoofdpersonen die ik de afgelopen jaren ben tegengekomen.

Bess is de echte hoofdpersoon. Zij vertelt het verhaal. Een bepaald niet eenvoudig verhaal. Met haar 15 jaar is ze een ervaringsdeskundige waar het gaat om pleegzorg. Hoewel ze al zo’n tien jaar in hetzelfde gezin verblijft, adopteren haar pleegouders haar niet. Dan kunnen ze namelijk niet al die uitgaven declareren die ze maken voor Bess. Iets dat Bess haarfijn in de gaten heeft. Net als het feit dat ‘natuurlijke’ dochter Clarissa ondanks alle goede bedoelingen steevast voorgetrokken wordt.

Wanneer we Bess ontmoeten komt ze er net achter dat ze zwanger is van Boy. Een 19-jarige knul die doet alsof hij de plaatselijke James Dean is en ondertussen niet verder komt dan vakken vullen in de supermarkt.  Een 15-jarige die volledig onder de indruk is van een niet bijster slimme en bepaald egoïstische 19-jarige, dat kan alleen maar mis gaan. Bess zet met deze Boy de relatie met haar pleegouders nog meer onder druk. Ze verwaarloost zelfs een tijdlang Eshal voor hem. En dat terwijl je als oudere, verstandige lezer van alle kanten ziet aankomen dat hij haar gaat laten vallen, dat hij de moeite niet waard is. Maar ja, zeg dat maar eens tegen een verliefde 15-jarige.

Het grote vraagstuk in Bess’  leven gaat zijn: abortus, adoptie of zelf opvoeden? De laatste twee opties houden onherroepelijk in dat ze de filmacademie waar ze dolgraag naartoe wil kan vergeten. Lees de roman vooral zelf om te ontdekken hoe haar pleegmoeder haar om de verkeerde redenen wil dwingen om het kind te houden, om te ontdekken welk proces doorgaat om uiteindelijk haar keuze te maken. Niet die van wie dan ook.

Eshal krijgt met een geheel ander probleem te maken. De zwangerschap van Bess zet haar ouders ertoe aan om vervroegd te starten met het zoeken naar een huwelijkspartner. Eshal groeit op in een liefdevol Pakistaans gezin; haar ontbreekt het niet aan aandacht, liefde en genegenheid. Het gezin is echter wel traditioneel. De ouders bepalen met wie jij trouwt en wanneer, niet jijzelf. Dus wordt het arme kind uitgehuwelijkt aan een puisterig knulletje en kan ook zij de studie diergeneeskunde op haar buik schrijven.

Capes combineert in Careless door de keuze voor haar hoofdpersonen en de wereld waarin zij leven twee moeilijke vraagstukken behendig en zonder dat je denkt ‘is dit niet wat veel van het goede?’. Bess en Eshal delen alles, kunnen niet zonder elkaar, hun werelden en alles wat daarin goed of slecht is raken elkaar continu. Beide meiden zijn in staat tot rake observaties. Omdat Bess de verteller is, komen die wat vaker uit haar mond dan uit die van Eshal. Opmerkingen bijvoorbeeld over haar keuzes in het leven maar ook over het negatieve effect dat het zorgsysteem op haar leven heeft. Zij realiseert zich dat ze aan de ene kant blij moet zijn dat ze al tien jaar een stabiel tehuis heeft maar het doet toch pijn dat haar pleegouders nooit bereid zijn volmondig voor haar te kiezen.

Careless is een roman over twee meiden en de problemen waarmee zij  op jonge leeftijd al geconfronteerd worden. Wat ondanks al die problemen overeind blijft is hun vriendschap, die is niet stuk te krijgen. Oftewel, Careless is een roman over volwassen worden waarin diepe, hechte vriendschap een grote rol speelt. Young Adult of niet, Careless heeft mij geraakt, de geweldige debutroman van Capes doet verlangen naar meer.

 

Ashley Audrain || The Push

Audrain heeft een  uitermate beklemmend boek geschreven. Eentje waarvan ik adviseer het vooral niet te lezen wanneer je zwanger bent of kinderen overweegt. De relatie tussen moeder Blythe en dochter Violet is bepaald niet opwekkend. Het feit dat de relaties tussen Blythe en haar moeder en haar moeder om het op zijn zachtst te zeggen disfunctioneel waren, maakt de zaken er niet beter op. Het zaait in ieder geval twijfel bi Blythe of ze een goede moeder is. Audrain speelt geweldig met die twijfel.

