Candice Carty-Williams || People Person

Vooropgesteld: ik heb me  kostelijk geamuseerd met People Person. Candice Carty-Williams heeft een roman geschreven met een aantal aanstekelijke hoofdpersonen waar ik mijn hart aan kon verpanden. Ik dacht echter dat ik een literaire roman zou gaan lezen en, hoe leuk dan ook, dat was People Person beslist niet. 

In People Person vinden vijf broers en zussen (met vier verschillende moeders) en één vader elkaar wanneer één van hen in de problemen dreigt te raken. Ondanks het feit dat ze elkaar tijdens hun jeugd wel helemaal één keer hebben gezien, staan ze dan toch klaar om zus Dimple te helpen. Het spreekt voor zich dat Nikisha, Danny, Lizzie, Prynce en Dimple in de loop van de roman naar elkaar toegroeien en op pagina 343 niet langer broer en zus in naam zijn. Hun familieband is dan wellicht hechter dan wanneer ze wel samen opgegroeid waren.

Vader Cyril is niet gemaakt voor het vaderschap. Hij doet niet eens zijn best en heeft altijd wel een of ander excuus om uit het leven van zijn kinderen te blijven. Van een financiële bijdrage aan hun opvoeding heeft hij nog nooit gehoord, sterker nog, hij bedelt om geld bij hen wanneer hij weer is blut is.  Tegen het einde van de roman blijkt dat zijn eigen jeugd in belangrijke mate heeft bijgedragen aan dat gedrag. Zijn levenslust en charme maken dat iedereen bereid is hem veel te vergeven; sommige van de moeders zijn diep in hun hart stiekem nog steeds een beetje verliefd. Voor degenen die net als ik geen aflevering van Death in Paradise hebben gemist, bij de verfilming van People Person komt maar één persoon in aanmerking om Cyril te spelen: Danny John-Jules aka Dwayne Myers.

People Person heeft een hoog slapstick-gehalte met name waar het gaat om de reden dat Dimple hulp zoekt bij haar broers en zussen. Ik dacht eerst nog bij mijzelf dat de slapstick-situatie een opstapje was naar een serieuzer thema maar nee. Dat wil niet zeggen dat Carty-Williams niet klink en klaar duidelijk maakt dat het vijftal in de maatschappij minder kansen, krijgt, harder moet werken en eerder met de politie in aanmerking dreigt te komen door hun huidskleur. Absoluut maar het is niet voldoende om het lichtvoetige thema te compenseren. 

Dimple is een influencer, met te weinig volgers om te kunnen zeggen dat ze succesvol is. Toch blijft ze die enkele honderden volgers trakteren op berichten en filmpjes. Onder andere over het feit dat ze het (voor de zoveelste keer) heeft uitgemaakt met vriendje Kyron. Carty-Williams geeft wat commentaar op de vergankelijkheid van het influencer-bestaan en laat de broers en zussen vaak aan Dimple vragen wat ze nu precies in het leven wil bereiken. Net zo als Carty-Williams natuurlijk ingaat op het feit dat Kyron losse handjes heeft en dat Dimple’s moeder haar ondanks haar 30 jaar nog wel heel erg bemoederd en betutteld. Dat de rollen af en toe zijn omgedraaid wanneer alcohol in het spel is, maakt voor de roman niet zoveel uit. Carty-Williams blijft lichtvoetig.

Oftewel, een kostelijke roman die zeker raakt aan maatschappelijke thema’s maar ze eerder lichtvoetig dan serieus benadert. Is dat een probleem? Nou nee. Waarom zou het uitmaken of iemand een serieus probleem verwerkt in een amusante roman, moet dat persé zwaar en gedragen? Zeker wanneer het zo soepeltjes en vloeiend wordt opgeschreven als in People Person. Carty-Williams heeft een enorm talent en dat moet ze vooral benutten.

Ik vermoed dat Carty-Williams niet in de voetsporen gaat treden van illustere voorgangsters als Tony Morrison, ik hoop dat Carty-Williams wel in de voetsporen treedt van de Ierse schrijfster die een meester is in romans die een serieus thema lichtvoetig aanvliegen: Marian Keyes. En voor alle duidelijkheid: dat is een enorm compliment! Slechts weinig schrijvers kunnen zich met haar meten. Ik word alleen al blij bij de gedachte dat ik nog vele jaren kan blijven genieten van hun romans.

 

 

Monica Ali || Love Marriage

Wanneer Love Marriage start, lijkt alles in het leven van hoofdpersoon Yasmin perfect. Ze is verloofd met de ideale man, is aardig op weg om een goede arts te worden en heeft een liefdevolle familie. Haar grootste zorg lijkt nog de ontmoeting met de moeder van haar verloofde: hoe gaat die ontmoeting tussen een traditioneel Pakistaans Moslim-gezin en een feministisch boegbeeld wel niet uitpakken? Arme Yasmin, haar overzichtelijke leventje staat op het punt enorm te veranderen.

In beide families komen langzaam maar zeker geheimen naar boven en blijkt de werkelijkheid lang zo idyllisch niet als Yasmin altijd dacht. Langzaam maar zeker blijkt dan ook dat zij al lange tijd de waarheid verdringt, dat haar positie in haar familie grotendeels bepaald is door conventie en machtsverhoudingen.

Ik zou zeggen, lees Love Marriage vooral wanneer je wilt weten hoe het afloopt met Yasmin, haar verloofde, haar familie en zijn moeder. Je zult worden beloond met vele vermakelijke maar ook dramatische scenes die door Ali vakkundig naar een einde worden toe geleid. Wat op de laatste pagina vooral duidelijk is geworden, is dat niets is wat het lijkt. En dat door alle verwikkelingen waarin Yasmin en de zijnen belanden de geheimen eindelijk naar boven komen en er een opening komt voor verbetering.

Yasmin en haar verloofde Joe zijn voor Ali het vehikel om te laten zien dat ieder gezin patronen heeft en dat in die patronen vaak vooroordelen zitten. Yasmin en Joe gaan in Love Marriage op de harde manier leren dat zij anders naar hun geliefden en naar zichzelf moeten gaan kijken. Om een klein voorbeeld te geven waarmee ik niet teveel weggeef: is broer Arif, de gesjeesde student, nu echt een mislukkeling of zien zijn vader en zus niet dat hij met zeer serieuze bedoelingen werkt aan een video over racisme? 

De ontdekkingsreis van de twee geliefden levert hen de waarheid op over de relatie van hun ouders en over de wijze waarop ook zij vaak gevangen zaten in door henzelf niet herkende patronen. De ontdekkingsreis zorgt er ook voor dat de waarlijk sterke persoonlijkheden worden onthuld terwijl de zwaar van zichzelf overtuigde persoonlijkheden moeten dimmen: ook zij blijken hun zwakheden te hebben. Of het nu is jezelf neerzetten als die geweldige fantastische feministische schrijfster, spreekster, etc etc of die stabiele vader en dokter die met zijn traditionele regels het leven van zijn familie in strakke ergo goede banen leidt.

Love Marriage is natuurlijk ook een roman over racisme en vooroordelen. Yasmin is Brits maar hoe ze het draait of keert, haar ouders zijn geboren en getogen in Pakistan. Dat vaderlief ontkent dat hij last heeft van racisme is mooi maar natuurlijk niet de waarheid. Hij ontkent om te kunnen overleven. Broer Arif en vriendin Rania zijn in Love Marriage degenen die actief ageren tegen racisme. Yasmin moet eerst haar eigen variant zien te overkomen. Op het werk maar ook thuis: zij ziet moeder Anisah toch echt vooral als het karakterloze sloofje dat braafjes haar echtgenoot gehoorzaamt. Neem van mij aan, Yasmin moet haar mening  over Anisah aardig bijstellen. 

