Gabrielle Zevin || Tomorrow and Tomorrow and Tomorrow

Zevin’s roman is een succes. Ik kan me er wel iets bij voorstellen. De roman is misschien net een ietsiepietsie aan de lichte kant maar Zevin slaagt er wel degelijk in om een aantal relevante thema’s aan de orde te stellen. En dat allemaal in een wereld die voor mij echt Verweggistan is, die van games.

Tomorrow and Tomorrow and Tomorrow is vooral een roman over vriendschap. Vriendschap die net zo belangrijk kan zijn als romantische liefde en grote invloed kan hebben op iemand’s leven. Sadie en Sam hebben zo’n vriendschap: vanaf het allereerste moment. In Tomorrow neemt Zevin ons mee in de hoogte- en dieptepunten van die vriendschap, laat ze zien hoe twee mensen ongelooflijk diep verbonden kunnen zijn in een relatie en er dan toch in slagen elkaar helemaal niet te begrijpen.  

Zevin laat zien hoe deze en elke relatie afhankelijk is van openheid en vooral doorvragen. Er is een aantal momenten waarop Sam en Sadie uit elkaar groeien. Momenten die worden veroorzaakt door aannames die niet gecheckt worden. Sam en Sadie kwetsen elkaar op die momenten zonder in de gaten te hebben dat ze handelen op basis van foutieve informatie. Het komt helaas bij geen van beide op om even te vragen wat er nu daadwerkelijk speelde. Er is een game nodig om de twee op een gegeven ogenblik met elkaar in gesprek te brengen.

De relatie van Sam en Sadie is niet de enige die een rol speelt in Tomorrow. Sam en Sadie leven tenslotte niet in een isolement, ze ontmoeten allebei andere mensen met wie ze hechte vriendschappen opbouwen, diepe liefdesrelaties of degelijke professionele banden. Marx is het personage dat op één of andere manier Sam en Sadie blijft verbinden: omdat hij met hen beide een bedrijf opzet, omdat hij een soort bloedbroederband voelt met Sam en smoorverliefd wordt op Sadie.

Sam en Sadie ontmoeten elkaar door een game. Games blijven een cruciaal element in leven; hun creatieve en technische talent maakt dat ze succesvolle games ontwikkelen. Marx is degene die het bedrijf runt; hij is misschien niet het talent van het drietal maar maakt het wel mogelijk dat Sam en Sadie hun talenten kunnen ontwikkelen. Een rol die hij met liefde oppakt maar die niet altijd evenzeer gewaardeerd wordt door Sam en Sadie.

Er is niet echt sprake van karakterontwikkeling in Tomorrow. Omdat we Sam en Zadie in hun pubertijd ontmoeten en hen jaren blijven volgen, is het natuurlijk duidelijk dat ze opgroeien en ontwikkelen. In Tomorrow is de manier waarop mensen met elkaar omgaan, hoe ze met elkaar interacteren, elkaar waarderen (of niet) van groter belang. In die onderlinge relaties zit de ontwikkeling in Tomorrow niet in de individuen zelf.

Zevin heeft geen lineaire roman geschreven. Ze kijkt terug in de tijd en springt voortdurend heen en weer tussen verleden, heden en toekomst. Er zelfs één hoofdstuk waarin Sam en Sadie elkaar ontmoeten in een game, en in die game weer naar elkaar toegroeien. Het maakt op een of andere manier dat je als lezer alleen maar nieuwsgieriger wordt naar de redenen dat Sam en Sadie (tijdelijk) uit elkaar groeien, hoe ze elkaar vervolgens weer vinden.

Racisme is een element dat in Tomorrow steeds op de achtergrond speelt. Sam en Marx hebben een Aziatische achtergrond, Sadie is Joods. In hun games spelen ras maar ook gender geen rol; in één van hun populairste games schetst met name Sam een ideale wereld waarin mannen met mannen kunnen trouwen, vrouwen met vrouwen, lang voordat dit daadwerkelijk kan in de USA. Hij is zijn tijd ver vooruit, krijgt nog voor de tijdens van social media te maken met haat en bedreigingen.

Tomorrow speelt niet voor niets in de wereld van games. Die wereld kan namelijk iets dat de gewone wereld niet kan: gewoon weer opnieuw beginnen als het misgaat. Het is niet voor niets dat zowel Sam als Sadie wegvluchten in populaire games wanneer het werkelijke leven te zwaar wordt. Het is echt Marx, degene die ‘alleen maar organiseert’, die door een quote van Shakespeare duidt wat een game is: “It’s tomorrow, and tomorrow, and tomorrow. It’s the possibility of infinite rebirth infinite redemption. The idea that if you keep on playing, you could win. No loss is permanent, because nothing is permanent, never”. En laat dat nu de kern zijn van deze roman: niets is permanent maar je kunt het wel steeds opnieuw proberen, ook in diepe vriendschappen.

 

“Tomorrow, and tomorrow, and tomorrow”

BY WILLIAM SHAKESPEARE

(from Macbeth, spoken by Macbeth)

   Tomorrow, and tomorrow, and tomorrow,

   Creeps in this petty pace from day to day,

   To the last syllable of recorded time; 

   And all our yesterdays have lighted fools

   The way to dusty death. Out, out, brief candle!

   Life's but a walking shadow, a poor player,

   That struts and frets his hour upon the stage,

   And then is heard no more. It is a tale

   Told by an idiot, full of sound and fury,

   Signifying nothing.

 

Kate Atkinson – Shrines of Gaiety

Op het eerste gezicht zou je Shrines of Gaiety kunnen afdoen als een vermakelijke schelmenroman, spelend in de jaren dertig met als middelpunt een niet helemaal binnen de lijntjes tekenende familie die een aantal nachtclubs runt. Ik vrees dat je Atkinson dan zwaar tekort doet. Shrines of Gaiety kan op veel aspecten de concurrentie aan met de betere Dickensiaanse voorgangers. Ik leg uit waarom.

In de eerste plaats het aantal personages en het aantal verwikkelingen die aan het einde van de roman allemaal hun eigen plekje in de roman gevonden hebben.

De familie Coker runt op fenomale wijze de nachtclubs, of liever gezegd dat doet materfamilias Nelly. Haar kinderen kunnen op geen enkele wijze tippen aan haar. Sommige van die kinderen interesseert dat bepaald niet. Niven omdat hij in de Eerste Wereldoorlog teveel gezien heeft en de drie jongere dochters omdat ze andere zaken aan hun hoofd hebben. Dochter Edith lijkt wel degelijk in staat haar moeders koninkrijk op een gegeven ogenblik over te nemen, zij brengt het door een persoonlijke keuze echter bijna tot val. Zoon Ramsay komt liefde tekort, hij lijdt vooral onder het feit dat zijn moeder hem – niet geheel onterecht – niet serieus neemt.

En dan de personages aan de goeie kant. Inspector Frobisher die alles in zich heeft om een waardig opvolger van Atkinson’s Jackson Brody te worden, onnozel gansje Freda die denkt dat ze met haar talent London wel eventjes zal veroveren. Zij komt van een koude kermis thuis, realiseert zich waarschijnlijk niet meteen dat die koude kermis haar kracht, empathie en doorzettingsvermogen juist naar boven halen.  Gwendolen Kelling is de volwassen geworden George uit Enid Blython’s De Vijf. Kordaat, nergens bang voor, bereid de wereld stormenderhand te nemen en elk obstakel uit de weg te ruimen. Pas wanneer één van de twee mannen in haar leven eindelijk vermeldt dat hij getrouwd is, wankelt ze.

Tussen de Cokers en de mensen aan de goede kant begeeft zich een groot aantal kleurrijke personages. Of juist grijze. De bibliothecaresses met wie Gwendolen jaren gewerkt heeft, de ongetrouwde dames in haar kosthuis … Atkinson zet ze feilloos neer. Dat geldt ook voor politieagent Oakes die een ietwat vreemde relatie tot de wet lijkt te hebben, de mysterieuze Azzopardi of de Veertig Dieven, een groep vrouwelijke zakkenrollers die op geheel eigen wijze opereren. Het knapste is nog wel de manier waarop Atkinson sleutelfiguur Maddox nauwelijks zelf ten tonele voert, er wordt vooral over hem gesproken, maar wel een scherp beeld neerzet van een corrupte agent.  

Had ik al gezegd dat Atkinson haar taal perfect beheerst? Zij is één van die auteurs die de meest prachtige zinnen uit haar pen laat rollen, die af en toe slechts een subtiel geplaatst woord nodig heeft om een situatie te duiden. En dan hebben we het nog niet eens over de af en toe barokke beschrijvingen van de nachtclubs en hun bezoekers of de bijna tastbare lugubure sfeer in de mortuaria. Het nachtleven maar ook de schrijnende omstandigheden van vele inwoners van Londen in de jaren dertig komen door het talent van Atkinson tot leven.