De situatie: Blythe is de dochter van Cecilia, op haar beurt de dochter van Etta. In cursieve tussenhoofdstukken beschrijft Audrain de relaties tussen Etta en Cecilia en tussen Cecilia en Blythe. Ze laat zien dat de wrede jeugd van Etta de eerste schakel is in een ketting van disfunctionaliteit. Etta weet niet hoe ze haar dochter moet opvoeden, geeft Cecilia bepaald niet het goede voorbeeld waardoor ook zij de opvoeding van haar dochter overlaat aan haar echtgenoot, aan de buurvrouw.

Die keten tussen deze generaties maakt dat Blythe sterk aan haar eigen vermogens om een kind op te voeden twijfelt, het maakt ook dat haar echtgenoot Fox vanaf moment één de falende relatie tussen zijn echtgenote en kind toeschrijft aan Blythe. Het komt geen moment in zijn hoofd op dat Violet misschien echt het kille, wrede kind is waarmee Blythe geconfronteerd wordt.

Het knappe aan The Push is dat Audrain voortdurend speelt met die twijfels. Is het inderdaad het onvermogen van Blythe om een relatie te krijgen met haar dochter waardoor ze haar wreedheden toeschrijft die niet kloppen? Of is Violet het meisje dat over grenzen gaat wanneer ze haar zin wil krijgen of iemand gewoon zat is. Is Blythe de enige die dat ziet maar natuurlijk niet wordt geloofd? Natuurlijk heeft ze zich dat kleine handje verbeeld net voor een ongeluk … Natuurlijk heeft haar dochter niet bewust gezocht naar een schaar en die bij haar nieuwe broertje laten liggen …

Dat Blythe wel degelijk in staat is van een kind te houden, blijkt bij de geboorte van baby Sam. Hij is het tegendeel van zijn zus, Blythe wordt overdonderd door haar liefde voor hem. Ook dan blijkt weer op een cruciaal moment dat Fox haar niet gelooft. Aangezien vanaf pagina één duidelijk is dat Fox en Blythe niet meer bij elkaar zijn, kan ik hier wel verklappen dat dat cruciale moment ook leidt tot een scheiding en een nieuw gezinnetje voor Fox.

Audrain laat zien hoe iemand aan haarzelf kan twijfelen. Hoe opvoeding, of liever gezegd een gebrek aan warmte tijdens de opvoeding, kan maken dat iemand aan haar eigen vermogens begint te twijfelen. Naarmate Violet ouder wordt en in haar nieuwe gezinnetje blijkbaar wel liefdevol opereert, onderwerpt Blythe zichzelf aan een kritisch proces en legt ze haar eigen gedrag onder de loep. Zij is bereid te accepteren dat de slechte relatie tussen haar en Violet toe te schrijven is aan haarzelf. Als lezer worstel je dan al pagina’s lang met de vraag ‘hoe zit het nu echt?’. Blythe is de ik-figuur, we krijgen dus alleen haar kant te horen. Hoe gekleurd is die kant wel niet?

Tegen het einde van de roman laat Audrain Cecilia een wrede waarheid uitspreken: ‘I don’t want you learning to be like me. But I don’t know how to teach you to be anyone different.’ Lezer weer fijn op een bepaald been gezet. Dit had een mooi einde kunnen zijn van de roman. Audrain bepaalt echter anders. De allerlaatste zin is het type uitsmijter waardoor alles weer anders wordt.

Audrain bouwt haar roman prachtig op. De uitgangspositie is vanaf het begin duidelijk, de ik-verteller wordt in een situatie geplaatst die haar omgeving en de lezer in een positie zet dat je mag twijfelen, de ik-verteller twijfelt zelf en dan die oorverdovende uitsmijter. Dat gecombineerd met een soepele vertelstijl maakte dat ik wilde doorlezen, omdat ik alleen maar wilde weten hoe dat zou aflopen. Om de roman na het meedogenloze einde totaal onthutst dicht te slaan.