De ontdekkingsreis van Yasmin en Joe laat ook zien welke rol regels in je leven kunnen spelen. Joe is opgegroeid in een totaal grenzeloos huishouden, Yasmins wereldje hing van regels aan elkaar vast. Beide moeten op hun eigen wijze leren dat er ook een gulden middenweg is: Joe moet grenzen stellen en Yasmin mag zichzelf meer ruimte gunnen om los te laten. In het eerste geval levert het een zwaar verbolgen moeder op die niet meer zonder te kloppen de badkamer mag binnenstappen waar haar zoon net aan het douchen, in het tweede geval leidt het zelfs tot opstand tegen de gevestigde cultuur.

Love Marriage is een complexe roman waarin Ali vakkundig meerdere lijntjes aan elkaar knoopt. Ze bouwt gestaag op naar een ontknoping die duidelijk maakt waarom de families zijn zoals ze zijn. En dat het hard nodig is om die patronen te doorbreken en de mensen om je heen te zien zoals ze daadwerkelijk zijn. Love Marriage is ook een roman waarin Ali kan laten zien hoe ze met enkele beelden op fantastische wijze karakters neerzet. Natuurlijk maakt ze daarbij gebruik van de beelden die in ons hoofd leven maar toch, Yasmin en de zijn kwamen met dank aan Ali tot leven en werden mensen van vlees en bloed. Lezen dus dat Love Marriage!  

Willy Vlautin || The Night Always Comes

Ik was volledig onder de indruk van Vlautin’s Don’t Skip Out on Me. Ik hoopte dat ik net zo onder de indruk zou zijn van The Night Always Comes. Dat viel tegen. Niet omdat de boodschap over onrecht niet van de pagina’s afspatte maar omdat de roman steeds meer op een boodschap over maatschappelijk onrecht begon te lijken. 

Een soepel geschreven boodschap. Vlautin is één van die Amerikanen die vloeiend schrijft maar niet de indruk wekt dat hij lang nadenkt over de formulering van zijn zinnen. Ik geloof dat ik in zo’n tweehonderd pagina’s geen zin ben tegengekomen die de moeite van het herlezen waard was. Het zegt ook wel wat dat ik de roman in één middag uit kon lezen. Soepel en vloeiend dus. 

Hoofdpersoon Lynette heeft twee baantjes en nog wat extra bijverdiensten en is nog steeds niet in staat om een huis te kopen of huren. Zeker niet in de buurt waar ze is opgegroeid, een deel van Portland waar ‘gentrification’ nieuwe inwoners trekt, de oude langzaam maar zeker naar mindere stadsdelen of ‘trailer camps’ jaagt. Lynette is erin geslaagd 80.000 dollar te sparen als aanbetaling op de ‘opknapper’ waar zij, haar moeder en haar broer wonen. Dan blijkt dat haar moeder niet bereid is de hypotheek te ondertekenen. Wat volgt is een steeds wanhopigere zoektocht naar geld om die eerste aanbetaling cash te voldoen.

Gedurende die zoektocht leren we wie Lynette’s echte vrienden zijn, wie vooral misbruik van haar hebben gemaakt. En om eerlijk te zijn, van wie zij misbruik heeft gemaakt. We komen erachter dat een trauma in Lynette’s jeugd haar heeft laten ontsporen. Een relatie met een daadwerkelijk goede man loopt mis, omdat Lynette hem liever laat gaan dan dat ze haar mentale problemen aanpakt. Aan het begin van de roman lijkt ze al vijf jaar vrij van depressie en woede. Het relaas van twee dagen en nachten laat zien hoe kwaad ze kan worden, wat ze wel niet doet om een oplossing te vinden voor haar problemen. 

Lynette is zeker geen makkelijk mens. Het wordt echter al snel duidelijk dat haar moeder, haar vader en andere mensen er zeker aan hebben bijgedragen dat ze is ontspoort. Een Lynette opgegroeid in een gezin met liefhebbende ouders was waarschijnlijk uitgegroeid tot een redelijk evenwichtige volwassene, iemand die met dank aan steun uit haar omgeving haar leven op orde had. Die steun heeft Lynette slechts zeer beperkt gehad. De zorg voor haar oudere broer met een mentale leeftijd van drie jaar heeft haar zorgen over het leven alleen maar vergroot.

De zoektocht naar geld is schrijnend. Het is schokkend om te zien welke grenzen Lynette overschrijdt om haar doel te bereiken. Aan het einde van de roman heeft ze genoeg geld voor die aanbetaling maar is haar moeder nog steeds niet bereid haar aandeel in het huis te leveren. De passage die dan volgt, laat zien waarom voor mij de roman steeds meer op een boodschap begon te lijken. In de woorden van Lynette’s moeder gaat Vlautin tekeer tegen de zogenaamde Amerikaanse droom. Heel fijn voor de mensen die deze droom leven, wat minder voor degenen die het niet redden:

The people who are remembered are the ones taking. People arrive somewhere and try to get their piece. They don’t care who they hurt doing it, they really don’t , and I’m starting to understand why. Because it’s all bullshit. The land of the free and that whole crock of shit. It’s just men taking what they want and justifying it any way the need to so they can get up on the morning and take more and buy another speedboat and their third vacation home and their fifth rental property and then push people out of their homes so they can make more money ….

Geen fijne boodschap, niet waar? Vlautin laat de lezer gelukkig de keuze om zelf te besluiten of het met Lynette goed gaat aflopen. Ze verlaat haar geboortestad in haar nieuwe tweedehandsauto en gaat op zoek naar haar Amerikaanse droom met een kleine 100.000 dollar op zak. Hopen maar dat het goed komt met haar. 

Vlautin’s boodschap komt keihard aan. Lynette staat model voor een grote groep Amerikanen die ondanks meerdere baantjes met moeite het hoofd boven water houdt. Te vaak het onderspit delft. De andere kant van de Amerikaanse droom wordt haarscherp beschreven door Vlautin, hij laat de lezer geen enkele illusie over hoe veel van zijn landgenoten leven, met dank aan de vaak meedogenloze mede-burgers die hun Amerikaanse droom wel hebben zien uitkomen. Het plaatje is meer dan helder. De roman helaas ondergeschikt aan de boodschap. 

 

 

Pip Williams || The Dictionary of Lost Words

The Dictionary is zo’n roman die een beetje blijft hangen tussen vooral melodrama en serieus. Het onderwerp waaraan Williams raakt is namelijk zeker serieus. De manier waarop ze het aanvliegt misschien net een tikkeltje te licht …?

Hoofdpersoon in The Dictionary is Esme. Bij de start van de roman is ze nog een kind. Haar vader werkt voor de Oxford Dictionary, in 1901 nog volop in de maak. Omdat Esme’s moeder is overleden neemt hij zijn dochter vaak mee naar de schuur waar hij en zijn collega’s werken aan het woordenboek. Die schuur stond daadwerkelijk in de tuin van Sir James Murray, één van de hoofdredacteuren.

Esme houdt vreselijk veel van haar vader en vindt het heerlijk om met hem mee te gaan naar zijn werk. Daar komt bruut een einde aan wanneer de lexicografen vermoeden dat zij af en toe papiertjes met daarop woorden en hun betekenis meeneemt. Helemaal ongelijk hebben ze daarin niet. Esme verzamelt namelijk woorden die op de grond beland zijn of in de prullenmand. Bondmaid is het eerste woord dat in haar groeiende verzameling belandt.

Na wat perikelen op school waarmee ik niemand zal vermoeien (mishandeling op een Schotse kostschool, hoe vreemd) belandt Esme uiteindelijk ook bij het team van haar vader. Zij mag in eerste instantie heen en weer fietsen tussen de schuur en de universiteit, gaandeweg krijgt ze steeds belangrijker taken. Ondertussen verzamelt ze woorden die het woordenboek niet halen. Veelal woorden die op straat, op markt, in minder verfijnde huishoudens om het zo maar even te stellen tot het dagelijkse spraakgebruik horen. Voor de heren bij het woordenboek tellen ze niet mee.

En dan komen we zo dus bij het serieuze aspect van The Dictionary. Williams laat ons door Esme kennismaken met de strijd van de suffragettes, één van haar vriendinnen heeft zich bij hen aangesloten. Willams laat ons door de ogen van Esme ook zien dat ook in het accepteren van woorden sprake is van discriminatie van vrouwen. Hoewel de dochters van Murray in deze roman dappere pogingen doen om bepaalde woorden geaccepteerd te krijgen, weigeren de heren lexicograaf ze op te nemen. Niet voldoende serieus, te plat, te gewoontjes.