Eén aspect van Shrines of Gaiety heb ik nog niet belicht: de knappe wijze waarop Atkinson humor en harde realiteit afwisselt. Wanneer Freda kan intrekken bij een vroegere vriendin is het bijna hilarisch om te lezen hoe ons gansje echt niet snapt welk beroep die vriendin uitoefent, terwijl tegelijkertijd de armoede waarin zij leeft druipt van de pagina’s af.

Ik heb één grote fout gemaakt tijdens het lezen van Shrines of Gaiety: ik had steeds maar kort de tijd om te lezen waardoor ik eigenlijk te sporadisch in de wereld van Nelly Coker, Frobisher en Kelling werd ondergedompeld. Op het moment dat ik – met dank aan een langere treinreis – de tijd had, schoot ik door de roman heen en wilde ik niet meer stoppen met lezen (heb ik dus ook niet gedaan).

Oftewel, ik blijf een fan van Atkinson. Ik zie nu alweer uit naar haar volgende roman. 

 

 

 

Ian McEwan || Lessons

Ian McEwan is al sinds jaar en dag één van mijn favoriete schrijvers. Omdat ik zijn laatste romans iets minder vond, begon ik met enige vrees aan Lessons. Dit ondanks de laaiend enthousiaste recensies die ik tot mij nam. Mijn angst kwam voor een deel uit, voor een deel niet.

Om met het laatste te beginnen: ben jij net als ik al jaren een McEwan-fan omdat de man doodeenvoudig grandioos schrijft, dan moet je Lessons absoluut lezen. McEwan is als vanouds op dreef en heeft de prachtigste zinnen aan het papier toegevoegd. Ideeën en gedachten zijn verwoord op een manier waar ik alleen maar in bewondering naar kan kijken.

Ook de opbouw van de roman is ‘vintage’ McEwan: goed doordacht, geen speld tussen te krijgen. Beginnen in de jeugd van iemand maar ondertussen steeds de link met zijn volwassen leven blijven leggen. Af en toe leek het wel alsof McEwan een bijna lemniscaatachtige omgeving creëerde: alles is aan elkaar gerelateerd, alles komt bij elkaar terug.  

De hoofdpersonen zijn ook rasecht McEwan. Niks te rechttoe rechtaan, lekker extreme jeugdtrauma’s die zeker bij hoofdpersoon Roland en zijn (ex-)echtgenote Alissa de nodige verwikkelingen opleveren. Ook pianolerares Miriam is heerlijk verknipt en draagt haar steentje bij. Zo heel af en toe bekroop me desondanks wel het gevoel ‘was het verhaal niet net zo goed overgekomen indien Roland iets minder extreem was geweest’. Ik vermoed eerlijk gezegd van wel.

Eigenlijk is de verhaallijn niet zo moeilijk: we volgen Ronald, een ‘legerkind’ dat naar kostschool wordt gestuurd en daar misbruikt wordt door zijn pianolerares. Het misbruik beïnvloedt bepaalt de koers van zijn leven in hoge mate, met name omdat het hem belet langdurige relaties aan te gaan met mensen, bewust te kiezen voor een doel in zijn leven. Ronald kiest er na school voor om te gaan genieten en realiseert zich pas veel later dat hij daarmee bepaalde wegen voor zichzelf heeft afgesloten. Tegen het einde van de roman, realiseert zeventiger Roland zich het volgende: ‘ … that he lacked that immediate hands-on-hips automatic and grounded sense of the right course’.

Wat mij minder aansprak in Lessons was de wijze waarop McEwan het leven van Ronald koppelt aan de wereldgeschiedenis. Niet dat ik er op tegen ben dat geduid wordt wat er in de wereld speelt terwijl de hoofdpersonen hun dingen doen, het was meer dat het af en toe wel erg veel was. Ik prees mijzelf gelukkig dat ik de ontwikkelingen voor een belangrijk deel kon plaatsen (omdat ik doodeenvoudig zelf oud genoeg was om ze mee te maken) maar ik kan me voorstellen dat voor jongere lezers het uitleggerige verveelt. En tja, voor mij persoonlijk is er al snel sprake van teveel geschiedenis. Houd je ervan? Dan zul je smullen van deze roman.

Tegen het einde van de roman horen we de stem van McEwan achter die van Ronald. Hij geeft dan enkele pagina’s lang zijn mening over wat er in recente jaren speelt in de wereld. Ik moet toegeven dat ik dat persoonlijk wel wat zwaar op de hand vond en misschien niet helemaal passend in een literaire roman. 

Oftewel, geen makkelijke roman, niet eentje die je eventjes snel leest, soms moet je bepaalde passages misschien nog een keertje lezen. Lessons is een roman met veel bewonderenswaardige elementen waar je echt de tijd voor moet nemen.  

Maggie O’Farrell – The Marriage Portrait

Het is vanaf de eerste regels duidelijk dat hoofdpersoon Lucrezia de’Medici niet oud wordt en de roman waarschijnlijk niet gaat overleven. Hoe zij uiteindelijk overlijdt blijft tot de laatste pagina’s een mysterie. Het is de kracht van Maggie O’Farrell dat zij een vrij onbekende vrouw uit de 14^e eeuw voor ons tot leven brengt.*

O’Farrell bewerkstelligt dat op drie manieren: de structuur van haar roman, haar waarlijk fantastische schrijfstijl en de wijze waarop zij ons meeneemt in het leven van een jonge vrouw die voorbestemd is om uitgehuwelijkt te worden. Omdat de roman focust op één jaar uit het leven van Lucrezia, is er geen sprake van diepe karakterontwikkeling. Daarvoor is de spanne gewoon te kort.

O’Farrell start haar roman met Lucrezia en echtgenoot Alfonso. Lucrezia dacht dat ze naar een lieflijk buitenhuis zouden gaan met zijn tweetjes (relatief dan, een hertog kan niet zonder een entourage), ze blijken na een zware tocht te paard gearriveerd in een strenge, onwelkome grenspost. Tijdens het eten weet Lucrezia het zeker: Alfonso gaat haar vermoorden. In de roman die volgt werkt O’ Farrell gestaag twee lijnen uit: het leven van Lucrezia vanaf haar geboorte, haar pogingen om haar dood te voorkomen. De hoofdstukken waarin de lijnen worden uitgewerkt, wisselen elkaar om en om af.

Lucrezia is een typische telg uit een voornaam adellijk gezin, voorbestemd om uitgehuwelijkt te worden. O’Farrell beschrijft het leven op het hof en laat zien hoe Lucrezia en haar zussen en broers klaargestoomd worden om hun plicht te vervullen. Protesteren heeft geen zin; het hertogdom heeft allianties nodig. O’Farrell beschrijft deze wereld met al haar pracht en praal maar ook met het onderliggende gevoel van machteloosheid: Lucrezia is slechts een pion, haar ouders houden waarschijnlijk vast van haar maar ze heeft haar plicht te doen. Een machtige man trouwen dus.

Die machtige man is Alfonso en hij heeft een probleem. Hij heeft nog geen kinderen. Voor alle duidelijkheid: hij had al lang wat buitenechtelijke kindertjes op de wereld gezet moeten hebben maar dat lijkt maar niet te lukken. O’Farrell maakt zo van het begin af aan duidelijk dat Lucrezia een probleem gaat hebben. Kinderloosheid in de 14^e eeuw was tenslotte altijd de schuld van de vrouw. Dat Alfonso een wreed heerser en een brute echtgenoot blijkt maakt het leven er niet eenvoudiger op. Lucrezia mag hem op geen enkele voorwaarde tegenspreken, in bed is geen sprake van elkaar liefhebben maar wordt zij avond na avond verkracht.

Door de structuur van de roman versterken de twee lijnen elkaar. Je weet als lezer dat het niet goed gaat aflopen voor Lucrezia, alle hoofdstukken die haar huwelijk beschrijven bevestigen die sombere uitkomst alleen maar. Tegen beter weten in blijft je vervolgens hopen, dat Lucrezia het bij het verkeerde eind heeft en dat Alfonso haar niet gaat doden.

In de handen van een mindere schrijfster had dit waarschijnlijk een gemiddeld verhaaltje opgeleverd. O’Farrell voegt echter iets toe dat zij tot in de puntjes beheerst, haar ongelooflijk bijna fabelachtige schrijfstijl. Beeldend, vol met lyrische of juist dreigende beschrijvingen van Lucrezia’s omgeving, zinnen die soepel over het papier lopen ondanks hun complexiteit. Niet voor het eerst laat O’Farrell zien welk een talent zij is. Haar zinnen en haar taal alleen zijn een reden om deze roman te lezen.

In de recensie van het NRC (december 2022) staat dat O’Farrell in The Marriage Portrait van dik hout planken zaagt maar dan wel wonderschone planken. En dat klopt helemaal. Die wonderschone planken tillen de roman op van gemiddeld naar prachtig.