 Leone Ross || This One Sky Day

Women’s Prize for Fiction Longlist 2022

Mensen die mij persoonlijk kennen en weten hoe groot mijn behoefte is om me te omringen met drukte en veel kleur, niet dus, zullen niet verbaasd zijn dat ik lichtelijk overdonderd werd door deze roman met een en al uitspatting van kleur, magische krachten, temparement en gebeurtenissen. Ik geloof meteen dat iedereen die wel van houdt van deze explosieve mix geniet van This One Sky Day. Ik moest vooral af en toe bijkomen van een overdosis aan. 

This One Sky Day beschrijft één dag in het leven op het eiland Popisho. Een niet bestaand eiland maar duidelijk beinvloed door eilanden met veel groen in tropische regionen.  Binnen een paar bladzijdes is duidelijk dat de mensen op Pophisho anders zijn dan de gemiddelde mens. Zo veranderen mensen die alleen sterven, ook al is dat puur toeval en hebben ze een enorm netwerk aan vrienden en familie, in een soortement zombies. Ze beschikken zonder uitzondering over speciale krachten, de ‘cors’. Welke kracht jij krijgt toebedeeld is wederom toeval.

Binnen tien pagina’s was ik dus al geconfronteerd met een wandelend lijk, de echtgenote van hoofdpersoon Xavier en met terloopse verwijzingen naar de ‘cors’ die steeds explicieter werden. Zijn nichtje bijvoorbeeld die haar ledematen heel lang kon maken, of Xavier zelf die via zijn handen smaak kon toevoegen aan eten. Dat was waarschijnlijk de reden dat Xavier al enige jaren de ‘macaenus’ was. Iemand, het wordt eigenlijk niet echt uitgelegd, die elke dag kookt voor eilandbewoners, maatwerk per persoon.

Deze Xavier wordt aan het begin van het boek geconfronteerd met de opdracht van de gouverneur dat Xavier voor het hele eiland moet koken op de bruiloft van zijn dochter. Xavier heeft daar helemaal geen trek in maar gaat na wat aanmoediging toch overstag. Hij begint dan een tocht over het eiland op zoek naar etenswaar. Tijdens die tocht bezoekt hij ook een klein eilandje voor de kust waar de oorspronkelijke bewoners van Popisho wonen. Dan blijkt dat er honderden jaren geleden een grote groep tot slaaf gemaakten gearriveerd is op Pophisho en met de oorspronkelijke bewoners gevochten heeft om het land. De storm der stormen heeft daar toen een einde aan gemaakt. Die storm der stormen keert nu weer terug. De voortekenen zijn er.

Tijdens de tocht van Xavier over het eiland biedt Ross ons ook een inkijkje in zijn leven en het leven op het eiland. Het feit dat Xavier eigenlijk al jaren houdt van Anise maar toch getrouwd is met Nya,  dat zij hem al sinds tijden bedroog met een andere man (en dat zij daarom zich nog steeds niet heeft gemeld bij Xavier als wandelend lijk), de manier waarop de eilandbewoners omgaan met hun ‘cors’, de plek die godsdienst in het leven heeft, de ‘obeah’ – vrouwen die een soort combi zijn tussen duiders van cors, kraamvrouw en priesteressen – of de katholieke kerk? Alle smaken zijn vertegenwoordigd. Zelfs het bedrog van de gouverneur om de verkiezingen weer te winnen … 

Zo af en toe vroeg ik mij ook af in hoeverre Ross een feministische boodschap de wereld in wilde sturen. Het feit dat bij alle vrouwen op het eiland spontaan hun vulva’s letterlijk uit hun lichaam vallen op het moment dat de bruid in spé ontmaagd wordt door haar vriendje duidt daar misschien wel op. Het biedt Ross in ieder de kans om te laten zien dat sommige vrouwen het alleenrecht over hun vulva willen houden en behouden, dat andere vrouwen bij zichzelf denken ‘teveel moeite, laat dat ding maar’ en dat in een enkel geval een verwisseling een wel heel stevig effect heeft op de persoon in kwestie. Vrouwen hebben sowieso een heel stevige positie op Popisho, in ieder geval door de ‘obeah’. Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik inmiddels zo overstelpt was door alle kleurrijke informatie dat ik dit soort zaken maar plaatste als lokale folklore.