Williams laat dus zien dat de keuze voor woorden die opgenomen worden in de Oxford Dictionary mede bepaald is door mannelijke dominantie. Zit wat in. Het verbaast mij in ieder geval niet. Esme’s verzameling van woorden die voornamelijk gebruikt worden door vrouwen levert ergens in de roman een eigen, ietwat dunner, woordenboek op: The Dictionary of Lost Words.

Hoe dat woordenboek tot stand komt is onderdeel van het melodrama. Esme heeft twee liefdesaffaires, eentje met één van de drukkers van het officiële woordenboek. Hij schenkt haar een uniek door hemzelf gezet en gedrukt woordenboek vlak voordat hij vertrekt naar Frankrijk om mee te vechten in de Eerste Wereldoorlog. Het melodrama leidt uiteindelijk tot een einde waarvan ik echt dacht ‘het zal wel, dit ligt er veel te dik op’.

Oftewel. The Dictionary is een prettig leesbare, vermakelijke roman die een serieus onderwerp belicht, iets waar Williams best wel goed in slaagt. Het melodrama eromheen maakt het allemaal net iets moeilijker om de roman geheel serieus te nemen.

Sally Rooney || Beautiful World, Where Are You?

Rooney’s hoofdpersonen zijn volwassen, wat een opluchting! In Beautiful World krijgen ze te maken met veel van de problemen waar twintigers en dertigers op dit moment tegen aan lopen. Omdat ik me niet stoorde aan Alice, Eileen, Felix en Simon stond ik eindelijk open voor de toch wel heel erg mooie schrijfstijl van Rooney. Drie keer is scheepsrecht zullen we maar zeggen. Ik ben er bij boek drie van overtuigd dat Rooney inderdaad een talent is.

Alice, Eileen, Felix en Simon zijn gemiddeld dertig, wat betekent dat ze geconfronteerd worden met behoorlijk volwassen zaken in hun leven. De schoolkeuze die je ooit maakte waardoor je nu in een baan beland bent met weinig perspectief en waar je totaal geen plezier aan beleefd,  of die leuke baan wel scoren maar een hongerloontje betaald krijgen. Je huis moeten delen met leeftijdsgenoten omdat een huis in je eentje totaal onbetaalbaar is en tja, die partner met wie je het misschien wel zou redden die dient zich maar niet aan. Nog voor je dertigste een talentvol schrijfster blijken te zijn en dan geconfronteerd worden met essentiële vragen over je schrijverschap en het leventje dat jij en andere schrijvers geacht worden te leiden.

Aan het begin van Beautiful World is succesvol schrijfster Alice tijdelijk neergestreken in een klein dorp aan de Ierse westkust. Ze heeft daar een huis gehuurd in de hoop dat de rust van de omgeving haar helpt bij het verwerken van een depressie. Alice heeft ondanks haar jeugd al succesvolle boeken geschreven en leeft probleemloos van de opbrengst. Ze is echter keihard aangelopen tegen de gevolgen van het succes: veel reizen, veel talkshows, veel lezingen, veel lunches en borrels met andere succesvolle schrijvers. Ze constateert dat die schrijvers, waarvan lezers vinden dat ze de wereld zo goed snappen en zo goed weergeven, zelf geen idee hebben hoe die wereld eruit ziet. Ze leven in een schijnwereld. Op haar heeft dit het effect dat ze in een impasse belandt. Ze heeft geen idee waar haar volgende roman over zou moeten gaan.

Het eerste deel van de roman bestaat voor een groot deel uit ontmoetingen tussen Alice en Felix, een jongeman die ze in het dorp ontmoet en met wie ze langzaam maar zeker in een wat onwaarschijnlijke liefdesrelatie belandt, en e-mails die Alice en hartsvriendin Eileen uitwisselen. Die e-mails geven een prachtig beeld van hun huidige levens maar ook van hun jeugd. Die blijkt in het geval van Alice bepaald niet eenvoudig geweest te zijn, Eileen heeft daarentegen vooral last gehad van een ietwat dominante oudere zus die in haar beleving in alles beter, populairder en succesvoller was. Toeval dat Alice dat juist denkt over Eileen.

Eileen heeft een slecht betaalde baan bij een literair tijdschrift, twijfelt over haar eigen kunnen en worstelt met de liefde. Een lange relatie is tegen de klippen opgelopen, de man van wie ze eigenlijk al haar hele leven zielsveel houdt lijkt onbereikbaar. Niet alleen omdat vroeger buurjongetje, Simon, vaak relaties heeft met prachtige, langbenige, jongere vrouwen maar ook omdat Eileen als de dood is dat zij  haar vriendschap met Simon op het spel zet indien de twee een relatie beginnen. Ondertussen is voor het de lezer van alle kanten duidelijk dat de twee voor elkaar gemaakt zijn maar snap je ook verdomd goed waarom Eileen twijfelt.

Op ongeveer ¾ van de roman gaan de e-mails over in een echte ontmoeting. Eileen en Simon bezoeken Alice in haar dorp. Dan blijkt niet alleen Felix zich af te vragen hoezo beide dames eigenlijk beste vriendinnen zijn? Geen van tweeën heeft het afgelopen half jaar ook maar een poging gedaan om elkaar te zien, de emails leken te voldoen. Ik zal niet verklappen wat er gebeurt maar het gaat knallen en het wordt nog spannend of Alice en Eileen beste vriendinnen blijven. Dat geldt ook voor de twee liefdesrelaties. Vuurwerk zullen we maar zeggen.

In één ding verschillen Alice en Eileen wel van mijzelf en mijn vriendinnen. Even afgezien van het feit dat ik weinig met de dames email, maar ik geloof toch niet dat wij in al onze gesprekken dermate diepe filosofische gedachtes delen als Alice en Eileen. Gedachtes die door Rooney prachtig verwoord zijn en die uitnodigen om meermaals te lezen. Ik zal het er maar op houden dat Alice niet voor niets schrijfster is en Eileen toch echt op het punt staat eindelijk bijdragen te gaan leveren aan haar literaire tijdschrift. Hoe dan ook wat dan ook, Rooney zet haar vier hoofdpersonen realistisch en prachtig neer. Het mooiste vaak op momenten dat ze niet op hun best zijn. Het beeld van Simon die moe in de deuropening hangt in oude kleren en in niets lijkt op de man die hij de buitenwereld laat zien,

Ik had het niet verwacht, ben met behoorlijk wat twijfel begonnen aan Beautiful World maar ben nu blij dat ik de gok genomen heb. Ik vergeef Rooney haar twee eerdere romans (zolang ik ze maar niet hoef te lezen), deze is wat mij betreft een goed begin voor een mooie leesrelatie.

Jonathan Franzen || Crossroads

Wat schrijf je over een roman die alom de hemel in geprezen wordt en die alleen maar op lovende kritieken kan rekenen? Waarvan je vermoedt dat iedereen inmiddels weet waar die over gaat. En dat iedereen maar dan ook echt iedereen het een meesterwerk vindt. Misschien toch maar de voorzichtige bekentenis dan dat ik die mening niet toegedaan ben. Crossroads is absoluut een goede roman, maar een meesterwerk? Nu moet ik bekennen dat ik ook bij vorige romans van Franzen niet meteen overtuigd was. Blijkbaar zit er iets in mij dat niet helemaal aansluit bij hem. Laat ik eens proberen te formuleren wat ik goed vond aan Crossroads.

Absoluut goed is Franzen’s vermogen om zijn lezer voortdurend op het verkeerde been te zetten. Denk je net dat je snapt hoe een personage in elkaar steekt en hup dan onthult Franzen weer iets waardoor je volledig de andere kant opgaat. En op zo’n manier dat je niet steeds denkt ‘dit is een trucje’. Nee, elke keer weer dacht ik ‘ja, deze informatie over deze persoon verbaast mij niets’. Franzen bouwt zo gestaag aan complexe karakters en voegt steeds weer een elementje toe waardoor zij in menselijkheid toenemen.