*men gaat ervan uit dat Robert Browning zijn gedicht My Last Duchess heeft gebaseerd op een portret van Lucrezia de’Medici.

https://www.poetryfoundation.org/poems/43768/my-last-duchess

Mohsin Hamid || The Last White Man

De roman start met de scene waarin de hoofdpersoon, Anders, ontdekt dat hij letterlijk veranderd is. Voor het slapen gaan was hij nog een witte man, bij het wakker worden is hij veranderd in een zwarte. Hij blijkt niet de enige. Aan het einde van de roman zijn er geen witte mensen, iedereen is zwart geworden. Een gegeven dat Hamid gebruikt om de wereld zoals wij deze kennen tegen het licht te houden.

In eerste instantie is Anders een uitzondering. Hij ervaart nu zelf wat het is om een zwarte man te zijn in een door witte mensen gedomineerde wereld. Hij wordt nu letterlijk anders gezien. Zou Hamid overigens in de gaten hebben gehad dat de naam Anders in het Nederlands de verandering in zijn hoofdpersoon benadrukt? Vast niet. Anders ondergaat positieve ervaringen, zijn half-half vriendin Oona accepteert de nieuwe Anders en een solide relatie ontstaat. Ook Anders’ vader, eerder de belichaming van ‘pro-white’ dan andersom, doet serieus zijn best om zijn veranderde zoon te accepteren. Ironisch genoeg blijkt de stervende vader tegen het einde van de roman daadwerkelijk de laatste witte man.

Er zijn vanzelfsprekend ook negatieve reacties. Zo geeft Oona’s moeder letterlijk over wanneer ze de twee samen in bed aantreft. Met het toenemen van het aantal veranderde mensen neemt ook het geweld van de overgebleven witte mensen toe. Samenzweringstheorieën floreren,  complotten ploffen overal op. Totdat het omslagpunt bereikt wordt waarop er doodeenvoudig niet meer genoeg witte mensen zijn om strijd te voeren. De rust keert dan weer terug in de wereld.

De rust keert terug maar Hamid heeft dan al duidelijk gemaakt dat de mensheid op zoek zal blijven naar dat wat mensen anders maakt. In dit geval: zij die altijd zwart waren en zij die naar zwart veranderd zijn. Hoewel aan het einde van de roman iedereen schijnbaar in pais en vree leeft is overduidelijk dat de eerste zaadjes voor toekomstige onrust al gepland zijn.

The Last White Man lees je niet omdat Hamid zo prachtig schrijft of zo’n goede harmonie tussen thema, structuur en taal heeft bewerkstelligt. Nee, deze roman lees je vooral omdat Hamid zijn lezers met de symbolische verandering keihard met hun neus op de feiten drukt: er is racisme in deze wereld, er wordt gediscrimineerd, de politie draagt in hevige mate bij aan deze discriminatie. Het zaadje dat hij plant voor toekomstig racisme en discriminatie stemt niet hoopvol.

Hamid laat echter ook zien dat in een wereld vol met racisme en discriminatie persoonlijke contacten het leven beduidend beter kunnen maken. De manier waarop Anders’ vader probeert voor zijn zoon op te komen is bijna vertederend, de ontluikende liefde tussen Anders en Oona prachtig. De wijze waarop hun dochter haar oma liefdevol terecht wijst ontroerend.

The Last White Man is geen gemakkelijke roman. Daarvoor is het thema te ongemakkelijk. Het is wel een roman die door het unieke perspectief de vinger legt op de fouten in onze maatschappij. Nu maar hopen het The Last White Man één van die romans is die een bijdrage kan leveren aan het proces om die fouten langzaam maar zeker te herstellen.  

Elizabeth Strout || Lucy by the Sea

Sommige mensen zullen Lucy Barton al kennen uit eerdere romans van Strout. In deze vierde roman over schrijfster Lucy neemt Strout ons mee naar een wereld die al bekend is uit de eerdere romans maar dit keer in een context die die hele wereld in 2020 overviel: Covid 19.

Lucy’s ex William is al snel doordrongen van het feit dat Covid 19 niet zo maar een griepje is maar een virus dat een spoor van dood achter zich zal laten. Hij dwingt Lucy die het allemaal nog niet zo vat om haar appartement in New York te verlaten en met hem hun intrek te nemen in een huis in een klein dorp ergens aan de zee. Lucy snapt pas langzaam dat haar wereld definitief verandert; zij gaat mokkend en tegenstribbelend met ex William mee.

Gebeurt er veel in Lucy by the Sea? Nee, bepaald niet. Of het moet de desastreuze zegetocht van Covid 19 door onze wereld zijn. Strout hoeft de beelden niet tot in detail te beschrijven; enkele woorden voldoen om die beelden die op ons netvlies gegrift staan weer tevoorschijn te toveren Gebeurt er veel in het leven van Lucy? Dat wel. Nieuwe vriendschappen ontstaan, oude relaties blijken levensvatbaarder dan ooit gedacht, familieleden maken allemaal hun eigen ontwikkelingen door.

Strout is geen schrijfster van het grote gebaar. Zij is degene die met prachtige formuleringen ons steeds meer verteld over een vrouw die haar vaste lezers inmiddels dierbaar geworden is. Feiten uit Lucy’s vroegere leven worden aangevuld, nieuwe zaken worden toegevoegd. Lucy ondertussen blijft die persoon wier mate van naïviteit blijft fascineren.

Lucy’s verhaal kabbelt door maar dient ondertussen ook om subtiel commentaar op de wereld te geven. Het feit dat William en Lucy in eerste instantie bepaald niet welkom werden geheten door de op hun eigen gezelschap gestelde dorpelingen, het feit dat Lucy’s zus steeds meer in de ban komt van een christelijke sekte die niets van vaccins wil weten, de vrouw die Lucy ontmoet bij de Voedselbank met wie Lucy maar niet in gesprek gaat over ene Donald Trump, de schoonouders van hun dochter die geen afstand willen houden van hun kinderen …

De wereld die Strout bouwt rondom Lucy is een wereld waarin normale dingen belangrijk zijn, waarin liefde en vriendschap tellen. Lucy bewoont deze wereld op haar manier. Zij is niet iemand die haar liefde en vriendschap snel weggeeft, ze is naar veel mensen ronduit afstandelijk. Het maakt haar herkenbaar en menselijk. Net zo als haar zorgen over William, haar dochters en haar andere geliefden; net als haar verdriet voor haar overleden echtgenoot David. Lucy is weliswaar een  beroemde schrijfster, ze is vooral een mens getekend door haar jeugd en haar leven.

Strout schrijft kleine, subtiele romans die desondanks treffend onze wereld beschrijven. Haar hoofdpersonen sluit jij misschien niet meteen in je hart, ze blijven er wel hangen – heel lang.

 

Maddie Mortimer || Maps of Our Spectacular Bodies

 

Booker Prize Longlist 2022

Maddie Mortimer heeft een indringende roman geschreven. Het onderwerp, terminale kanker, zal nooit licht zijn. De wijze waarop Mortimer heeft verwoord hoe kanker toeslaat is uitzonderlijk. Het sterfproces van hoofdpersoon Lia biedt Mortimer daarnaast de mogelijkheid om haar te laten terugkijken op essentiële momenten in haar leven.

Mortimer laat ‘de kanker’ aan het woord. Alle vet afgedrukte tekst, komt uit de mond van de kankercellen. Zij beschrijven hun aankomst, hun zegetocht, hun gevecht tegen ‘red’, de ultieme chemokuur die Lia krijgt en hun overwinning. ‘Kanker’ geeft ook commentaar op de persoon Lia, op de mensen om haar heen. Omdat ‘kanker’ natuurlijk onlosmakelijk met de persoon Lia verbonden is, ontkom je niet aan de indruk dat haar onderbewustzijn op deze manier commentaar geeft op de mensen om haar heen, op haar leven.

Naarmate de roman vordert, vloeien Lia en ‘kanker’ in elkaar over. Een fysiek proces, de groei van hersentumoren en het effect van morfine, krijgt zo een heel andere lading. Mens en ziekte zijn één, kunnen niet van elkaar gescheiden worden. Dit wordt nog benadrukt door het spel met typografie: woorden dansen soms letterlijk over de pagina, zijn op afwijkende manier gezet. Omdat er maar weinig lange hoofdstukken voorkomen in Maps, meestal beperkt Mortimer zich tot korte alinea’s of zelfs enkele zinnen, benadrukken typografie en de lengte van teksten het ziekteproces.

Lia en haar familie en vrienden komen ook aan het woord, in cursief. Soms heel kort, soms lange stukken tekst. Mortimer slaagt er zo in hun gevoelens, hun worsteling met Lia’s aanstaande dood inzichtelijk te maken. Alle normaal afgedrukte tekst komt uit de mond van de verteller. Deze rapporteert aan ons vanaf het moment dat Lia te horen gekregen heeft dat haar kanker teruggekeerd is tot het moment dat ze daadwerkelijk sterft. De verteller staat in het heden maar gaat ook terug naar het verleden. Het commentaar van de verteller maakt mede dat de lezer ervaart hoe Lia en de mensen om haar heen haar sterfproces ervaren.