Ik denk echt dat Ross een heel knappe roman heeft geschreven. Het eiland Popisho en haar inwoners komen onder haar getalenteerde vingers tot leven. Dat dit leven te energiek was voor mij, is mijn persoonlijke makke. Ik kan me heel goed voorstellen dat mensen die wel houden van een explosie aan kleur, magie en folklore genieten van This One Sky Day. Ik ook maar dan moest ik geregeld even tot mij zelf komen in mijn kleurloze woon-, studeer- of slaapkamer.  

Ruth Ozeki || The Book of Form and Emptiness

Women’s Prize for Fiction Longlist 2022

In The Book of Form and Emptiness speelt Ozeki voortdurend met vorm. Haar roman met meerdere perspectieven en vertellers leunt zwaar op de gekozen structuur. Te zwaar wat mij betreft.

In The Book ontmoeten wij Benny Oh en zijn moeder Annabella vlak nadat vader / echtgenoot Kenny is overreden en gestorven. Zijn dood heeft grote gevolgen voor het gezin. Het verdriet van moeder en zoon maakt dat zij in een vicieuze cirkel terecht komen waardoor hun leven lijkt te ontsporen. Annabella lijkt niet meer in staat voor Benny te zorgen; een combinatie van persoonlijkheid en werk maakt dat haar huis eerder een opslag lijkt dan een gezellig tehuis. Annabella bezwijkt onder verdriet, zorgen over werk en huis, zorgen voor Benny.

Benny is een beginnend puber wanneer zijn vader overlijdt. Enkele maanden later hoort hij stemmen, stemmen die steeds prominenter en luider worden. Een rationeel denkend mens concludeert nu meteen ‘het begin van waarschijnlijk schizofrenie’. Dat denkt ook de schoolverpleegkundige en de psychiater waarheen Benny verwezen wordt. In de loop van de roman wordt hij zelfs enkele malen opgenomen.

Lijkt zeg ik met nadruk want Benny en één van de andere vertellers zijn het hier niet mee eens. Benny is er van overtuigd dat hij de stemmen echt hoort. De andere verteller, ‘het boek’,  bevestigt hem hierin. Een deel van de roman bestaat uit hoofdstukken waarin het boek en Benny op elkaar reageren. Benny gelooft dus stellig dat hij een persoonlijk boek heeft en dat dit boek tot hem spreekt, dat hij in staat is (om welke reden dan ook) materie te horen. Dus hoort hij het glas dat geschokt reageert wanneer er een vogel tegen aan vliegt, de schaar die hem beveelt om zijn juf te steken.

Ozeki probeert twijfel te zaaien door de introductie van een aantal personages die voor Benny heel belangrijk zijn maar volgens zijn psychiater niet bestaan, zwerver B-man en mede-ex-patiënte Aleph. En ja hoor, Ozeki, legt gelukkig uit waarom die naam Aleph zo cruciaal is. Voor degenen die het niet meteen weten (ik ook dus): Jorge Luise Borges heeft een roman geschreven waarin een Aleph voorkomt, een soortement geconcentreerd punt in tijd en plaats. Niet vreemd dat psychiater constateert dat hier sprake is van een verzonnen vriendin, niet vreemd dat die vriendin zelf haar alledaagse naam heeft ingeruild voor een spannende.

Wat mij in deze roman dwars zat, was het gevoel dat af en toe het spel met vorm teveel afleidde van wat er nu werkelijk speelde. De vreselijke situatie waarin Annabella en Benny belanden, hun onvermogen om daar alleen uit te komen. De vorm maakt dat ik me voortdurend afvroeg of ik nu een soortement phantasy-roman was beland of in een maatschappijkritische roman over eenzaamheid, ons onvermogen om mensen in nood te helpen. En dat irriteerde me.

Het leek erop dat Ozeki niet wilde toegeven aan haar lezers dat er wellicht toch echt iets mis was met Benny en dat daardoor de nadruk teveel kwam te leggen op hoe vertel ik het? Ik kan me voorstellen dat deze vorm eigenlijk beter had gewerkt indien Benny en zijn moeder wat minder in de problemen hadden gezeten. Ik snap dat er een startmoment moet zijn dat aanleiding geeft tot de eerste symptomen bij Benny, ik had me kunnen voorstellen dat met een wat minder labiele moeder het effect van vorm in het beschrijven van Benny’s problematiek natuurlijker was geweest. Nu kwam het op mij toch lichtelijk geforceerd over. 