Ik was ook onder de indruk van de wijze waarop Franzen het milieu tekent waarin zijn roman zich afspeelt. Een onschuldige tijd waarin witte Amerikanen nog ‘ontwikkelingswerk’ in de reservaten van de originele inwoners van Amerika deden zonder dat de woorden ‘woke’ of toe-eigenen vielen, een tijd dat flower power, peace en Vietnam de wereld bezig hielden. Maar ook een tijd waarin religie nog een rol speelde in de maatschappij, dat families veel meer dan nu nog bepaald werden door hun geloof en de zuil waarin zij hoorden. Of de tijd waarin jongere mensen het gezag van ouders, dominees en jongerenwerkers niet meer zo maar accepteerden, een tijd waarin het geven van weerwoord groeide en groeide.  

Ook goed is het feit dat Franzen’s hoofdpersonen niet allemaal even sympathiek zijn, dat hij ze neerzet met al hun fouten en gebreken. En toch wil je weten hoe dat zo allemaal gekomen is en hoe het gaat aflopen. De fouten en gebreken zijn bovendien herkenbaar. De vader van het gezin Hildebrandt die dreigt te bezwijken voor de charmes van een jongere vrouw, zijn echtgenote die een heel verleden voor hem verzwijgt, de oudste zoon die in zijn idealisme net een stapje te ver gaat, de dochter die haar vader wel heel gemakkelijk laat vallen. En tja, de middelste zoon die verslavingsgevoelig blijkt.

En dan kom ik misschien aan wat me niet zo beviel in Crossroads: Franzen legt wel heel veel op dat bordje van die ene familie. In sommige aspecten had het wat mij betreft best een onsje minder gemogen. Ik kreeg nu net iets te vaak het gevoel dat een verhaallijn net wat vergezocht was, dat het met iets minder ook heel goed had gewerkt. Net een tikkeltje overdreven was het woord dat helaas in me opkwam.

Oftewel. Ja natuurlijk heb ik genoten van Crossroads. Natuurlijk raad ik iedereen aan het te lezen, de roman is gewoon goed. Dat ik de roman niet de kwalificatie meesterwerk geef doet niets af aan de hoge kwaliteit van wat Franzen geleverd heeft.  

 

Claire Keegan || Small Things Like These

Small Things Like These is een novelle, wel helemaal 110 pagina’s tellend. In die 110 pagina’s schetst zij een subtiel beeld van een kleine Ierse gemeente ergens in de sombere jaren tachtig van de vorige eeuw. Langzaam maar zeker maakt de rust in het plaatsje plaats voor dreiging.

Small Things Like These speelt in een week net voor de Kerst. Ondernemer Bill Furlong werkt hard om de mensen in zijn kleine gemeente van kolen en hout te voorzien, de eerste sneeuw van het jaar is voorspeld. Bill is het prototype hardwerkende zorgzame burger. Hij zorgt goed voor zijn gezin met vijf dochters, voor zijn medewerkers en voor mensen die het nodig hebben. Net als de meeste Ieren maakt hij zich zorgen om werkloosheid, om de stijgende armoede. Hij oordeelt niet snel over de mensen die in barre omstandigheden de verkeerde uitweg, drank bijvoorbeeld, kiezen.

Bill is de ‘illegale’ zoon van een jonge vrouw die ongelooflijk veel geluk heeft gehad. Terwijl haar familie haar verstoot om haar zwangerschap, mag ze van haar werkgeefster blijven. Dus hebben zij en haar zoon jarenlang een veilig thuis, krijgt de jonge Bill waarschijnlijk meer kansen met dank aan mevrouw Wilson dan hij in zijn eigen familie gekregen had. En vermijdt de jonge vrouw een verblijf in een Magdalena Wasserij.

De Magdalena Wasserijen zijn inmiddels een berucht begrip in Ierland. Bill blijkt de leverancier van één van de kloosters en wordt net voor de Kerst geconfronteerd met de zwarte kant van de wasserij. Keegan legt meedogenloos bloot, dat heel veel mensen waarschijnlijk geweten hebben van de wreedheden van de nonnen maar erover gezwegen hebben. Omdat de nonnen zoveel invloed hadden in hun leefgemeenschap, beter niet gedwarsboomd konden worden.

Keegan brengt vervolgens de zoektocht in beeld van een man die zelf gepest is over zijn afkomst en die zich realiseert dat zijn moeder een hard gelag bespaard gebleven is. Een man ook die zich realiseert dat zijn familie, zijn kleine kern, het goed heeft en dat hij hun toekomst op het spel kan zetten door de nonnen te dwarsbomen. Een man ook die door een toevallige opmerking opeens ontdekt waarom zijn moeder beschermd is door haar werkgeefster.

Ik vind het ongelooflijk knap dat Keegan in zo weinig pagina’s een zo complex vraagstuk zo neerzet. Haar zinnen bevatten al dan niet subtiele verwijzingen naar feiten die haar lezers zouden moeten / kunnen kennen. Het zijn juweeltjes, prachtig geschreven met een onderliggende betekenis. Ook de opbouw van de novelle klopt helemaal: van de wat oppervlakkige schets van Bill steeds dieper in op zijn geschiedenis, de koppeling van die geschiedenis aan wat er naast de deur speelt. Bill ontwikkelt zich in 110 pagina’s van het prototype hardwerkende zorgzame burger tot een persoonlijkheid, getekend door zijn eigen geschiedenis, zijn hoop voor zijn eigen gezin. 

Ik las in één recensie dat de schrijver teleurgesteld was over het feit dat Keegan weliswaar een zwart beeld schetst maar er dan toch te ver vanaf blijft. Blijkbaar waren vorige verhalen en romans behoorlijk donker en zwart. Vraag is natuurlijk wat in deze novelle donker en zwart zou zijn? Je ogen sluiten voor het feit dat er vlak bij jou meisjes stelselmatig mishandeld worden of de toekomst van je eigen dochters op het spel zetten? Laat ik het erop houden dat Keegan de Kerstsetting vast niet voor niets gekozen heeft. Ze biedt hoop; ik laat even in het midden voor wie die hoop op de korte en lange termijn goed uitpakt.

Mijn blog komt te laat voor de kerstcadeautjes, maar één ding moge duidelijk zijn: ik vond Small Things prachtig.

 

Lauren Groff || Matrix

Lof alom voor Matrix. En terecht. Groff heeft ons verblijd met een knap geschreven roman met vele lagen van betekenis. De wereld oppervlakkig gezien, iets meer onder het oppervlakte en steeds dieper naar binnen. En dat allemaal vanuit een klooster in de 10^e eeuw.

In 1158 verhuist Marie gedwongen naar een klooster. Koningin Eleanor heeft geoordeeld dat het jonge meisje niet uithuwelijkbaar is, te groot, te lelijk, te dwars, dus moet ze maar het klooster in. Omdat ze toevallig wel de halfzus is van de koningin, start ze maar meteen als prior. Klooster en hof raken elkaar meteen weinig subtiel. In het klooster is men niet echt blij met de komst van een soortement onhandelbare reuzin maar ja, opdracht van de koningin.

Marie treft in 1158 een klooster aan in diepe armoede. Moeder-overste laat zich financieel misbruiken door jan en alleman, zoekt oplossingen vooral in gebed niet in concrete actie. Na een eerste periode van begrijpelijk verzet besluit Marie dat zij het klooster gaat redden. Ik zal niet vertellen hoe ze dat klaarspeelt maar neem van mij aan, vergelijkingen met types als Neelie Smit Kroes zijn op hun plaats. Marie transformeert het klooster waar nonnen honger lijden in enkele luttele jaren tot een welvarende plek.