Lia heeft een benauwende opvoeding gehad door streng religieuze ouders die niet echt wisten wat ze met hun – in hun ogen – rebelse dochter aan moesten. Zo tekent Lia prachtig, later maakt ze daar ook haar beroep van, maar snappen haar ouders niet wat ze tekent, waarom ze tekent. Wanneer haar ouders een pupil van haar vader, de dominee in het dorp, in huis opnemen, snappen ze net zo min welk effect zijn bijna voorkeursbehandeling heeft op hun dochter. Zij voelt zich door hem nog minder begrepen. Uiteindelijk leidt dit tot een (tijdelijke) breuk met haar ouders.

Mortimer verwoordt alles in prachtig proza, onafhankelijk van het perspectief dat ze op dat moment kiest. Kanker, verteller en de mensen krijgen mooie, diepe gedachtes in hun mond gelegd. Naarmate het sterfproces van Lia vordert, worden haar uitingen chaotischer. Soms denkt ze iets en blijkt uit de tekst van de verteller dat haar omgeving haar niet meer bereikt. Zo dragen ook de woorden die Mortimer kiest bij aan het effect dat haar roman beoogt.

De lezer wordt op uitzonderlijke wijze meegenomen in een onafwendbaar proces en ervaart door Mortimer’s unieke vertelwijze hoe het proces iedereen raakt. Maps is geen makkelijke roman maar intrigeert van begin tot einde. Ik was diep onder de indruk van het spel tussen personages, tekst, structuur en typografie.

Jennifer Egan || The Candy House

The Candy House is een opmerkelijke roman, om meerdere redenen. De opbouw bijvoorbeeld maar ook het centrale thema: de volgzaamheid waarmee de gemiddelde mens zich zonder nadenken overgeeft aan automatisering.

De roman begint en eindigt met Bix, de man die ver vooruitloopt op de rest van de wereld wanneer het op het gebruik van internet etc aankomt en daar een zeer goed lopend bedrijf mee heeft gebouwd. Aan het begin van de roman twijfelt hij, omdat hij geen nieuwe, geniale inval meer heeft gehad om verder uit te bouwen, aan het einde van de roman, jaren later op zijn sterfbed, weten we wat het effect is geweest van de geniale inval die alsnog volgt: mensen zijn zonder blikken of blozen bereid hun geheugen te downloaden in een grote database en maken daarmee hun leven volledig openbaar.

Voordat we zover zijn, heeft Egan ons echter meegenomen in een complexe wereld waarin de belevenissen van mensen die op een of andere manier een relatie hebben tot BIx centraal staan. Zijdelingse personages uit het ene hoofdstuk kunnen het centrale personage worden in een volgend hoofdstuk. In sommige gevallen draagt het personage bij aan het centrale thema, in andere gevallen lijken het meer uitstapjes om te laten zien hoe het leven van iemand verloopt. Op die manier slaagt Egan er ook in om op ongedwongen wijze leven in Amerika te schetsen.

Eén zo’n uitstapje is het uitermate vermakelijke verhaal van Lulu die op zoek gaat naar haar vader, een regisseur. Omdat hij een beroemdheid is, kan ze niet zomaar bellen en zeggen ‘hallo, ik ben Lulu en ik ben je zevende kind’. Dus benadert ze een actrice die ze ooit eens heeft ontmoet met de vraag of zij de gegevens heeft van de man. Ik zal niet verklappen hoe ze de man, eerder al een personage in een ander hoofdstuk, uiteindelijk ontmoet. Wat ik wel kan verklappen, is dat dit hele hoofdstuk de vorm heeft van emails die alle betrokkenen elkaar sturen.

In een roman met een groot aantal personages komt Egan misschien niet toe aan het groots uitwerken van hun karakterontwikkeling. Ze slaagt er wel degelijk in om door subtiele verwijzingen of door goed in te spelen op wat wij weten over bepaalde lichamelijke en geestelijke beperkingen alle personages meer diepte te geven dan je eigenlijk voor mogelijk zou houden. Zo leidt de terloopse opmerking dat ene Ames het middelste kind is tot een laatste hoofdstuk waarin Egan laat zien dat het onzichtbare middelste kind uiteindelijk excelleert omdat hij de gave heeft om onzichtbaar te zijn.

Uiteindelijk komen alle draadjes toch weer bij elkaar. Al is het maar, omdat de geniale uitvinding van Bix er uiteindelijk voor zorgt dat mensen een keuze hebben: je geheugen downloaden of niet. Sommige van de personages weigeren; hun levens blijven daardoor gesloten voor de rest van de wereld. Andere personages downloaden hun geheugens wel en maken bovendien gebruik van de database om informatie over andere mensen te verkrijgen. Tot grote verbazing van Bix en een groot aantal mensen om hen heen, lijken mensen geen enkel probleem te hebben met zaken als hun levens openbaar maken, hun veiligheid op het spel zetten. Het kan, dus doen ze het.

Egan behoort tot die categorie Amerikaanse auteurs die soepel schrijven en precies weten hoe ze een roman moeten opbouwen; voor de prachtig geformuleerde zin is vaak geen ruimte. In dit geval was ik bereid dat op de koop toe te nemen. Egan heeft mij verleid met een roman die doordrenkt is van een serieus thema. In haar geval is de literaire kwaliteit van de roman niet het kind van de rekening, zij versterken elkaar en maken The Candy House tot een uitstekende roman met een duidelijke boodschap.

Colm Toíbin || The Magician

The Magician is Thomas Mann, de beroemde Duitse auteur. Hij heeft deze bijnaam gekregen van zijn kinderen omdat hij af en toe goocheltrucjes uithaalt. In The Magician neemt Toíbin ons mee in zijn leven. Of de man die hij beschrijft in het echt bestaan heeft, is maar de vraag. De feiten kloppen maar de gedachtes en emoties zijn vooral de invulling van Toíbin.

Er waren momenten waarop The Magician naar mijn smaak net iets teveel op een autobiografie begon te lijken. Dan overheersten pagina’s lang de beschrijvingen van politieke omstandigheden en het effect daarvan op de familie Mann. Op het moment dat ik dan net bij mijzelf begon te denken ‘hm, wordt wat saai’ verraste Toíbin me gelukkig weer op een prachtig geformuleerde gedachtegang van Mann.

Als Toíbin namelijk ergens goed in is, dan is het prachtig schrijven. Beschrijvingen van de omgeving, van de familie, van de ontwikkelingen in het leven van de familie Mann en vooral ook de gedachtes in het hoofd van Mann. De Nobelprijs-winnaar heeft in Toíbin de auteur gevonden die hem op ingenieuze wijze met zorgvuldig geformuleerde zinnen tot leven brengt. Toíbin neemt ons mee in het proces zoals zich dat in het hoofd van Mann had kunnen voltrekken wanneer hij bezig was met een roman. Zo ontvouwt zich de totstandkoming van de Toverberg, van Dood in Venetië, van Buddenbrooks.

De roman is lineair opgebouwd: van de prille jeugd tot de allerlaatste dagen van Mann. Feiten uit het leven van Mann komen allemaal aan de orde: persoonlijk en algemeen. Het is natuurlijk zo dat Mann, gebeuren aan het einde van de 19^e eeuw, in roerige tijden geleefd heeft: Eerste Wereldoorlog, crisis in de jaren dertig gepaard gaand met opstand in het verslagen, arme Duitsland, de Tweede Wereldoorlog en daarna de jacht op communisten. Omdat Toíbin vertelt namens Mann is het zijn perspectief dat tot ons komt, dat van alle familieleden en vrienden komt altijd via de schrijver.

Het beeld dat Toíbin van Mann schetst is vooral dat van een man die nooit ergens vol voor gaat. Dat blijkt vooral wanneer hij zich zou kunnen uitspreken over de politieke situatie in zijn land.  Waar broer Heinrich en de twee oudste kinderen fel tegen de Nazi’s ingaan, aarzelt Mann voortdurend over wat hij wel of niet kan zeggen. Altijd met rationele argumenten als rechtvaardiging: hij moet aan het lot van zijn uitgever denken, zijn schoonouders wonen nog in Duitsland … Pas laat in zijn leven ontdekt Mann, in de versie van Toíbin natuurlijk, hoe bevrijdend het is om zich wel uit te spreken.

In The Magician spreekt Mann zich in ieder geval nooit uit over zijn seksuele voorkeur. Waar zijn oudste kinderen demonstratief biseksueel zijn en huwelijken sluiten waarvan duidelijk is dat ze vooral bedoeld zijn als dekmantel, verstopt Mann zijn gevoelens voor mannen voortdurend. Ze komen pas naar voren op papier, in zijn romans. Er is geen enkele twijfel over het feit dat hij veel van zijn echtgenote houdt, diep in zijn hart verlangt Mann naar een man.