Voor alle duidelijkheid: The Book is knap geschreven. Ozeki ontrafelt langzaam maar zeker alles wat er speelt en werkt gestructureerd naar een oplossing toe (die is er namelijk, ik kan wel verklappen dat de roman goed afloopt). Ze schrijft bovendien goed en mooi, het is een genot om haar te lezen. Maar toch, dat knagende gevoel dat de vorm af en toe teveel overheerste, dat het echte probleem daarmee juist onderbelicht werd. En ik vermoed dat dit nu juist niet de bedoeling was van Ozeki.

Hanya Yanagihara || To Paradise

Om te zeggen dat ik met enige aarzeling begon aan To Paradise is zwakjes uitgedrukt. Ik behoorde niet tot die groep die kickte op alle emotie in voorganger A Little Life, ik was vooral vol afschuw door de overdosis expliciet geweld die Yanagihara haar lezers presenteerde. Na verloop van tijd werd mij duidelijk dat in To Paradise geen expliciet beschreven geweld zou voorkomen, naarmate de roman vorderde bleek de onderliggende dreiging nog vele malen beklemmender. 

Hoe in één blog een roman samen te vatten van zo’n 700 pagina’s waarin aardig wat gebeurt? Niet dus. Ik houd het bij de belangrijkste elementen: opbouw van de roman, terugkerende thema’s en de tastbare toenemende dreiging. 

To Paradise bestaat uit drie duidelijk gescheiden delen. Eentje speelt de hoofdstad, New York, van een fictieve staat op het noord-amerikaanse continent eind 19e eeuw. Een staat waar Zwarte tot slaaf gemaakten die vluchten uit The Colonies  keurig doorverwezen worden naar The American Union, omdat ze niet ‘ons’ soort mensen zijn. Tegelijkertijd is de staat een paradijs voor homo’s en lesbiennes; zij mogen trouwen en kinderen adopteren. Niemand die er vreemd van opkijkt. Een eeuw later brengt Yanagihara ons naar datzelfde New York, een stad die inmiddels geteisterd wordt door een nieuwe ziekte. Een ziekte die dood en verderf zaait onder homo’s. Eén van hen blijkt afkomstig uit Hawai, wat Yanagihara de mogelijkheid biedt zijn familiegeschiedenis de beschrijven. Weer een eeuw later blijkt corona niet éénmalig, de wereld wordt geplaagd door een opeenvolging van pandemieën van steeds akeligere virussen. 

In alle delen hebben de voornaamste personages dezelfde namen. In sommige gevallen blijkt er zelfs een familielijn te lopen van de ene eeuw naar de andere. De omstandigheden waarin ze leven verschillen echter aanzienlijk. Allemaal krijgen ze echter te maken met keuzes die bepalend gaan zijn voor de rest van hun leven. 

De eerste David groeit op in vrijheid; hij is de oudste zoon in een welgesteld gezin. Zijn beperkingen liggen vooral in zijn eigen persoontje. Hij is redelijk teruggetrokken en verlegen, een eerdere relatie is vooral door zijn eigen gedrag uitgelopen op een fiasco. Hij overweegt een huwelijk met een kalme, verantwoordelijke, oudere man wanneer hij smoorverliefd wordt op een leeftijdsgenoot. Eentje die aan kanten uitstraalt ‘uit op zijn geld’. Lees vooral de roman wanneer je wilt weten welke keuze David maakt. Ik volsta met de opmerking dat zijn keuze tegelijkertijd hoop en wanhoop inhoudt. 

Die combinatie van hoop en wanhoop blijft, ook in deel twee en drie. De tweede David kiest ervoor om te gaan samenwonen met een veel oudere man, niet meer terug te keren naar Hawaï, waar hij is opgegroeid. In New York dreigt aids en is de bescherming van een welgestelde man welkom. Die bescherming blijkt ook nodig wanneer Yanagihara David’s vader het relaas van hun beider jeugd laat vertellen. Een prachtig en tegelijkertijd triest relaas over onmacht en onvermogen; David’s vader blijkt – mede met dank aan naar wat ik vermoed epileptische aanvallen zijn – eerst totaal afhankelijk te zijn van zijn moeder, daarna van een goede vriend. Hij is zeker geen goede vader voor David. 