Marie is ook een vrouw. Een vrouw met gevoelens. Voor haar bediende Cecily, voor Eleanor. In het klooster leidt zij een leven waarin gevoelens voor specifieke mensen geen plek mogen hebben. In de praktijk blijkt dat best wel mee te vallen. Onder de nonnen vormen zich vele setjes, de non verantwoordelijk voor de ziekenboog past een geneeswijze toe met een wel erg amusante knipoog naar praktijken uit de 19^e eeuw: zij bevredigt haar collega-nonnen oraal. De dubbele moraal blijft. De nonnen worden geacht hun leven te wijden aan God, Jesus en de Heilige Geest, in de praktijk geldt dat slechts voor een enkeling. Niet zo heel vreemd wanneer het gros niet gekozen heeft voor het kloosterbestaan. Dat kloosterbestaan blijkt met dank aan Marie voor velen van hen een stuk beter uit te pakken: geen speelbal meer van ambities, geen willekeurig slachtoffer meer van mannelijke lust.

Marie blijkt uitermate ambitieus. In eerste instantie om halfzus Eleanor eens wat te laten zien, in tweede instantie omdat ze gewoon goed blijkt in het runnen van haar klooster. Dat een aantal van haar verbeteringen ingegeven zijn door visioenen komt haar goed uit. Of en zo ja de visioenen ingegeven zijn door een goddelijke macht, ach, eigenlijk doet dat er niet zo toe. Dat de visioenen Marie helpen de positie van het klooster en de vrouwen in het klooster te verbeteren is van groter belang. De visioenen helpen Marie om mannen volledig buiten spel te plaatsen. En in enkel geval een ambitieuze novice die denkt inmiddels abdes Marie wel even van haar plek af te kunnen krijgen.

Groff overbrugt een grote periode van tijd. Matrix start wanneer Marie een puber is, eindigt met haar dood als oude vrouw. In die tijd heeft Engeland strijd om de troon gekend, is Eleanor uitgegroeid tot een strategisch kanon. Wanneer zij weer contact zoekt met Marie dan is dat niet alleen om de familiebanden aan te halen. Toch blijkt aan het einde van de roman dat beide vrouwen emotioneel dieper met elkaar verbonden waren dan de lezer zou denken. In de loop der jaren zijn waardering, respect maar ook gevoelens van liefde voor elkaar gegroeid.

Zoals gezegd, Matrix is een roman met meerdere lagen. Je kunt de roman lezen als een spannend verhaal over de groei van een klooster. Tussen de regels door werpt Matrix een scherpe blik op de wijze waarop mensen met elkaar in zo’n micro-omgeving met elkaar omgaan. Niet alles is even fijn, niet alles even eerlijk.

Je kunt in Matrix echter ook lezen hoe in de Middeleeuwen (en nog lang daarna) met vrouwen omgegaan werd. Ongeacht de strategische kwaliteiten van een Eleanor en Marie, als puntje bij paaltje kwam bleken zij slechts vrouwen. Het grappige is dat ik mij zelf tijdens het lezen af en toe erop betrapte dat ik dacht ‘nu gaat ze wel erg ver, slaat ze nu niet wat door’. Vraag is of ik en met mij de maatschappij dat ook gedacht zou hebben indien Marie een man geweest was. Matrix laat zo zien dat ook in onze huidige maatschappij een hoge positie van vrouwen nog niet als vanzelfsprekend is.

Matrix kan ook een allegorie zijn voor een maatschappij of organisatie in verandering. Marie laat zien wat er allemaal voor elkaar gekregen kan worden wanneer een daadkrachtige leider het heft in handen neemt. Het moeilijkste moment in de roman voor mij was het moment waarop de nieuwe abdes na de dood van Marie het boekje onder ogen krijgt waarin Marie haar visioenen heeft opgeschreven. Dan blijkt pas hoe moedig Marie geweest is hoe zij voor de positie van vrouwen opgekomen is. Opvolgster Tilde kan niet aan haar tippen.

Matrix is naast al het bovenstaande ook nog eens wondermooi geschreven in een structuur die prima past bij wat Groff aan ons wil vertellen. Lineair vooruit maar met af en toe herinneringen aan een vroeger leven die de vrouw Marie nog beter belichten. Ik heb Matrix met veel plezier gelezen. Marie zal me nog lang bij blijven.

 

 

Imbolo Mbue || How Beautiful We Were

How Beautiful We Were is één van die romans die je na een klimaattop met een wat teleurstellend eindresultaat zou moeten lezen. De roman beschrijft haarfijn wat er gebeurt wanneer een Westerse olie-gigant samenzweert met de plaatselijke dictator: bevolking en milieu zijn het slachtoffer.

In het dorpje Kosawa was het altijd goed wonen. De bewoners waren trots op hun land, voelden zich er diep mee verbonden. De komst van Pexton verandert dit alles. De bewoners blijven trots en blijven zich verbonden voelen maar de vervuiling van hun omgeving is dramatisch. De dampen die van de boorpompen afkomen, de lekkages, de giftig stoffen die in het grondwater geloosd worden. We kennen de beelden allemaal uit bijvoorbeeld Nigeria.

Elke maand houdt een vertegenwoordiger van Pexton de bewoners van Kosawa aan het lijntje. Met vage beloftes en toezeggingen. De daad van één enkele man veroorzaakt een rimpeling in het equilibrium. Die enkele daad maakt dat de levens van de andere bewoners veranderen, in positieve en negatieve zin. Kosawa laat zien hoe corruptie het leven van mensen verziekt, letterlijk en figuurlijk. Hoe het vasthouden aan eeuwenoude tradities tegelijkertijd een zegen en een vervloeking is.

Kosawa is het symbolische slachtoffer van ’s wereld ongebreidelde zucht naar olie en geld. Het lot van de bewoners en hun kinderen is minder belangrijk dan de verkoop van vele tonnen olie, het verwerven van nog meer geld, nog meer macht. Kosawa laat ook zien hoe in een traditioneel dorp machtsverhoudingen liggen en maar moeilijk veranderen. Dat één van de meisjes uit het dorp naar de middelbare school mag en uiteindelijk zelfs naar de universiteit in Amerika is mogelijk gemaakt door die ene daad. Dat dorpelingen die geweld verafschuwen, uiteindelijk er toch naar grijpen: allemaal een consequentie van macht, corruptie, vraatzucht en die enkeling die opstond.

How Beautiful We Were is de roman over grootschalige vervuiling van natuur en de bijna onmenselijke houding die dit vraagt van de beslissers hoog in de top. Beslissers die ook nu nog niet lijken te snappen dat natuur en mens meer waard zijn dan de winst op een enkel vat olie. How Beautiful We Were is daarnaast ook een roman over de verandering die wordt veroorzaakt wanneer de moderne wereld en traditie elkaar ontmoeten.

Kosawa is een traditioneel dorp met veel gewoontes waar de dorpelingen terecht trots op mogen zijn. Het  is ook een dorp met traditionele rolpatronen: mannen zijn er voor de jacht, vrouwen koken en zorgen voor de kinderen. Jongens leven tot aan hun huwelijk een vroliljk, onbezorgd leven, meisjes gaan zodra ze voor het eerst ongesteld worden op zoek naar een man. Zonder man geen toekomst, niets ergers dan dat je te onaantrekkelijk bent en echtgenote drie wordt.

Mbue laat subtiel zien hoe met de strijd voor natuur en gezondheid toch ook een tikkeltje emancipatie het dorp insluipt. Misschien dat de komst van welwillende westerlingen ook maakt dat de positie van de vrouwen in het dorp een beetje verandert. Ze laat ook zien dat de dorpelingen weliswaar slachtoffer zijn van de omstandigheden maar toch ook wel een beetje achterblijven in voor zichzelf opkomen. Hun vasthouden aan traditie, hoe mooi dan ook in bepaalde aspecten, is niet alleen maar positief.

Mbue vertelt een verhaal dat niet geheel chronologisch verloopt. Daarvoor laat zij personages te vaak terug en vooruit kijken, gooit ze er zelf af en toe een opmerking in die al wat weggeeft over de toekomst. Het meest opmerkelijke aan de roman is het spel met perspectief. Mbue wisselt regelmatig van perspectief en benut dat om de zienswijze van personages wat meer aan de zijkant alsnog te belichten. Het meest interessante perspectief is dat van de kinderen, of liever gezegd, één specifieke groep kinderen allemaal in het zelfde jaar geboren. Deze groep kinderen pakt de Griekse-tragedie rol van ‘koor’ op zich. Geeft als groep commentaar op ontwikkelingen, vertelt als groep hoe het met bepaalde mensen afloopt, speelt als groep op een gegeven ogenblik de hoofdrol in de gebeurtenissen.