The Magician is een roman over een man die successen behaalt als schrijver maar die door Toíbin prachtig wordt neergezet als een man met twijfels. Twijfels over zijn geliefde Duitsland, over zijn schrijfkunsten, over zijn kinderen met wie hij nooit een goede relatie opbouwt, over de liefde. Twijfels die zo mooi opgeschreven zijn dat het een waar genot is om ze te lezen. The Magician is voor mij vooral weer een voorbeeld van Toíbin’s kunnen, van zijn talent om de prachtigste zinnen aan het papier toe te vertrouwen.

Shehan Karunatilaka || The Seven Moons of Maali Almeida

Booker Prize Shortlist 2022

 Het is vanaf het prille begin duidelijk dat hoofdpersoon Maali Almeida dood is. He is net aangekomen in een soort verzamelplek voor de overledenen, een mogelijk startpunt om opnieuw geboren te worden. Maali heeft zeven dagen om wat formaliteiten af te handelen; indien hij te lang in de vertrekhal blijft, is hij gedoemd om voor eeuwig in de tussenzone te blijven. Medewerkers proberen hem naar de plek te leiden waar zijn hergeboorte kan plaatsvinden, Maali heeft echter een ander plan. Hij is vastbesloten eerst wat problemen uit zijn leven op te lossen. Wat volgt is een lawaaierige, kleurrijke and tegelijkertijd angstaanjagende reis door heden en hiernamaals.  

Maali heeft een dubbele persoonlijkheid. Hoewel hij heel veel van zijn vriendje houdt, horen slippertjes met bekende en onbekende mannen voor hem tot het leven. Hij is verslaafd aan gokken, wat hij verbergt voor het vriendje en lijkt het leven bepaald niet serieus te nemen. Hij is een aanstekelijke losbol die van het leven geniet. In de roman komt ook zijn andere kant steeds duidelijker naar boven. Die waarin hij gewelddadigheden vastlegt op de foto en zo de voortdurende strijd in Sri Lanka vastlegt.

Een kant die bovendien onverwacht beschermend is naar vriend Dilan en beste vriendin Jaki. Hij wil dat zij hem helpen om de waarheid over zijn dood boven tafel te krijgen, tegelijkertijd wil hij niet dat ze daardoor in gevaar komen. En moet hij bovendien accepteren dat ze vanaf nu zonder hem door moeten.

The Seven Moons lijkt een beetje op een goed uitgevoerde combinatie van achtbaan en spookhuis op de kermis. The roman krioelt met geesten en rare, agressieve wezens in de tussenzone, in de echte wereld duiken steeds meer mensen op die wellicht iets weten over Maali’s dood. Ik moet bekennen dat ik op een gegeven ogenblik het spoor bijster was waar het ging om alle vechtende partijen in Sri Lanka; ik leed een beetje aan informatie overload.

Karunatilaka vermengt de echte wereld en de tussenwereld bijna willekeurig. De duidelijkste structuur in de roman is de indeling in hoofdstukken die elk de tijdzone van één ‘maan’ beschrijven. Binnen die hoofdstukken gaat hij los. Snelle wisselingen tussen heden – verleden en tussenzone maken dat je voortdurend alert moet zijn op waar je wanneer met wie bent. Dit gekoppeld aan de kleurrijke en levensechte beschrijvingen van beide werelden, de mensen, de geesten en de duivels maken voor een bijna explosieve leeservaring.

Een explosieve leeservaring die waarschijnlijk correspondeert met de politieke en maatschappelijke situatie in Sri Lanka. Ik weet niet precies wat er allemaal op het kleine eiland gebeurt, het lijkt één van die plekken op aarde waar fracties, politici en bevolkingsgroepen het nooit met elkaar eens worden en liever blijven vechten voor de macht. The Seven Moons gaf ook mij een beknellend kijkje in Sri Lanka met al het geweld dat hoort bij de voortdurende strubbelingen. Maali is degene die alles op beeld heeft vastgelegd.

Ik zal niet onthullen of Maali erin slaagt uit te vinden hoe hij overleden is en om zijn vrienden en vijanden naar zijn foto’s te leiden. Ik onthul wel dat Maali naarmate de roman vordert steeds meer in mijn achting groeide. Ondanks zijn niet helemaal serieuze houding ten opzichte van relaties en gokken blijkt hij één van die mensen die in staat zijn ondanks alles onafhankelijke keuzes te maken. Hij is een goede man die de juiste beslissingen neemt. Ik weet niet zeker of The Seven Moons wat mij betreft de Booker moet winnen, ik geef toch de voorkeur aan iets minder drukke romans. Ik snap wel degelijk waarom de roman op de shortlist staat.

 

NoViolet Bulawayo || Glory

 

Booker Prize Shortlist 2022

Glory is geen makkelijke roman. De realistische beschrijvingen van de wreedheid en het geweld in een dictatuur komen hard aan en confronteren je als lezer met de harde waarheid dat wereldwijd duizenden en duizenden mensen onderdrukt, mishandeld, uitgehongerd en gedood worden door de grillen van een kleine elite en een wrede egoïstische dictator. Het feit dat de personages in Glory dieren zijn veranderde daar niets aan; sterker nog, Bulawayo’s boodschap kwam er alleen maar harder door aan.

De personages in Glory zijn dus dieren, dat wil zeggen, tamme dieren. De leeuwen en de olifanten worden lekker met rust gelaten in Jidada met een -da en nog een -da. Bulawayo’s keuze zorgt ogenblikkelijk voor een verschuiving: Glory’s voornaamste personages zijn in hoge mate symbolisch. Ze staan niet alleen voor Jidada, ze representeren alle wezens die het slachtoffer zijn in een dictatuur. In deze zwaar symbolische roman beschrijft Bulawayo het proces om te komen tot een dictatuur: wat was de eerste stap? Wie vochten eerst voor vrijheid en veranderden vervolgens in wezens die het einde van kolonisatie benutten om er vooral zelf heel veel beter van te worden? Wat gebeurt er met degenen die in opstand komen? Waarom duurt een dictatuur voort? Is er een manier om er een einde aan te maken?

Het is aan de lezers van Glory om te beoordelen of Bulawayo erin slaagt het proces succesvol te beschrijven. Ik was in ieder geval onder de indruk van de wijze waarop ze een stem geeft aan hen die misbruiken en zij die onderdrukt worden. Dictator Truvy, een zwarte hengst, wordt in haar handen realistisch en angstaanjagend, ik kon me helemaal voorstellen dat welke dictator dan ook zijn wijze van redeneren zou kunnen volgen. Het effect van Glory zit niet zozeer in de beschrijving van al het geweld, het zit in Bulawayo’s mensenkennis, haar perfecte toepassing van literaire stijlelementen.

Ik vond Bulawayo’s keuze voor dieren eerst wat ongemakkelijk. Het was bijna alsof ik wat ik las niet serieus kon nemen. Het feit dat het land dat leed onder een dictatuur steevast bijna vrolijk en optimistisch Jidada met een -da en nog een -da werd genoemd hielp daarbij niet. Het duurde even voordat ik me realiseerde dat deze keuze het mogelijk maakte om de personages naar het symbolische niveau op te tillen. Bulawayo doet daar vervolgens een stapje bovenop: bijna hypnotiserend gebruik van opsomming en herhaling. Bulawayo noemt bijvoorbeeld niet één onderdrukte groep, nee, ze somt ze allemaal op (zelfs al vergt dat meerdere pagina’s). Het versterkt het gevoel van noodzaak dat de roman doordrenkt. Er is geen tijd voor overweging of reflectie. Glory’s taal is vanaf de eerste regel superactief en roept op tot actie, tot verandering.  

De opsommingen en de herhaling versterken bovendien de perspectiefwijzigingen die Buluwayo gebruikt: van één dier naar een alwetende verteller naar een complete groep. Vele pagina’s lang is niet één dier aan het woord maar alle dieren, de gehele natie. In Glory krijgt slechts een beperkt aantal dieren individuele aandacht: de dictator natuurlijk, de leider van de honden en geit Destiny als vertegenwoordiger van de onderdrukten. De lezer leert alleen haar een beetje kennen, het is duidelijk dat zij een rol zal spelen in het misschien beëindigen van de dictatuur. .

Jidada is een land op  het Afrikaanse continent. Sommige van de dieren zijn Christenen, anderen geloven in pre-koloniale goden. Truvy, als een ware opportunist, kiest voor traditie of geïntroduceerd zoals het hem uitkomt. Een tovenaar helpt hem met bezwerende spreuken en magische sjaals, een priester helpt om de vrouwen aan het aanrecht te houden. Kat Duchesse, spreekbuis voor de traditionele goden, helpt de dieren om in contact te komen met hun voorouders en houdt zo de gedachte aan herinnering en wraak levendig.