Hoop en wanhoop spelen de hoofdrol in deel drie. Dit deel is opgebouwd uit brieven die de vader van de derde David schrijft aan een goede vriend, een Brit, én uit de belevenissen van David’s dochter Charlie. Charlie’s verhaal begint in 2093, de brieven starten in 2043 dan lopen door tot Charles’s dood.  Charles  en Charlie wonen in Manhattan, zone 8. Een deel van de stad waar nog een zekere mate van vrijheid en welvaart heerst.  Charles’s verhaal is gruwelijk. Niet omdat er zoveel geweld in voorkomt, maar omdat het de ontwikkeling van David laat zien van viroloog tot ontwerper van een totalitaire staat waarin maar één ding geldt: het virus onder bedwang houden. Charles zit vol goede bedoelingen maar kan niet voorkomen dat bescherming van mensen verandert in toenemende onderdrukking van mensen. Wanneer Charles zich realiseert wat er gebeurt is het te laat. Hij heeft dan nog maar één zorg: de toekomst van Charlie die, nadat ze ziek is geweest, niet meer echt in staat is voor zichzelf te zorgen.

Hoop is ver weg in dit derde deel. Er is de wetenschap, in ieder geval voor Charles, dat in Europa zaken anders worden aangepakt, dat het virus daar niet heeft geleid tot een totalitaire staat. Charlie lijkt zich nauwelijks bewust van het feit dat zij onderdrukt wordt, ze is niet in staat wat ze dagelijks ziet te vertalen naar de echte realiteit. Yanagihara eindigt haar verhaal dubbelzinnig. Net als in het geval van de eerste David wordt voor Charlie een keuze gemaakt die of tot haar ondergang of haar redding gaat leiden. Aan de lezer om te kiezen wat het zal zijn. 

Naarmate deel drie vorderde voerde Yanagihara de totalitaire staat op. Gegeven het feit dat ik in To Paradise begon op het moment dat ene Poetin besloot zijn wil op te leggen aan een vrij land, kwam de roman bepaald heftig binnen. Geen expliciet geweld dit keer maar gut, zone 8 in de bepaalde niet vrije Verenigde Staten dreef op onderliggende dreiging. Waar ik meerdere keren overwoog om A Little Life niet uit te kezen, wilde ik nu alleen maar doorlezen. Dat Charles ten onder zou gaan met dank aan de totalitaire staat die hij zelf mede in het leven had geroepen, was al vrij snel duidelijk. Hoe het met Charlie zou gaan aflopen niet. Yanagihara bouwde haar karakter en haar leven zo mooi op dat ik gedreven werd om door te lezen. 

To Paradise is geen roman om eventjes tussen door te lezen. Daarvoor is de roman te lijvig en heeft het onderwerp te veel impact. Ik heb mijn mening over Yanagihara inmiddels herzien. To Paradise heeft mij wakker gemaakt voor haar talent: de opbouw van haar roman werkt en is uitermate effectief, haar schrijfstijl is vloeiend en haar personages staan stuk voor stuk. Indrukwekkend. 

Honorée Fanonne Jeffers || The Love Songs of W.E.B. Du Bois

Juichende kritieken alom in de Amerikaanse pers, de critici vielen over elkaar heen in hun loftuitingen over The Love Songs. The Britse Guardian was ook positief maar meer met mate. The Guardian zette mij bovendien op het spoor van iets dat ik zelf nooit had  kunnen achterhalen. Of ik had de moeite moeten nemen om me te verdiepen in het verzamelde werk van W.E.B. De Bois en dat ging me toch net een beetje te ver.