How Beautiful We Were is een knap geschreven roman die taal, structuur en het spel met perspectief inzet om één urgente boodschap te verkondigen. Mbue laat precies zien waar macht corrumpeert, waar hebzucht ontmenselijkt.  How Beautiful We Were is geen roman die je even in een namiddag leest, de boodschap – zeker in de week van Glasgow – blijft hangen, gaat niet meer weg.

Carys Davies || The Mission House

Davies heeft een roman geschreven die niet zozeer gaat om gebeurtenissen als wel om relaties. Of liever gezegd, de manier waarop gebeurtenissen in ons leven ons vermogen bepalen om relaties op te bouwen. Of niet.

Hoofdpersoon Hilary Byrd is een angstig man. Ik vermoed dat hij in werkelijkheid in een hokje was geplaatst: te verlegen, een tikje autistisch. Hoe dan ook, Hilary Byrd is al zijn hele leven bang voor het leven. Hij heeft maar één goede relatie in zijn leven, die met zijn zus. Een mogelijke liefdesrelatie gedwarsboomd door zijn eigen onhandige opereren. Wij zouden zeggen dat Hilary mislukt is op zijn werk. Hij kon nieuwe eisen, luidruchtige en opdringerige collega’s en veranderingen niet aan en is daardoor ziek thuis komen te zitten. Het is absoluut verbazingwekkend dat hij ergens in zijn brein het idee heeft opgevat dat hij, zonder zijn zus, op reis moet. En dan notabene naar een land dat bekend staat om zijn drukte, om zijn overdaad aan indrukken in kleur en geur: India.

En nee, Hilary is niet op zijn plek in India. Wanneer hij hoort over een stad in de bergen waar het rustig en koel is weet hij niet hoe snel hij in de trein moet springen. Om in die trein gered te worden door de Padre, een predikant die na de dood van zijn vrouw onthand is achter gebleven. Hilary mag in het missiehuis logeren. De Padre zelf is geobsedeerd op zoek naar een man met wie zijn protegé Priscilla kan trouwen, zodat hij zeker weet dat ze in goede handen is wanneer hij om welke reden dan ook uit haar leven verdwijnt.

Bij aankomst in het dorp wordt Hilary besprongen door taxichauffeurs. Hij negeert ze allemaal, één van hen helpt hem later bij een valpartij. Hilary beloont deze Jamshed voor deze daad van vriendelijkheid door hem tot zijn persoonlijke chauffeur te bombarderen. Beide mannen gaan elke dag op pad. Er ontstaat een relatie die zeker in de ogen van Jamshed veel betekenis krijgt. 

The Mission House vertelt ons hoe Hilary vaart in het rustige, koele huis en dorp. We krijgen langzaam maar zeker een beeld van een man die het niet gered heeft in onze hectische maatschappij. Die nooit goed geleerd heeft hoe menselijk gedrag te lezen, niet weet hoe hij met andere mensen moet omgaan. Het is dan ook niet vreemd dat Hilary blijft plakken in het dorp. Natuurlijk betaalt hij de Padre een vergoeding voor een verblijf in de predikantenwoning maar toch … Er is weinig besef bij Hilary dat er een tijd van komen en van gaan is.

Niet dat de Padre daaraan bijdraagt. Hij betrekt Hilary namelijk steeds meer in het leven van hem en Priscilla. Hij hoopt dat Hilary Priscilla klaar kan voorbereiden op haar leven met Engelse les, door te leren naaien en bakken. De Padre heeft niet in de gaten dat zowel Hilary als Priscilla met deze lessen andere plannen hebben. Hilary krijgt in ieder geval het idee dat hij meer dan van harte welkom is. Hij heeft niet in de gaten dat hij bepaalde signalen totaal verkeerd interpreteert. 

The Mission House is een roman die het kleine benadrukt. Davies blinkt uit in het gedetailleerd beschrijven van mens en omgeving. Haar schrijfstijl benadrukt dat het leven uit een opeenvolging van kleine, soms positieve soms negatieve gebeurtenissen bestaat. Die opeenvolging van gebeurtenissen maakt dat het leven in de woning door lijkt te kabbelen; de hoofdstukken waarin Jamshed’s neef wordt geïntroduceerd bereiden ons voor op een verrassende wending. 

Davies heeft Hilary knap beschreven. Ik zag de man zo voor me, kon me precies voorstellen waarom hij zo sociaal onhandig handelde. Het drama in zijn leven is overduidelijk. Het is drama op een heel klein persoonlijk niveau maar daardoor niet minder navrant en invoelbaar. Hilary is niet gemaakt voor het leven in een hectische maatschappij, hij mist doodeenvoudig de competenties die daarvoor nodig zijn. Davies behandelt hem met respect, en laat daardoor zien dat deze maatschappij bepaald niet goed omgaat met de mensen die om andere dingen vragen. 

De Padre en Priscilla bleven wat meer clichés: de predikant die het beste voor heeft met de mensheid en niet ziet wat er daadwerkelijk om hem heen gebeurt, de protegé die ongemerkt een eigen leven opbouwt. De relatie Hilary – Jamshed was voor mij niet geheel helder. Ik snap niet echt waarom de oudere taxichauffeur zo gehecht raakt aan Hilary. Voor hem gaat de relatie verder dan zakelijk, voor mij werd niet duidelijk waarom dit voor Jamshed zo belangrijk was. 

The Mission House is een roman die kalm voort kabbelt totdat er opeens een verrassende wending komt die zorgt voor de nodige drama en commotie. Ik heb genoten van de manier waarop Davies gedetailleerd en zorgvuldig het leven van de hoofdpersonen tekende. Het drama in Hilary’s leven was overduidelijk aanwezig, maar door haar leefde ik mee met Hilary en hoopte ik op een bevredigende afloop voor hem.   

Anuk Arudpragasam || A Passage North

 

Shortlist 2021

Er gebeurt weinig in A Passage North, desondanks slaagt Arudpragasam erin een geweldige hoeveelheid informatie te delen met zijn lezers. Hij heeft gekozen voor een beschouwende schrijfstijl en gebruikt die als vehikel om gedachtes, feiten en overpeinzingen te delen. Op die manier pakt hij mooie maar ook bittere en wrede momenten letterlijk en figuurlijk in. 

Hoofdpersoon Krishan ontvangt aan het begin van de roman nieuws dat de vrouw die twee jaar lang voor zijn moeder heeft gezorgd overleden is. Hij besluit haar crematie bij te wonen.  Dit bekent een lange reis per trein vanuit Colombo naar het noorden van Sri Lanka. De roman beslaat in realistische tijd niet meer dan het moment van het telefoontje tot het moment dat Krishan weer terug wandelt naar Rani’s dorp na de crematie. In de tussenliggende pagina’s 365 pagina’s deelt een beschouwende verteller Krishan’s gedachtes met ons.

Gedachtes over zijn grote liefde Anjum, een Indiase vrouw die vastbesloten was haar leven te wijden aan de minderbedeelden in haar land. Een vrouw bovendien die meer dan Krishan in staat was lief te hebben zonder verplichtingen. Ook zij heeft haar moeilijke momenten gekend in de liefde, die hebben haar alleen maar meer vastbesloten gemaakt om haar eigen, bepaald niet gemakkelijke weg te kiezen.

Gedachtes over poëzie, over literatuur. Hele passages zijn gewijd aan samenvattingen van traditionele Sri Lankaanse of Indiaanse (religieuez) verhalen. Gedachtes ook van filosofische aard. Arudpradagam springt soepeltjes van literatuur en feit over naar conceptuele overdenkingen over leven en dood, over liefde, verantwoordelijkheid. Vaak eindigend in prachtig geformuleerde overpeinzingen. 