Zoals ik al zei, bepaald geen makkelijke roman. Glory wijst je pijnlijk op al die landen die nu lijden onder een dictatuur, oorlog en invasie. Ik vroeg me tijdens het lezen regelmatig af in welk dier Bulawayo een Poetin of Assad zou transformeren. Ik kan me absoluut voorstellen dat zij met de Booker Prize aan de haal gaat,  in welk geval terecht een schrijver wint die stijl, taal en inhoud perfect combineert om haar boodschap van de daken te schreeuwen.

Monica Ali || Love Marriage

Wanneer Love Marriage start, lijkt alles in het leven van hoofdpersoon Yasmin perfect. Ze is verloofd met de ideale man, is aardig op weg om een goede arts te worden en heeft een liefdevolle familie. Haar grootste zorg lijkt nog de ontmoeting met de moeder van haar verloofde: hoe gaat die ontmoeting tussen een traditioneel Pakistaans Moslim-gezin en een feministisch boegbeeld wel niet uitpakken? Arme Yasmin, haar overzichtelijke leventje staat op het punt enorm te veranderen.

In beide families komen langzaam maar zeker geheimen naar boven en blijkt de werkelijkheid lang zo idyllisch niet als Yasmin altijd dacht. Langzaam maar zeker blijkt dan ook dat zij al lange tijd de waarheid verdringt, dat haar positie in haar familie grotendeels bepaald is door conventie en machtsverhoudingen.

Ik zou zeggen, lees Love Marriage vooral wanneer je wilt weten hoe het afloopt met Yasmin, haar verloofde, haar familie en zijn moeder. Je zult worden beloond met vele vermakelijke maar ook dramatische scenes die door Ali vakkundig naar een einde worden toe geleid. Wat op de laatste pagina vooral duidelijk is geworden, is dat niets is wat het lijkt. En dat door alle verwikkelingen waarin Yasmin en de zijnen belanden de geheimen eindelijk naar boven komen en er een opening komt voor verbetering.

Yasmin en haar verloofde Joe zijn voor Ali het vehikel om te laten zien dat ieder gezin patronen heeft en dat in die patronen vaak vooroordelen zitten. Yasmin en Joe gaan in Love Marriage op de harde manier leren dat zij anders naar hun geliefden en naar zichzelf moeten gaan kijken. Om een klein voorbeeld te geven waarmee ik niet teveel weggeef: is broer Arif, de gesjeesde student, nu echt een mislukkeling of zien zijn vader en zus niet dat hij met zeer serieuze bedoelingen werkt aan een video over racisme? 

De ontdekkingsreis van de twee geliefden levert hen de waarheid op over de relatie van hun ouders en over de wijze waarop ook zij vaak gevangen zaten in door henzelf niet herkende patronen. De ontdekkingsreis zorgt er ook voor dat de waarlijk sterke persoonlijkheden worden onthuld terwijl de zwaar van zichzelf overtuigde persoonlijkheden moeten dimmen: ook zij blijken hun zwakheden te hebben. Of het nu is jezelf neerzetten als die geweldige fantastische feministische schrijfster, spreekster, etc etc of die stabiele vader en dokter die met zijn traditionele regels het leven van zijn familie in strakke ergo goede banen leidt.

Love Marriage is natuurlijk ook een roman over racisme en vooroordelen. Yasmin is Brits maar hoe ze het draait of keert, haar ouders zijn geboren en getogen in Pakistan. Dat vaderlief ontkent dat hij last heeft van racisme is mooi maar natuurlijk niet de waarheid. Hij ontkent om te kunnen overleven. Broer Arif en vriendin Rania zijn in Love Marriage degenen die actief ageren tegen racisme. Yasmin moet eerst haar eigen variant zien te overkomen. Op het werk maar ook thuis: zij ziet moeder Anisah toch echt vooral als het karakterloze sloofje dat braafjes haar echtgenoot gehoorzaamt. Neem van mij aan, Yasmin moet haar mening  over Anisah aardig bijstellen. 

De ontdekkingsreis van Yasmin en Joe laat ook zien welke rol regels in je leven kunnen spelen. Joe is opgegroeid in een totaal grenzeloos huishouden, Yasmins wereldje hing van regels aan elkaar vast. Beide moeten op hun eigen wijze leren dat er ook een gulden middenweg is: Joe moet grenzen stellen en Yasmin mag zichzelf meer ruimte gunnen om los te laten. In het eerste geval levert het een zwaar verbolgen moeder op die niet meer zonder te kloppen de badkamer mag binnenstappen waar haar zoon net aan het douchen, in het tweede geval leidt het zelfs tot opstand tegen de gevestigde cultuur.

Love Marriage is een complexe roman waarin Ali vakkundig meerdere lijntjes aan elkaar knoopt. Ze bouwt gestaag op naar een ontknoping die duidelijk maakt waarom de families zijn zoals ze zijn. En dat het hard nodig is om die patronen te doorbreken en de mensen om je heen te zien zoals ze daadwerkelijk zijn. Love Marriage is ook een roman waarin Ali kan laten zien hoe ze met enkele beelden op fantastische wijze karakters neerzet. Natuurlijk maakt ze daarbij gebruik van de beelden die in ons hoofd leven maar toch, Yasmin en de zijn kwamen met dank aan Ali tot leven en werden mensen van vlees en bloed. Lezen dus dat Love Marriage!  

Lulu Allison || Salt Lick

 

Women’s Prize for Fiction Longlist 2022

 

In Salt Lick werken twee verhaallijnen naar elkaar toe en vertellen uiteindelijk samen het volledige verhaal. Een koor geeft herhaaldelijk commentaar in dichtvorm. De roman start in een kleine gemeenschap op het platteland die machteloos toekijkt hoe een pandemie door de maatschappij raast en die langzaam maar zeker steeds meer in zijn grip krijgt. In de tweede verhaallijn heeft de gevestigde orde de pandemie (en alle pandemieën die volgden) misbruikt om burgers te controleren. Tijdens het lezen bekroop me af en toe het enge gevoel dat degenen die geloven in complottheorieën en virussen ontkennen deze roman maar beter niet kunnen lezen.

Jesse is het hoofdpersoon uit de eerste verhaallijn. Hij woont met zijn ouders in het klein dorp en ondervindt het effect van de pandemie in zijn dagelijkse leven. Buren die zijn overleden, steeds meer producten die niet leverbaar zijn, buren die wegtrekken omdat er doodeenvoudig geen werk meer is in het dorp. Allison beschrijft het platteland met veel liefde, haar beschrijvingen van de grote stad die lonkt zijn een stuk killer. Uiteindelijk kunnen Jesse’s ouders niet anders en verhuizen ook zij naar die grote stad. Jesse ontmoet daar na enige tijd de persoon die hem linkt aan de hoofdpersoon uit verhaallijn twee, Jada.

Isolde is de hoofdpersoon uit verhaallijn twee. Zij is het slachtoffer van een bomaanslag waarbij haar moeder is overleden en zij in een kindertehuis is terechtgekomen. Ze heeft in de grote stad een aardig bestaan opgebouwd; heeft leren leven met alle regels die de stedelingen vastpinnen. Wanneer wij haar ontmoeten, heeft ze net besloten dat ze op bezoek wil bij degene die de bomaanslag heeft gepleegd. Dat bezoek leidt ertoe dat ze doorkrijgt dat ze misschien voorgelogen is. Ze gaat op zoek naar de waarheid.

In die zoektocht naar de waarheid kruipen de twee verhaallijnen steeds dichter naar elkaar toe. Isolde’s zoektocht leidt namelijk naar een kleine gemeenschap op het platteland die zo goed als zelfvoorzienend leeft. Er zijn wel contacten met mensen in de stad maar idealiter regelen de mensen in de kleine gemeenschap alles zelf. Jada blijkt één van de stichters van de gemeenschap.

De twee verhaallijnen lopen uiteindelijk overtuigend in elkaar over; Isolde vindt niet alleen de waarheid over de dood van haar moeder maar leert ook zichzelf beter kennen. Ze reageert als een gebeten hond wanneer de gemeenschap haar laat voelen dat ze blij moet zijn dat ze hen gevonden heeft, ze ziet dat als een ontkenning van haar leven tot dan toe. Pas later realiseert zij zich dat zij zelf kan beslissen waar ze gaat of staat, dat dit geen keuze is van de machthebbers of de idealistische gemeenschap.

De hele roman is doorspekt met commentaar van het ‘koor’.  Commentaar op de omstandigheden, op gebeurtenissen, op de personages. Dat commentaar maakt dat je als lezer net even op een ander spoor wordt gezet, dat het vervreemdende effect van de roman wordt benadrukt.