W.E.B. Du Bois (1868 -1963) heeft dus echt bestaan. Hij was een socioloog, historicus en, belangrijker,  burgerrechtenactivist. Hij kwam al op voor het lot van zijn Zwarte medemens toen Martin Luther King nog in zijn wiegje lag. In de roman staat hij regelmatig ter discussie. Hij had namelijk wel heel specifieke ideeën over hoe de Afrikaanse Amerikaan zich een betere positie  kon verwerven. Hij geloofde oprecht dat de opmars van de Zwarte man (niet de vrouw, stel je voor zeg!) begon met de opmars van de 10% intellectuelen onder hen. Een intellectuele elite moest vooruitgang brengen, de andere 90% moest vooral de blanke mens blijven ondersteunen. Niet bepaald de mening van Martin Luther of Malcolm X zullen we maar zeggen. 

The Love Songs draait om die 10%. Dat de roman niet gaat om die andere 90% blijkt al uit de titel. Tot mijn grote ergernis moet ik wel zeggen. In alle recensies die ik heb gelezen werd triomfantelijk verwezen naar die andere Love Song, die van J. Alfred Prufrock (TS Eliot). Nu heb ik Engels gestudeerd en was dat zo ongeveer het eerste gedicht waar ik een essay over moest schrijven (pas twee jaar later begreep ik eindelijk wat ik toen gelezen had) maar ik behoor daarmee tot een uitermate select groepje geloof ik. Ik vermoed dat het gros van Jeffers’ lezers geen flauw idee heeft dat die o zo subtiele verwijzing naar Prufrock (geen Song maar Songs) slaat op het dualisme (double consciousness) dat Afrikaanse Amerikanen dagelijks ondervinden. Vraag me stiekem af of Oprah, natuurlijk is de roman ook in haar book club besproken, die nuance herkend heeft. 

Oftewel, The Love Songs is een roman die de strijd voor erkenning van de Afrikaans Amerikaanse mens laat zien door vooral de nadruk te leggen op die Afrikaans Amerikaanse  mens die toevallig een hogere opleiding kan volgen. In dit geval Ailey, derde dochter uit een welgesteld gezin, met een stamboom die terug gaat naar de eerste tot slaaf gemaakte voorouders, tot de Cherokee met wie die eerste Afrikanen trouwden en tot de witte meesters die met geweld voor nageslacht zorgden. 

Jeffers heeft haar roman in twee delen opgesplitst: de geschiedenis van Ailey, ergens beginnend in de jaren zeventig van de vorige eeuw, én de geschiedenis van haar voorouders, beginnend rond 1750. Die hoofdstukken noemt Jeffers de Songs. Het zal niet helemaal als een verrassing komen dat de twee geschiedenissen ergens rond 2020 samenkomen; geschiedkundige Ailey ontdekt dan feiten over haar familie die tot dan toe niet boven tafel waren gekomen. 

De stamboom van Ailey’s familie is waarschijnlijk typisch voor die van de gemiddelde Afrikaanse Amerikaan. Ik vrees dat het gros van deze stambomen door verkrachting beïnvloed is. Zo ook de familie van Ailey. Zij kunnen hun stamboom direct terug leiden naar één van de grotere plantage-eigenaren in het stadje Chicasetta, Samuel Pinchard, een wrede pedofiel die vele jonge zwarte meisjes misbruikte. Dat Ailey’s familie van hem afstamt is een publiekelijk bekend geheim. Het is niet voor niets dat tegen het einde van de roman blijkt dat de boerderij waar Ailey’s oma woont niet door haar gehuurd wordt maar jaren eerder al aan haar is nagelaten. 

Een ander facet van Ailey’s familie is niet typisch voor Afrikaans-Amerikaanse families, incest  komt helaas voor onder alle kleuren, onder alle gezindtes. Ailey en haar twee zussen blijken jarenlang misbruikt door hun opa van vaders kant. Of zijn echtgenote het niet wist, zijn zoon niet? Niemand zal het ooit weten, want het is één van die zaken waar je het als nette familie niet over hebt. Dus sterft oudste Lydia aan een overdosis drugs omdat ze haar incestverleden niet kan verwerken, werpt middelste Coco zich met ziel en zaligheid op haar studie en kost het jongste Ailey heel wat jaartjes om eindelijk een doel te vinden in haar leven. Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik niet weet wat ik aan moet met dit aspect van de roman.  Het is aan de ene kant de verantwoording voor het leven van drie vrouwen, aan de andere kant moet het blijkbaar belichten dat familiegeheimen vooral geheimen moeten blijven. Het incest-gebeuren liet mij met een soortement onvolkomen gevoel achter: het was er net teveel met de haren bij gesleept en daardoor voelde het wat onaangenaam. 