Gedachtes ook over zijn land, Sri Lanka, de lange periode van geweld waarin Tamil Tijgers vochten met regeringstroepen. Een periode die inmiddels beëindigd is maar waar het hele eiland nog steeds de consequenties van draagt. Kirshan heeft nooit partij gekozen, hij verbleef gedurende lange tijd in het buitenland, studeerde in India. Door Anjum is hij gaan nadenken over de verantwoordelijkheid die hij zou moeten voelen voor zijn land. Na een aantal jaar in voormalig oorlogsgebied gewerkt te hebben, is hij nu weer terug in zijn ouderlijk huis. 

Rani, de overleden vrouw, woonde in oorlogsgebied en heeft de lange strijd moeten bekopen met de dood van haar twee zoons. Een drama dat zij nooit te boven is gekomen. Arudpragasam gebruikt Krishan’s overpeinzingen om keiharde feiten over de strijd te delen met zijn lezers. De martelingen die plaatsvonden in gevangenissen, het gestaalde kader van de Tijgers die ervoor kozen om zichzelf op te offeren voor de strijd. En passant vele anderen met zich meenemend in hun bomaanslagen. Arunpragasam kiest er niet voor uitvoerig in te gaan op de oorzaak van de strijd, de geschiedenis die geleid heeft tot een burgeroorlog tussen Tamils, moslims en Hindoes. Hij beperkt zich tot het beschrijven van de letterlijk en figuurlijk gapende wonden die de oorlog heeft veroorzaakt. 

A Passage North is één lange beschouwing. Arudpragasam springt met dank aan gedachtes in het hoofd van Krishan heen en weer tussen de jaren en de feiten. Krishan is niet zozeer de hoofdpersoon als wel het vehikel om de beschouwingen een plaats te kunnen geven. Er is geen sprake van een chronologische structuur, de overpeinzingen lijken bijna terloops. De ene gedachte geeft aanleiding tot een verhandeling over een ander onderwerp. A Passage North lijkt daarmee een beetje op een luchtballon die letterlijk met de wind meewaait. Omdat die luchtballon in dit geval wel begrensd wordt door het kader van de verteller verandert de wind hooguit af en toe van richting, ontaardt nooit in een stevige storm laat staan orkaan.  

Ik vermoed dat A Passage North voor veel lezers te traag, te beschouwend is. Ik vond het prettig dat met name de gruwelijkheden van de burgeroorlog behoedzaam ingepakt waren. Ik houd nu eenmaal niet van expliciete beschrijvingen van gewelddadigheden.  De gruwelijkheden zijn een essentieel onderdeel van de geschiedenis van Sri Lanka, ze konden in de roman niet ontbreken. Voor mij komen ze op deze manier harder aan dan wanneer Arudpragasam van dik hout planken had gezaagd. 

Ik snap dat deze roman de shortlist heeft gehaald. Ik heb ervan genoten, Arudpragasam heeft mij onnadrukkelijk meegenomen in het leven van een jongeman. En maakte daarmee de toestand van zijn land des te nadrukkelijker. 

 

Richard Powers || Bewilderment

 

2021 Shortlist

 Ik heb volgens mij alles van Richard Powers gelezen en elke keer laat de man me weer versteld staan. Dit keer ook. Toch is Bewilderment niet perse een typische Powers. Meestal grossiert de schrijver in ingewikkelde verhaallijnen met meerdere perspectieven die tegen het einde naadloos in elkaar gevlochten blijken. Bewilderment heeft eigenlijk maar één verhaallijn. Die grijpt je echter vanaf de eerste pagina letterlijk bij je keel. Powers speelt voor het eerst met emotie, en hoe.

Theo Byrne en zijn zoon Robin zijn de belangrijkste personages in Bewilderment. Echtgenote en moeder Aly, dodelijk verongelukt toen ze een uitweek voor een dier, is in hun hoofd en hart alom aanwezig. Bewilderment wordt verteld vanuit het perspectief van Theo; Robin stelt vragen, maakt opmerkingen; typografisch duidelijk herkenbaar doordat ze cursief zijn.

Na een bijna gelukzalig begin met vader en zoon die tijdens een lang weekend ergens in de bergen de sterrenhemel bewonderen, blijkt op pagina vier het probleem. Robin is een kind met een etiketje, een rugzakje. Hij heeft woedeaanvallen, is dan niet in bedwang te houden. Zijn school wil dat hij aan de medicijnen gaat. Vader Theo weigert, al is het maar omdat hij het niet eens met de diagnoses van artsen en onderwijzers. Hij ziet dat Robin ongelukkig is en worstelt maar zoekt verwoed naar een alternatief.

Dat alternatief komt in de vorm van een experimentele behandeling die het midden houdt tussen EMDR, mindfulness en Zen. Samenkomend in een computerprogramma. Robin lijkt te gedijen onder de behandelingen en het succes neemt zelfs toe wanneer hij via de computer in een eerder opgenomen experiment een soort energiegolven van zijn moeder moet zien te volgen (sorry, beter weet ik het niet te omschrijven). Robin verandert van een onhandelbaar jongetje in een kind dat zijn emoties onder controle heeft en het leven steeds beter aan kan.

Robin is echter nog steeds geen standaard kind. Hij eist van zijn vader dat die hem thuis les geeft, verdiept zich in de natuur en raakt op een toch niet helemaal fijne manier geobsedeerd door de teloorgang van het milieu op de aarde. Mede beïnvloed door wat hij tijdens de behandeling van zijn moeder meekrijgt en de beelden van Greta Thunberg, wordt hij activist. Een activist die nog steeds kind blijkt en niet snapt hoe de wereld werkt. Keer op keer is hij bitter teleurgesteld wanneer hij merkt dat mensen hem vertederend vinden maar hem bepaald niet serieus nemen.

Ik vermoed dat Theo in zijn jeugd ook een etiketje gehad heeft. Hij is wetenschapper en zoekt samen met een grote groep wetenschappers naar leven in het heelal. Het echte leven doorziet hij niet geheel. Hij voorziet ontdekte planeten van een geschiedenis en een verhaal. Hoe hij dat doet wordt mij nooit helemaal duidelijk, hij boeit mij net zo met de verhalen over de verre planeten als zijn zoon. Niet vreemd dat die niet helemaal past binnen het reguliere aanbod op zijn school.

De verhaallijn is helder: Powers neemt ons mee in het leven van Theo en Robin. Hij doorspekt hun tijdslijn met wetenschappelijke elementen uit Theo’s carrière, naarmate de roman vordert neemt ook het aantal kritische opmerkingen en voorvallen over het politieke klimaat toe. Powers blijkt dan zelf ook een beetje de activist: het moge duidelijk zijn dat hij geen fan was van de vorige president van de Verenigde Staten, zonder diens naam ook maar een enkele keer te noemen. In zijn roman  neemt Powers de vrijheid om te laten zien dat het allemaal nog erger had gekund.

Bewilderment is doordrenkt van wanhoop. Powers bereikt dat niet met uitbundige uitingen maar door subtiele frases in de conversaties die vader en zoon hebben, door gedachtes die Theo heeft. De hele roman ademt Theo’s angst dat het niet goed zal gaan met Robin. Het is zijn eigen wanhoop dat hij het zonder echtgenote Aly niet aan kan, de toenemende zekerheid dat Robin speciaal is, de angst dat hij niet kan verhinderen dat het speciale van Robin ontaardt in negativiteit, alleen maar onder controle te houden met medicijnen die Robin afvlakken.

Bewilderment is een knap geschreven roman waarin Powers wederom laat zien dat hij structuur (alleen maar korte hoofdstukken), schrijfstijl (geweldige samengestelde zinnen waarin geen woord of komma verkeerd staat)  en inhoud weergaloos weet te combineren. Alles draait om de pogingen van Theo om zijn zoon te behouden zoals hij is. Bewilderment is daarmee de roman geworden waarin Powers op magistrale wijze de wanhoop van een vader tot tweede verhaallijn maakt . Emotie en feitelijke gebeurtenissen leiden samen tot een hartverscheurend einde dat je vanaf het begin voelt aan komen.