De zoektocht van Isolde biedt Allison ook de mogelijkheid om commentaar te geven op de machthebbers die hun positie misbruiken en mensen volledig onder controle krijgen. Zo is er in de steden geen vers eten meer te  krijgen, mensen kunnen alleen nog maar kant-en-klaarmaaltijden kopen en raken zo langzaam maar zeker het besef van de natuur kwijt. Niemand uit de stad die erover peinst naar dat enge platteland te gaan. Op dat enge platteland wonen helaas ook enge mensen, ‘alt-right’-typetjes zullen we maar zeggen die geloven in de suprematie van het blanke ras en niet schromen om anderen te mishandelen en zelfs doden. Allison heeft een beklemmende maatschappij beschreven.

Salt Lick is een interessante roman die een beklemmende toekomst beschrijft. Het contrast tussen platteland en stad maar ook het commentaar van het ‘koor’ geven de roman een eigenheid die maakt dat Salt Lick net even afwijkt van de gemiddelde toekomstroman. Mensen in Salt Lick hebben nog een mogelijkheid om te ontkomen aan … hoe moeilijk dan ook. Of ze het doen is aan hen.  

Selby Wynn Schwartz || After Sappho

Booker Prize Longlist 2022

 Wat zal ik zeggen? Gemengde gevoelens over deze. Vooral omdat ik af en toe het idee had dat ik een anthologie van belangrijke vrouwelijke kunstenaars die van betekenis waren geweest voor de positie van de vrouw in de periode 1880 – 1930 aan het lezen was. Een aanzienlijke lijst overigens. Ik ben op een gegeven ogenblik alle namen gaan noteren om niet in de war te raken. Wynn Schwartz introduceert in haar roman zo’n veertig vrouwen aan haar lezers.

Heel eerlijk: Ik houd niet van anthologieën, biografieën of geschiedkundige werken (wat niet hetzelfde is als niet kunnen genieten van een historische roman). After Sappho bleek dus een klein probleempje voor mij. Ik had het gevoel dat ik onder valse voorwendselen verleid was een verhandeling over de positie van vrouwen in Europa te gaan lezen. Ik voelde me volledig overrompeld door de hoeveelheid namen die op me afgevuurd werd en – daar ben ik eerlijk in – heb aardig wat keren op het punt gestaan om het bijltje er maar bij neer te gooien. Er waren twee redenen dat ik door ben blijven lezen.

De belangrijkste reden: wat kan die Selby Wynn Schwartz ongelooflijk mooi schrijven. De schrijfster heeft haar gedachten prachtig, lyrisch en gepassioneerd aan het papier toevertrouwd. Ik heb genoten van haar taal, werd geraakt door de emotie die er door heen schitterde. Het proza van After Sappho behoort tot de top en plaatst de roman op eenzame hoogte. Wynn Schwartz’s keuze om in het meervoud te schrijven, valt ook op. Haar hoofdpersoon is niet één enkele vrouw, het is ‘Sappho’- alle vrouwen die leven voor de kunst.

De andere reden spreekt voor zichzelf: vrouwen zijn bepaald niet goed behandelde de afgelopen eeuwen. Of ze nu doorsnee waren net als mijn vrouwelijke voorouders of de getalenteerde vrouwen aan wie Wynn Schwartz ons voorstel. Ze werden dwars gezeten door regeringen en maatschappijen, hadden totaal geen rechten en konden rekenen op kritiek wanneer ze afweken van de geaccepteerde normen en rollen: plichtsgetrouwe echtgenote, dochter of zus.  Wynn Schwartz beschrijft vrouwen met een groot talent die leefden voor hun kunst, hun hart volgden en vrouwen ook op een niet-bijbelse manier lief hadden. Samen zijn zij Sappho.

Sommige van deze vrouwen zijn geboren leiders die hun ‘zusters’ inspireren. Anderen inspireren vooral door de werken die zij hebben achtergelaten. Sommige hebben het voordeel dat ze rijk geboren zijn en zich niet druk hoeven te maken over mondaine zaken als geld verdienen. Weer anderen waren afhankelijk van de verkoop van hun kunst, uitnodigingen van vrienden of giften. Allemaal daagden ze de maatschappij uit. Soms bewust, soms alleen al door een roman te schrijven die grote woede opwekte bij de heren critici.  

After Sappho is een exceptionele roman in de zin dat Wynn Schwartz’ gepassioneerde proza creatieve vrouwen een stem geeft die ooit door hun kunst opgekomen zijn voor de rechten van alle vrouwen. Persoonlijk had ik het fijn gevonden indien Wynn Schwartz zich beperkt had tot een klein aantal van hun, zodat ik minder het gevoel had gehad dat ik een anthologie aan het lezen was. Haar fantastische proza maakte voor mij veel goed, ik ben blij dat ik de roman uitgelezen heb. Het is altijd goed dat je weer herinnerd wordt aan een tijd waarin veel van wat wij nu normaal vinden nog bevochten moest worden.

Hernan Diaz || Trust

 

Booker Prize Longlist 2022

Trust bestaat uit vier delen. In die delen beschrijft Diaz vanuit verschillend perspectief het huwelijk van Mildred en Andrew Bevel. Hij een succesvolle bespeler van financiële markten, zij de ideale vrouw op de achtergrond. Hoewel? Dat beeld van succesvolle man gesteund door zijn liefdevolle echtgenote gaat in de loop van Trust steeds verder aan duigen. En daarmee ook het beeld van zijn successen op de financiële markten.

Andrew Bevel stamt uit een succesvolle en rijke Amerikaanse familie; hij breidt het familiefortuin aanzienlijk uit met gewaagde en zeer succesvolle transacties op de beurs. In de vier delen van Trust legt Diaz zijn karakter bloot. Diaz laat ook zien hoe een man als Bevel volledig los is komen te staan van de wereld en niet langer in de gaten heeft hoeveel schade zijn handelen berokkend. En of dat handelen wel helemaal binnen de wettelijke kaders viel.

Diaz speelt met perspectief. De Amerikaanse beurskrach uit de jaren dertig demonstreert dit prachtig. Is Bevel de man die als enige heeft aangevoeld dat het de verkeerde kant op ging met investeringen en terecht  aandelen heeft opgekocht en verkocht (en er en passant puissant rijk van werd). Of geloofde hij daadwerkelijk dat hij de markt zou kunnen redden door te kopen en verkopen? Of is hij de rücksichtsloze kapitalist die met voorkennis handelt en profijt trekt uit het instorten van de markten? Aan het einde van de roman zal de gemiddelde lezer daar zo een mening over hebben; blijft staan dat Diaz ons meerdere perspectieven biedt.

Net zoals hij meerdere perspectieven biedt als het gaat om Mildred: wie is zij? De ietwat introverte vrouw met onorthodoxe jeugd die een huwelijk met weinig intimiteit wel zo fijn vindt? De lieve bijna huismoederachtige dienende echtgenote die alles doet om haar echtgenoot’s carrière verder te helpen, inclusief het organiseren van huiskamerconcerten waar vooral gemakkelijk in het oor liggende klassieke muziek gespeeld wordt? Of is zij de vrouw met een briljante geest die floreert in de aanwezigheid van literaire talenten en huiskamerconcerten organiseert waar avant-garde muziek een kans krijgt? Eén ding delen de vrouwen uit alle perspectieven: de hoeveelheid geld die Mildred besteed aan goede doelen, sociaal en cultureel, waarmee zij het handelen van Andrew compenseert.

Diaz schrijft heerlijk soepel maar grossiert niet in fantastisch mooie zinnen. Trust is doordacht opgebouwd en zit goed in elkaar. De vier delen sluiten net niet zo naadloos op elkaar aan dat het de lezer te gemakkelijk gemaakt wordt. Bij de start van elk deel moet je echt toch wel even nadenken over wat er nu geboden gaat worden. Trust is vooral een roman waarin door de wisseling van de perspectieven niets is wat het lijkt. Alle zekerheden die in deel één worden gegeven, worden vakkundig afgebroken in de volgende delen. Wat nu echt de waarheid is, blijft altijd de vraag en misschien ook wel een kwestie van smaak. Mijn voorkeur gaat uit naar de Mildred uit deel vier maar die keuze laat Diaz aan al zijn lezers persoonlijk over.

Trust is een knap geschreven boek dat vooral intrigeert door de perspectiefwisselingen. Of de roman Booker Prize materiaal is weet ik niet, daarvoor maakte Diaz op mij persoonlijk te weinig indruk met zijn taalgebruik. Soepel maar niet bijzonder.  

Percival Everett || The Trees

 

Booker Prize Longlist 2022

Ik onthul een beetje van de inhoud

Indien The Trees een filmscript ware geweest dan was The Trees begonnen als een combi van actie, humor en crime: moord in verdachte omstandigheden waarvoor hulp van MBI en FBI nodig is. Halverwege de roman neemt echter horror over: de MBI en FBI doen nog steeds dapper hun best om hun werk te doen maar worden daarin danig gestoord door toenemende aantallen semi-dode Afrikaans-en Chinees Amerikanen. En oh ja, had ik al gezegd dat de roman in Mississippi speelt en dat het eerste slachtoffer de zoon is van een man die ooit een jonge zwarte man heeft gelyncht omdat hij het waagde naar zijn dochter te kijken?