Ailey en een groot deel van haar familie staan voor die 10% intellectuelen. Dus trakteert Jeffers ons uitvoerig op de carrières van diverse familieleden, blijkt een groot aantal van hen, Uncle Root bijvoorbeeld, een grote rol gespeeld te hebben in de intellectuele opvoeding van vele Afrikaanse Amerikanen en hebben zij zo goed als allemaal niet gekozen voor een carrière bij een topinstituut als Harvard maar voor een kleine Zwarte universiteit in een klein stadje. Stuk voor stuk hebben ze ook allemaal te maken gehad met discriminatie en racisme. Waren ze vaak de enige Zwarten in een witte omgeving en moesten ze vele vooroordelen en obstakels overwinnen. 

Eén van de grote zwaktes van deze roman is wat mij betreft dat de personages nooit verder komen dan clichés. Ailey groeit van klein meisje uit tot jonge vrouw met een mooie carrière als geschiedkundige. Haar persoonlijke ontwikkeling blijft een beetje daarbij achter. De mensen om haar heen zijn absoluut clichés: de aan drugs verslaafde zus, de moeder die vooral wil dat ze een man (zwart natuurlijk) trouwt, de oma voor wie de huid niet licht genoeg kan zijn, de zwarte vriend die zich via een witte vrouw omhoog werkt, de roman staat er vol mee. En tja, ook de witte mensen zijn zo goed als allemaal clichés. Ze mishandelen slaven, verdrijven Native Americans, zijn racistisch en discrimineren. Op een of andere manier vind ik dat niet zo heel erg, onze voorouders hebben het er tenslotte naar gemaakt en veel van hun afstammelingen maken het er nog steeds naar. 

Jeffers draait er wat betreft geweld, mishandeling, verkrachting, racisme en discriminatie bepaald niet om heen. De roman staat boordevol voorbeelden van gruwelijkheden, al dan niet fysiek. Het zijn gruwelijkheden waarvan het goed is dat ze benoemd worden, dat we onze ogen er niet voor sluiten. Ik moet persoonlijk zeggen dat ik niet weet wat ik erger vond: de gruwelijke wijze waarop Pinchard kleine meisjes verkrachtte of de gemaakt naïeve wijze waarop één witte mede-studente van de Ailey voortdurend de nadruk legt op het feit dat er toch ook goede blanken waren, dat niet elke plantage-eigenaar zijn slaven mishandelde? Alleen zo jammer dat deze vrouw zo ongelooflijk dom wordt neergezet door Jeffers dat ik haar opmerkingen eigenlijk niet serieus kon nemen. Zullen we het er maar op houden dat ik het enger had gevonden indien deze vrouw slim en welbespraakt was geweest en desondanks dit soort domme dingen had gezegd?

The Love Songs beslaat zo’n 800 pagina’s waarin heel veel gebeurt. Teveel om hier allemaal te benoemen. The Love Songs is zeker niet de beste roman die ik ooit gelezen heb, vergeleken met die andere Love Song is de literaire kwaliteit van het gedicht absoluut superieur. Ik kan me wel voorstellen dat The Love Songs verplicht leesmateriaal wordt op veel scholen. De twee verhaallijnen die elkaar tegen het einde ontmoeten zijn effectief en maken dat Jeffers een hele stamboom op intrigerende wijze  kan uitpluizen. Zij laat treffend en schokkend zien wat Afrikaans-Amerikanen nu en in het verleden is misdaan, tegelijkertijd niet schromend om te laten zien dat er in Afrikaans-Amerikaanse gezinnen ook een en ander misgaat en dat die 10% van W.E.B. Du Bois toch ook niet zo heel fijntjes was. 

En voor degenen die het leuk vinden: 

The Love Song of J Alfred Prufrock: 

Let us go then, you and I

When the evening is spread out against the sky …

En T.S. Eliot leest persoonlijk zijn Love Song of J. Alfred Prufrock voor:

https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwib3LXHlqD2AhWTNewKHY51APoQwqsBegQIAxAB&url=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DJAO3QTU4PzY&usg=AOvVaw30gR79qKg-L78jySe3UL2m