Oftewel: ik was vanaf het eerste moment in de ban van Bewilderment. Powers bewijst met deze roman dat hij tot de top behoort. Een terechte plek op de shortlist, wat mij betreft een grote kanshebber voor de Booker Prize.

 

Damon Galgut || The Promise

 

Shortlist 2021

 

Galgut heeft een knappe roman geschreven waarin we via de perspectieven van vier hoofdpersonen niet alleen een blik kunnen werpen op hun levens maar ook vrij subtiel de situatie in Zuid-Afrika meekrijgen. Wanneer precies is niet geheel duidelijk, dat Zuid-Afrika op het punt van veranderen staat wel.

De familie Swart staat centraal in The Promise. Galgut heeft hun verhaal opgesplitst in vier delen: Ma, Pa, Astrid en Anton. Waarom hij heeft gekozen voor deze indeling, wordt vanzelf duidelijk. Alleen dochter Amor ontbreekt in deze structuur. Haar perspectief komt echter zeker ook aan bod. Dat is namelijk het meest intrigerende element van The Promise. De wijze waarop Galgut voortdurend heen en weer springt tussen perspectieven. Soms zelfs middenin een alinea. Hij begint met Pa, springt over naar de predikant die naast hem staat en dan weer terug naar Pa. Als lezer ben je dus voortdurend alert op wiens perspectief nu aan bod is. Dat van één van de personages of misschien zelfs de verteller.

De verteller in dit geval is niet alwetend. Hij/zij is eerder een buitenstaander die van tijd tot commentaar geeft, reflecteert op de situatie, nooit wordt betrapt op opmerkingen als ‘als Amor had geweten dat …, dan…’.  Deze verteller voegt een extra laag toe aan de roman, zorgt ervoor dat de persoonlijkere perspectieven van de personages in een groter geheel geplaatst worden. En dat werkt buitengewoon goed.

De familie Swart wijkt af van het gemiddelde Zuid-Afrikaanse witte gezin. Moeder is van origine Joods en blijkt op haar sterfbed teruggekeerd naar haar oude geloof. Een bron van ergernis voor haar echtgenoot die volledig in de ban is van een bepaald manipulatieve predikant. Moeder is ook degene die op haar sterfbed haar echtgenoot de belofte afdwingt dat hun hulp in de huishouding, Salome, het huis krijgt waarin zij al jaren woont. Dochter Amor is de enige die vervolgens deze belofte wil invullen. Het feit dat haar familie de doodswens van haar moeder negeert zorgt voor een definitieve breuk met de familie.

Wat knap is aan The Promise is dat Galgut er met een minimum aan informatie in slaagt om de familieleden te schetsen. Hij heeft geen uitvoerige beschrijvingen nodig om hen te typeren. Consequentie hiervan is dat er weinig tot geen sprake is van karakterontwikkeling maar dat doet er dit in geval niet toe. De familieleden staan niet op zichzelf, ze representeren elk een type Zuid-Afrikaan of zelfs wereldbewoner dat de lezer zou kunnen herkennen.

The Promise is een knap opgebouwde roman waarin Galgut fantastisch speelt met de stijlelementen die hij tot zijn beschikking heeft. De perspectiefwisselingen in combinatie met de karaktertyperingen leveren een scherpe roman op die in weinig woorden heel veel vertelt. De vele perspectiefwisselingen dragen bovendien bij aan een zekere lichtheid in de roman, iets dat gezien het best wel pittige onderwerp welkom is.

The Promise is het type roman dat in je hoofd blijft hangen. Het onderwerp is universeel en tijdloos. Galgut is gelukkig het type schrijver bij wie de literaire kwaliteit niet ondergeschikt raakt aan de boodschap. Hij slaagt erin ze te verenigen en levert zo een prachtige roman af. Zeker een kanshebber voor de Booker dit jaar.

Cynthia Ozick || Antiquities

Ozick is een schrijfster met een indrukwekkend oeuvre die volledig aan mijn aandacht is ontsnapt. In mijn favoriete boekhandel lag haar Antiquities, een blik op het internet was voldoende om een exemplaar aan te schaffen. Ik werd aangenaam verrast: Antiquities bleek een genot om te lezen.

In Antiquities kijkt Lloyd Wilkinson Petrie terug op de tijd die hij doorbracht op de Temple Academy for Boys, eerst als pupil later als lid van de Raad van Bestuur. Op zijn oude dag is hij samen met andere Raad van Bestuur-leden teruggekeerd naar de inmiddels opgeheven kostschool. Het gebouw behoort aan hen toe.

Waarom de mannen ervoor kiezen hun laatste dagen op de voormalige school door te brengen is niet geheel duidelijk. Misschien is het wel het feit dat dat ze geen van allen een thuis hebben. De mannen besluiten elk een terugblik op de school te schrijven over een voor hen belangrijk moment. Wilkinson Petrie kwijt zich al snel met hart en ziel aan deze taak. Het is maar de vraag of één van de anderen een letter op papier zet.

De terugblik bidet Ozick de kans om een vernietigend beeld te scheppen van een Patriciër. Een man die volledig buiten het leven staat, zichzelf ziet als een telg uit een vooraanstaande familie en geen idee heeft hoe men hem ziet. Hij staat voor een positie en stijl van leven die hij aan zijn familienaam te danken heeft, niet aan zijn eigen merites. Wilkinson Petrie zit zo verstrikt in zijn eigen opvattingen over wat goed en fout is, dat hij echt niet ziet hoe fout hij zij zelf is. Beginnend met zijn bijna nazistische ideeën over Joden, de tenenkrommende manier waarop hij mede-scholieren van Joodse afkomst beschrijft.

Wilkinson Petrie is weduwnaar, zijn zoon woont ver weg en maakt carrière in de filmwereld. Vader weigert te zien dat zoonlief met een man samenwoont, de lezer is niet al te verbaasd dat zoonlief op zijn beurt geen aanstalten maakt om zich over zijn oudere, kwakkelende vader te ontfermen. Jaren van vaderlijke verwaarlozing eisen hun tol. De vraag komt in je op of vaders zo streng is naar zijn zoon, omdat hij in zich jeugd zelf bepaald on-platonische gevoelens heeft gehad voor zijn overbuurjongen.

Die overbuurjongen is een mysterie. Ben-Zion Elefantin is geen doorsnee-scholier. Wanneer het lot de twee samenbrengt, neemt hij Wilkinson Petrie mee in het verhaal van zijn volk. Deze snapt niet wat hem verteld wordt. En om heel eerlijk te zijn, ik snapte het ook niet helemaal. Wilkinson Petrie doet een oprechte poging om Elefantin naderbij te komen, hij wil hem een archeologische vondst cadeau doen die voor hem heel waardevol is. Hij snapt niet dat die geste als beledigend opgevat kan worden.

Wat ik ongelooflijk knap vind aan Antiquities is het feit dat Ozick de benauwde, vooringenomen wereld van Wilkinson Petrie neersabelt en tegelijkertijd laat zien dat de man doodongelukkig is. Hij is eenzaam, niet in staat contact te leggen met mensen, niet meer van deze wereld. En het ergste is nog dat hij echt niet snapt waarom mensen zich van hem afkeren.

Ozick beschrijft dit alles ook nog eens in prachtig proza en volledig vanuit het perspectief van Wilkinson Petrie. Ozick beperkt zich tot die informatie waarvan wij denkt dat die nodig is. Het beperkte perspectief maakt juist dat Ozick hem zo genadeloos met al zijn fouten kan neerzetten: hij zegt het echt allemaal zelf. Haar structuur, met paragraven die steeds meer gaan rammelen, weerspiegelt het onvermijdelijke verval van haar hoofdpersoon.  

Antiquities is zeker geen eenvoudige roman. Ik moest af en toe fragmenten herlezen om te kijken of ik het wel snapte. Ik vermoed dat ik de roman pas volledig snap na tweede of zelfs derde lezing. Desalniettemin: ik snap nu waarom Ozick gezien wordt als een prominente Amerikaanse auteur, deze roman maakt die positie volledig waar.