Eén ding moet je Everett in ieder geval nageven: hij schrijft uitermate beeldend. Hij schetst in enkele rake beschrijvingen de personages en je ziet ze gewoon voor je. Ik kreeg vooral beelden uit Amerikaanse films en series voor me: de stoere agenten van MBI en FBI  tegenover de blanke schlemieletjes uit Mississippi (ik vermoed dat iedereen er wel een beeld bij heeft). Taal, uitdrukkingen, alles past precies bij de doelgroep.

Everett trakteert ons niet op gelaagde personages met voortschrijdende karakterontwikkeling. Hij kiest heel bewust voor clichés om des te beter duidelijk te kunnen maken wat er speelt in Money, Mississippi. De blanke medemens in Money is racistisch en steekt niet onder stoelen of banken dat de Klu Klux Clan een prima instituut is. De sheriff is een sukkel, de patholoog vult bij elke moord op een Afrikaans-Amerikaanse dorpsgenoot automatisch ‘zelfmoord’’  in en vindt dat nog logisch ook.

Zij vinden het minder logisch dat, wanneer er twee lijken gevonden worden waarvan eentje gebalsemd blijkt en voortdurend verdwijnt, hulp in geroepen wordt van MBI en FBI. Dat die hulptroepen ook nog eens zwart zijn, is natuurlijk helemaal een affront. De racistische opmerkingen die zij naar hun hoofd krijgen, de onverholen haat en de dreigementen die geuit worden: helaas dagelijkse realiteit.

De Afrikaans-Amerikaanse personages ontkomen ook niet aan clichés, maar wel wat milder. Ik vermoed dat actiefilm-kijkers weten wat ik bedoel wanneer ik verwijs naar Halle Berry (de FBI), Danny Glover of Samuel L. Jackson (de MBI). En ach, die ruim 100-jarige afstammelinge van tot slaaf gemaakten die alles weet wat er in haar omgeving speelt zien we ook allemaal zo voor ons.   

In haar geval wijkt Everett echter behoorlijk af van het cliché. Mama Z blijkt namelijk in haar huis dossiers te bewaren van alle maar dan ook echt alle gelynchte Afrikaans-Amerikanen vanaf het moment dat haar eigen vader jaren geleden gelyncht werd. Een indrukwekkende lijst, helaas ook omdat voor bijna 100% geldt: nooit opgelost. De pagina’s lange lijst met namen die Everett opneemt in de roman is huiveringwekkend.

Ergens ontploft The Trees. Dan verandert de moord gepleegd uit (verlate) wraak in horror. Op steeds meer plekken worden moorden gepleegd, de aantallen Afrikaans- en Chinees Amerikaanse moordende semi-doden nemen met de pagina toe. Ik moet eerlijk bekennen dat Everett me toen een beetje kwijt raakte. Ik snap dat hij waarschijnlijk een allegorie voor ogen heeft maar horror is nu eenmaal niet mijn lievelingsgenre laat staan gecombineerd met een soortement zombies. Niet echt mijn pakkie-an. En dan wijkt Everett op het allerlaatst weer bewust af van de clichés: FBI en MBI lossen de zaak niet op, ook zij gaan ten onder.

Ondanks alles is de harde boodschap van The Trees duidelijk: racisme is fout en helaas nog alom aanwezig in de Verenigde Staten van Amerika. De roman speelt in Mississippi om voorliggende redenen maar had eerlijk gezegd in zo goed als elke Amerikaanse staat kunnen spelen. Ik houd het er maar op dat ik de combi van moord en humor met de onderliggende boodschap amusant en tegelijkertijd verontrustend vond, de komst van de semi-doden en hun bloederige wraakacties ging mij een ietsiepietsie te ver.

Sarah Hall || Burntcoat

 Ik moet iets over de inhoud weggeven …

Sarah Hall heeft een verontrustend boek geschreven. Verontrustend omdat de hoofdpersoon er duidelijk niet goed aan toe is maar de wereld ook niet. Verontrustend omdat de hoofdpersoon een wel heel onorthodoxe opvoeding heeft gehad. Combineer dat verontrustende met prachtig geformuleerde zinnen en een goed uitgedachte opbouw van de plot en het resultaat is een indrukwekkende roman.

Hoofdpersoon Edith maakt sculpturen, enorme sculpturen van verbrand hout, een Japans procedé, die bewondering en afkeer oproepen. Ik moest meteen denken aan Blootstelling (Exposure) en Angel of the North van Antony Gormley, sculpturen die op welke manier dan ook emotie oproepen en die op publieke plekken staan waar ze aardig wat aandacht trekken. Edith’s Hecky heeft nog een ander neveneffect: ‘dat een vrouw zoiets verontrustend gemaakt kan hebben! En zo iets enorms! Dat hoort toch niet!”. Een gevoel dat Edith gemakkelijk naast zich neer kan leggen; dit soort commentaar heeft ze gekregen vanaf het moment dat ze op de kunstacademie niet voor een beter bij vrouwen horende kunstvorm koos.

Exposure - Antony Gormley

Edith’s jeugd heeft haar op een bepaalde manier voorbereid op dit soort commentaren. Ze groeit in eerste instantie op in een gelukkig gezin en dan krijgt haar moeder een hersenbloeding die haar in een totaal ander mens verandert: ‘vaarwel moeder, welkom Naomi’. Echtgenoot en vader doet zijn best maar blijkt niet te kunnen houden laat staan samenwonen met een vrouw die niet meer zijn vrouw is. Hij verlaat het gezin en laat, na een verloren, bitter gevecht om de voogdij, Edith achter bij haar moeder Naomi.

De twee verhuizen naar een afgelopen huisje ergens in het bos. Daar groeit Edith ver van de bewoonde wereld op, een groot deel van haar jeugd neemt zij taken van haar moeder over. Zij zorgt voor haar moeder, niet andersom. Niet vreemd dat zij anders in het leven staat dan de gemiddelde puber. Zeker wanneer je dit koppelt aan de voortdurend angst dat haar moeder een tweede hersenbloeding zal krijgen.

Wij leren Edith kennen wanneer ze al tegen de zestig is en een gevierde kunstenares. Ze staat op het punt een laatste sculptuur op te leveren. Al snel is duidelijk dat die oplevering zonder Edith plaats gaat vinden; een terloopse opmerking over moeheid en eigenlijk tests moeten laten doen maakt dat je als lezer meteen vermoedt dat ze ziek is. Dat ze het slachtoffer is van een pandemie wordt pas vele pagina’s later duidelijk. Net zoals pas vele pagina’s later duidelijk wordt wie de ‘jij’ is aan wie ze als laatste haar atelier heeft laten zien.

Hall neemt de tijd om via terugblikken aan de lezer te vertellen hoe Edith’s leven verlopen is. Haar eenzame jeugd, een stage in Japan, de start van haar carrière als kunstenares, de aankoop van de oude loods, Burtncoat, groot genoeg om te dienen als atelier en woning, en haar ontmoeting met Halit, de man met wie zij de laatste tijd in haar leven deelt. De eerste keer dat ze hem meeneemt naar atelier en bed komt in de roman pagina’s voor hun eerste ontmoeting.

Hall heeft namelijk gekozen voor een opbouw met korte alinea’s die niet synchroon verlopen. Ze springt voortdurend heen en weer in tijd. Dat maakt dat je alert moet zijn op tijd, plek en persoon over wie het gaat, het maakt ook dat benadrukt wordt dat er iets niet goed gaat in het leven van Edith. Zij is de ik-persoon, het zijn haar gedachtes die van hot naar her springen. Halverwege de roman noemt zij voor de eerste keer het beestje bij zijn naam: nova, een uitermate besmettelijk virus.

Nova verloopt niet hetzelfde als Covid; de verschijnselen zijn anders, het sterftecijfer veel hoger. Edith en Halit moeten een pandemie en lockdown trotseren in de eerste fase van hun liefde. Dat die liefde groot is, blijkt uit de prachtige zinnen die Edith besteedt aan Halit, aan hun relatie, aan de momenten die zij samen hebben doorgebracht. De roman wordt hierdoor een soort mengeling tussen liefdeslied, memoires en beschrijving van de pandemie. Liefde en passie samen met angst en afschuw.

Burntcoat is zeker geen eenvoudige roman. Hall maakt het haar lezers niet makkelijk. Haar zinnen bevatten vaak diepe gedachtes en vragen erom meerdere malen gelezen te worden om ze goed te vatten. De korte alinea’s maken dat die prachtige zinnen met diepe gedachtes bijna onafhankelijk gepresenteerd worden. Er is lettelrijk witte ruimte om alles even te laten bezinken. Burntcoat blinkt uit in uitzonderlijk mooie zinnen die alles beschrijven waarvan Edith houdt en heeft gehouden. Niet eentje voor op het strand, even snel tussendoor maar eentje om bewust en met gepaste rust te lezen.